ΑΛΛΗΛΟΚΑΛΥΠΤΟΜΕΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΣΩΡΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 

ΠΡΟΟΙΜΙΟ 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β

ΟΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΕΠΙΚΑΛΥΨΕΙΣ

Ι. Ιστορική αποτύπωση της διανοητικής ιδιοκτησίας 11

Ι.Α. Ιστορία του δικαίου των σημάτων και των λοιπών διακριτικών
γνωρισμάτων 11

Ι.Β. Η Ιστορία της πνευματικής ιδιοκτησίας 14

Ι.Γ. Ιστορική επισκόπηση του βιομηχανικού σχεδίου 15

Ι.Δ. Οι διεθνείς συμβάσεις για τη διανοητική ιδιοκτησία 17

I.Δ.1. Τα άρθρα 7-8 της συμφωνίας TRIPS 19

Ι.Ε. Διανοητική ιδιοκτησία και χάρτης θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ε.Ε
ανθρώπου και ΣΛΕΕ- Σχέσεις και συγκρούσεις 21

Ι.ΣΤ. Το κοινό κτήμα και η ελευθερία του ανταγωνισμού ως σημείο
ανάσχεσης των επικαλύψεων 24

Ι.Ζ. Αποτίμηση του θεσμού της διανοητικής ιδιοκτησίας 28

ΙΙ. Οι λειτουργίες και το φιλοσοφικό υπόβαθρο των δικαίων
της ευρεσιτεχνίας, του σήματος και της πνευματικής ιδιοκτησίας 30

ΙΙ.Α. Πνευματική ιδιοκτησία, έργα εφαρμοσμένης τέχνης
και δίκαιου του σχεδίου και υποδείγματος 30

ΙΙ.Β. Ευρεσιτεχνία 34

ΙΙ.Γ. Σήμα 36

ΙΙΙ. Η σχέση μεταξύ του σήματος με το βιομηχανικό σχέδιο 38

ΙΙΙ.Α. Εισαγωγικά 38

ΙΙΙ.Β. Αξιολογήσεις των δύο δικαίων 43

IΙΙ.Γ. Δισδιάστατα και τρισδιάστατα σήματα 44

IΙΙ.Δ. Τα απόλυτα απαράδεκτα του Ν. 4679/2020,
της Οδηγίας 2015/1436(ΕΕ) και του Καν. 2017/1001 ΕΕ 49

III.E. Δυνητικές επικαλύψεις 50

III.E.1. Hauck/ Η απαγόρευση κατάθεσης ως σήμα σχήματος που επιβάλλει
η φύση του προϊόντος. (Άρθρο 3 ε’ περ. 1) 53

III.E.2. Phillips/ Lego Juris: Η απαγόρευση κατάθεσης ως σήμα σχήματος
που είναι απαραίτητο για την επίτευξη ενός τεχνικού αποτελέσματος 55

III.Ε.3. Louboutin/ Hauck/ Gomboc: Η απαγόρευση κατάθεσης ως σήματος, σχήματος που προσδίδει ουσιαστική αξία στο προϊόν 57

ΙΙΙ.ΣΤ. Συμπεράσματα από τη σώρευση προστασίας 58

IV. Σχέση πνευματικής ιδιοκτησίας και βιομηχανικού σχεδίου 60

IV.A. Εισαγωγικά 60

ΙV.A.1. H πρωτοτυπία στο δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας 61

IV.A.2. Βιομηχανικό σχέδιο - Εισαγωγικά 64

ΙV.B. Περιπτώσεις σωρευτικής προστασίας 66

IV.Γ. Η προστασία του μη καταχωρισμένου σχεδίου (τριπλή προστασία;) 67

ΙV.Δ. Νομολογία 68

IV.Δ.1. Υπόθεση Flos 68

ΙV.Δ.2. Cofemel 69

ΙV.Δ.3. Brompton Bicycle - Μια περίπτωση από το δίκαιο της ευρεσιτεχνίας 70

IV.E. Συμπερασματικές παρατηρήσεις 72

V. Δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας και δίκαιο του σήματος 74

V.A. Εισαγωγικά 74

V.B. Slogans / Τίτλοι και σύντομες φράσεις 78

V.Γ. Σύνθετες ενδείξεις / Λογότυπα / Εμβλήματα / Φωτογραφίες 79

V.Δ. Τρισδιάστατες ενδείξεις στο δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας
και στο δίκαιο του σήματος 86

V.E. Levola Case C-310/17- Προστασία γεύσεων ή αρωμάτων
με την πνευματική ιδιοκτησία ή με το δίκαιο του σήματος; 89

VI. Δίκαιο του αθέμιτου ανταγωνισμού και δίκαιο
διανοητικής ιδιοκτησίας 92

VI.A. Η σχέση του δικαίου του αθέμιτου ανταγωνισμού με το δίκαιο
των σημάτων 95

VI.B. Αθέμιτος ανταγωνισμός και δίκαιο σχεδίων και υποδειγμάτων 99

VI.Γ. Αθέμιτος Ανταγωνισμός και δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας 100

VII. Συμπεράσματα και μελλοντικές προσεγγίσεις 101

VII.A. Σήμα / Πνευματικό έργο / Design 104

VII.B. Design / Copyright 107

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ - ΛΟΙΠΕΣ ΠΗΓΕΣ 109

ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΡΩΝ 115

ΠΡΟΟΙΜΙΟ

Το 2023 ο κόσμος της πνευματικής ιδιοκτησίας καλωσόρισε τη λήξη της προστασίας ενός παγκοίνως γνωστού χαρακτήρα επιστημονικής φαντασίας/φιγούρας της σύγχρονης κουλτούρας. Αυτός δεν είναι άλλος από τον διάσημο ποντικό κινουμένων σχεδίων της Disney, τον Mickey Mouse. Με τη λήξη του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας επί της ένδειξης, λοιπόν, ο διάσημος ποντικός υπάγεται πλέον στο λεγόμενο «κοινό κτήμα». Τι είναι όμως κοινό κτήμα; Τι ακριβώς επιφυλάσσει η λήξη προστασίας ενός πνευματικού δικαιώματος και σε τελική ανάλυση, αυτό σημαίνει ότι πλέον η Disney δεν έχει κάποιο αποκλειστικό δικαίωμα στη φιγούρα του Mickey Mouse; Γίνεται, ενδεχομένως, να παραταθεί το πνευματικό δικαίωμα έτι περαιτέρω μέσω του δικαίου του σήματος ή μήπως έχει ήδη παραταθεί και αν παραταθεί ποιες εξουσίες απονέμονται στον δικαιούχο του; Αυτά είναι κάποια από τα ερωτήματα που γεννώνται στο άκουσμα αυτής της είδησης.

Προς απάντηση αυτών των ερωτημάτων θα μπορούσε κάποιος που ασχολείται με τη διανοητική ιδιοκτησία να «ξετυλίξει» ένα κουβάρι από σκέψεις, προκειμένου να οδηγηθεί σε κάποια συμπεράσματα, όσο εύκολες και αν φαίνονται εκ πρώτης απόψεως οι απαντήσεις. Η προσπάθεια να βρεθεί μια άκρη σε αυτό το «κουβάρι» αποτέλεσαν ένα πρώτο έναυσμα για να επιχειρηθεί στο επίπεδο μιας διπλωματικής εργασίας να μελετηθεί όσο τον δυνατόν επιμελέστερα το ζήτημα της σώρευσης προστασίας, όταν ενδέχεται να υπάρξουν αλληλοκαλυπτόμενα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας.

Παρόλο που μετά βεβαιότητας δεν υπάρχουν μονολεκτικές απαντήσεις σε τέτοια ερωτήματα, ενώ παράλληλα δεν υπάρχουν νομοθετικές ρυθμίσεις που να προβλέπουν τις λύσεις άμεσα και αυτόματα, καθότι μόνο μονοδιάστατα δεν θα μπορούσαν να θεωρηθούν, υπάρχουν προσεγγίσεις ή και κατευθύνσεις που έχουν υιοθετηθεί κατά καιρούς από τη θεωρία και τη νομολογία.

Για την εύρεση αυτών των λύσεων χρειάζεται να αναζητηθούν στον ωκεανό της διανοητικής ιδιοκτησίας οι λειτουργίες αυτού του δικαίου, οι ιστορικές του καταβολές και οι σχέσεις και συγκλίσεις μεταξύ των υπαρχόντων δικαιωμάτων.

Για τη συγκεκριμένη θεματική έχουν γραφεί πολλά πονήματα, είτε υπό την μορφή οδηγού για τις σωρεύσεις είτε συγκριτικού δικαίου είτε ακόμα και «διαγώνιας» μελέτης των επιμέρους δικαίων, προκειμένου να ιδωθούν καλύτερα οι σωρεύσεις δικαιωμάτων και οι συγκλίσεις προστατευτικών πεδίων. Στο επίπεδο, όμως, μιας διπλωματικής εργασίας επιχειρήθηκε περισσότερο να αλιευθούν οι

κατευθυντήριες αρχές όλων αυτών των πονημάτων, προκειμένου ο αναγνώστης να μπορεί να αντιληφθεί έστω επιδερμικά πώς ταυτίζονται αυτά τα δίκαια, και σε κάθε περίπτωση να μπορεί απαντήσει στα προκαταρκτικά αυτά ερωτήματα που απαιτούν μια σφαιρική γνώση του δίκαιου της διανοητικής ιδιοκτησίας. Συνεπώς, οι απόψεις και οι τοποθετήσεις σε αυτήν τη μελέτη αποτελούν περισσότερο μια προσωπική διαλογή από τις προσεγγίσεις που έχουν αναπτυχθεί κατά καιρούς στην αλλοδαπή, αλλά σε μεγάλο βαθμό και στην ελληνική βιβλιογραφία.

