ΑΣΕΠ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ - Σύνταγμα και ΑΣΕΠ - Ο τρίπτυχος θεσμικός ρόλος του ΑΣΕΠ - Δικαιοπολιτικές προτάσεις

1. Σύντομη ιστορική αναδρομή. Από το ΑΣΔΥ στο ΑΣΕΠ

Μετά την κατοχή και τον εμφύλιο διαπιστώθηκαν σοβαρά προβλήματα στην ελληνική δημόσια διοίκηση, σε μεγάλο βαθμό λόγω των πελατειακών προσλήψεων. Ήταν διάχυτη η αίσθηση ότι οι θέσεις στο Δημόσιο διανέμονταν σε κομματικούς φίλους και σε ψηφοφόρους εν είδει λαφύρων. Ανατέθηκε στον τότε Πάρεδρο και μετέπειτα Πρόεδρο του ΣτΕ Γιώργο Μαραγκόπουλο και στον Καθηγητή Κυριάκο Βαρβαρέσο η εκπόνηση μελετών για την αναδιοργάνωση της Δημόσιας Διοίκησης. Κοινή συνισταμένη των δύο εκθέσεων ήταν οι ανάγκες: α) σύστασης ενός κεντρικού νέου οργάνου που θα είχε γενική επιτελική αρμοδιότητα για τις προσλήψεις και β) καθιέρωσης του γραπτού διαγωνισμού ως κύριου, αν όχι και αποκλειστικού συστήματος προσλήψεων στο Δημόσιο για την υλοποίηση της διαφάνειας, της αντικειμενικότητας και της αξιοκρατίας. Ο Δημοσιοϋπαλληλικός Κώδικας καθιέρωσε τον διαγωνισμό ως κύριο σύστημα προσλήψεων και συγκροτήθηκε το ΑΣΔΥ (Ανώτατο Συμβούλιον Δημοσίων Υπηρεσιών) ως θεσμός που θα εγγυόταν την εφαρμογή του νέου Κώδικα. Ratio της ίδρυσής του ήταν η απαγκίστρωση των προσλήψεων στο κράτος από την λαφυραγώγηση και την πελατειοκρατία και η εφαρμογή αξιοκρατικών διαδικασιών. Το ΑΣΔΥ, προορισμένο ως όργανο ενιαίας εφαρμογής του Δημοσιοϋπαλληλικού Κώδικα, είχε κατά βάση συντονιστικές και συμβουλευτικές αρμοδιότητες. Από την συνοπτική περιγραφή των γενικών αρμοδιοτήτων του ΑΣΔΥ προκύπτει ότι περιεβλήθη με έναν συντονιστικό, εποπτικό, επιτελικό ρόλο σε όλο το πλαίσιο των δημοσιοϋπαλληλικών θεμάτων αλλά και του οργανωτικού διοικητικού δικαίου. Θεσπίστηκε ως ένας θεσμός εξορθολογισμού και χρηστής οργάνωσης και υλοποίησης του ευαίσθητου τομέα των προσλήψεων. Ήταν ένας ιδιότυπος διοικητικός θεσμός, «ανεξάρτητη αρ-

χή» κατά την σύγχρονη ορολογία. Ήταν το τρίτο «Μεγάλο Σώμα της Διοίκησης» δίπλα στο ΣτΕ και στο Ελεγκτικό Συνέδριο. Είχε επιτελικές-γνωμοδοτικές-ρυθμιστικές αρμοδιότητες. Χάραζε την στρατηγική των προσλήψεων. Δημιουργήθηκε δε ως θεσμικός πυλώνας υποστήριξης του δημοσιοϋπαλληλικού κώδικα. Κατ΄ εξαίρεση διενεργούσε διοικητικό έλεγχο νομιμότητας. Δεν ήταν το κύριο αντικείμενο του ο έλεγχος της νομιμότητας των προσλήψεων. Αυτή η αρμοδιότητα ανήκε στο ΣτΕ. Ο Πρόεδρος του ΑΣΔΥ μπορούσε μόνο να προσφύγει κατά της νομιμότητας του αποτελέσματος ενός διαγωνισμού ενώπιον του ΣτΕ. Κι αυτή του την αρμοδιότητα την άσκησε με φειδώ.

Με το ΒΔ 762/1965 το ΑΣΔΥ εξοπλίστηκε με περισσότερες αρμοδιότητες. Αναβαθμίστηκε σε συμβουλευτικό όργανο της Κυβέρνησης επί όλων των ζητημάτων Δημόσιας Διοίκησης (οργάνωση υπηρεσιών, αξιολόγηση, τροποποίηση Δημοσιοϋπαλληλικού Κώδικα). Το ΑΣΔΥ συγχωνεύτηκε το 1965 με την Γενική Διεύθυνση Διοικητικής Οργάνωσης και μεταφέρθηκε οργανωτικά απευθείας υπό τον Πρωθυπουργό.

Το έργο του στην βιβλιογραφία χαρακτηρίζεται ως όχι ιδιαίτερα επιτυχημένο. Κι αυτό γιατί ενώ προσλήψεις στο δημόσιο χωρίς διαγωνισμό κατά το τότε ισχύον δίκαιο μόνο κατ’ εξαίρεση κατόπιν αδείας του ΑΣΔΥ μπορούσαν να διενεργηθούν, ένας μεγάλος αριθμός διορισμών στο δημόσιο την περίοδο λειτουργίας του ΑΣΔΥ πραγματοποιήθηκε χωρίς διαγωνισμό. Ο Πρόεδρός του δε Σταυριανόπουλος διαμαρτυρήθηκε σε κείμενό του το 1966 για κυβερνητικές παρεμβάσεις και αξιολόγησε τον ρόλο του ως παθητικό. Το ΑΣΔΥ ατόνησε κατά την διάρκεια της δικτατορίας και καταργήθηκε με το ΝΔ 285/1974.

Μετά την κατάργηση του ΑΣΔΥ, ιδρύθηκε με το άρθρο 43 του ΠΔ 611/1977 η πενταμελής Κεντρική Επιτροπή Διαγωνισμών. Και σε καθεστώς λειτουργίας της ΚΕΔ ο με εξαιρέσεις νομικός κανόνας ήταν οι προσλήψεις στο Δημόσιο μέσω διαγωνισμού.

Το 1983 άρχισε με το Ν 1320/1983 να ισχύει ένα νέο σύστημα προσλήψεων βασισμένο κατά βάση σε κοινωνικά κριτήρια και με επικουρικό τον ρόλο των πτυχίων και των λοιπών τυπικών προσόντων. Η Διεύθυνση Προγραμματισμού και Πρόσληψης του Υπουργείου Προεδρίας συνέλεγε και επεξεργαζόταν τα στοιχεία για τις ανά χρόνο κενές θέσεις. Ο αριθμός των προσληπτέων καθοριζόταν από Τριμελή Υπουργική Επιτροπή κατόπιν εισήγησης του Υπουργού Προεδρίας.

Με το Ν 1943/1991 επανήλθε ως κύριο σύστημα προσλήψεων ο διαγωνισμός. Για την δε προετοιμασία και υλοποίηση των διαγωνισμών συστάθηκε με το άρθρο 17 του ίδιου νόμου στο Υπουργείο Προεδρίας πενταμελής Κεντρική Επιτροπή.

