Η ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΣΤΟΝ E-ΕΦΚΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Γενικές εφαρμοστέες έννοιες

A. Εισαγωγή

H παρούσα προσπάθεια δεν αποτελεί συνέχεια του προηγούμενου βιβλίου «ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ», αλλά κάτι εντελώς νέο και φιλόδοξο. Ως γνωστόν η Κοινωνική Ασφάλιση δεν διακρίνεται για την ομοιογένεια των κανόνων και το φιλικό προς τον ασφαλισμένο περιβάλλον.

Ήδη και σε συμμόρφωση προς τις αποφάσεις της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας (1880-1891/2019), δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ τ. Α΄ 43/28.2.2020 ο Ν 4670/2020 «Ασφαλιστική μεταρρύθμιση και ψηφιακός μετασχηματισμός Εθνικού Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (e-Ε.Φ.Κ.Α.) και άλλες διατάξεις» με τον οποίο επήλθαν σημαντικές τροποποιήσεις στο Ν 4387/2016 και τις οποίες αναλυτικά παρουσιάζουμε στα κατ’ιδίαν κεφάλαια του βιβλίου. Παρατηρούμε ότι υπήρξε επιλογή να μην αποδομηθεί πλήρως ο Ν 4387/2016, του οποίου σημαντικοί πυλώνες παραμένουν σε ισχύ (πχ. σύστημα κύριας σύνταξης, εθνική και ανταποδοτική σύνταξη, εισφορές μισθωτών κ.λπ.). Έτσι διασφαλίζεται η συνέχεια της Πολιτείας και δεν εμφανίζεται η επιλογή εφαρμογής ενός εντελώς νέου συστήματος που θα μείωνε ακόμη περισσότερο την εμπιστοσύνη των πολιτών στο Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης.

Σημαντικό στοιχείο του Νόμου ήταν η ύπαρξη αναλογιστικής μελέτης που είχε συνταχθεί από την Εθνική Αναλογιστική Αρχή με τίτλο «ΑΝΑΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΥΝΤΑΞΙΟΔΟΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΥΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ».

Δύο βασικά συμπεράσματα της Μελέτης αποτελούν τα εξής:

 Μεσομακροπρόθεσμα εκτιμάται ότι το ανταποδοτικό/αναλογικό τμήμα των παροχών σχεδόν καλύπτεται από τα έσοδα από εισφορές και με τις παρούσες δημογραφικές και μακροοικονομικές παραδοχές το σύστημα ισορροπεί.

 Η συνταξιοδοτική δαπάνη ως ποσοστό του ΑΕΠ μεσομακροπρόθεσμα, κινείται εντός των ορίων του μέσου όρου της συνταξιοδοτικής δαπάνης ως ποσοστό του ΑΕΠ των χωρών της ευρωζώνης.

Βασική επιλογή του νέου συστήματος, πιστεύουμε προς τη σωστή κατεύθυνση, είναι η ενοποίηση του Ενιαίου Ταμείου Επικουρικής Ασφάλισης και Παροχών στον e-EΦΚΑ και η σταδιακή ενοποίηση διαδικασιών και κανόνων, με γνώμονα την κοινή απονομή παροχών και την καλύτερη εξυπηρέτηση του πολίτη.

Στο βιβλίο αυτό προσπαθούμε να εντάξουμε τους κυριότερους πυλώνες του παλαιού (καταστατικές διατάξεις παλαιών ταμείων) στο νέο (Ν 4387/2016). Παράλληλα υπάρχει μια επιθυμία αυτό το βιβλίο να βοηθήσει τον ειδικό (νομικό, λογιστή, οικονομολόγο κ.λπ.) αλλά και τον απλό πολίτη, να βρει «μια άκρη» στο δαιδαλώδες αυτό σύστημα, με μια (για πρώτη φορά πιστεύω) παρουσίαση με κατανοητό τρόπο της νομοθεσίας και των εγκυκλίων (και σε ηλεκτρονική μορφή με σύνδεσμο) αλλά και των ηλεκτρονικών υπηρεσιών, που αναπτύσσονται συνεχώς τα τελευταία χρόνια και θα επεκταθούν ιδιαίτερα τα επόμενα.

Παράλληλα δεν παύει να είναι μια κριτική παρουσίαση της Νομοθεσίας, από έναν άνθρωπο που υπηρετεί 30 χρόνια την ιδέα της κοινωνικής ασφάλισης, γι’ αυτό καλό θα είναι να διαβαστεί και από αυτούς που λαμβάνουν αποφάσεις για το μέλλον της.

Το βιβλίο αυτό αν μιλούσε, θα ήθελε να είναι ζωντανό, να παρακολουθεί τις εξελίξεις, να ενημερώνεται τακτικά, να υπάρχει σε ηλεκτρονική έκδοση, να αποτελεί αντικείμενο σχολιασμού, βελτιώσεων ή/και διορθώσεων, να υπάρχει και να εξελίσσεται μέσω μιας πλατφόρμας, στην οποία όλοι θα έχουν πρόσβαση με ένα εύλογο κόστος.

Με γνώμονα όλα αυτά ας ξεκινήσουμε μια προσπάθεια αποκρυπτογράφησης ενός πολύ δύσκολου πεδίου, αυτού της Ελληνικής Κοινωνικής Ασφάλισης.

Καλή ανάγνωση.

Β. Αντικείμενο - Σκοπός - Εννοιολογικοί προσδιορισμοί

Στο άρθρο 1 του Ν 4387/2016 (όπως τροποποιήθηκε από το άρθρο 19 του Ν 4670/2020) καθορίζονται το αντικείμενο και ο σκοπός του Νόμου.

Άρθρο 1

1. Αντικείμενο του νόμου είναι η ρύθμιση της έννομης σχέσης κοινωνικής ασφάλισης δημοσίου δικαίου, υποχρεωτικής για όλους τους εργαζόμενους, μισθωτούς, αυτοτελώς απασχολούμενους, ελεύθερους επαγγελματίες, αγρότες και ειδικές κατηγορίες για τους κινδύνους γήρατος, αναπηρίας, θανάτου, εργατικού ατυχήματος, κύριας και επικουρικής ασφάλισης, εφάπαξ και προνοιακών παροχών, καθώς και η ένταξη του ειδικού συνταξιοδοτικού συστήματος των δημοσίων λειτουργών, υπαλλήλων και στρατιωτικών στον e-Ε.Φ.K.Α. Με την επιφύλαξη των ειδικών διατάξεων για τους δημοσίους λειτουργούς, υπαλλήλους και στρατιωτικούς oι διατάξεις του παρόντος νόμου καταλαμβάνουν όλους όσους παρέχουν εξαρτημένη εργασία έναντι αμοιβής, καθώς και τους αυτοτελώς απασχολούμενους και τους ελεύθερους επαγγελματίες και τους απασχολούμενους με το αγροτικό επάγγελμα.