Κρατώντας μια διακριτική απόσταση από την φιλελεύθερη προσέγγιση της διανοητικής ιδιοκτησίας, η σημερινή εξέλιξη ενός υπερπροσταυτετικού πλαισίου αντιμετωπίζεται με λίγο παραπάνω περίσκεψη, όπως και η ιδιοκτησιακή της προσέγγιση. Σκοπός, όμως, είναι να εξαχθούν συμπεράσματα για μια πιο δίκαιη κατανομή μεταξύ δικαιούχου και χρήστη.

Με αυτές τις επισημάνσεις, η μελέτη έχει διχοτομηθεί σε δύο βασικά μέρη. Στο πρώτο μέρος περιλαμβάνονται, αφενός το πρώτο κεφάλαιο (Ι) στο οποίο αναλύονται οι ιστορικές καταβολές των δικαίων της διανοητικής ιδιοκτησίας και κάποιες βασικές αρχές τους, ενώ ερμηνεύονται οι διεθνείς και ευρωπαϊκές συμβάσεις αυτών των δικαίων για να καταφαθεί το σημερινό μοντέλο υπερπροστασίας της διανοητικής ιδιοκτησίας καθώς και η σημασία του κοινού κτήματος για τον περιορισμό αυτής της υπερπροστασίας, αφετέρου το δεύτερο κεφάλαιο (ΙΙ) στο οποίο επισημαίνονται οι λειτουργίες και το υπόβαθρο αυτών των δικαίων. Στο τέλος του πρώτου μέρους γίνεται και η σχετική αποτίμηση του θεσμού της διανοητικής ιδιοκτησίας.

Στο δεύτερο μέρος, επιχειρείται μια όσο το δυνατόν διεξοδικότερη συγκριτική ανάλυση μεταξύ των επιμέρους δικαίων διανοητικής ιδιοκτησίας. Έτσι, στο τρίτο κεφάλαιο (ΙΙΙ) τίθενται οι περιπτώσεις σωρευτικής προστασίας μεταξύ του δικαίου του σήματος και του δικαίου του βιομηχανικού σχεδίου και υποδείγματος, όπως έχει διαμορφωθεί από την ευρωπαϊκή και ελληνική νομολογία. Βοηθός για την ανάλυση αυτή είναι πάντα το δίκαιο της ευρεσιτεχνίας. Στο τέταρτο κεφάλαιο (ΙV), αναλύεται η διαχρονική σχέση του σχεδίου και του υποδείγματος με την πνευματική ιδιοκτησία, οι περιπτώσεις σωρευτικής εφαρμογής των δικαίων αυτών και οι προσεγγίσεις των κ-μ απέναντι σε αυτή την «γνήσια σώρευση», ενώ αναλύεται και η σχέση του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας με την ευρεσιτεχνία, μέσα από την απόφαση Brompton Bicycle. Στο πέμπτο κεφάλαιο (V) αναλύεται η ταραχώδης σχέση μεταξύ πνευματικού δικαιώματος και σήματος, μια σχέση που το σήμα μπορεί να λειτουργήσει ως σημείο ανάσχεσης της πολιτιστικής κληρονομιάς, μέσω της μονοπώλησης ενδείξεων ή στοιχείων αντλούμενων από αυτήν, παρεμβαίνοντας στην εισαγωγή των ενδείξεων αυτών στο κοινό κτήμα. Στο έκτο κεφάλαιο (VI) εντοπίζονται οι διαφορές και οι συγκλίσεις της διανοητικής ιδιοκτησίας με το δίκαιο του αθεμίτου ανταγωνισμού. Το τελευταίο

αποτελεί ένα τελευταίο προπύργιο των δικαιούχων για πρόσθετη ή συμπληρωματική προστασία στα λήξαντα δικαιώματά τους μέσω της γενικής του ρήτρας, η οποία δεν πρέπει να λειτουργεί επεμβατικά σε ήδη θεσπισμένα δικαιώματα. Στο έβδομο κεφάλαιο (VII) εξάγονται τα γενικά συμπεράσματα από την παραπάνω ανάλυση, όπου διατυπώνεται και η προσωπική θέση του συγγραφέα.

Σ’ αυτό το σημείο, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον αναπληρωτή καθηγητή κ. Χρ. Χρυσάνθη για την καθοδήγηση του σε όλη την πορεία συγγραφής της παρούσας, τις παρατηρήσεις του, προκειμένου να προσεγγίσω και με διαφορετική οπτική το συγκεκριμένο ζήτημα, καθώς και για τις γόνιμες συζητήσεις κατά την διάρκεια των παραδόσεων του στο μάθημα του δικαίου της ευρεσιτεχνίας και του δικαίου των σημάτων από κοινού με τον αναπληρωτή καθηγητή κ. Βενιέρη και τον ομότιμο καθηγητή κ. Σουφλερό, αλλά και τα λοιπά μέλη τριμελούς επιτροπής, όπως και τα υπόλοιπα μέλη ΔΕΠ του ΠΜΣ. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα και τον ομότιμο καθηγητή κ. Μαρίνο από την σχολή των πτυχιακών σπουδών μου, την νομική σχολή της Θράκης, ο οποίος και ως πρώτος μου εργοδότης μού έδωσε ένα περαιτέρω κίνητρο να ασχοληθώ με το ζήτημα των σωρεύσεων, λόγω της σπουδής του πάνω στο δίκαιο της διανοητικής ιδιοκτησίας και παράλληλα την δυνατότητα να «καταχραστώ» την προσωπική του βιβλιοθήκη.

Αθήνα, Μάιος 2025

Νικόλαος Π. Πιπερίδης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Οι επικαλύψεις των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας είναι ένα φαινόμενο που προκαλείται εξαιτίας της σύγκλισης των πεδίων προστασίας δύο ή και περισσότερων άυλων δικαιωμάτων. Η διανοητική ιδιοκτησία είναι ένας κλάδος δικαίου που διαρκώς αναπτύσσεται, δημιουργώντας νέα δικαιώματα και επεκτείνοντας το πεδίο προστασίας των ήδη υπαρχόντων. Οι επικαλύψεις αποτελούν ένα από τα αποτελέσματα της διεύρυνσης του πεδίου εφαρμογής του ολοένα αναπτυσσόμενου αυτού κλάδου της διανοητικής ιδιοκτησίας. Παραδοσιακά, τα ΔΔΙ ήταν αφενός πολύ λιγότερα αφετέρου, το πεδίο προστασίας του καθενός στενό και αυστηρά οριοθετημένο, ενώ κατά κύριο λόγο τα ΔΔΙ αναγνωρίζονταν και από διακρατικές συμφωνίες, που ορίζαν επώνυμα τα προστατευόμενα ΔΔΙ. H Derclay (2011) εύστοχα παρομοιάζει το Δίκαιο της ΔΙ του προηγούμενο αιώνα με έναν κήπο με αυστηρά όρια, ενώ χαρακτηρίζει μερικές από τις επικαλύψεις ως «παραβιάσεις» των ορίων αυτών που επιδέχονται «κλαδέματος».

Το δίκαιο της διανοητικής ιδιοκτησίας και τα ΔΔΙ δεν αντλούνται από το φυσικό δίκαιο όπως το ξέρουμε. Καμία γενική αρχή του δικαίου δεν επιβάλλει το νομικό μονοπώλιο σε ενδείξεις ή τεχνικές επινοήσεις, αλλά ούτε και στην πολιτιστική ανάπτυξη, πολλώ δε μάλλον σε εμπορικές ενδείξεις. Ο λόγος προστασίας των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας είναι καθαρά οικονομικός και έχει τα θεμέλιά του στο κίνητρο που απαιτείται προκείμενου να πραγματοποιηθούν επενδύσεις για έρευνα και δημιουργία. Το δίκαιο της διανοητικής ιδιοκτησίας, αν και παρέχει απόλυτα δικαιώματα δεν πρέπει να θεωρείται ότι εξυπηρετεί ατομικά συμφέροντα, όπως το εμπράγματο, παρά τις όποιες κοινές αρχές τους, αλλά εξυπηρετεί την γενικότερη οικονομική πολιτική και το συμφέρον της ολότητας. Για αυτό δε και τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας έχουν συγκεκριμένη διάρκεια προστασίας.

Όλα τα ΔΔΙ παρέχουν στο δικαιούχο τους κάποιες εξουσίες, θετικές και αρνητικές. Οι θετικές δίνουν τη δυνατότητα στον δικαιούχο να πραγματοποιεί συγκεκριμένες χρήσεις, ενώ οι αρνητικές τη δυνατότητα του να στερεί από τους τρίτους συγκεκριμένες χρήσεις. Παράλληλα, τα δικαιώματα διανοητικής ιδιο-

κτησίας επιδέχονται, όμως, και περιορισμών προστασίας ή άλλως ο νομοθέτης επιτρέπει κάποιες εξαιρέσεις από την προστασία συγκεκριμένων δικαιωμάτων. Οι εξουσίες αυτές, οι περιορισμοί και οι εξαιρέσεις αποσαφηνίζουν την ακριβή έκταση ισχύος ενός δικαιώματος.