2. Η ίδρυση του ΑΣΕΠ και ο τρίπτυχος ρόλος του σήμερα

Με το Ν 2190/1994 ιδρύθηκε το ΑΣΕΠ ως Ανεξάρτητη Αρχή αρμόδια για τις προσλήψεις στο Δημόσιο. Είναι μία από τις 5 συνταγματικά κατοχυρωμένες Ανεξάρτητες Αρχές, που τυπικά εντάσσεται στην εκτελεστική εξουσία, αλλά αναπτύσσει και κανονιστικές και «οιονεί δικαστικές» αρμοδιότητες. To ΑΣΕΠ στοιχείται λειτουργικά στο εννιάπτυχο αξιών ανεξαρτησία,

νομιμότητα, δημοσιότητα, διαφάνεια, αμεροληψία, αντικειμενικότητα, αξιοκρατία, ταχύτητα, αποτελεσματικότητα. Το νομοθετικό πλαίσιο σε σημαντικό βαθμό, κυμαινόμενο ιστορικά, προσανατολίζει δυναμικά το ΑΣΕΠ και σε ένα δέκατο παράλληλο στόχο, την κοινωνική αλληλεγγύη, την άσκηση κοινωνικής πολιτικής μέσω των προσλήψεων, την προστασία ευάλωτων κοινωνικά ομάδων μέσω των προσλήψεων. Τα παράλληλα αυτά μελήματα είναι ενίοτε αλληλοσυγκρουόμενα. Το μίγμα αυτών των 10 στόχων ποικίλλει ιστορικά στα νομικά προβλεπόμενα συστήματα προσλήψεων τόσο σε καθεστώς ισχύος του ΑΣΕΠ όσο και νωρίτερα. Και η δικαιοπολιτική βάσανος αναστοχάζεται για την ιδανική ισορροπία τους.

Το ΑΣΕΠ συνταγματικά νομοτελειακά συζεύγνυται με ένα συγκεκριμένο σύστημα προσλήψεων βάσει του άρθρου 103 του Συντάγματος. Επίσης συλλειτουργεί με το εκάστοτε ισχύον δη-

μοσιοϋπαλληλικό δίκαιο, και ιδίως με τον προγραμματισμό των προσλήψεων και το σύστημα κινητικότητας, με το προσοντολόγιο, αλλά και με τον Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας.

Το ΑΣΕΠ, ήδη από τον ιδρυτικό του νόμο 2190/1994, αλλά κυρίως με την συνταγματική αναθεώρηση του 2001, έχει εξοπλιστεί με ειδικές εγγυήσεις ανεξαρτησίας για την υλοποίηση της αποστολής του. Αυτά τα χαρακτηριστικά διατηρούνται και με τον εδώ σχολιαζόμενο νόμο 4765/2021. Τα μέλη του είναι ανώτατοι κρατικοί λειτουργοί με προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία. Δεν υπόκειται σε ιεραρχικό διοικητικό έλεγχο ή διοικητική εποπτεία από κυ-

βερνητικά όργανα ή άλλες αρχές, αλλά μόνο σε ιδιότυπο κοινοβουλευτικό έλεγχο από την Βουλή σύμφωνα με τον Κανονισμό της Βουλής. Οι πράξεις του δεν υπόκεινται σε διοικητικό έλεγχο σκοπιμότητας ή/και νομιμότητας από κάποιο άλλο όργανο της εκτελεστικής εξουσίας, αλλά υπόκεινται σε ακυρωτικό δικαστικό έλεγχο.

Ο ρόλος του ΑΣΕΠ έχει μετασχηματιστεί τα τελευταία χρόνια, για την ακρίβεια είναι πλέον τρίπτυχος: 1) Προσλήψεις στο Δημόσιο, 2) Επιλογή προϊσταμένων μονάδων, υπηρεσιακών γραμματέων και διοικητών στο Δημόσιο και 3) Διαχείριση ανθρωπίνου δυναμικού (π.χ. κινητικότητα, αξιολόγηση, υπηρεσιακό συμβούλιο Γενικών Διευθυντών) στο Δημόσιο. Πρέπει να συνειδητοποιηθεί ότι είναι σήμερα τρίπτυχος πλέον ο ρόλος του ΑΣΕΠ. Το ΑΣΕΠ δεν έχει αρμοδιότητα μόνο για τις προσλήψεις στο Δημόσιο. Δεν είναι ακριβής λοιπόν η ορολογία περί ΑΣΕΠ πολλών ταχυτήτων. Δεν υπάρχουν κύριες και δευτερεύουσες αρμοδιότητες για το ΑΣΕΠ. Και οι τρεις άνω πτυχές της αρμοδιότητάς του είναι εξίσου σημαντικές και δεν ιεραρχούνται, είναι ισήγορα μελήματά του, είναι οι τρεις βασικές αποστολές του. Πρέπει να αντιμετωπίζόνται από το ΑΣΕΠ με την ίδια σημασία και προτεραιότητα και με την ίδια ταχύτητα.

3. Προσλήψεις, Βουλή, Κυβέρνηση και ΑΣΕΠ

Η Βουλή θεσπίζει με νόμο οργανικές θέσεις στο Δημόσιο. Οι οργανικές θέσεις είναι κατά κανόνα θέσεις εργασίας δημοσίου δικαίου. Οι με νόμο θεσπιζόμενες οργανικές θέσεις στο Δημόσιο μπορεί να είναι και θέσεις εργασίας ιδιωτικού δικαίου, κατά βάση όμως μόνο για ειδικό

επιστημονικό προσωπικό και τεχνικό ή βοηθητικό προσωπικό. Πάντα με βάση ειδικό νόμο και μόνο για να καλυφθούν απρόβλεπτες και επείγουσες ανάγκες, μπορεί για ορισμένη χρονική περίοδο να προβλεφθεί η πρόσληψη προσωπικού στο Δημόσιο με σχέση ιδιωτικού δικαίου. Επίσης με ειδικό νόμο στην εποχή της οικονομικής κρίσης καθοριζόταν νομοθετικά η ετήσια αναλογία προσλήψεων-αποχωρήσεων.

Η Κυβέρνηση προγραμματίζει τις προσλήψεις και διατηρεί την πολιτική απόφαση, τον επιτελικό ρόλο για τον καθορισμό του είδους, του αριθμού και του χώρου των προσλήψεων με βάση την κλασική κανονιστική της αρμοδιότητα και με νομοθετικά προσαπαιτούμενες πράξεις υπουργικού συμβουλίου (ΠΥΣ) και υπουργικές αποφάσεις κατανομής.

Το ΑΣΕΠ παίρνει την σκυτάλη της αρμοδιότητας της διενέργειας και του ελέγχου των προσλήψεων από την στιγμή που έχει πολιτικά προσδιοριστεί πόσοι θα προσληφθούν και σε ποιους φορείς και περιοχές. Όμως ο ρόλος του ΑΣΕΠ στην έκδοση των προκηρύξεων είναι πολύ σημαντικός. Ως προς το προφίλ των προσληπτέων έχει μερικώς κανονιστικό ρόλο. Ρόλο θα έπρεπε να έχει και ως προς την περιγράμματα θέσεων των προσληπτέων.