Η έννομη σχέση της κοινωνικής ασφάλισης επέρχεται αυτοδικαίως με την έναρξη της μισθωτής εργασίας και υποχρεωτικά από την τήρηση των διαδικασιών, που προβλέπονται από τις κείμενες διατάξεις για την έναρξη επαγγέλματος αυτοτελώς απασχολούμενου, ελεύθερου επαγγελματία και αγροτικού επαγγέλματος.

2. Σκοπός του νόμου είναι η εξασφάλιση της επάρκειας των συντάξεων και της βιωσιμότητας του εθνικού κοινωνικοασφαλιστικού και συνταξιοδοτικού συστήματος και του Ηλεκτρονικού Εθνικού Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (e-Ε.Φ.K.Α.).

Στο άρθρο 1α του Ν 4387/2016 το οποίο προστέθηκε με το άρθρο 20 του Ν 4670/2020 καθορίζονται οι γενικές αρχές και η εγγυητική ευθύνη του Κράτους.

Το ασφαλιστικό σύστημα διέπεται από τις αρχές της κοινωνικής δικαιοσύνης, της ισότητας, της αλληλεγγύης, της αναδιανομής, της υποχρεωτικότητας, της ανταποδοτικότητας, της ενότητας, της επάρκειας και της βιωσιμότητας του συστήματος.

Το Κράτος μεριμνά για την κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων, εγγυάται και διασφαλίζει την επάρκεια των παροχών κύριας και επικουρικής ασφάλισης και τη βιωσιμότητα του e-Ε.Φ.Κ.Α. Έχει εγγυητική υποχρέωση για το σύνολο των ασφαλιστικών παροχών. Ειδικές διατάξεις σχετικές με την κρατική χρηματοδότηση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης καταργούνται.

Στο άρθρο 1β του Ν 4387/2016 το οποίο προστέθηκε με το άρθρο 21 του Ν 4670/2020 καθορίζονται οι πηγές και η φύση των κανόνων της Κοινωνικής Ασφάλισης.

1. Οι κανόνες κοινωνικής ασφάλισης αφορούν στο κοινωνικό (γενικό) συμφέρον και είναι αναγκαστικής εφαρμογής. Οι κανόνες κοινωνικής ασφάλισης έχουν πρωταρχική πηγή το Σύνταγμα, θεσπίζονται με νόμο και με πράξεις κανονιστικού περιεχομένου κατ’ εξουσιοδότηση νόμου.

2. Οι κανόνες για την απονομή της σύνταξης των δημοσίων λειτουργών, υπαλλήλων και στρατιωτικών έχουν πρωταρχική πηγή το Σύνταγμα και θεσπίζονται με νόμο, κατόπιν διατύπωσης της προβλεπόμενης στο άρθρο 73 παράγραφος 2 του Συντάγματος γνωμοδότησης του Ελεγκτικού Συνεδρίου.

3. Οι προβλεπόμενες από τον παρόντα νόμο κανονιστικές πράξεις θεσπίζονται, με απόφαση του Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, μετά από γνώμη του Διοικητικού Συμβουλίου του e-Ε.Φ.Κ.Α. Το Διοικητικό Συμβούλιο του e-Ε.Φ.Κ.Α. υποχρεούται να υποβάλλει εντός τριάντα (30) ημερών από τη λήψη του εγγράφου σχετική γνώμη. Σε περίπτωση που η ανωτέρω προθεσμία παρέλθει άπρακτη, ο Υπουργός δύναται να εκδώσει τις σχετικές κανονιστικές πράξεις και χωρίς την ανωτέρω γνώμη.

Μια σημαντική παρατήρηση επί της παραγράφου 3 του άρθρου 1β είναι πως μάλλον περιορίζεται η αυτοδιοίκηση και αυτονομία του e-ΕΦΚΑ από την Κεντρική Διοίκηση. Υπέρ αυτού συνηγορεί και η μειοψηφία των εκπροσώπων των ασφαλισμένων και συνταξιούχων στο Δ.Σ. του Φορέα.

Στο άρθρο 2 του Νόμου, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 22 του Ν 4670/2020 καταχωρούνται οι κυριότεροι εννοιολογικοί προσδιορισμοί αυτού ως εξής:

Για τους σκοπούς του παρόντος νόμου νοούνται ως:

Ασφαλισμένοι: Τα πρόσωπα που υποχρεούνται να καταβάλλουν ασφαλιστικές εισφορές από την παροχή εξαρτημένης εργασίας έναντι αμοιβής ή από την άσκηση ελευθέρου επαγγέλματος ή αυτοαπασχόληση ή την άσκηση αγροτικού επαγγέλματος.

Έμμεσα ασφαλισμένοι: τα μέλη οικογένειας των ασφαλισμένων, καθώς και των συνταξιούχων γήρατος, αναπηρίας και θανάτου.

Εργοδότες: τα φυσικά ή νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, για λογαριασμό των οποίων παρέχουν την εργασία τους οι μισθωτοί εργαζόμενοι.

Συνταξιούχοι: τα πρόσωπα τα οποία μετά τη συμπλήρωση των προβλεπομένων προϋποθέσεων λαμβάνουν σύνταξη γήρατος, αναπηρίας ή θανάτου.

Κύρια σύνταξη: Το ποσό που καταβάλλεται μηνιαίως στους συνταξιούχους ως αναπλήρωση του εισοδήματος μετά την αποχώρησή τους από την ενεργό απασχόληση και αποτελείται από το άθροισμα της εθνικής και της ανταποδοτικής σύνταξης. Ειδικώς για τους δημόσιους λειτουργούς, υπαλλήλους και στρατιωτικούς, σύνταξη είναι το ποσό που καταβάλλεται σε αυτούς, μετά την έξοδό τους από την υπηρεσία, ως συνέχεια της αμοιβής τους, το οποίο, για λόγους δημοσιονομικής βιωσιμότητας και λογιστικής ενότητας του συστήματος, υπολογίζεται σε αντιστοιχία με το άθροισμα της εθνικής και της ανταποδοτικής σύνταξης.

Εθνική σύνταξη: Το ποσό της σύνταξης που χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό.

Ανταποδοτική σύνταξη: το ποσό της σύνταξης, που αντιστοιχεί στην καταβολή ασφαλιστικών εισφορών βάσει των συντάξιμων αποδοχών, του χρόνου ασφάλισης και του ποσοστού αναπλήρωσης.