Για παράδειγμα, στο δίκαιο των σημάτων προστατεύεται μια ένδειξη ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας. Ο δικαιούχος ενός σήματος μπορεί να πραγματοποιεί χρήσεις για την αξιοποίηση αυτού του σήματος ή και να απαγορεύει χρήσεις του σήματος με όριο κάποιους περιορισμούς λ.χ για αναφορική χρήση. Παραδοσιακά, τα σήματα επιτελούσαν κυρίως τη λειτουργία προέλευσης ενός προϊόντος από μια επιχείρηση. Παράλληλα, δεν έφεραν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, συνήθως δε ήταν δισδιάστατα ή απλές λέξεις. Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας αποδίδονταν κυρίως στον δημιουργό συγκεκριμένων «έργων», με την «παραδοσιακή» έννοια του όρου «έργου», δηλαδή στόχευαν στην προστασία θεατρικών έργων, μουσικών έργων ή λογοτεχνικών έργων. Οι εφευρέσεις προστάτευαν αμιγώς τεχνικές δημιουργίες με βιομηχανική εφαρμογή, ενώ τα δικαιώματα στο σχέδιο και το υπόδειγμα ήταν αποτέλεσμα μεταγενέστερης νομοθετικής επιλογής και παραδοσιακά είτε εντάσσονταν ανά έννομη τάξη στο πεδίο της πνευματικής ιδιοκτησίας μέσω της προστασίας των έργων εφαρμοσμένης τέχνης είτε δεν αναγνωρίζονταν.

Στην ίδια κατεύθυνση, πέραν των πρωταρχικών ΔΔΙ (primary IP rights), όπως το σήμα, το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας και την ευρεσιτεχνία, γεννήθηκαν και δευτερογενή δικαιώματα, τα οποία δεν προστατεύονται/ δεν εμπίπτουν στην συμφωνία TRIPs και στο παραδοσιακό Δίκαιο ΔΙ. Αυτά τα δικαιώματα (secondary IP rights) διαπλέκονται ως ειδικότερα με τα πρωταρχικά δικαιώματα, δημιουργώντας υπερπροστασία, γνήσιες σωρεύσεις ή και συγκρούσεις καθεστώτων στο δίκαιο της Διανοητικής Ιδιοκτησίας.

Με τη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής αυτή η οριοθέτηση άρχισε αφενός να γίνεται πιο ρευστή, αφετέρου να γίνεται δυσδιάκριτή σε οριακές περιπτώσεις, που μπορεί να διεκδικούσαν εφαρμογή δύο διαφορετικά ΔΔΙ. Συνακόλουθα, η εμμονή των δικηγόρων και η προσπάθειά τους να διεκδικήσουν περισσότερη προστασία στις αγωγές τους ή να προσθέτουν επικουρικές νομικές βάσεις, ακόμα και για λήξαντα δικαιώματα δημιουργούσε προβληματικές σωρεύσεων προστασίας με το δίκαιο του αθέμιτου ανταγωνισμού ή αποσκοπούσε στην επιμήκυνση ληξάντων δικαιωμάτων, μέσω του νομοθετικού πλαισίου ενός ετέρου ΔΔΙ. Στην ελληνική έννομη τάξη, λ.χ παρουσιάζεται πολύ συχνά η περίπτωση σώρευσης αποζημίωσης του δικαίου του σήματος με τον αθέμιτο ανταγωνισμό.

Στο πλαίσιο αυτό, το σημερινό δόγμα που επικρατεί στη ΔΙ εμπνέεται από μια ιδιοκτησιακή προσέγγισή της και εμπεριέχει ίδιους ορισμούς και ίδια μεταχείριση

για όλα («one size fits all»). Η κοινωνία, όμως, της διανοητικής ιδιοκτησίας είναι επιτακτικό να ανεύρει νέους μοχλούς, προκειμένου να αποκαταστήσει την υπάρχουσα ασσυμετρία μεταξύ ατομικών και υπερατομικών δικαιωμάτων, για αυτό και γίνονται συχνά συζητήσεις στο θεωρητικό πεδίο σχετικά με την αναμόρφωση του δικαίου της διανοητικής ιδιοκτησίας. Η αναμόρφωση αυτή στοχεύει και στον περιορισμό των σωρεύσεων, την ελαστικότερη εφαρμογή των περιορισμών ή εξαιρέσεων προστασίας και στην αποφυγή φαινομένων υπερπροστασίας.

Στα φαινόμενα και τις αναμορφώσεις αυτές, οι νομοθεσίες των κρατών διάκεινται διαχρονικά παθητικά, υπό την έννοια ότι δεν απαγορεύουν τις σωρεύσεις, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις τις αποδέχονται. Από τη δική της πλευρά η νομολογία, επιλαμβανόμενη περιπτώσεις σωρεύσεων άρχισε ήδη από την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα να θέτει κάποια όρια στις προσπάθειες επέκτασης ληξάντων δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας και να ερεύνα τις συγκλίσεις προστασίας μεταξύ των δικαίων, θέτοντας με αυτόν τον τρόπο νομολογιακές εξαιρέσεις προστασίας. Αντίθετα, η θεωρία, προσπαθώντας να οριοθετήσει την προστασία των πρωταρχικών ΔΔΙ, θέτοντας απόλυτα απαράδεκτα καταχώρισης, έχει συμβάλλει στην εξαίρεση των τεχνικών ενδείξεων από την προστασία του σήματος και του βιομηχανικού σχεδίου.

Το παρόν πόνημα εξετάζει, αφενός τις ιστορικές και κοινωνικοοικονομικές καταβολές του ειδικού αυτού κλάδου δικαίου στο πρώτο μέρος, αφετέρου τις επιμέρους περιπτώσεις σωρεύσεων μέσω των νομολογιακών περιπτώσεων και των νομοθετικών παρεμβάσεών στο δεύτερο μέρος. Άξονας της διπλωματικής είναι να βρεθούν νομικά εργαλεία για τον περιορισμό των σωρεύσεων, όπου αυτό είναι δυνατό. Εξετάζονται κυρίως το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, του σήματος και σχεδίων και υποδειγμάτων, ενώ γίνονται αναφορές και στο δίκαιο της ευρεσιτεχνίας πάντοτε σε συνάρτηση με τον ανταγωνισμό και την ελευθερία απομίμησης. Στόχος της διπλωματικής εργασίας είναι να εντοπίσει σημεία ανάσχεσης των σωρεύσεων εκπορευόμενα από την ενωσιακή νομολογία και την θεωρία που έχει αναπτυχθεί γύρω απ’ αυτήν, αλλά και να προκρίνει κάποιες θεωρητικές λύσεις προς τον σκοπό της ανάσχεσης των σωρεύσεων. Τέλος, προσπαθεί να εντοπίσει την ratio των επιμέρους δικαίων, ώστε να οριοθετήσει το ακριβές αντικείμενο προστασίας του κάθε ΔΔΙ. Προς τούτο, η μελέτη θα διεξαχθεί με άξονα το εναρμονισμένο ελληνικό δίκαιο και το δίκαιο της Ε.Ε, ενώ όπου απαιτείται θα αναφέρονται και διαπιστώσεις άλλων δικαίων.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β

ΟΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΕΠΙΚΑΛΥΨΕΙΣ

Με τον όρο αλληλοεπικάλυψη ή σώρευση νοείται μια κατάσταση κατά την οποία δύο ή περισσότερα ΔΔΙ εφαρμόζονται στο ίδιο φυσικό αντικείμενο, και μπορεί να έχουν το ίδιο αντικείμενο προστασίας είτε έστω μέρος του ίδιου αντικείμενου προστασίας.

Η αλληλοεπικάλυψη δομείται σε τρία επίπεδα. Το κάθε επίπεδο διαμορφώνεται ανάλογα με τη χρονική στιγμή που παρουσιάζεται η επικάλυψη ή η σώρευση προστασίας.

Το πρώτο επίπεδο απαντάται, όταν η συνύπαρξη μπορεί να συμβεί την ίδια χρονική στιγμή (ταυτόχρονα- simultaneous overlap). Στην περίπτωση αυτή, νοητά και στο ίδιο χρονικό σημείο, δύο ή και παραπάνω ΔΔΙ προστατεύουν μια συγκεκριμένη ένδειξη ή μια συγκεκριμένη επινόηση ή μια συγκεκριμένη δημιουργία. Η περίπτωση αυτή μπορεί να δημιουργήσει ενδεχομένως σωρεύσεις προστασίας και συγκρούσεις καθεστώτων, ενώ προβλήματα δημιουργούνται και όταν το υποκείμενο του κάθε δικαιώματος μπορεί να διαφέρει.