To ΑΣΕΠ είναι μια επιτυχημένη Ανεξάρτητη Αρχή. Είχε σοβαρό λόγο ύπαρξης, την εκρίζωση του πελατειακού κράτους και της αναξιοκρατίας στον ελληνικό δημόσιο τομέα. Αν ο Συνήγορος του Πολίτη είναι η Ανεξάρτητη Αρχή «Υπέρ Αδυνάτου», η «Ανεξάρτητη Αρχή- Χρηστή Διοίκηση», το ΑΣΕΠ είναι κατά βάση η Αρχή «Υπέρ των Αρίστων», η «Ανεξάρτητη Αρχή-Αξιοκρατία». 29 χρόνια λειτουργεί προς αυτή την κατεύθυνση εμπεδώνοντας κατά κανόνα κλίμα

και ουσία αντικειμενικότητας και αξιοκρατίας, ιδίως στις προσλήψεις που έγιναν απευθείας από αυτό. Νομοθετικά έγιναν προσπάθειες συρρίκνωσης του ρόλου του. Με το Ν 3812/2009 επανέκτησε το ευρύ του πεδίο. Με το νόμο 4765/2021 αντικαταστάθηκε ο νόμος 2190/1994 με την έμφαση να δίνεται πλέον επί της αρχής στον γραπτό διαγωνισμό, με τον πρώτο γραπτό διαγωνισμό να έχει προγραμματιστεί τελικά για τον Μάρτιο του 2023.

4. Ο έλεγχος από Ανεξάρτητη Αρχή στο άρθρο 103 παρ. 7 εδ. α΄ Συντ

Το άρθρο 103 παρ. 7 του Συντάγματος προβλέπει: «Η πρόσληψη υπαλλήλων στο Δημόσιο και στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, όπως αυτός καθορίζεται κάθε φορά, πλην των περιπτώσεων της παραγράφου 5, γίνεται είτε με διαγωνισμό είτε με επιλογή σύμφωνα με προκαθορισμένα και αντικειμενικά κριτήρια και υπάγεται στον έλεγχο ανεξάρτητης αρχής, όπως νόμος ορίζει.»

Κρίσιμο είναι τι σημαίνει ο «έλεγχος των προσλήψεων από Ανεξάρτητη Αρχή» στο άρθρο 103 παρ. 7 εδ. α. του Συντάγματος. Σημαίνει: α) ότι όλη η διαδικασία της διενέργειας των προσλήψεων στο Δημόσιο πρέπει να γίνεται από την συνταγματικά κατοχυρωμένη Ανεξάρτητη Αρχή, β) ότι αρκεί να διενεργείται από αυτή μόνο ο κατασταλτικός έλεγχος νομιμότητας των αποτελεσμάτων μιας διαδικασίας προσλήψεων, ή γ) ότι οι προσλήψεις μπορούν να διενεργούνται και με την συμμετοχή και άλλων οργάνων ή και επιτροπών αλλά πάντα υπό τον συνεχή έλεγχο της Αρχής, δηλαδή με βάση τις στρατηγικές κατευθύνσεις του ΑΣΕΠ (όπως θα προκύπτουν από την προκήρυξη που θα εκδίδεται κατά κανόνα από το ΑΣΕΠ και πάντως με βάση τα πάγια μέρη των προκηρύξεων του ΑΣΕΠ, αλλά και από ένα συνεχές monitoring της κάθε διαδικασίας από το ΑΣΕΠ) και τον έλεγχο νομιμότητας κάθε πτυχής της διαδικασίας προσλήψεων από όργανα του ΑΣΕΠ, συμπεριλαμβανομένου και του ελέγχου της προφανούς αντισυνταγματικότητας της προκήρυξης; Και οι τρεις άνω νοηματοδοτήσεις χωρούν στην γραμματική ερμηνεία του άρθρου 103 παρ. 7 εδ. α. Κατά την γνώμη μου πειστικότερη είναι η τρίτη ερμηνευτική οδός.

Σίγουρο είναι πάντως ήδη από την στενή γραμματική ερμηνεία ότι το Σύνταγμα στο άρθρο 103 παρ. 7 εδ. α΄ απαγορεύει την διενέργεια προσλήψεων στο Δημόσιο χωρίς τον κατασταλτικό έλεγχο νομιμότητας των αποτελεσμάτων από το ΑΣΕΠ αλλά και χωρίς τον έλεγχο της νομιμότητας και της προφανούς αντισυνταγματικότητας της προκήρυξης από το ΑΣΕΠ. Είναι σαφές ότι η λέξη έλεγχος στο άρθρο 103 παρ. 7 εδ. α΄ δεν εξαντλείται νοηματικά στον κατασταλτικό

έλεγχο νομιμότητας των αποτελεσμάτων από το ΑΣΕΠ. Περιλαμβάνει οπωσδήποτε και την αρμοδιότητα ελέγχου της προφανούς αντισυνταγματικότητας της προκήρυξης.

Το άρθρο αυτό θα πρέπει να ερμηνεύεται τελεολογικά-συστηματικά υπό το φως του νέου νόμου 4765/2021. Ιδιάιτερα χρήσιμο για την ερμηνεία της ένοιας του ελέγχου του ΑΣΕΠ ήταν ήδη το άρθρο 3 παρ.1 του προϊσχύσαντος Ν 2190/1994 αλλά και το άρθρο 2 του προϊσχύσαντιος (72/2003) Κανονισμού Λειτουργίας του ΑΣΕΠ. Το άρθρο 3 του Ν 2190/1994 είχε ήδη θέσει ένα νομικό κεκτημένο που δεν αίρεται από το Ν 4765/2021.

Καταλήγοντας, το νόημα της έννοιας «έλεγχος Ανεξάρτητης Αρχής» που προβλέπει το άρθρο 103 παρ. 7 εδ. α. είναι ότι το ΑΣΕΠ πρέπει: α) να εκδίδει την προκήρυξη (ή σε κάθε περίπτωση πάντως να ελέγχει τη νομιμότητα και την προφανή αντισυνταγματικότητα των προκηρύξεων που δεν εκδίδει αυτό), β) να συγκροτεί τις επιτροπές διαγωνισμού ή επιλογής προσωπικού και γ) με όργανά του να ελέγχει κατασταλτικά, αυτεπαγγέλτως και κατ’ ένσταση, τη νομιμότητα των οριστικών αποφάσεων πρόσληψης. Δεν είναι νομικά απαραίτητο όλη η διαδικασία να διενεργείται από Μέλη και όργανα του ΑΣΕΠ. Όμως το ΑΣΕΠ έχει αποκλειστικά εκ του Συντάγματος τον πρώτο (έκδοση της προκήρυξης ή έστω έλεγχος της νομιμότητάς της και της προφανούς αντισυνταγματικότητάς της) και τον τελικό λόγο (έλεγχος τουλάχιστον νομιμότητας των αποτελεσμάτων). Αλλά έχει εκ του Συντάγματος και την αποκλειστική αρμοδιότητα να ορίζει τις επιτροπές σε περιπτώσεις που χρειάζεται συνέντευξη, γραπτός διαγωνισμός, ή άλλη ειδι-

κή διαδικασία αξιολόγησης. Τέλος «έλεγχος του ΑΣΕΠ» κατά την έννοια του άρθρου 103 παρ. 7 εδ. α΄ σημαίνει πιστεύω και (δ) ότι στην Κεντρική Επιτροπή κάθε διαγωνισμού θα πρέπει να συμμετέχει τουλάχιστον ένα Μέλος του ΑΣΕΠ που θα πρέπει και να προεδρεύει της Επιτροπής. Για πολύ σημαντικούς δε διαγωνισμούς είναι δικαιοπολιτικά (αλλά όχι συνταγματικά) καταρχήν απαραίτητο η Κεντρική Επιτροπή να απαρτίζεται κατά πλειοψηφία από Μέλη του ΑΣΕΠ. Σημειωτέον ότι ο νόμος στον οποίο παραπέμπει το άρθρο 103 παρ. 7 εδ. α΄ του Συντάγματος ήταν για πολλά χρόνια ο νόμος 2190/1994, όπως είχε τροποποιηθεί και ίσχυε και πλέον είναι ο νόμος 4765/2021.