Επικουρική σύνταξη: το ποσό που καταβάλλεται μηνιαίως στους συνταξιούχους ως συμπληρωματική παροχή της κύριας σύνταξης μετά την αποχώρησή τους από την ενεργό απασχόληση κατόπιν καταβολής μηνιαίων ασφαλιστικών εισφορών ανεξάρτητων των εισφορών της κύριας σύνταξης.

Εφάπαξ παροχή: το ποσό που καταβάλλεται άπαξ στους συνταξιούχους μετά την αποχώρησή τους από την ενεργό απασχόληση κατόπιν καταβολής ατομικών εισφορών πέραν των εισφορών κύριας και επικουρικής ασφάλισης.

Προαιρετική ασφάλιση: η συνέχιση της ασφάλισης στον Ε.Φ.Κ.Α. μετά τη διακοπή της ασφαλιστέας απασχόλησης ή ιδιότητας.

Πολλαπλή καταβολή εισφορών: η υποχρεωτική καταβολή εισφορών μετά την 1.1.2017 για την εκ παραλλήλου άσκηση:

α) μισθωτής εργασίας σε περισσότερους του ενός εργοδότες ή β) μισθωτής εργασίας και αυτοτελούς ή ελεύθερου επαγγέλματος ή αγροτικής απασχόλησης και γ) αυτοτελούς και ελεύθερου επαγγέλματος ή αγροτικού επαγγέλματος.

Παράλληλη ασφάλιση: η ασφάλιση που έχει πραγματοποιηθεί πριν την 1.1.2017 σε δύο ή περισσότερους φορείς λόγω παροχής μισθωτής εργασίας ή λόγω άσκησης εκ παραλλήλου μισθωτής και αυτοτελούς ή ελεύθερου επαγγέλματος ή αγροτικής απασχόλησης σε διαφορετικούς φορείς, τομείς ή λογαριασμούς που εντάχθηκαν στον Ε.Φ.Κ.Α. έως την έναρξη λειτουργίας του.

Πολλαπλή ασφάλιση: η παροχή εργασίας σε περισσότερους του ενός εργοδότες ή ασφάλιση με διαφορετικές ιδιότητες στον ίδιο φορέα ή το δημόσιο, εφόσον προβλέπονταν υποχρεωτική καταβολή περισσότερων της μιας ασφαλιστικών εισφορών.

Διαδοχική ασφάλιση: η ασφάλιση που έχει πραγματοποιηθεί έως την 1.1.2017 σε διαδοχικά χρονικά διαστήματα και σε διαφορετικούς φορείς, τομείς ή λογαριασμούς που εντάχθηκαν στον Ε.Φ.Κ.Α.

Αυτοτελώς απασχολούμενοι: τα πρόσωπα που ασκούν ανεξάρτητο επάγγελμα για το οποίο υπάγονται βάσει γενικών, ειδικών ή καταστατικών διατάξεων στην ασφάλιση του πρώην ΕΤΑΑ.

Ελεύθεροι επαγγελματίες: τα πρόσωπα που ασκούν ελεύθερο επάγγελμα για το οποίο υπάγονται βάσει γενικών, ειδικών ή καταστατικών διατάξεων στην ασφάλιση του πρώην ΟΑΕΕ.

Αγρότες: Τα πρόσωπα που ασκούν αγροτική απασχόληση και βάσει γενικών, ειδικών ή καταστατικών διατάξεων υπάγονται στην ασφάλιση του πρώην ΟΓΑ, με εξαίρεση τους εκμεταλλευτές φωτοβολταϊκών συστημάτων, τους εργάτες γης που αμείβονται με εργόσημο, τους επαγγελματοβιοτέχνες που υπάγονται στην ασφάλιση του πρώην ΟΓΑ με εισοδηματικά – πληθυσμιακά κριτήρια και τους ιδιοκτήτες τουριστικών καταλυμάτων.

Θα πρέπει να επισημανθεί στο σημείο αυτό πως η συμμετοχή του Κράτους στη τριμερή χρηματοδότηση της κοινωνικής ασφάλισης (κράτος - εργοδότης - ασφαλισμένος) η οποία καθιερώθηκε με το Ν 2084/1992, ήταν υποχρέωση, την οποία όμως δεν τήρησε ποτέ η Πολιτεία έναντι των Ταμείων των επιστημόνων (τέως ΕΤΑΑ). Οι ως άνω αναφορές και στο Νόμο φαίνεται πως είναι συμβατές με το πλαίσιο που διαγράφουν το Σύνταγμα και οι γενικές αρχές της Κοινωνικής Ασφάλισης.

Γ. Σύνοψη νομολογίας Συμβουλίου της Επικρατείας

Η νομολογία των Διοικητικών Δικαστηρίων και ιδίως του Συμβουλίου της Επικρατείας έχει διαπλάσει με ιδιαίτερη ένταση τα τελευταία χρόνια το πλαίσιο της υποχρεωτικής κοινωνικής ασφάλισης και τα όρια προστασίας, ρύθμισης ή/και περιορισμού των δικαιωμάτων των ασφαλισμένων.

1. Γενική νομολογία μέχρι το 2019

Ειδικότερα από το συνδυασμό των άρθρων 21 § 3 και 22 § 5 του Συντάγματος γεννάται ευθεία υποχρέωση του Κράτους, αλλά και των οργανισμών κοινωνικής ασφάλισης, για την προστασία της υγείας των πολιτών με τη λήψη θετικών μέτρων, ώστε να εξασφαλίζεται η παροχή υπηρεσιών υγείας υψηλού επιπέδου [βλ. ΣτΕ Ολ 3803, 3804/2014 (σκ. 14), πρβλ. ΣτΕ Ολ 1188/2009 (σκ. 5), ΣτΕ Ολ 400/1986], Η υποχρέωση αυτή υπόκειται σε νομοθετικούς περιορισμούς, υπό τον όρο ότι αυτοί δεν οδηγούν στην ανατροπή του δικαιώματος στην προστασία της υγείας (βλ. ΣτΕ 1812/2013, 2033/2009, 1188/2009 Ολ). Περαιτέρω, όπως έχει κριθεί, το Σύνταγμα (άρθρο 22 § 5) κατοχυρώνει το θεσμό της κοινωνικής