Παράδειγμα: Το σήμα είναι ένα αντιμονοπωλιακό δικαίωμα ενώ το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ένα δικαίωμα που απαγορεύει την αντιγραφή. Το αυτοκίνητο Mini Cooper και η μοτοσυκλέτα Vespa ενδεχομένως είναι δημιουργήματα υψηλής αισθητικής που διαθέτουν την απαιτούμενη πρωτοτυπία ως καλλιτεχνικά έργα με συγκεκριμένο δημιουργικό ύψος για αυτοκίνητα ή μοτοσυκλέτες. Το σχήμα αυτό ως τρισδιάστατη ένδειξη, παράλληλα, μπορεί να έχει διακριτική δύναμη με το δίκαιο των σημάτων ή μπορεί να την αποκτήσει επίκτητα. Συνεπώς, γεννάται το ερώτημα ποιο καθεστώς υπερισχύει και τι δικαιώματα έχουν οι υπόλοιποι ανταγωνιστές. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν είναι αναντίρρητη, και στην οικεία ενότητα θα αναπτυχθεί η απάντηση με άξονα το συμφέρον στο κοινό κτήμα, την ελευθερία του ανταγωνισμού και την ελευθερία απομίμησης.

Η αλληλοεπικάλυψη μπορεί να προκύψει και μετά τη λήξη ενός από τα ΔΔΙ (εκ των υστέρων- a posteriori overlap). Στην περίπτωση αυτή, δύο ΔΔΙ, συνυπάρ-

χουν σε μια διαφορετική, όμως, χρονική στιγμή, μόλις λήξει δηλαδή το ένα δικαίωμα διεκδικεί εφαρμογή το έτερο, ενώ ενδεχομένως υπήρχε και η δυνατότητα παράλληλης εφαρμογής. Το συγκεκριμένο επίπεδο μπορεί να δημιουργήσει καθεστώτα υπερπροστασίας και να νοθεύσει τον ελεύθερο ανταγωνισμό.

Παράδειγμα: Η εταιρεία Birkenstock παράγει ένα υπόδημα με ιδιαίτερο σχεδιασμό και ανατομικό πάτο, το οποίο κατοχυρώνει ως βιομηχανικό σχέδιο. Μπορεί μετά τη λήξη της προστασίας να διεκδικήσει την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας; Έτι περαιτέρω μπορεί να διεκδικήσει την προστασία και με βάση το δίκαιο του σήματος; Οι απαντήσεις πάλι δεν είναι αυτονόητες, η νομολογία του ΔΕΕ και έχει αναπτύξει νομολογία σχετικά με τα εν λόγω ζητήματα τα οποία θα συζητηθούν στην οικεία ενότητα.

Τέλος, το τρίτο και τελευταίο επίπεδο είναι η αρνητική σώρευση (negative overlap). Δηλαδή ένα ΔΔΙ μπορεί να υφίσταται για ένα δημιούργημα, ενώ αποκλείεται το πεδίο εφαρμογή ενός άλλου. Αυτή η σώρευση είναι και η μόνη που οδηγεί σε ισορροπία, καθώς απορρέει από το δογματικό υπόβαθρο της διανοητικής ιδιοκτησίας. Τα περισσότερα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας προστατεύουν τα δημιουργήματα, τις ενδείξεις και τις επινοήσεις. Πολλές φορές προστίθενται και αλλά δικαιώματα από τον νομοθέτη, προκειμένου να εξισορροπήσει την έλλειψη των προϋποθέσεων κατοχύρωσης ενός δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας.

Παράδειγμα: Ένας στιχουργός θέλει να θεμελιώσει πνευματική ιδιοκτησία στον στίχο “tatata”. Ένα τέτοιο δημιούργημα είναι αυτονόητο ότι δεν μπορεί να θεμελιώσει την απαιτούμενη πρωτοτυπία στο δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας. Ως ένδειξη όμως, ενδεχομένως θα μπορούσε να αποκτήσει επιγενόμενη διακριτική ικανότητα. Θα ήταν αδόκιμο να ισχυριστεί κανείς με βάση αυτά τα δεδομένα ότι η αρνητική σώρευση δημιουργεί προβλήματα στο δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας, αφού μέσω αυτής διαγράφονται τα όρια κάθε δικαιώματος. Το ζητούμενο, άλλωστε, είναι η αρνητική σώρευση, δηλαδή να υπάρχουν κανόνες οι οποίοι αποκλείουν την δυνατότητα κατοχύρωσης ενός απόλυτου δικαιώματος, ούτως ώστε να υπάρχει ένα- μοναδικό πεδίο εφαρμογής για το άυλο στοιχείο που χρήζει προστασίας.

Παράλληλα με τα επίπεδα των επικαλύψεων, είναι σημαντικό να αναφερθούμε και στις περιπτώσεις εκείνες που υπάρχει αντικειμενική σώρευση προστασίας και υποκειμενική σώρευση προστασίας. Η πρώτη είναι εκείνη η σώρευση που αφορά σε σώρευση δικαιωμάτων (ή και παραπάνω) διανοητικής ιδιοκτησίας ίδιου αντικειμένου προστασίας σε ένα υποκείμενο, ενώ η δεύτερη περιπλέκεται ακόμα περισσότερο, καθώς για το ίδιο αντικείμενο προστασίας υπάρχουν δύο υποκείμενα με ΔΔΙ. Η δεύτερη περίπτωση θα εξεταστεί μόνο επιδερμικά στην παρούσα διπλωματική, καθώς χωρεί ξεχωριστής ανάλυσης.

Παράδειγμα: Ένας σχεδιαστής/ καλλιτέχνης εγνωσμένου κύρους αναλαμβάνει να φιλοτεχνήσει τις φανέλες μιας ποδοσφαιρικής ομάδας και το logo της. Οι φανέλες και το logo παρουσιάζουν ισχυρό βαθμό πρωτοτυπίας σε σχέση με τις υπάρχουσες φανέλες. Η ποδοσφαιρική ομάδα κατοχυρώνει το Logo ως εμπορικό σήμα. Σ’ αυτήν την περίπτωση, το πιο ασφαλές είναι να εξετάζεται η βούληση των μερών, καθώς πρόκειται για «ψευδή» σώρευση, η οποία θα λυθεί με την αρχή της χρονικής προτεραιότητας, αν δεν έχει υπάρξει παραίτηση από τον δημιουργό του πνευματικού έργου.

Οι καταστάσεις επικαλύψεων που θα αναλυθούν στην στο παρόν πόνημα αφορούν τις παραδοσιακές συγκρούσεις σχεδίου/ πνευματικής ιδιοκτησίας, πνευματικής ιδιοκτησίας/σήματος καθώς και σχεδίου/ σήματος, ενώ θα γίνονται σχετικές αναφορές και στις ευρεσιτεχνίες όπου απαιτείται και όπου έχει νομολογηθεί σχετικά κάποια πρόταση από το ΔΕΕ. Ένα κεφάλαιο θα αφιερωθεί και στην σχέση του αθέμιτου ανταγωνισμού με την προστασία από το δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας. Παράλληλα, το παρόν πόνημα δεν θα εστιάσει κεντρικά στις επικαλύψεις που αφορούν στο ίδιο δικαίωμα αλλά με διπλό καθεστώς προστασίας (π.χ καταχωρισμένο Ευρωπαϊκό σήμα και Εθνικό σήμα, η μη καταχωρισμένο σχέδιο με καταχωρισμένο σχέδιο). Εκφεύγει τέλος, η σύγκρουση των ΔΔΙ με άλλα δικαιώματα, όπως π.χ εμπράγματα.

Τέλος αυτός ο ορισμός της αλληλοεπικάλυψης αποκλείει άλλες καταστάσεις αλληλοεπικάλυψης, όπως αυτή μεταξύ ενός ΔΔΙ και άλλου είδους δικαιώματος, για παράδειγμα ενός δικαιώματος ενσώματης ιδιοκτησίας (π.χ. μεταξύ της εικόνας των αγαθών και των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας επ’ αυτής).

Ι. Ιστορική αποτύπωση της διανοητικής ιδιοκτησίας

Ι.Α. Ιστορία του δικαίου των σημάτων και των λοιπών διακριτικών γνωρισμάτων

Η ιστορία των σημάτων και των λοιπών διακριτικών γνωρισμάτων μπορεί να εξεταστεί υπό δύο προσεγγίσεις. Αφενός, από την προσέγγιση της ιστορικής καταβολής των εμπόρων να σηματοδοτούν τα προϊόντα τους, προκειμένου να δηλώνουν την ταυτότητά τους ή την προέλευσή τους και αφετέρου απ’ αυτήν της ιστορικής νομοθετικής πορείας του δικαίου των σημάτων. Τα δύο αυτά μέρη είναι εν πολλοίς αλληλένδετα, αφού κανονιστικά οι κοινωνικές συνθήκες, καθώς και οι συνήθειες των λαών αποτυπώνουν τις νομοθετικές επιλογές και υποδεικνύουν τα προστατευόμενα έννομα αγαθά.

Είναι γεγονός ότι ήδη από την αρχαιότητα οι έμποροι συνήθιζαν να «σημαδεύουν» τα προϊόντα τους ως ενδείκτη της προέλευσής τους. Αντικείμενα καθημερινής χρήσης και αντικείμενα τέχνης έφεραν σήματα ή διακριτικά γνωρίσματα, προκείμενου να υποδεικνύουν την προέλευσή τους ή τον δημιουργό τους. Και αργότερα, στη μεσαιωνική εποχή, οι συντεχνίες έφεραν σήματα και διακριτικά γνωρίσματα για την πιστοποίηση της ποιότητας των προϊόντων τους. Αυτή η προώθηση της πιστοποίησης οφειλόταν στον κλειστό αριθμό των συντεχνιών και τους περιορισμούς στο εμπόριο που ενθάρρυναν τα ολιγοπώλια και τα μονοπώλια. Η συνθήκη αυτή ήταν απόρροια του γεγονότος ότι οι εκάστοτε μονάρχες ή ολιγάρχες απένειμαν μονοπωλιακά δικαιώματα προκειμένου να εξασφαλίζουν έσοδα.