Ένα συναφές με την συνταγματική έννοια του «ελέγχου από Ανεξάρτητη Αρχή» κρίσιμο ζήτημα είναι το αν η διενέργεια των προσλήψεων υπό τον έλεγχο του ΑΣΕΠ, στις διάφορες εκφάνσεις της: α) απαγορεύει, β) επιτρέπει ή γ) επιβάλλει, πέραν του ελέγχου νομιμότητας να λαμβάνουν χώρα και αξιολογήσεις ουσίας. Τα αρμόδια όργανα του ΑΣΕΠ και οι συστηνόμενες από το ΑΣΕΠ επιτροπές έχουν αρμοδιότητα κατά την διενέργεια των προσλήψεων, εφόσον αυτό είναι απαραίτητο (π.χ. καθόσον είναι αναγκαίο να διατυπωθούν τεχνικές κρίσεις) να κάνουν έλεγχο και ουσίας. Για παράδειγμα, η επιλογή του κατάλληλου υποψηφίου στις επιλογές ειδικών επιστημόνων και υπαλλήλων επί θητεία, η αξιολόγηση των γραπτών δοκιμίων των υποψηφίων στον γραπτό διαγωνισμό, και η έρευνα ζητημάτων συνάφειας πτυχίων και εργασιακής εμπειρίας είναι πεδία στα οποία το ΑΣΕΠ ως η αποκλειστικά αρμόδια για τον έλεγχο των προσλήψεων Ανεξάρτητη Αρχή, και οι από αυτό συγκροτούμενες επιτροπές, διενεργούν έλεγχο και ουσίας. Αυτές οι τεχνικές κρίσεις-κρίσεις ουσίας εκφεύγουν, με την εξαίρεση του ελέγχου της πλάνης περί τα πράγματα και της υπέρβασης των άκρων ορίων της διακριτικής ευχέρειας, του ακυρωτικού δικαστικού ελέγχου του Διοικητικού Εφετείου.

5. Ειδικές διαδικασίες επιλογής του άρθρου 103 παρ. 7 εδ. β΄ του Συντάγματος και έλεγχος ΑΣΕΠ

Στο άρθρο 103 παρ. 7 εδ. β΄ του Συντάγματος προβλέπονται τα εξής: «Νόμος μπορεί να προβλέπει ειδικές διαδικασίες επιλογής που περιβάλλονται με αυξημένες εγγυήσεις διαφάνειας και αξιοκρατίας ή ειδικές διαδικασίες επιλογής προσωπικού για θέσεις το αντικείμενο των οποίων περιβάλλεται από ειδικές συνταγματικές εγγυήσεις ή προσιδιάζει σε σχέση εντολής.»

Το άρθρο 103 παρ. 7 εδ. β΄ ρυθμίζει ότι με νόμο μπορεί, πέρα από τον βασικό δίπτυχο καμβά των διαδικασιών προσλήψεων που θεσπίζει το άρθρο 103 παρ. 7 εδ. α΄ (δηλαδή προσλήψεις είτε α) με διαγωνισμό είτε β) με επιλογή σύμφωνα με προκαθορισμένα και αντικειμενικά κριτήρια), μπορούν να ρυθμίζονται με νόμο (το νόμο του ΑΣΕΠ ή άλλο ειδικό νόμο) και τρεις άλλες κατηγορίες προσλήψεων. Οι τρεις αυτές άλλες κατηγορίες προσλήψεων είναι α) ειδικές διαδικασίες επιλογής που περιβάλλονται με αυξημένες εγγυήσεις διαφάνειας και αξιοκρατίας (εδώ για παράδειγμα υπάγονταν οι περιπτώσεις των ειδικών επιστημόνων του άρθρου 19 του Ν 2190/1994 και πλέον στα πλαίσια του Ν 4765/2021 υπάγονται οι προσλήψεις υπαλλήλων επί θητεία και εδικών επιστημόνων στο Δημόσιο), β) ειδικές διαδικασίες επιλογής προσωπικού για θέσεις το αντικείμενο των οποίων περιβάλλεται από ειδικές συνταγματικές εγγυήσεις (εδώ για παράδειγμα υπάγονται οι προσλήψεις των δικαστών μέσω του διαγωνισμού της Εθνικής Σχολής Δικαστών) και γ) ειδικές διαδικασίες επιλογής προσωπικού για θέσεις το αντικείμενο των οποίων προσιδιάζει σε σχέση εντολής (εδώ για παράδειγμα υπάγονται οι περιπτώσεις των δικηγόρων που προσλαμβάνονται από δημόσιους φορείς με σχέση έμμισθης εντολής).

Με αφορμή διαγωνισμό προσλήψεων δικαστικών υπαλλήλων στο Ελεγκτικό Συνέδριο, το ΣτΕ έκρινε (ΣτΕ 1996/2015 138/2014, 3670/2013, 195/2013, 3595/2008), κατά την γνώμη μου μη πειστικά, ότι οι περιπτώσεις προσλήψεων του άρθρου 103 παρ. 7 εδ. β΄ κείνται εκτός του ελέγχου και του πεδίου αρμοδιότητας του ΑΣΕΠ. Πιο συγκεκριμένα στην υπ. αριθμ. 1996/2015 (σκέψη 4) απόφαση του ΣτΕ εκρίθησαν τα εξής: «Επειδή, όπως έχει κριθεί (βλ. ΣτΕ 195/2013 Ολ., 3670/2013, 138/2014), αν, κατ’ εφαρμογή της παρεχόμενης από την εξαιρετική διάταξη του δεύτερου εδαφίου, της παρ. 7, του άρθρου 103 του Συντάγματος δυνατότητας, θεσπισθεί από τον κοινό νομοθέτη ειδική διαδικασία επιλογής προσωπικού του Δημοσίου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα, για την οποία συντρέχουν οι κατά περίπτωση απαιτούμενες από την εν λόγω διάταξη αυστηρές προϋποθέσεις και, ειδικότερα, ειδική διαδικασία επιλογής προσωπι-

κού για θέσεις το αντικείμενο των οποίων περιβάλλεται από ειδικές συνταγματικές εγγυήσεις, όπως είναι το σύνολο των δικαστικών υπαλλήλων, το αντικείμενο των οποίων περιβάλλεται από τις ειδικές συνταγματικές εγγυήσεις του άρθρου 92 του Συντάγματος, δεν επιτρέπεται η υπαγωγή της διαδικασίας αυτής, είτε εν όλω είτε εν μέρει, στον έλεγχο της κατά το Σύνταγμα ανεξάρτητης αρχής (Α.Σ.Ε.Π.).» Το ιδιαίτερο βέβαια στην άνω υπόθεση ήταν ότι η νομοθεσία προέβλεπε ρητά ότι η επιτροπή του διαγωνισμού απαρτιζόταν από δικαστές, δεδομένο που παρείχε όντως μεγάλες εγγυήσεις ανεξαρτησίας, αντικειμενικότητας και αξιοκρατίας.