ασφάλισης των εργαζομένων και ανάγει τη μέριμνα για την προαγωγή του σε σκοπό του Κράτους. Βασικό περιεχόμενο της εν λόγω ασφάλισης αποτελεί η, έναντι καταβολής εισφοράς, προστασία του ασφαλισμένου από την επέλευση διαφόρων κινδύνων (γήρας, ασθένεια, αναπηρία κ.λπ.), οι οποίοι αναιρούν την ικανότητά του να εργάζεται (ασφαλιστικοί κίνδυνοι) και συνακόλουθα τείνουν να υποβαθμίσουν τις συνθήκες διαβίωσής του. Οι ανωτέρω καταστάσεις [γήρας, ασθένεια, αναπηρία, ασυνδέτως όμως προς την παροχή εργασίας και την καταβολή εισφοράς] αποτελούν μεταξύ άλλων και περιπτώσεις οι οποίες, κατά το άρθρο 21 §§ 1, 2, 3 και 6 του Συντάγματος, επιβάλλουν στο Κράτος την παροχή διακεκριμένης μορφής κοινωνικής προστασίας, υπό τη μορφή παροχών σε χρήμα ή είδος, προς συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού, με σκοπό την εξασφάλιση στοιχειώδους επιπέδου αξιοπρεπούς, κατά το άρθρο 2 § 1 του Συντάγματος, διαβίωσης («κοινωνική πρόνοια»). Εφόσον επέλθει ο ασφαλιστικός κίνδυνος, ο ασφαλισμένος παύει να καταβάλλει εισφορές και αποκτά, κατ’ αρχήν, αξίωση έναντι του ασφαλιστικού φορέα να του χορηγήσει παροχή, η οποία, χωρίς να απαιτείται να αντιστοιχεί ευθέως σε καταβληθείσες εισφορές του, ή να αντισταθμίζει πλήρως την απώλεια του εισοδήματος του, πρέπει να είναι ικανή να του εξασφαλίσει ικανοποιητικό επίπεδο διαβίωσης, όσο το δυνατόν εγγύτερο προς εκείνο που είχε κατακτήσει κατά τη διάρκεια του εργασιακού του βίου. Πέραν του παραπάνω δημοσίου σκοπού, μέσω του θεσμού της κοινωνικής ασφάλισης, εκδηλώνεται (όπως και μέσω της κοινωνικής πρόνοιας) η κοινωνική αλληλεγγύη και ασκείται κοινωνική πολιτική, ειδικότερα δε η αναδιανομή εισοδήματος με σκοπό την άμβλυνση κοινωνικών αντιθέσεων και ανισοτήτων [βλ. ΣτΕ Ολ 2288/2015, 3487/2008, ΣτΕ 660/2016 7μ. κ.ά.]. Στο πλαίσιο αυτό, δεν κατοχυρώνεται συνταγματικώς στην κοινωνική ασφάλιση η ευθεία αναλογία (αμιγής ανταποδοτικότητα) μεταξύ εισφορών και παροχών (βλ. ΣτΕ Ολ 2288/2015, 3487/2008), επιτρέπονται δε η θέσπιση ανωτάτου ορίου παροχών, η απονομή σύνταξης επί εργατικού ατυχήματος ανεξαρτήτως καταβολής εισφορών ή η μη χορήγηση σύνταξης, παρά την καταβολή εισφορών, σε περίπτωση μη θεμελίωσης του ασφαλιστικού δικαιώματος. Ενόψει των ως άνω και, ιδιαιτέρως, του προπεριγραφέντος σκοπού δημοσίου συμφέροντος (διασφάλιση στους εργαζομένους ικανοποιητικού επιπέδου διαβίωσης εγγύς εκείνου που είχαν κατά τον εργασιακό τους βίο), δικαιολογείται κατά το άρθρο 22 § 5 του Συντάγματος η κατοχύρωση από το νομοθέτη της κοινωνικής ασφάλισης ως υποχρεωτικής (με θέσπιση υποχρέωσης καταβολής ασφαλιστικών εισφορών) και, εντεύθεν, η παροχή αυτής αποκλειστικώς από το Κράτος ή από νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου [βλ. ΑΕΔ 87/1997, ΣτΕ Ολ 5024/1987, 3096 - 3101/2001, 2288 - 2290/2015 (σκ. 7) κ.ά.]. Περαιτέρω, η κρατική μέριμνα για την υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση (κύρια και επικουρική) δεν εξαντλείται στην ίδρυση από το Κράτος των οικείων δημοσίων φορέων, στον ορισμό των διοικούντων αυτούς οργάνων, στην άσκηση εποπτείας της δραστηριότητάς τους και της διαχείρισης της περιουσίας τους και στη θέσπιση των σχετικών κανόνων, αλλά περιλαμβάνει και τη μέριμνα για την προστασία του ασφαλιστικού τους κεφαλαίου, δηλαδή για τη βιωσιμότητά τους χάριν και των επόμενων

γενεών, η οποία εκδηλώνεται, μεταξύ άλλων, με τη θέσπιση ρυθμίσεων για την προστασία και την αξιοποίηση της περιουσίας τους και την επωφελή διαχείριση των αποθεματικών τους, με τον καθορισμό εκάστοτε των οικείων συνταξιοδοτικών προϋποθέσεων, με την πρόβλεψη κοινωνικών πόρων και, κυρίως, με την απ’ ευθείας συμμετοχή στην χρηματοδότηση των εν λόγω φορέων μέσω του κρατικού προϋπολογισμού. Και τούτο διότι, εφόσον καθιερώνεται η υποχρέωση των εργαζομένων και των εργοδοτών τους να καταβάλλουν ασφαλιστικές εισφορές, το Κράτος (ως εγγυητής) οφείλει να διασφαλίζει την επάρκεια των παροχών και τη βιωσιμότητα των οικείων ασφαλιστικών οργανισμών, η οποία κατά τα προαναφερόμενα δεν συναρτάται, αποκλειστικώς ή προεχόντως, με το ύψος των εισφορών. Το ίδιο φέρει, δε, την κύρια ευθύνη για την κάλυψη των ελλειμμάτων τους [βλ. ΣτΕ 660/2016 7μ. (σκ. 6) και γνωμοδότηση Ολομέλειας Ελεγκτικού Συνεδρίου 24.6.2010], αφού ο θεσμός της κοινωνικής ασφάλισης πραγματώνεται με τη λειτουργία βιώσιμων ασφαλιστικών οργανισμών, οι οποίοι απαιτείται να είναι οικονομικά εύρωστοι, για να μπορούν να ανταποκρίνονται στην, κατά το Σύνταγμα, αποστολή τους (βλ. ΣτΕ Ολ 1285-1286/2012, σκ. 12).