Με τις κοινωνικοπολιτικές αλλαγές που έφερε η Βιομηχανική επανάσταση, την ίδρυση νέων εμπορικών οδών και την διεθνοποίηση του εμπορίου, οι έμποροι άρχιζαν να εναποθέτουν σήματα στα προϊόντα τους και για διαφημιστικούς λόγους. Από την άλλην, οι καταναλωτές άρχιζαν να αντιλαμβάνονται την ποιότητα των προϊόντων με βάση το σήμα που αυτά έφεραν. Σταδιακά τα σήματα πέραν από δείκτης αξιοπιστίας και προέλευσης, γινόντουσαν και δείκτης ποιότητας.

Στον 20ο αιώνα, η παγκοσμιοποίηση και η νομοθετική εξέλιξη στα προϊόντα της διανοίας κατέστησαν τα σήματα και τα διακριτικά γνωρίσματα περιουσιακά στοιχεία μιας επιχείρησης και μάλιστα αυτοτελώς μεταβιβάσιμα. Έτσι η ιστορία των ενδείξεων- σημείων πέρασε σε μια άλλη σφαίρα όπου πλέον δεν είναι απλά εγγυητικά αλλά αποτελούν ένα μέσο άμεσα εμπορεύσιμο και άξιο προστασίας. Στην νέα εποχή, αναφέρουν οι Bently/ Sherman ότι τα σήματα δεν είναι απλώς ένα περιουσιακό αγαθό, αλλά κάποια σήματα έχουν αποκτήσει ένα «μυθικό χαρακτήρα», αφού πλέον ο χρήστης του προϊόντος ενός σήματος βιώνει μια διαφορετική εμπειρία διαμορφωτική για τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα του.

Σε επίπεδο δικαίου, η πρώτη νομοθεσία για την προστασία των σημάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο ήταν στη Γαλλία (1857), ακολούθησε η Γερμανία 1874 και το Ηνωμένο Βασίλειο το 1875, αν και ενδεχομένως υπήρχαν ψήγματα νομοθετικής

δραστηριότητας και στην Ελληνορωμαϊκή εποχή. Οι πρώτες νομοθεσίες είχαν μια στενή αντίληψη του σήματος. Το σήμα, σύμφωνα με τη νομοθετική αυτή αντίληψη, επιτελούσε και συγκεκριμένες, αλλά, τουλάχιστον αρχικά, περιορισμένες λειτουργίες. Έτσι και οι πρώτες νομοθετικές προσπάθειες αναγνώριζαν ότι ένα σήμα επιτελεί μόνο τη λειτουργία προέλευσης, ενώ στη συνέχεια και με τις ευρωπαϊκές νομοθεσίες, τα σήματα σταδιακά άρχισαν να επιτελούν και νέες λειτουργίες, οι οποίες εν πολλοίς αναγνωρίζονται από την ευρωπαϊκή νομολογία, αλλά και την ημεδαπή.

Στην Ελλάδα, η πρώτη νομοθεσία περί σημάτων ήταν ο ν. ΒΡΝΣΤ/1893 και η τελευταία πριν την ευρωπαϊκή ενοποίηση των δικαίων του σήματος ήταν ο Ν. 3206/1955. Κατά το «πρώιμο» αυτό στάδιο για τη διανοητική ιδιοκτησία, το σήμα επιτελούσε μόνο τη λειτουργία προέλευσης. Η λειτουργία αυτή μάλιστα υποστηριζόταν ότι αποτελούσε και την μοναδική με δυνάμενο περιεχόμενο άξιο προστασίας. Πλέον και από την πρώτη ευρωπαϊκή Οδηγία 94/104 ΕΕ και νομολογιακά αλλά και νομοθετικά οι λειτουργίες του σήματος έχουν διευρυνθεί. Η ενωσιακή νομολογία έχει συμβάλλει στην αναγνώριση της εγγυητικής, διαφημιστικής, επενδυτικής και επικοινωνιακής λειτουργίας προέλευσης. Η διεύρυνση των λειτουργιών του σήματος, όμως, έχει συμβάλλει και στην διεύρυνση των επικαλύψεων κάτι που ενδιαφέρει και το παρόν πόνημα. Το ζήτημα μπορεί να εντοπιστεί κυρίως στην επενδυτική και την διαφημιστική λειτουργία του σήματος αλλά και στην συμβολή τους στην ερμηνεία της έννοιας της διακριτικής ικανότητας.

Αλλά ιστορικά δεν συνέβαλε μόνο η επέκταση των λειτουργιών στη διεύρυνση των δυνατών επικαλύψεων με το σήμα. Ο κύριος λόγος διεύρυνσης αυτών υπήρξε η επέκταση του δικαίου του σήματος σε ενδείξεις και αντικείμενα που αυτό δεν αναγνώριζε. Ενώ παλαιότερα το δίκαιο του σήματος προστάτευε μόνο δισδιάστατες ή μονοδιάστατες ενδείξεις, πλέον προστατεύει και τρισδιάστατα σημεία∙ ενώ παλαιότερα το δίκαιο σημάτων απαιτούσε μόνο επιδεκτικά γραφικής παραστάσεως σημεία, πλέον δύναται να κατοχυρωθούν και οσφρητι-

κά σήματα ή ηχητικά ή γευστικά σήματα, αρκεί να μπορούν να αποτυπωθούν με οποιοδήποτε μέσο στο μητρώο. Το νέο πεδίο εφαρμογής είναι ευαίσθητο σε συγκλίσεις με άλλα ΔΔΙ. Για παράδειγμα, ένα τρισδιάστατο σήμα μπορεί να προστατεύεται και ως βιομηχανικό σχέδιο ή και ως δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, ενώ στο πεδίο των αρωμάτων μπορεί να δημιουργηθεί και πνευματικό δικαίωμα στον χημικό τύπο του αρώματος, αλλά και οσφρητικό σήμα στην ίδια την οσμή αν καταφέρει να οροθετηθεί.

Ι.Β. Η Ιστορία της πνευματικής ιδιοκτησίας

Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας ήταν από τα πρώτα άυλα δικαιώματα που άρχισαν να προστατεύονται. Στην αρχαιότητα και στη μεσαιωνική εποχή τα περισσότερα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας δεν προστατεύονταν με κάποιο δικαίωμα, αλλά η αναγνώριση του έργου κάποιου γινόταν μέσω ηθικών επιδοκιμασιών δηλαδή μέσω της αναγνώρισης ή χρηματικών ανταμοιβών. Τα δικαιώματα αυτά άρχισαν να αποκτούν σημασία κατά την εποχή της τυπογραφίας, που άρχισαν να παραχωρούνται κάποια προνόμια σε μερικούς, ήτοι δυνατότητα μονοπωλιακής χρήσης του εκδότη έργου, συνήθως συγγραφικού, για περιορισμένο χρονικό διάστημα.

Στην πραγματικότητα, η απονομή αυτών των προνομίων προστάτευε αφενός τα επαγγελματικά συμφέροντα των εκδοτών και έδινε έναν έλεγχο επί των εκδόσεων, αφετέρου τους ίδιους τους δημιουργούς αφού έπρεπε να δώσουν την συναίνεσή τους για την έκδοση του έργου τους.

Στην πρώιμη φάση τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας απαντούσαν ως ένα δίκαιο προστασίας του εκδότη και δεν είχε τόση σχέση με το σημερινό δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας, που η προστασία εκτείνεται και σε άλλα έργα, όπως πρόγραμμα Η/Υ, έργα εφαρμοσμένης τέχνης κλπ. Παλαιότερα συνεπώς το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας ήταν αρκετά πιο οριοθετημένο από ότι είναι σήμερα. Στο πρώτο νομοθέτημα για την πνευματική ιδιοκτησία λ.χ που χρονολογείται στο Ηνωμένο Βασίλειο το 1709, τα δικαιώματα των συγγραφέων συνιστούσαν κυρίως την δυνατότητα παραχώρησης μονοπωλίου των πονημάτων τους σε έναν συγκεκριμένο εκδότη. Έτσι, η παράβαση συνίστατο κυρίως στην αντιγραφή ή την ανατύπωση της δουλειάς τους χωρίς έγγραφη συναίνεση.

Ειδικότερα, ο πρώτος ελληνικός νόμος για την πνευματική ιδιοκτησία στην Ελλάδα, ο Ν.ΓΥΠΓ/1909 προστάτευε μόνο τα θεατρικά έργα και τους συγγραφείς τους, ενώ αργότερα η προστασία επεκτάθηκε με τον Ν. 2387/1920 και στους μουσικούς, στους συγγραφείς και τους καλλιτέχνες γενικότερα. Δεν υπήρχε πάντως νόμος για τα συγγενικά δικαιώματα, αλλά ούτε και για την προστασία των προγραμμάτων Η/Υ.