Μολαταύτα, πρέπει να γίνει δεκτό οι τρεις διαδικασίες προσλήψεων στις οποίες αναφέρεται το άρθρο 103 παρ. 7 εδ. β του Συντάγματος δεν κείνται απαραίτητα εκτός διαδικασιών ΑΣΕΠ. Πρόκειται, για ιστορικά δυστυχώς μάλλον επικρατήσασα νομική παρεξήγηση, που πρέπει να αρθεί, ότι οι περιπτώσεις προσλήψεων του άρθρου 103 παρ. 7 εδ. β΄ του Συντάγματος πρέπει ή έστω επιτρέπεται να γίνονται χωρίς την συμμετοχή του ΑΣΕΠ. Η ορθή ερμηνεία του εδαφίου β του άρθρου 103 παρ. 7 του Συντάγματος είναι αντίθετα ότι, πάντα υπό τον έλεγχο του ΑΣΕΠ, νόμος μπορεί να προβλέπει ειδικές διαδικασίες επιλογής, πέραν των διαδικασιών που γίνονται αποκλειστικά είτε α) με διαγωνισμό ή β) με προκαθορισμένα κριτήρια βάσει του εδαφίου α. Ότι δηλαδή και οι τρεις κατηγορίες διαδικασιών προσλήψεων του εδ. β΄ του άρθρου 103 παρ. 7, που βάσει του Συντάγματος μπορούν να θεσπιστούν με νόμο, θα πρέπει πάντα να γίνονται υπό τον «έλεγχο» του ΑΣΕΠ. Συνεπώς και οι διαδικασιες προσλήψεων Δικηγόρων στο Δημόσιο με έμμισθη εντολη και οι προσλήψεις δικαστικών υπαλλήλων θα πρέπει να λαμβάνουν χώρα υπό τον έλεγχο του ΑΣΕΠ.

6. Η συστηματική ερμηνεία των άρθρων 103 παρ. 7, 103 παρ. 5 και 118 παρ. 6 του Συντάγματος

Οι μόνες εξαιρέσεις διαδικασιών προσλήψεων στο Δημόσιο που επιτρέπει το άρθρο 103 παρ. 7 του Συντάγματος να γίνονται χωρίς έλεγχο ΑΣΕΠ είναι οι περιπτώσεις της παραγράφου 103 παρ. 5, δηλαδή: α) οι ανώτατοι διοικητικοί υπάλληλοι που κατέχουν θέσεις εκτός της υπαλληλικής ιεραρχίας, β) οι διοριζόμενοι απευθείας με βαθμό πρεσβευτικό και γ) οι υπάλ-

ληλοι της Προεδρίας της Δημοκρατίας και των γραφείων του Πρωθυπουργού, των Υπουργών και Υφυπουργών.

Αυτές είναι, με την επιφύλαξη και του άρθρου 118 παρ. 6 του Συντάγματος, οι μόνες τρεις συνταγματικά επιτρεπόμενες εξαιρέσεις από την αποκλειστική αρμοδιότητα του ΑΣΕΠ στις προσλήψεις στην Δημόσια Διοίκηση. Αλλά και σε αυτές τις τρεις κατηγορίες, ο νομοθέτης μπορεί να ορίσει ότι οι προσλήψεις γίνονται με διαδικασίες ΑΣΕΠ. Το νόημα δηλαδή του άρθρου 103 παρ. 7 σε συνδυασμό με το άρθρο 103 παρ. 5 είναι ότι είναι συνταγματικά θεμιτή η μη υπαγωγή στην ελεγκτική αρμοδιότητα τoυ ΑΣΕΠ των προσλήψεων μόνο σε αυτές τις τρεις κατηγορίες.

Βάσει του άρθρου 118 παρ. 6, που δεν καταργήθηκε δυστυχώς, όπως θα έπρεπε, ούτε με την συνταγματική αναθεώρηση του 2008, ούτε με αυτή του 2019, διατηρούνται εξαιρέσεις από την αποκλειστική αρμοδιότητα του ΑΣΕΠ στις προσλήψεις που υφίσταντο στο άρθρο 14 του Ν 2190/1994, όπως ίσχυε μέχρι την ολοκλήρωση της συνταγματικής αναθεώρησης του 2001 (δηλαδή μέχρι 17.4.2001). Κάθε εξαίρεση που θεσπίστηκε αργότερα νομοθετικά είτε απευθείας με τροποποίηση στο άρθρο 14 είτε με ρύθμιση σε άλλο νόμο, είναι ανίσχυρη ως αντικείμενη στο συνταγματικό σύστημα των ρυθμίσεων των άρθρων 103 παρ. 7, 103 παρ. 5 και 118 παρ. 6. Το ίδιο ισχύει και για εξαίρεση που υφίστατο την 17.4.2001, μετά καταργήθηκε, και επαναφέρεται μετά με νέο νόμο. Επομένως, βάσει του άρθρου 118 παρ. 6 του Συντάγματος, δεν επιτρέπεται ούτε από τον γενικό νόμο για το ΑΣΕΠ, ούτε από ειδική νομοθεσία να προστεθούν στο μέλλον εξαιρέσεις από τις προσλήψεις μέσω ΑΣΕΠ.

Συνοψίζοντας, πρώτον οι μόνες κατηγορίες προσλήψεων δημοσίων υπαλλήλων που μπορούν με νόμο συνταγματικά θεμιτώς να εξαιρεθούν από τον ελεγκτικό ρόλο του ΑΣΕΠ είναι οι τρεις κατηγορίες που ρυθμίζονται στο άρθρο 103 παρ. 5 του Συντάγματος και οι κατηγορίες εξαιρέσεων που ίσχυαν την 17.4.2001 και δεν καταργήθηκαν μετά. Δεύτερον, μπορούν, σε πλήρη αρμονία με το γράμμα και το πνεύμα του συνταγματικού δικαίου των προσλήψεων στο Δημόσιο (άρθρα 103 παρ. 7 και 5, άρθρο 101α και άρθρο 118 παρ. 6 του Συντάγματος σε συνδυασμό και με άρθρα 5, 4 παρ. 1 και 25 του Συντάγματος), όλες οι προσλήψεις στο Δημόσιο να διενεργούνται υπό τον έλεγχο του ΑΣΕΠ.

7. Ανεξαρτησία, νομιμότητα και αξιοκρατία

Τρία είναι τα πυρηνικά χαρακτηριστικά της λειτουργίας του ΑΣΕΠ: η ανεξαρτησία, η νομιμότητα και η αξιοκρατία.

Ανεξαρτησία του ΑΣΕΠ σημαίνει πρωτίστως απεμπλοκή από τη σφαίρα επιρροής της εκτελεστικής εξουσίας, πλήρης ανεξαρτησία από την εκάστοτε Κυβέρνηση. Σημαίνει νομική αλλά και ουσιαστική ανεξαρτησία από εντολές, οδηγίες, κατευθύνσεις της εκάστοτε Κυβέρνησης.