Σε περιπτώσεις εξαιρετικά δυσμενών δημοσιονομικών συνθηκών, ο νομοθέτης μπορεί, κατ’ αρχήν, να θεσπίζει την περιστολή των δημοσίων δαπανών, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και οι δαπάνες χρηματοδότησης των φορέων υποχρεωτικής κοινωνικής ασφάλισης, που συνεπάγονται σοβαρή οικονομική επιβάρυνση μεγάλων κατηγοριών του πληθυσμού, όπως είναι η μείωση των συντάξεων όσων συνταξιοδοτούνται από το δημόσιο ή από χρηματοδοτούμενους από αυτό ασφαλιστικούς οργανισμούς, ακόμη και των ήδη απονεμηθεισών [βλ. ΣτΕ Ολ 2289-2290/2015, ΣτΕ 1031, 1033/2015 7μ. κ.ά.] με όριο τις αρχές της κοινωνικής αλληλεγγύης (άρθρο 25 § 4 του Συντάγματος) και της ισότητας στα δημόσια βάρη (άρθρο 4 § 5 του Συντάγματος), οι οποίες επιτάσσουν να κατανέμεται εξίσου το βάρος της δημοσιονομικής προσαρμογής μεταξύ όλων των πολιτών, καθώς και την αρχή της αναλογικότητας (άρθρο 25 § 1 του Συντάγματος), σύμφωνα με την οποία το συγκεκριμένο μέτρο πρέπει να είναι πράγματι πρόσφορο και αναγκαίο για την αντιμετώπιση του προβλήματος (πρβλ. ΣτΕ Ολ 2192-2196/2014, ΣτΕ 660/2016 7μ.). Εξάλλου, η ύπαρξη ευθείας αναλογίας μεταξύ ασφαλιστικών εισφορών και παροχών και η αρχή της ανταποδοτικότητας μεταξύ ασφαλιστικών εισφορών και παροχών δεν αποτελούν συνταγματικώς κατοχυρωμένους κανόνες [βλ. ΣτΕ Ολ 2288/2015 (σκ. 7), 3487/2008, ΣτΕ 3412/2013 7μ, 2266/2013 7μ. κ.ά.]. Στοιχείο της έννοιας της εισφοράς προς ασφαλιστικό οργανισμό συνιστά η προσδοκία κάποιας αντιπαροχής με την επέλευση του ασφαλιστικού κινδύνου, ενώ οι αρχές της προστατευόμενης εμπιστοσύνης και της ασφάλειας δικαίου δεν εμποδίζουν το νομοθέτη να λαμβάνει μέτρα εντός του πλαισίου της συνταγματικής τάξης, όπως τα προαναφερόμενα, εκτιμώντας τις υφιστάμενες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. Αντίθετη εκδοχή, κατά την οποία θα απαγορευόταν η μεταβολή του ευνοϊκού για τους ασφαλισμένους νομοθετικού καθεστώτος, θα κατέληγε σε παράλυση της δράσης του νομοθέτη και ματαίωση, ειδικά στο πεδίο του οικονομικού

προγραμματισμού, της αποστολής του να ρυθμίζει τις έννομες σχέσεις σύμφωνα με τις επιταγές του δημοσίου συμφέροντος, όταν αδήριτες ανάγκες το επιβάλλουν, ακόμη και τις συνεστημένες [βλ. ΣτΕ Ολ 734/2016 (σκ. 11), ΣτΕ 3663/2014 (σκ. 26)].

2. Οι αποφάσεις 1880-1891/2019 της Ολομέλειας του ΣτΕ

Οι αποφάσεις αυτές, που αναλύονται κατωτέρω, υπήρξαν συνέπεια μιας σειράς δικών (δικάσιμος 7.10.2017) από τις σημαντικότερες μεταπολεμικά για την ιστορία του Συμβουλίου της Επικρατείας, κατά τις οποίες εκδικάστηκαν μαζικές αιτήσεις ακυρώσεως του συνόλου σχεδόν των Επιστημονικών Συλλόγων και Συνδικαλιστικών Οργανώσεων κατά των πρώτων Υπουργικών Αποφάσεων που εκδόθηκαν κατ’ εξουσιοδότηση των διατάξεων του Ν 4387/2016.

α. Πεδίο εισφορών

Με τις αποφάσεις 1880 και 1888/2019 της Ολομελείας του Συμβουλίου της Επικρατείας κρίθηκε ότι αντίκειται στο άρθρο 4 παρ. 1 του Συντάγματος η δια των άρθρων 39, 40 και 41 του Ν 4387/2016 θέσπιση ασφαλιστικών εισφορών για την υπαγωγή στην ασφάλιση του ΕΦΚΑ των μη μισθωτών ασφαλισμένων στο ίδιο ποσοστιαίο ύψος με εκείνο των ασφαλιστικών εισφορών που ο νόμος προβλέπει για την ασφάλιση των μισθωτών, για τον λόγο δε αυτόν ακυρώθηκαν: α) η 61502/3399/30.12.2016 απόφαση του Υφυπουργού Εργασίας, Κοινωνικής Ασφαλίσεως και Κοινωνικής Αλληλεγγύης με τίτλο «Προσδιορισμός της βάσης υπολογισμού ασφαλιστικών εισφορών αυτοαπασχολούμενων και ελεύθερων επαγγελματιών από 1.1.2017», όπως αυτή τροποποιήθηκε με την 2559/1453/2.6.2017 απόφαση του Υφυπουργού Εργασίας, Κοινωνικής Ασφαλίσεως και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, β) η Φ.80000/οικ.60298/1472/23.12.2016 απόφαση του ιδίου Υφυπουργού με τίτλο «Προθεσμία καταβολής, από 1.1.2017, των ασφαλιστικών εισφορών ασφαλισμένων, ελευθέρων επαγγελματιών και εμμίσθων, οι οποίοι έως την έναρξη του Ν 4387/2016 υπάγονταν στην ασφάλιση του ΟΑΕΕ, του ΕΤΑΑ και του ΟΓΑ» και γ) η 25598/1452/2.6.2017 κοινή απόφαση των Υφυπουργών Οικονομίας και Εργασίας, Κοινωνικής Ασφαλίσεως και Κοινωνικής Αλληλεγγύης με τίτλο «Τροποποίηση της 61501/3398/30.12.2016 (ΦΕΚ Β΄ 4330) απόφασης των Υπουργών Οικονομικών και Εργασίας Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης “Προσδιορισμός της βάσης υπολογισμού ασφαλιστικών εισφορών ασφαλισμένων στον ΟΓΑ από 1.1.2017”».