Πλέον, με τη διάταξη του αρ. 2 του Ν. 2121/1993 « .Ως έργο νοείται κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης, που εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή, ιδίως τα γραπτά ή προφορικά κείμενα, οι μουσικές συνθέσεις, με κείμενο ή χωρίς, τα θεατρικά έργα, με μουσική ή χωρίς, οι χορογραφίες και οι παντομίμες, τα οπτικοακουστικά έργα, τα έργα των εικαστικών τεχνών, στα οποία περιλαμβάνονται τα σχέδια, τα έργα ζωγραφικής και γλυπτικής, τα χαρακτικά έργα και οι λιθογραφίες, τα αρχιτεκτονικά έργα, οι φωτογραφίες, τα έργα των εφαρμοσμένων τεχνών, οι εικονογραφήσεις, οι χάρτες, τα τρισδιάστατα έργα που αναφέρονται στη γεωγραφία, την τοπογραφία, την αρχιτεκτονική ή την επιστήμη». Τα είδη, συνεπώς, των έργων που προστατεύονται διευρύνθηκαν σημαντικά ούτως ώστε να συμπεριλάβουν καθετί που δύναται να θεωρηθεί ως έργο, ενώ τα έργα εξελίσσονται διαρκώς αφού το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας εξαρτάται και από την εξέλιξη της τεχνικής.

Ωστόσο, η διεύρυνση των έργων οδηγεί και αυτή με τη σειρά της στην εμφάνιση επικαλύψεων. Επικαλύψεις μπορεί να υπάρχουν ακόμα και εντός του ίδιου του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας ή με ειδικότερα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (λ.χ προστασία του κατασκευαστή βάσης δεδομένων- αρ. 45α του Ν. 2121/1993). Μπορεί να υπάρξουν, όμως, ειδικότερα για τα έργα εφαρμοσμένης τέχνης και με το δίκαιο των σχεδίων και υποδειγμάτων, αν παρουσιάζουν την ίδια πρωτοτυπία, ενώ παράλληλα εμφανίζουν και ατομικό χαρακτήρα, όπως θα εκτεθεί και στην οικεία ενότητα.

Ι.Γ. Ιστορική επισκόπηση του βιομηχανικού σχεδίου

Όπως εκτέθηκε ανωτέρω, τα άλλα δύο εξεταζόμενα ΔΔΙ είχαν την απαρχή τους από την αρχαιότητα στο κοινωνικό πεδίο αλλά δεν είχαν νομική κατοχύρωση μέχρι και τη βιομηχανική επανάσταση. Οι κοινωνικές και δομικές αλλαγές της βιομηχανικής επανάστασης και η επίδραση της μηχανής στην παραγωγή οδήγησαν στη σύλληψη ενός νέου δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας, που θα προστατεύει ακριβώς την αισθητική και τεχνική δημιουργία πάνω σε κάποιο πρότυπο. Έτσι, το βιομηχανικό σχέδιο πρωταρχικά εστίαζε είτε στη λειτουργικότητα

ενός προϊόντος και την πρακτικότητα του (patent designs), είτε στην αισθητική του (copyright approach), είτε και στα δύο.

Μέχρι και τη σύμβαση της Βέρνης δεν υπήρχε ρητή αναφορά στο βιομηχανικό σχέδιο, ούτε και υποχρέωση προστασίας του, αλλά τα κράτη είτε το υιοθετούσαν αυτοτελώς, είτε προστάτευαν ξεχωριστά τα έργα αυτά με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, είτε προστάτευαν τα έργα αυτά και με τα δύο δικαιώματα. Αυτό προέβλεπε εν πολλοίς και η σύμβαση της Βέρνης για τα έργα εφαρμοσμένης τέχνης. Με τη συμφωνία TRIPS προβλέφθηκε και σε διεθνές επίπεδο η προστασία για τα βιομηχανικά σχέδια- έργων εφαρμοσμένης τέχνης, ωστόσο αυτή παρέμενε προαιρετική για τα κ-μ.

Αυτή η κατάσταση δημιουργούσε αναπόφευκτα καταστάσεις ασάφειας και συγκρούσεων, καθώς το θεσμικό πλαίσιο ήταν ανεπαρκές και διέφερε από χώρα σε χώρα. Κάποιες χώρες υιοθετούσαν μια προσέγγιση πιο κοντά στην ευρεσιτεχνία, ενώ άλλες χώρες μια προσέγγιση πιο φιλική προς την πνευματική ιδιοκτησία. Έτσι, το βιομηχανικό σχέδιο και η προστασία του ήταν αντικείμενο και διαφορετικής νομολογιακής επεξεργασίας.

Η Ευρωπαϊκή ενοποίηση και οι νομοθετικές επιλογές έφεραν στο προσκήνιο μια νέα προσέγγιση (Design Approach), αυτόνομη από τα επιμέρους δίκαια προκειμένου να επιτευχθεί η ενοποίηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο και έτσι το βιομηχανικό σχέδιο αποτέλεσε ένα νέο ΔΔΙ με αυτοτελές νομικό πλαίσιο, που θα προστατεύει είτε αισθητικές και μη δημιουργίες «η εξωτερικά ορατή εικόνα του συνόλου ή μέρους ενός βιομηχανικού ή βιοτεχνικού προϊόντος, η οποία προκύπτει από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχει». Το βιομηχανικό σχέδιο ακολούθησε το τυπικό σύστημα, με την εξαίρεση του μη καταχωρισμένου βιομηχανικού σχεδίου, με την κύρια διαφορά ότι στο δεύτερο πρέπει η προσβολή να αποδειχθεί, ενώ στην πρώτη περίπτωση αυτή τεκμαίρεται. Παρά την ενοποίηση πάντως, σε ορισμένα εφαρμοσμένα έργα συνεχίζει να έχει εφαρμογή η δυνατότητα επικάλυψης του βιομηχανικού σχεδίου ανάλογα με το αν αυτό παρουσιάζει τεχνικά χαρακτηριστικά ή και αισθητικά χαρακτηριστικά με τα δίκαια της ευρεσιτεχνίας, του σήματος και της πνευματικής ιδιοκτησίας. Στις οικείες ενότητες θα αναλυθούν οι ενδεχόμενες σωρεύσεις. Η Ελλάδα εναρμονίστηκε με την Ευρωπαϊκή νομοθεσία με το ΠΔ 259/1997, που ενσωμάτωσε πλήρως την Ευρωπαϊκή Οδηγία 98/71 ΕΕ.

Ι.Δ. Οι διεθνείς συμβάσεις για τη διανοητική ιδιοκτησία

Οι δύο συμβάσεις που αφορούν σε όλο το σύνολο ή το μεγαλύτερο μέρος των ΔΔΙ είναι η σύμβαση των Παρισίων για την προστασία της βιομηχανικής ιδιοκτησίας του 1883, όπως έχει το τροποποιηθεί το 1967 και το 1979 και η συμφωνία TRIPs του 1994, η οποία είναι ένα από τα κύρια νομικά εργαλεία για την ερμηνεία του δικαίου διανοητικής ιδιοκτησίας. Οι σχετικές συμβάσεις στον τομέα της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων είναι η Σύμβαση της Βέρνης για την προστασία των λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων του 1886 με τροποποιήσεις του 1971 και 1979 αντίστοιχα.

Οι συμβάσεις αυτές θέτουν προϋποθέσεις για την απόκτηση των ΔΔΙ, ενώ εναπόκειται στα κράτη μέλη να καθορίσουν το περιθώριο προστασίας. Οι συμβάσεις αυτές καταρχήν επιτρέπουν τις περισσότερες περιπτώσεις σώρευσης ή τουλάχιστον δεν τις αποκλείουν. Στο παρόν κεφάλαιο θα εξεταστεί ακριβώς η δυναμική αυτών των συμβάσεων αναφορικά με τις σωρεύσεις προστασίας.

Στην Σύμβαση της Βέρνης προβλέπεται και η προστασία των έργων εφαρμοσμένης τέχνης και του βιομηχανικού σχεδίου, ενώ εναπόκειται στα κ-μ να καθορίσουν το εύρος της προστασίας αυτών των δικαιωμάτων είτε με τη νομοθεσία της πνευματικής ιδιοκτησίας, είτε ενδεχομένως με τη θέσπιση ειδικής νομοθεσίας είτε ακόμα και με τη νομοθεσία του αθέμιτου ανταγωνισμού. Η σύμβαση της Βέρνης, συνεπώς σε πρώτη φάση δεν διακρίνει μεταξύ των όρων προστασίας του βιομηχανικού σχεδίου και του πνευματικού δικαιώματος, αλλά αφήνει στα κράτη-μέλη την ευχέρεια να αποφασίσουν μόνα τους το είδος προστασίας. Το γεγονός αυτό είναι και απόρροια των δυσδιάκριτων ορίων μεταξύ πνευματικού δικαιώματος και βιομηχανικού σχεδίου. Έτσι φαίνεται να προκύπτει μια ταυτόχρονη σώρευση προστασίας στα κ-μ που έχουν νομοθεσία περί προστασίας βιομηχανικού σχεδίου και δεν προβλέπεται κάποια απόκλιση ή κάποιος περιορισμός σε σχέση με το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, αφού σε οντολογικό επίπεδο τα έργα εφαρμοσμένης τέχνης συνιστούν έργα.