Πρόκειται για μια θεσμικά σταθερή ανεξαρτησία, δηλαδή ανεξαρτησία από όλες τις Κυβερνήσεις. Η ανεξαρτησία χαρακτηρίζει και τη σχέση των Μελών των Ανεξαρτήτων Αρχών με όλα τα κόμματα, αλλά και με κάθε εκδοχή κρατικής εξουσίας. Παραβίαση της ανεξαρτησίας του ΑΣΕΠ αποτελεί η επιλογή από την Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής ως Μελών του ενεργών κομματικών στελεχών.

Είναι δε και ανεξαρτησία από ιδιωτικά συμφέροντα και ομάδες συμφερόντων. Σημαίνει, επίσης, και επίτευξη ανεξαρτησίας εντός μιας Ανεξάρτητης Αρχής, ανεξαρτησία: α) του κάθε Μέλους και β) της Αρχής ως θεσμού. Νομικά, η έννοια της ανεξαρτησίας σημαίνει απουσία κάθε μορφής ιεραρχικού διοικητικού ελέγχου, προληπτικού ή κατασταλτικού νομιμότητας, πολλώ δε μάλλον ελέγχου σκοπιμότητας-ουσίας. Ειδικότερα, απαγορεύεται ο ιεραρχικός διοικητικός έλεγχος στις πράξεις και στη δράση των ανεξαρτήτων αρχών, καθώς και η διοικητική εποπτεία. Οι πράξεις των ανεξαρτήτων αρχών και πιο συγκεκριμένα του ΑΣΕΠ υπόκεινται μόνο σε κοινοβουλευτικό έλεγχο ιδιότυπο, αλλά πλήρη, καθώς και σε ακυρωτικό δικαστικό έλεγχο.

Το δεύτερο βασικό στοιχείο που διέπει την δράση του ΑΣΕΠ, είναι η τήρηση της νομιμότητας. Το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ), ως ιδιότυπη εκτελεστική λειτουργία, δομικά και συστηματικά υπόκειται στην αρχή της νομιμότητας. Το ΑΣΕΠ στηρίζεται στην αρχή της νομιμότητας. Η αρμοδιότητά του είναι τετράπτυχη και διέπεται πλήρως από την αρχή της νομιμότητας. Πιο συγκεκριμένα, είναι α) αρμοδιότητα κανονιστική (π.χ. έκδοση προκηρύξεων), β) αρμοδιότητα συγκρότησης επιτροπών των διαγωνισμών, γ) αρμοδιότητα αποφάσεων επί των προσλήψεων (π.χ. ανά εκάστοτε θέση) και τέλος, δ) αρμοδιότητα νομικού ελέγχου των αποφάσεων επί των προσλήψεων. Όλη αυτή η διοικητική δράση στοιχείται, εδράζεται στην αρχή της νομιμότητας.

Στο σημείο αυτό ανακύπτει και το μείζον δογματικό και πρακτικό θέμα του ελέγχου της αντισυνταγματικότητας των νόμων από τις Ανεξάρτητες Αρχές και ιδίως από το ΑΣΕΠ. Το ερώτημα αυτό εξετάστηκε παρεμπιπτόντως στην πολύ σημαντική απόφαση 2/2018 της Ολομέλειας του ΑΣΕΠ. Στην απόφαση αυτή ετέθησαν εν όψει της προκήρυξης 3Κ/ 2018 αρκετά νομικά θέματα. Η συζήτηση στην Ολομέλεια του ΑΣΕΠ αναγκαστικά διεξήλθε νομικά ερωτήματα που άπτονται της ανεξαρτησίας, της αξιοκρατίας, αλλά κυρίως της νομιμότητας. Τελικώς ελήφθη απόφαση με οριακή πλειοψηφία (13 - 12). To ίδιο ζήτημα απαντήθηκε κατά πλειοψηφία υπέρ του μη ελέγχου της αντισυνταγματικότητας από το ΑΣΕΠ με την υπ. αριθμ. 2/2020 επίσης πολύ σημαντική απόφαση της Μείζονος Ολομέλειας του ΑΣΕΠ.

Η σε γενικό πλαίσιο απάντηση στο δύσκολο ερώτημα αυτό περί του ελέγχου της αντισυνταγματικότητας από το ΑΣΕΠ, πρέπει κατά την γνώμη μου να είναι πως το ΑΣΕΠ, ως Ανεξάρτητη Αρχή, έχει αρμοδιότητα να κάνει σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία των νόμων, των προκηρύξεων και του δικαίου των προσλήψεων και του ανθρωπίνου δυναμικού στο δημόσιο εν γένει. Ακριβέστερα, έχει αρμοδιότητα να κάνει σύμφωνη με την αρχή της «αντικειμενικότητας – αξιοκρατίας» ερμηνεία του ισχύοντος δικαίου, όπου η γραμματική ερμηνεία των εφαρμοζό-

μενων ρυθμίσεων το επιτρέπει. Επίσης, έχει υποχρέωση να κάνει σύμφωνη με το πρωτογενές και το παράγωγο ενωσιακό δίκαιο ερμηνεία των νόμων και των προκηρύξεων.

Το ακόμα πιο δύσκολο πρακτικό ερώτημα, είναι εάν στην περίπτωση που υπάρχει ένας σαφής νόμος, ή μια σαφης προκήρυξη που ερείδεται σε νόμο, μπορεί να κάνει το ΑΣΕΠ έλεγχο της αντισυνταγματικότητας αυτού/αυτής. Πιστεύω πως το ΑΣΕΠ έχει αρμοδιότητα να κάνει έλεγχο της προφανούς αντισυνταγματικότητας και σαφούς νόμου π.χ. στην περίπτωση που νέος νόμος, παρότι αυτό απαγορεύεται προφανώς από το Σύνταγμα, εξαιρέσει συγκεκριμένη κατηγορία προσλήψεων από την αρμοδιότητα του ΑΣΕΠ. Το ίδιο ισχύει και για την περίπτωση που νέος σαφής νόμος θεσπίσει ως διαδικασία προσλήψεων κάποια διαδικασία που προφανώς δεν ρυθμίζεται στο άρθρο 103 παρ. 7 του Συντάγματος, π.χ. διαδικασία επιλογής με μόνο γνώμονα την ηλικία ή το ύψος. Πάντως το ΑΣΕΠ, όπως και όλες οι Ανεξάρτητες Αρχές πρέπει να δείχνουν αυτοσυγκράτηση κατά την άσκηση του ελέγχου αντισυνταγματικότητας. Αυτό γιατί ο έλεγχος της αντισυνταγματικότητας δεν υπάγεται στις κύριες αρμοδιότητες των Ανεξαρτήτων Αρχών, αλλά είναι κυρίως αρμοδιότητα των Δικαστηρίων. Δεν είναι όμως αποκλειστική αρμοδιότητα των Δικαστηρίων. Ο έλεγχος της προφανούς αντισυνταγματικότητας είναι έκτακτη, μη συνήθης αρμοδιότητα του ΑΣΕΠ, την οποία πρέπει να ασκεί με φειδώ, περίσκεψη και πλήρως αιτιολογημένα σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Η προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία των Μελών του ΑΣΕΠ συνάπτεται και δικαιολογεί (σε ακραίες περιπτώσεις επιτάσσει) την αρμοδιότητα του ελέγχου της προφανούς αντισυνταγματικότητας. Η οργανωτική και λειτουργική υπαγωγή του ΑΣΕΠ, έστω ιδιοτύπως, πάντως αναμφισβήτητα στην εκτελεστική και όχι σε κάποια άλλη κρατική εξουσία, εξηγεί γιατί αυτή η αρμοδιότητα πρέπει να ασκείται με φειδώ και μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις.