Ειδικότερα, κρίθηκε ότι η υπαγωγή στην ασφάλιση, κατά τις διατάξεις αυτές, μισθωτών και μη μισθωτών, ήτοι κατηγοριών ασφαλισμένων με ουσιωδώς διαφορετικές συνθήκες απασχολήσεως και παραγωγής εισοδήματος, υπό ενιαίους κανόνες εισφορών και παροχών (άρθρα 39, 40 και 41 του Ν 4387/2016), αντίκειται στη συνταγματική αρχή της ισότητας, από της απόψεως της ενιαίας μεταχειρίσεως προσώπων που τελούν υπό διαφορετικές συνθήκες. Πράγματι, κατά το διανεμητικό σύστημα καθορισμένων παροχών, το οποίο επέλεξε ο νομοθέτης για τον νέο φορέα, ασφαλισμένοι οιασδήποτε κατηγορίας από τις υπαγόμενες

στον ενιαίο ασφαλιστικό φορέα με τις ίδιες συντάξιμες αποδοχές (για τις οποίες κατέβαλαν εισφορές) και τον ίδιο χρόνο ασφαλίσεως αποκτούν την ίδια ασφαλιστική παροχή (κύρια σύνταξη). Στην χρηματοδότηση της παροχής αυτής τόσο η ασφαλιζόμενη μισθωτή εργασία όσο και τα ασφαλιζόμενα επαγγέλματα συμβάλλουν με το ίδιο ποσοστό εισφοράς (20%) επί του εισοδήματος που παράγουν. Την παροχή, όμως, αυτή οι μη μισθωτοί ασφαλισμένοι (αυτοαπασχολούμενοι, ελεύθεροι επαγγελματίες και αγρότες) αποκτούν έχοντας καταβάλει το σύνολο της ως άνω εισφοράς επί του εισοδήματος που πραγματοποιούν από το επάγγελμά τους, ενώ οι μισθωτοί ασφαλισμένοι αποκτούν την ίδια παροχή έχοντας καταβάλει εισφορά 6,67% επί των αποδοχών τους από την εργασία τους, καθώς το υπόλοιπο της εισφοράς (13,33%) βαρύνει τους εργοδότες τους. Συνεπώς, οι μη μισθωτοί ασφαλισμένοι, μη έχοντες εργοδότη βαρυνόμενο με τμήμα της δικής τους εισφοράς, καταβάλλουν τριπλάσιο μέρος του εισοδήματός τους ως αντιπαροχή για την πρόσβαση στην κοινωνική ασφάλιση και την απόληψη της ίδιας παροχής σε σχέση με τους μισθωτούς ασφαλισμένους και, μάλιστα, χωρίς το ύψος των καταβληθεισών εισφορών τους να συνδιαμορφώνει, όπως στο σύστημα καθορισμένων εισφορών, το ύψος της ασφαλιστικής παροχής. Ίδιας τάξεως δε διαφορά προκύπτει και στις οριζόμενες στον νόμο εισφορές για την υγειονομική περίθαλψη.

Η κρίση αυτή είναι σύμφωνη με όσα είχε προβάλει η επιστημονική υπηρεσία της Βουλής, αλλά και το δικόγραφο του Δικηγορικού Σώματος με μακροσκελή ανάπτυξη του ζητήματος, όπως φυσικά και τα δικόγραφα των λοιπών Επιστημονικών Φορέων, αλλά και του Οικονομικού Επιμελητηρίου που εν τέλει έγινε αποδεκτό.

Με τις ίδιες αποφάσεις κρίθηκε ότι οι συνέπειες της αντισυνταγματικότητας των ανωτέρω διατάξεων πρέπει να επέλθουν από τη δημοσίευση των αποφάσεων της Ολομελείας (άρθρο 50 παρ. 3β του ΠΔ 18/1989).

Συνοψίζοντας την κρίση του Δικαστηρίου στα ακόλουθα σημεία:

α. Η ασφαλιστική εισφορά των ασφαλισμένων μισθωτών ή μη, αποτελεί υποχρεωτική χρηματική παροχή. Η ασφαλιστική εισφορά είναι εγγενές στοιχείο της κοινωνικής ασφάλισης και στα διανεμητικά συστήματα χρηματοδότησης λειτουργεί ως αναγκαίος όρος για την πρόσβαση στην ασφαλιστική κάλυψη, ως μέσο χρηματοδότησης της κοινωνικής ασφάλισης και ως εκδήλωση της κοινωνικής αλληλεγγύης.

β. Η ασφαλιστική εισφορά δεν έχει τα χαρακτηριστικά φόρου. Ως μέσο χρηματοδότησης της κοινωνικής ασφάλισης, ως εκδήλωση της κοινωνικής αλληλεγγύης και ως εργοδοτική εισφορά συνιστά δημόσιο βάρος προς αντιμετώπιση της δαπάνης για την κοινωνική ασφάλιση. Περαιτέρω ως αναγκαίος όρος για την πρόσβαση στην ασφαλιστική κάλυψη συνιστά ανταποδοτική παροχή για την απόλαυση κοινωνικού δικαιώματος.

γ. Ο κοινός νομοθέτης είναι ελεύθερος να επιλέγει το κατάλληλο σύστημα χρηματοδότησης των ασφαλιστικών παροχών, δηλαδή είτε σύστημα καθορισμένων

εισφορών είτε σύστημα καθορισμένων παροχών. Επίσης, είναι ελεύθερος να παρέχει την κοινωνική ασφάλιση με ιδιαίτερους κανόνες ανά κατηγορία απασχόλησης από ένα ή περισσότερους ασφαλιστικούς φορείς ή από ένα ασφαλιστικό φορέα ανεξαρτήτως της φύσης της απασχόλησης των ασφαλισμένων. Άρα μπορεί να παρέχει την κοινωνική ασφάλιση υπό ενιαίους κανόνες, εφόσον το επιτυγχάνει με όρους ισότητας, σύμφωνα με τις επιταγές του άρθρου 4 παρ. 1 του Συντάγματος.

δ. Ο έλεγχος της τήρησης των επιταγών αυτών από τον κοινωνικοασφαλιστικό νομοθέτη απαιτεί μεγαλύτερη ένταση στην περίπτωση ενιαίων κανόνων εισφορών και παροχών για μη ομοειδείς κατηγορίες ασφαλισμένων εντός του ίδιου ασφαλιστικού φορέα, σε συνάρτηση και με το σύστημα χρηματοδότησης των ασφαλιστικών παροχών που επιλέχθηκε.

ε. Λαμβάνοντας υπόψη τη φύση της ασφαλιστικής εισφοράς όχι μόνο ως δημόσιου βάρους για την κάλυψη της δαπάνης της κοινωνικής ασφάλισης αλλά και ως ανταποδοτικής παροχής του ασφαλιζόμενου για την πρόσβαση σε ασφαλιστική κάλυψη κινδύνων, ο κοινός νομοθέτης είναι ελεύθερος να υπολογίζει την εισφορά με βάση την εισφοροδοτική ικανότητα, όπως είναι το πραγματοποιούμενο εισόδημα από την ασφαλιζόμενη εργασία και το ασφαλιζόμενο επάγγελμα, και να καθορίζει το ύψος της σε επίπεδο που να διασφαλίζει μεν την επάρκεια των παροχών, χωρίς όμως να πλήττει το παραγόμενο εισόδημα υπέρμετρα σε σχέση προς τον σκοπό της διασφάλισης εισοδήματος μετά το πέρας του εργασιακού βίου.