Στην σύμβαση TRIPS δεν ορίζεται ο όρος σχέδιο ή υπόδειγμα, αλλά αφήνεται ρητά στα κ-μ η επιλογή προστασίας επί του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας ή του δικαιώματος επί σχεδίου ή υποδείγματος, τουλάχιστον για τα κλωστοϋφαντουργικά σχέδια ή υποδείγματα (άρθρο 25 παράγραφος 2), συνεπώς υπάρχει μια ευχέρεια των κρατών να διαλέξουν τους όρους και το «δίκαιο» προστασίας. Δεν προβλέπει ούτε τυπικό σύστημα για σχέδια και υποδείγματα,

αρά η άτυπη προστασία των σχεδίων και υποδειγμάτων ταυτίζεται στη σύμβαση με το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας. Συνεπώς σε πρώτη φάση φαίνεται να αντιμετωπίζονται τα βιομηχανικά σχέδια σαν υπο-είδος πνευματικού δικαιώματος. Για τη σύμβαση TRIPS, άξιο αναφοράς είναι ότι βασική καινοτομία αποτελεί η εξαίρεση από την προστασία του Βιομηχανικού Σχεδίου αν το συγκεκριμένο διαθέτει μόνο λειτουργικό χαρακτήρα (άρθρο 25 παράγραφος 1) πράγμα που υιοθετήθηκε αργότερα με το άρθρο 8 του Κανονισμού 6/2002 ΕΕ.

Όσον αφορά στα εμπορικά σήματα, η Σύμβαση των Παρισίων δεν ορίζει ποια είναι εμπορικά σήματα και ποιες προϋποθέσεις πρέπει να πληρούν. Στο άρθρο δε 7 αναφέρεται ότι τα σήματα τίθενται μόνο σε προϊόντα. Η συμφωνία TRIPs, από την άλλην, επεκτείνει την προστασία των εμπορικών σημάτων σε σχέση με τις υπηρεσίες και όχι μόνο με τα προϊόντα (άρθρο 15, παράγραφος 4). Το άρθρο 15 ορίζει το σήμα – τα δεκτικά καταχώρισης, δηλαδή, σημεία- ενδεικτικά και όχι εξαντλητικά, συνεπώς τα σημεία που μπορούν να συνιστούν σήματα υπόκεινται σε διεύρυνση. Πάντως, η συμφωνία αναγνώριζε σημαντική προστασία μόνο σε σημεία ή ενδείξεις που έχουν την εγγενή δυνατότητα γραφικής παράστασης με αποτέλεσμα από την συμφωνία TRIPS να εξαιρούνται τα οσφρητικά- γευστικά ή ακουστικά σήματα ή ακόμα και τα σήματα κίνησης.

Φαίνεται, συνεπώς, από την μία ότι η σώρευση προστασίας με βάσει τις διεθνείς συμβάσεις δεν αποκλείεται εξ’ ορισμού, αλλά αφετέρου αφήνεται και μια διάχυτη ευχέρεια στα κ-μ να καθορίσουν το ελάχιστο πεδίο προστασίας με βάση τα προβλέψεις τους, αφήνοντας τους να αποφασίσουν περαιτέρω ποιες καινοτομίες θα εντάξουν στα δίκαια του. Και ως προς το σήμα, ακόμα, δεν υπήρχε σχετική πρόβλεψη για τα όρια προστασίας του με τα άλλα δίκαια και άρα φαίνεται ότι η σώρευση προστασίας καταρχήν με βάση τις διεθνείς συμβάσεις παραμένει επιτρεπτή, ενώ τελικά τα κ-μ θα υιοθετήσουν αυτήν την ευχέρεια, όπως θα ιδωθεί και παρακάτω και οι σωρεύσεις θα παραμείνουν επιτρεπτές στις περισσότερες νομοθεσίες.

Για παράδειγμα, όσον αφορά στα σήματα και τα πνευματικά δικαιώματα η σώρευση μπορεί να είναι δυνατή στις περισσότερες περιπτώσεις που το αντικείμενο είναι δεκτικό γραφικής παραστάσεως και παρουσιάζει διακριτική δύναμη. Για παράδειγμα, ένα δημιουργικό slogan που παρουσιάζει έναν βαθμό πρωτοτυπίας και έχει παράλληλα και διακριτικό χαρακτήρα μπορεί να προστατευθεί ως σήμα. Από την άλλην, επειδή με το αρ. 7 και το αρ. 15 της σύμβασης προστατεύονται τα slogans ως σήματα χωρίς να παρουσιάζουν πρωτοτυπία, αν έχουν ή τυχόν αποκτήσουν επίκτητη διακριτική δύναμη τότε είναι δυνατόν και μια απλή ένδειξη, μια λέξη, να προστατεύεται ως σήμα (αρνητική σώρευση).

Για τα πνευματικά δικαιώματα σε σχέση με το βιομηχανικό σχέδιο είναι επιτρεπτή η σώρευση, αφού τα έργα εφαρμοσμένης τέχνης μπορεί να παρουσιάζουν τον απαιτούμενο βαθμό πρωτοτυπίας αλλά και το «νέο» που απαιτεί η σύμβαση TRIPS, ενώ δεν αποκλείεται και επέκταση προστασίας αν έχουν διαφορετικά χρονικά πλαίσια (a posteriori σώρευση).

Για το design και το σήμα είναι επίσης επιτρεπτή η σώρευση ακριβώς όπως και με το πνευματικό δικαίωμα με βάση τις διεθνείς συμβάσης. Η σύμβαση TRIPS απαιτεί για το design να είναι πρωτότυπο και νέο. Έτσι, αν το πρωτότυπο και νέο σήμα παρουσιάζει και σε κάποιο βαθμό διακριτική ικανότητα τότε είναι δυνατή η σώρευση προστασίας.

Αυτά είναι μόνο μερικά παραδείγματα σωρεύσεων που μπορούν να προκύψουν. Παρατηρείται ότι οι διεθνείς συμβάσεις θέτουν κάποιες γενικές αρχές και στις περισσότερες περιπτώσεις δεν προβλέπουν καν την σώρευση, επομένως δεν την αποκλείουν. Η ευρύτητα πάντως του αντικειμένου προστασίας (βλ. αρ. 14 της συμφωνίας TRIPS και αρ. 2 της Σύμβασης της Βέρνης) επιτρέπουν τις σωρεύσεις. Κατωτέρω πάντως, μπορούν θα αξιοποιηθούν κάποιοι κανόνες στις συμβάσεις αυτές που αποτελούν χρήσιμοι οδηγοί για την σώρευση προστασίας και ιδίως για τον περιορισμό της.

I.Δ.1. Τα άρθρα 7-8 της συμφωνίας TRIPS

Στην ερμηνεία των επικαλύψεων είναι ικανοί να συμβάλλουν κανόνες που βρίσκονται στη συμφωνία TRIPs, αφού μεσώ της τελευταίας αξιολογούνται οι στοχεύσεις των ΔΔΙ. Από δικαιοπολιτική άποψη, έτσι, τα άρθρα 7-8 της Σύμβασης TRIPS θέτουν τους στόχους και επιδιώξεις των ΔΔΙ και για αυτό μπορούν να αποτελέσουν έναν χρήσιμο οδηγό στην παρούσα μελέτη. Πιο συγκεκριμένα, με το άρθρο 7, επιδιώκεται η ισορροπία μεταξύ των δικαιούχων των δικαιωμάτων και του δημοσίου συμφέροντος, δηλαδή την ολότητα. Τα ΔΔΙ πρέπει να απονέμονται με γνώμονα την τεχνολογική ανάπτυξη για την προαγωγή του κοινού συμφέροντος. Και αυτό γιατί έκφανση της τεχνολογικής ανάπτυξης είναι και η διάδοση της τεχνολογίας, προκειμένου απ’ αυτήν να επωφελούνται οι χρήστες-πολίτες.

Για αυτό ακριβώς τον λόγο πρέπει να επιδιωχθεί μια ισορροπία ανάμεσα στα ατομικά δικαιώματα των δημιουργών και τα υπερατομικά δικαιώματα της κοινωνίας∙ στόχος, άλλωστε της διανοητικής ιδιοκτησίας είναι η κοινωνική ευημερίας με έναν αποδοτικό και για τον δημιουργό τρόπο, χωρίς διακρίσεις και ανεμπόδιστα, ενώ πρέπει να οδηγεί περαιτέρω και στο σεβασμό των ανθρωπίνων

δικαιωμάτων. Η απαίτηση της συμφωνίας TRIPs επιρρωνύει ότι τα ΔΔΙ πρέπει να οδηγούν σε «ισορροπία δικαιωμάτων και υποχρεώσεων», επιβεβαιώνοντας ότι τα ΔΔΙ δεν μπορούν να θεωρηθούν ούτε ως αυτοσκοπός ούτε ως απόλυτα δικαιώματα χωρίς περιορισμούς, αλλά ως δικαιώματα που υπόκεινται σε κατάλληλες ισορροπίες, χωρίς αυτό να οδηγεί ούτε σε υπερπροστασία του δικαιώματος ούτε αντίστοιχα να το ταριχεύει.

Οι ίδιες αρχές, σημειώνεται ότι δεν πρέπει να εφαρμόζονται μόνο στις περιπτώσεις, που έχει εφαρμογή η τεχνολογική καινοτομία, λ.χ στις ευρεσιτεχνίες, αλλά ελλείψει αναφοράς των αρχών αυτών στις γενικές διατάξεις, πρέπει να γίνει δεκτό ότι οι ίδιες αρχές της δίκαιης κατανομής πρέπει να εφαρμόζονται σε όλα τα ΔΔΙ. Συνεπώς, το άρθρο 7 είναι εργαλείο που πρέπει να χρησιμεύει ως «ισορροπιστής» στην Σύμβαση για όλα τα ΔΔΙ, με αποτέλεσμα, όταν αυτά απονέμονται, να υπόκεινται και σε μια «δίκαιη κατανομή» μεταξύ χρήστη και κατόχου, αλλά και να δικαιολογούν τις εξαιρέσεις προστασίας, όταν ένας χρήστης κάνει δίκαιη χρήση. Οι κανόνες αυτοί της δίκαιης χρήσης μπορούν να ανιχνευθούν στις διατάξεις για τους περιορισμούς προστασίας ή στις εξαιρέσεις προστασίας.