Η αξιοκρατία αντιμετωπίζεται εύστοχα στην θεωρία και στη νομολογία ως συνταγματική αρχή, απορρέουσα από το κράτος δικαίου, την δημοκρατική αρχή, την αρχή της ισότητας και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Εκβάλλει από την ίδια πηγή τόσο με την συνταγματική αρχή της ισότητας όσο και με την συνταγματική αρχή της αναλογικότητας. Περιγράφει ουσιαστικά την κατ’ αξίαν αντιμετώπιση προσώπων από το κράτος. Είναι από την μία πλευ-

ρά υποεκδοχή της αρχής της ισότητας στα πεδία υποψηφιοτήτων-διαγωνισμών ιδιωτών που αποφασίζει το κράτος. Αλλά ταυτόχρονα συνιστά και έκφανση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας. Στην γενική θεωρία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, τα θεμελιώδη δικαιώματα: α) έχουν ως μήτρα τους και πηγή τους της ανθρώπινη αξιοπρέπεια και β) είναι εκδοχές ισότητας ή ελευθερίας ή σύγκρασης ελευθερίας και ισότητας. Έτσι, και το ειδικό θεμελιώδες δικαίωμα στην αξιοκρατία έχει αναπτυχθεί ως σύγκραση της γενικής αρχής της ισότητας και του δικαιώματος στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και της συμμετοχής στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή. Στη συγκεκριμένη περίπτωση του δικαίου των προσλήψεων, η διασφάλιση της νομιμότητας σε συνδυασμό με την αξιοκρατία αποτελούν τον ουσιαστικό ρόλο, την λειτουργική φυσιογνωμία του ανεξάρτητου ΑΣΕΠ.

Αναφύεται το ερώτημα τι σημαίνει αξιοκρατία και ποιος είναι ο ρόλος της σε σχέση με την διόσκουρη αρχή της αντικειμενικότητας. Ερωτάται αν πρόκειται για δύο ταυτόσημες, παράλληλες ή επάλληλες έννοιες. Αν είναι ισότιμοι συντελεστές, εάν συγκρούονται ή μήπως συνδέονται άμεσα. Η απάντηση που σε ένα πρώτο επίπεδο δίνουμε είναι πως η αξιοκρατία ολοκληρώνει την αρχή της αντικειμενικότητας, επενδύεται αθροιστικά σε αυτήν. Αυτό το θεωρητικό σχήμα φωτίζεται συγκεκριμένα στην περίπτωση του προϊσχύσαντος άρθρου 19 του Ν 2190/1994, του τρόπου επιλογής υπαλλήλων επί θητεία στα πλαίσια του Ν 4765/2021, αλλά και του τρόπου επιλογής προϊσταμένων στην Δημόσια Διοίκηση. Η αντικειμενικότητα είναι επιτεύξιμη και κατακτητέα μέσα από σαφείς, τυποποιημένες, απλές και χωρίς εξαιρέσεις διαδικασίες. Η δε αξιοκρατία είναι επιδιώξιμη και όσο το δυνατόν περισσότερο προσεγγιστέα και για να επιτευχθεί χρειάζεται και ουσιαστικές κρίσεις. Οι δε ουσιαστικές κρίσεις με την σειρά τους είναι ευεπίφορες στον υποκειμενισμό.

Συνοψίζοντας, οι αρχές της ανεξαρτησίας, της νομιμότητας και της «αντικειμενικότητας-αξιοκρατίας» είναι οι «τρεις σωματοφύλακες» που διέπουν τη λειτουργία και τη δράση του ΑΣΕΠ. Είμαι αισιόδοξος ότι θα συνεχίσουν να λειτουργούν κατά κανόνα σε καθεστώς γόνιμης συνεργασίας και με όσο το δυνατόν καλύτερα αποτελέσματα.

8. Συνοπτική αξιολόγηση του Ν 4765/2021

Ο νέος νόμος 4765/2021 σε ορισμένα σημεία διευκολύνει την απογραφειοκρατικοποίηση των διαδικασιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ανάθεση των αναπληρώσεων πλέον σε μονομελή όργανα (ένα Σύμβουλο) και όχι σε Τμήματα με τριμελή σύνθεση. Αν αναλογιστεί κάποιος ότι το 2021 έγιναν περίπου 1200 αναπληρώσεις από το ΑΣΕΠ, γίνεται κατανοητό ότι αυτή η ρύθμιση οδήγησε στην αποσυμφόρηση της ύλης των Τμημάτων. Επίσης στα θετικά καταγράφεται η σχετική ενιαιοποίηση των προσλήψεων ορισμένου χρόνου στα άρθρα 31επ.

Από την άλλη πλευρά, σημαντικά δομικά προβλήματα δεν αντιμετωπίστηκαν επαρκώς με το νέο νόμο. Όπως τονίστηκε πλέον ο κεντρικός ρόλος του ΑΣΕΠ είναι και να επιλέγει νεοπροσλαμβανόμενο προσωπικό και να επιλέγει προϊσταμένους και μέλη διοικήσεων του Δημοσίου. Ο νόμος λοιπόν του ΑΣΕΠ δεν θα έπρεπε απλώς να ρυθμίζει την αρμοδιότητα αυτή του ΑΣΕΠ, αλλά και να επιλύει και προβλήματα που ανακύπτουν από την εφαρμογή στην πράξη του συστήματος επιλογής προϊσταμένων και διοικήσεων στο Δημόσιο. Αλλά και γενικότερα το σύστημα προσλήψεων και επιλογής προϊσταμένων στο Δημόσιο θα έπρεπε να απογραφειοκρατικοποιηθεί πολύ περισσότερο, να γίνει πιο ελαφρύ και να δώσει έμφαση στην επιτάχυνση στην πράξη θέτοντας μετρήσιμους στόχους.

Περαιτέρω ο νέος τρόπος επιλογής ειδικών επιστημόνων στο Δημόσιο που συνδυάζει και βαθμολόγηση τυπικών προσόντων και και γραπτό διαγωνισμό και συνέντευξη είναι πολύπλοκος, χρονοβόρος. Το δε σύστημα επιλογής ειδικών επισατημόνων που καθιέρωνε το άρθρο 19 του Ν 2190/1994 ήταν κατά γενική ομολογία επιτυχημένο, αντικειμενικό και αξιοκρατικό και θα έπρεπε να έχει διατηρηθεί με μικρές βελτιώσεις.