στ. Η υπαγωγή στην ασφάλιση μισθωτών και μη μισθωτών, δηλαδή κατηγοριών ασφαλισμένων με ουσιωδώς διαφορετικές συνθήκες απασχόλησης και παραγωγής εισοδήματος, σε ενιαίους κανόνες εισφορών και παροχών, αντίκειται στη συνταγματική αρχή της ισότητας, επειδή επιφυλάσσει ενιαία μεταχείριση σε πρόσωπα που τελούν υπό διαφορετικές συνθήκες (Ξενοφών Κοντιάδης, Η αντισυνταγματικότητα των ασφαλιστικών εισφορών και οι εναλλακτικές νομοθετικές επιλογές, SyntagmaWatch).

β. Πεδίο κυρίων συντάξεων

Με την 1891/2019 απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ ακυρώθηκε η υπ’ αριθμ. 26083/887/7.6.2016 απόφαση του Υφυπουργού Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και του Αναπληρωτή Υπουργού Οικονομικών με τίτλο «Αναπροσαρμογή κύριων συντάξεων - Προστασία καταβαλλόμενων συντάξεων» (ΦΕΚ Β΄ 1605/7.6.2016 και διορθώσεις σφαλμάτων ΦΕΚ Β΄ 1623/ 8.6.2016 και ΦΕΚ Β΄ 1988/1.7.2016). Ειδικότερα, έγινε δεκτό, κατά πλειοψηφία, ότι ναι μεν υπάρχει κλιμάκωση, ως προς τα θεσπιζόμενα με το άρθρο 8 του Ν 4387/2016 ποσοστά αναπληρώσεως, βάσει των οποίων υπολογίζεται η ανταποδοτική σύνταξη και τα οποία εφαρμόζονται και για τον επανυπολογισμό των ήδη καταβαλλόμενων κύριων συντάξεων, τα ποσοστά δηλαδή αυτά αυξάνονται προοδευτικά ανά κλίμακα ετών ασφάλισης, τα νέα, όμως, αυτά ποσοστά αναπληρώσεως, αυτά καθαυτά, είναι ιδιαιτέρως χαμηλά, η δε εφαρμογή τους, ως εκ του

ύψους και της ανά τριετία κλιμακώσεώς τους, τόσο στον μέσο όρο των μηνιαίων αποδοχών καθ’ όλη τη διάρκεια του ασφαλιστικού βίου προκειμένου για τους μελλοντικούς συνταξιούχους, όσο και στον συντάξιμο μισθό επί του οποίου κανονίσθηκε η χορηγηθείσα σύνταξη προκειμένου για τους ήδη συνταξιούχους, οδηγεί στη χορήγηση ανταποδοτικής συνταξιοδοτικής παροχής, η οποία τελεί σε προφανή δυσαναλογία προς τις ανωτέρω αποδοχές, εν όψει του ότι το υψηλότερο ποσοστό αναπληρώσεως των εν λόγω αποδοχών είναι κατώτερο του 50%, και προς τις καταβληθείσες με βάση τις αποδοχές αυτές εισφορές. Υπό τα δεδομένα αυτά, τα συγκεκριμένα ποσοστά αναπληρώσεως παραβιάζουν την αρχή της ανταποδοτικότητας, η οποία αποτελεί έκφανση της αρχής της αναλογικότητας, υπό την έννοια της υπέρβασης του ανεκτού ορίου μέχρι του οποίου είναι επιτρεπτή, κατά το Σύνταγμα, η έλλειψη ανταποδοτικότητας εισφορών-παροχών.

Θα πρέπει να σημειώσω πως το σημείο αυτό είχα επισημάνει ενδελεχώς σε αρθρογραφία μου, αλλά και στο βιβλίο μου, αποδεικνύοντας με πίνακες υπολογισμών πως «...το σύστημα ποσοστών αναπλήρωσης “τιμωρεί” αυτούς που έχουν συνεισφέρει τα περισσότερα, δηλαδή αυτούς που έχουν τον περισσότερο χρόνο ασφάλισης. Οι αρχές της αναλογικότητας και της ανταποδοτικότητας χάνονται...» (Ασφαλιστική Μεταρρύθμιση και Νομικά Επαγγέλματα, 2017, σ. 175 επ.).

γ. Πεδίο επικουρικών συντάξεων

Με την 1889/2019 απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ ακυρώθηκε η οικ. 23123/ 785/7.6.2016 απόφαση του Υφυπουργού Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης με τίτλο «Καθορισμός των τεχνικών παραμέτρων σχετικά με τις παροχές του Ενιαίου Ταμείου Επικουρικής Ασφάλισης» (ΦΕΚ Β΄ 1604/7.6.2016).

Με την 1890/2019 απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ, ακυρώθηκε η οικ. 25909/ 470/ 7.6.2016 απόφαση του Υφυπουργού Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης «Αναπροσαρμογή καταβαλλόμενων συντάξεων του Ενιαίου Ταμείου Επικουρικής Ασφάλισης» (ΦΕΚ Β΄1605/7.6.2016, διόρθωση σφάλματος ΦΕΚ Β΄ 1623/8.6.2016).

Ειδικότερα κρίθηκε, κατά πλειοψηφία, ότι η διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 96 του Ν 4387/2016, όπως ισχύει, κατ’ επίκληση της οποίας εκδόθηκε η πιο πάνω απόφαση του Υφυπουργού Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, είναι αντισυνταγματική, για τον λόγο ότι πριν από τη ψήφιση του ως άνω Ν 4387/2016 δεν εκπονήθηκε αναλογιστική μελέτη, που να τεκμηριώνει τη βιωσιμότητα του κλάδου επικουρικής ασφαλίσεως του ΕΤΕΑΕΠ, εν όψει των νέου τρόπου υπολογισμού της επικουρικής συντάξεως για το μέλλον και του αυτόματου μηχανισμού εξισορροπήσεως που προβλέπονται στο άρθρο 96 παρ. 1 του Ν 4387/2016, όπως ισχύει, του επανυπολογισμού-αναπροσαρμογής των ήδη καταβαλλόμενων κατά τη δημοσίευση του εν λόγω νόμου συντάξεων που προβλέπεται στο άρθρο 96 παρ. 4 αυτού, όπως ισχύει, καθώς και της αυξήσεως των εισφορών για την επικουρική σύνταξη κατά την εξαετία 2016 έως 2022, που προβλέπεται στο άρθρο 97 του νόμου.