Το συμπέρασμα που μπορεί να εξαχθεί από την παραπάνω ανάλυση είναι ότι σε επίπεδο σωρεύσεων, όταν επιτρέπεται μια σώρευση δυνάμει της νομοθεσίας TRIPS είτε ρητά είτε σιωπηρά, η προστασία του κάθε δικαιώματος πρέπει να υπόκειται σε αυτήν την δίκαιη κατανομή και να μην δημιουργεί καθεστώτα υπερπροστασίας, με σεβασμό στα θεμελιώδη δικαιώματα και στις αρχές της συμφωνίας TRIPS. Τέτοιες περιπτώσεις είναι εύκολο να παρουσιαστούν, όπως θα αναπτυχθεί και κατωτέρω, επί παραδείγματι, όταν χρησιμοποιείται ένα δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας για να περιορίσει για μεγάλο χρονικό διάστημα τον ανταγωνισμό για ένα βιομηχανικό σχέδιο.

Αντίστοιχα, το άρθρο 8 απαγορεύει του δημιουργούς να θέτουν ανεπίτρεπτα εμπόδια στην γνώση, οδηγώντας έτσι σε το δίκαιο της ΔΙ σε στρέβλωση. Τα άρθρα 7-8 της συμφωνίας TRIPs εξυπηρετούν σε τελική ανάλυση το κοινό συμφέρον. Έτσι, αν ιδωθούν συνδυαστικά, όταν η προστασία ενός ΔΔΙ περιορίζει ή θέτει ανεπίτρεπτα εμπόδια στους χρήστες από μια πληροφορία και αυτές δεν δικαιολογούνται από τις νομοθετικές επιλογές, τα άρθρα αυτά μπορεί να λειτουργήσουν ερμηνευτικά ώστε να περιορίσουν τις σωρεύσεις, αν και αυτές δεν

απαγορεύονται ρητά από την Συμφωνία. Συνιστούν, επομένως, ένα ερμηνευτικό εργαλείο για την ανάσχεση των σωρεύσεων και τον περιορισμό της υπερπροστασίας, λόγω δε της συστημικής τους θέσης εντός της Συμφωνίας TRIPs διαδραματίζουν ιδιαίτερο ρόλο σε όλα τα δικαιώματα που αυτή θέλει να προστατεύσει.

Σ’ αυτήν την σκέψη εδράζεται ακριβώς η σημασία του κοινού κτήματος. Όλα τα ΔΔΙ αποδίδονται ως ανταμοιβή στον δημιουργό για τη συμβολή του, έτσι ώστε να εμπλουτιστεί η υπάρχουσα τεχνική ή η υπάρχουσα τέχνη. Η αέναη παράτασή τους ή συμπλήρωσή τους με άλλα δικαιώματα δημιουργεί στρεβλώσεις στο κοινό κτήμα και κατ’ επέκταση στο δημόσιο συμφέρον. Αν και δεν υπάρχει συνεπώς ρητή αναφορά στις σωρεύσεις, η ερμηνεία του άρθρου 7 δίνει την δυνατότητα να εξάγουμε χρήσιμα συμπεράσματα σχετικά με την ίδια την φύση του δικαίου ΔΙ. Εάν ένας δικαιούχος αποφασίζει να παρεμποδίζει τον ανταγωνισμό επιδιώκοντας την παράταση των ΔΔΙ τότε ενδεχομένως δημιουργεί κατάσταση αντίθετη με τα άρθρα 7-8 της σύμβασης TRIPS. Με άξονα και αυτά τα άρθρα θα στηριχτεί η παρακάτω ανάλυση του κοινού κτήματος προκειμένου να διασαφηνιστεί η επίδραση του στο πεδίο των σωρεύσεων.

Ι.Ε. Διανοητική ιδιοκτησία και χάρτης θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ε.Ε ανθρώπου και ΣΛΕΕ- Σχέσεις και συγκρούσεις

Η διανοητική ιδιοκτησία διέπεται από μια βασική αρχή, την αρχή της εδαφικότητας. Η αρχή αυτή ορίζει ότι, όταν ένα δικαίωμα κτάται σε μια χώρα έχει ισχύ μόνο σε αυτήν τη χώρα. Στον Ευρωπαϊκό χώρο με την Συνθήκη για την Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) δόθηκε έμφαση στην εναρμόνιση των δικαίων των κ-μ προκειμένου να μην υπάρχουν αντίθετοι κανόνες μεταξύ τους, έτσι ώστε να επιτευχθεί «ενιαία προστασία των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας στο εσωτερικό της Ένωσης, και για τη δημιουργία κεντρικών καθεστώτων έγκρισης, συντονισμού και ελέγχου στο επίπεδο της Ένωσης». Με το ευρωπαϊκό σήμα και το ευρωπαϊκό design αναγνωρίστηκε η δυνατότητα προστασίας

ενός σήματος σε όλα τα κ-μ, κάμπτοντας έτσι την αρχή της εδαφικότητας, τουλάχιστον, στο ευρωπαϊκό χώρο. Οι αρχές, συνεπώς, της ΣΛΕΕ διέπουν το ευρωπαϊκό δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας. Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων αποτελεί ένα από τα καταστατικά κείμενα της Ε.Ε, ο οποίος προβλέπει μια σειρά από δικαιώματα, ατομικά και υπερατομικά, τα οποία αποτελούν εγγύηση για τους πολίτες της Ε.Ε. Οι αρχές του Χάρτη, όπως, και άλλες αρχές της ΣΛΕΕ διέπουν τα επιμέρους νομοθετήματα που απαρτίζουν το ενιαίο δίκαιο της διανοητικής ιδιοκτησίας.

Τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας σε ορισμένες περιπτώσεις δημιουργούν συγκρούσεις με τις ενωσιακές ρυθμίσεις αλλά και με το χάρτη τον θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου. Η πρακτική των κ-μ και η διευρυμένη προστασία που δίδεται με την διανοητική ιδιοκτησία έχει οδηγήσει σε καθεστώτα υπερπροστασίας, που εμποδίζουν βασικές αρχές της Ε.Ε, όπως την ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών ή την ελευθερία της έκφρασης.

Σε αυτό το πλαίσιο, τα τελευταία χρόνια γίνεται εντονότερη η συζήτηση για την αναθεώρηση της υπερπροστασίας των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας. Η θεωρία των κινήτρων, αλλά και οι θεωρίες για τα ανταποδοτικά οφέλη για τον δημιουργό και δικαιούχο στο παρελθόν έδιναν απόλυτη προτεραιότητα στον δικαιούχο και προήγαγαν τα ιδιοκτησιακά δικαιώματά του. Ωστόσο, η διανοητική ιδιοκτησία δεν μπορεί να είναι μονοδιάστατη και γι’ αυτό το λόγο καθίσταται πλέον επιθυμητή, αν όχι και αναγκαία η σύνδεση της διανοητικής ιδιοκτησίας με άλλα θεμελιώδη δικαιώματα του χάρτη ή με δικαιώματα της ΣΛΕΕ.

Τα δικαιώματα της ΣΛΕΕ και του Χάρτη είναι υπαρκτοί νομικοί περιορισμοί των δικαιωμάτων του δικαιούχου. Πολλοί απ’ αυτούς τους περιορισμούς έχουν ήδη αναχθεί σε περιορισμού που κείνται εντός του νομοθετικού πλαισίου για την προστασία του σήματος ή της πνευματικής ιδιοκτησίας.

Το ΓΔΕΕ και το ΔΕΕ στις αποφάσεις τους δεν διστάζουν να επικαλεστούν στις αποφάσεις του τα θεμελιώδη δικαιώματα. Η ίδια η πνευματική και διανοητική ιδιοκτησία αποτελεί έκφραση άλλωστε του δικαιώματος στην ιδιοκτησία. Όμως, όπως και το δικαίωμα στην ιδιοκτησία, έτσι υπάρχει και το δίκαιωμα στην ελευθερία της έκφρασης. Έτσι, είναι αυτονόητο ότι αυτά τα δικαιώματα δεν είναι απόλυτα, αλλά κάθε φορά σταθμίζονται προς το συμφέρον της ολότητας και το συμφέρον των τρίτων, άλλωστε, όπως αναφέρθηκε και στην προκαταρκτική ανάλυση και την εισαγωγή, η διανοητική ιδιοκτησία υπηρετεί κατά κύριο λόγο το συμφέρον της ολότητας. Τέτοια δικαιώματα που περιορίζουν τα ΔΔΙ αποτελούν το δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης, το δικαίωμα της επιστημονικής έρευνας, το δικαίωμα ελεύθερης διεξαγωγής επιχείρησης και το δικαίωμα ίσης μεταχείρισης και απαγόρευσης των διακρίσεων, ενώ δεν αποκλείεται να τίθενται περιορισμοί από το υπερατομικό δικαίωμα για την προστασία του περιβάλλοντος.