Σοβαρό συστημικό πρόβλημα στον χώρο των προσλήψεων είναι ότι αυξάνεται σημαντικά ο αριθμός των προσλαμβανόμενων με συμβάσεις ορισμένου χρόνου υπαλλήλων, αλλά και των μετακλητών υπαλλήλων, ενώ παράλληλα μειώνεται σημαντικά ο αριθμός των μονίμων υπαλλήλων. Είναι κομβική και διαχρονική η ανάγκη να καθοριστεί με ορθολογικά κριτήρια και να σταθεροποιηθεί τόσο ο αριθμός των μετακλητών υπαλλήλων, όσο και να μην είναι ανεξέλεγκτος ο αριθμός των προσλαμβανόμενων για εποχικές ή πρόσκαιρες ανάγκες. Δυστυχώς οι καιροί ου μενετοί και σε περιόδους νέων κινδύνων (π.χ. πανδημία, φυσικές καταστροφές) οι πρόσκαιρες ανάγκες του Δημοσίου δεν μπορούν να είναι ανελαστικές. Βέβαια από σοβαρούς νέους κινδύνους όπως η πανδημία, ανακύπτει η ανάγκη όχι μόνο για ορισμένου χρόνου προλήψεις αλλά και για μόνιμες προσλήψεις. Ανεξάρτητα δε από το δύσκολο νομικό θέμα της

νομιμότητας της μονιμοποίησης συμβασιούχων –δηλαδή αν υπερέχει το άρθρο 103 του Συντάγματος ή η πρόσφατη νομολογία του ΔΕΕ (C-760/2018) ή αν υπάρχει νομική δυνατότητα συντονισμού τους (σύμφωνης ερμηνείας τους)-, είναι κρίσιμο ο νομοθέτης όταν προγραμματίζει τις προσλήψεις να καθορίζει για κάθε θέση αν καλύπτει πάγιες ανάγκες (όποτε θα πρέπει να γίνει πρόσληψη μονίμου προσωπικού) ή πρόσκαιρες ανάγκες (οπότε θα πρέπει να γίνει πρόσληψη προσωπικού ορισμένου χρόνου).

Τόσο στις επιλογές προϊσταμένων και διοικήσεων του Δημοσίου, όσο και στην επιλογή σε θέσεις ειδικού επιστημονικού προσωπικού αλλά και στην επιλογή υπαλλήλων επί θητεία, η συνέντευξη διαδραματίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο. Η συνέντευξη θεωρείται το κατεξοχήν εργαλείο για την αύξηση της αξιοκρατίας στις επιλογές. Η συνέντευξη, καθόσον έχει δομηθεί με όρους ίσης μεταχείρισης, είναι όντως το ρεαλιστικά πιο πρόσφορο μέτρο για την αξιοκρατική επιλογή. Και μάλιστα καθόσον σωρεύεται με την αξιολόγηση των τυπικών προσόντων και δεν είναι η μόνη μέθοδος επιλογής, στην πράξη έχει αποδειχθεί κατά κανόνα χρήσιμη. Υπάρχει βέβαια το νομικό ζήτημα ότι το άρθρο 103 του Συντάγματος αναφέρεται μόνο σε επιλογή βάσει τυπικών προσόντων και σε γραπτό διαγωνισμό για τις προσλήψεις στο Δημόσιο. Οπότε η συνέντευξη, μόνο κατ’ εξαίρεση συνταγματικώς θεμιτά μπορεί να ενσωματωθεί στο σύστημα προσλήψεων του άρθρου 103 παρ. Στις επιλογές προϊσταμένων και διοικήσεων στο Δημόσιο δεν υφίσταται αυτό το νομικό πρόβλημα. Σε κάθε περίπτωση, παραμένει το ερώτημα αν η πολύ μεγάλη επιρροή της συνέντευξης στο τελικό αποτέλεσμα, συνιστά έκπτωση στην αντικειμενικότητα στο όνομα μιας υποκειμενικής αξιοκρατίας. Η δικαιοπολιτικά ορθή λύση, που την υιοθέτησε τόσο το νομικό πλαίσιο επιλογής προϊσταμένων όσο και νόμος 4765/2021, είναι η συνέντευξη να βαθμολογείται μέχρι ένα συγκεκριμένο ύψος, το οποίο να μην υπερβαίνει το «ταβάνι» αξιολόγησης των τυπικών προσόντων, αλλά να επηρεάζει το τελικό αποτέλεσμα σε ένα ποσοστό μεχρι 40% το πολύ.

Πολύ σημαντικό ερώτημα είναι περαιτέρω αν είναι θεμιτή συνταγματικά η πολύ μεγαλύτερη μοριοδότηση της ειδικής προϋπηρεσίας, όπως την είδαμε στην προκήρυξη 3Κ/2018 (την μεγαλύτερη σε αριθμό θέσεων προκήρυξη που εξέδωσε το ΑΣΕΠ στις μόνιμες προσλήψεις εκ-

παιδευτικών, στις προσλήψεις στον τομέα τα υγείας και στην προκήρυξη για την «Βοήθεια στο Σπίτι». Το θέμα της πολύ μεγάλης μοριοδότησης της ειδικής προϋπηρεσίας συμπλέκεται και με το ζήτημα της μονιμοποίησης υπαλλήλων ορισμένου χρόνου που καλύπτουν πάγιες και διαρκείς ανάγκες. Ο Έλληνας νομοθέτης, σταθερά από ιδρύσεως ΑΣΕΠ στο γενικώς ισχύον νομικό πλαίσιο (πρώτα το Ν 2190/1994, με όλες τις τροποποιήσεις του και τώρα το Ν 4765/2021) έχει θεσπίσει τον «χρυσό κανόνα» ότι το 50% των θέσεων μιας προκήρυξης καλύπτεται συμπεριλαμβανομένης υπόψιν και την εργασιακής εμπειρίας και το άλλο 50% χωρίς τον συνυπολογισμό της εμπειρίας. Με τις προκηρύξεις που δίνεται αυξημένη μοριοδότηση σε άτομα με ειδική προϋπηρεσία αυτός ο κανόνας δεν τηρείται. Ουσιαστικά δηλαδή παρακάμπτεται εν μέρει η απαγόρευση της μονιμοποίησης συμβασιούχων ορισμένου χρόνου. Ενόψει βέβαια της πρόσφατης ελληνικού ενδιαφέροντος απόφασης του ΔΕΕ (C-760/2018) ο απαγορευτικός αυτός συνταγματικός κανόνας δικαίου αμφισβητείται στην απολυτότητά του. Όμως το ΣτΕ με πρόσφατες αποφάσεις του έκρινε μη συνταγματικά θεμιτή την απομάκρυνση από αυτόν το κανόνα και την πάρα πολύ μεγάλη μοριοδότηση της ειδικής εμπειρίας τεκμηριωμένα ως αντισυνταγματική. Το ΑΣΕΠ είναι υποχρεωμένο να συμμορφωθεί πλήρως στις άνω ακυρωτικές αποφάσεις του ΣτΕ. Με απόφαση της Μείζονος Ολομέλειας τον Μαϊο του 2022 απόφάσιστηκε ομόφωνα, ως ήταν νομικά επιβεβλημένο, η πλήρης συμμόρφωση του ΑΣΕΠ στις απόφάσεις ΣτΕ 192/2022 και ΣτΕ 193/2022 που αφορούσαν στους υγειονομικούς. Τίθεται βέβαια ζήτημα δικαιολογημένης εμπιστοσύνης των προσληφθέντων στο μεταξύ οι οποίοι λόγω της υποχρέωσης συμμόρφωσης θα πρέπει να αντικατασταθουν στους νέους τελικούς πίνακες. Εφεξής πάντως, και ανεξάρτητα από το αν είναι συνταγματικά δυνατή μια νομοθετική λύση στο μείζον αυτό ζήτημα, θα πρέπει οι προκηρύξεις στο Δημόσιο να λάβουν υπόψιν τους αυτή την εξέλιξη και να αποφεύγεται η πολύ μεγάλη μοριοδότηση της ειδικής εμπειρίας.