Και με την απόφαση αυτή, το Δικαστήριο έκρινε, κατά πλειοψηφία, ότι συντρέχουν λόγοι δημοσίου συμφέροντος που επιβάλλουν, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 50 παρ. 3β του ΠΔ 18/1989, τα αποτελέσματα της ακυρώσεως να επέλθουν από την δημοσίευση της 1889/2019 αποφάσεως.

δ. Η συνταγματική συμμόρφωση του Ασφαλιστικού Νόμου (Ν 4670/2020)

Εύλογα και συνοπτικά ο καθηγητής κ. Ξενοφών Κοντιάδης σε σχετικό άρθρο (SyntagmaWatch) διατύπωσε τη γνώμη πως υπάρχει σχετική συμμόρφωση στη συνταγματική νομολογία: «....Αναλύοντας τον νόμο διαπιστώνεται κατ’ αρχάς η συμμόρφωση στη συνταγματική νομολογία. Οι αποφάσεις του ΣτΕ έκριναν ότι αντίκειται στην αρχή της ισότητας η υπαγωγή σε ενιαίους κανόνες εισφορών και παροχών επιμέρους κατηγοριών ασφαλισμένων με ουσιωδώς διαφορετικές συνθήκες απασχόλησης και παραγωγής εισοδήματος, δηλαδή αφενός των μισθωτών και αφετέρου των αυτοαπασχολούμενων και των ελεύθερων επαγγελματιών. Ενόψει αυτού ο νόμος προβλέπει την αποσύνδεση των εισφορών από το εισόδημα και τον χρόνο ασφάλισης. Έτσι θεσμοθετείται ένα νέο μοντέλο ελεύθερης επιλογής του ύψους των εισφορών που θα καταβάλλουν αυτοαπασχολούμενοι και ελεύθεροι επαγγελματίες, μεταξύ έξι κατηγοριών εισφορών, επιλύοντας ταυτόχρονα τα τεχνικά προβλήματα που αντιμετώπισε ο ΕΦΚΑ για την είσπραξή τους...».

Παρότι ήμουν και είμαι υπέρμαχος της σύνδεσης των εισφορών με το εισόδημα και για τους μη μισθωτούς, αλλά με ένα απλό και φιλικό προς τον ασφαλισμένο σύστημα, με κατάταξη σε οικονομικά βατές ασφαλιστικές κατηγορίες εισφορών, δεν μπορώ παρά να συνηγορήσω πως το νέο σύστημα με την ελεύθερη επιλογή ασφαλιστικών κατηγοριών κινείται εντός των πλαισίων που έθεσαν οι αποφάσεις της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας. Όμως δεν μπορώ να μην επισημάνω πως σε μια δύσκολη οικονομικά συγκυρία που 432.000 ασφαλισμένοι (το 1/3 περίπου του συνολικού αριθμού) αιτήθηκαν ρύθμιση με τις διατάξεις του Ν 4611/2019 (120 δόσεις), η ελάχιστη εισφορά για κύρια σύνταξη και υγεία αυξάνεται για δεύτερη φορά μέσα σε ένα έτος (από 157,97 ευρώ σε 175,18 ευρώ την 1.2.2019 και σε 210 ευρώ την 1.1.2020) με αποτέλεσμα να διακυβεύεται η επανένταξη μεγάλης μερίδας ασφαλισμένων στην κανονικότητα της τακτοποίησης των οικονομικών εκκρεμοτήτων της προς την Κοινωνική Ασφάλιση.

Είναι δε ένα μεγάλο ζητούμενο η επαναφορά της εμπιστοσύνης των ασφαλισμένων στο σύστημα της Κοινωνικής Ασφάλισης και η διασφάλιση υψηλής εισπραξιμότητας. Προς την κατεύθυνση αυτή θα πρέπει η Πολιτεία να ενσκύψει και να παράσχει κίνητρα και ευκολίες που θα αποτρέψουν την οριστική έξοδο από το Σύστημα χιλιάδων ασφαλισμένων.

Ο ίδιος καθηγητής, αναφερόμενος στο ζήτημα της υπακοής στην αρχή της ανταποδοτικότητας ανέφερε: «...Ως προς τις συνταξιοδοτικές παροχές, διατηρούνται μεν (και ορθώς) οι κατηγορίες της εθνικής και της ανταποδοτικής σύνταξης, οι οποίες είχαν θεσμοθετηθεί από το 2010, το μείζον όμως εν προκειμένω είναι ότι αυξάνονται τα ποσοστά αναπλήρωσης για όσους έχουν περισσότερα από 30 χρόνια

ασφάλισης. Έτσι ο νόμος υπακούει στην αρχή της ανταποδοτικότητας, που ρητά πλέον αναγνώρισε το ΣτΕ στην πρόσφατη νομολογία του, αποκαθιστώντας μία βασική πτυχή της λογικής του ασφαλιστικού θεσμού την οποία είχε υπονομεύσει ο νόμος Κατρούγκαλου εν ονόματι μιας ισοπεδωτικής μεταχείρισης των ασφαλισμένων. Παράλληλα, οι νέοι συντελεστές αναπλήρωσης λειτουργούν ως κίνητρο για την παραμονή στην εργασία και ως αντικίνητρο για την εισφοροδιαφυγή...».

Δεν μπορεί κανείς να μη συμφωνήσει με τις ως άνω αναφορές, με μόνη επισήμανση της μείωσης των ποσοστών αναπλήρωσης από 2% σε 0,50% για κάθε έτος μετά το 40ο (όπως προβλέπει ο νέος νόμος), γεγονός που μειώνει σημαντικά το κίνητρο παραμονής όσων έχουν συμπληρώσει το 40ο έτος ασφάλισης. Η ως άνω ρύθμιση, σε συνδυασμό με τα άρθρα 1 του Ν 4554/2018 και 20 του Ν 4387/2016, που προβλέπουν τη δυνατότητα παράλληλης συνταξιοδότησης χωρίς διακοπή του επαγγέλματος, με λήψη του 70% της συντάξεως, θα οδηγήσει σε μια νέα γενιά συνταξιούχων που παράλληλα θα απασχολούνται, καταβάλλοντας μεν τις ελάχιστες εισφορές, επιβαρύνοντας όμως τον προϋπολογισμό με τη λήψη του μεγαλύτερου μέρους της συντάξεως.

Δ. Υπαγωγή στην ασφάλιση

Ο Νόμος 4387/2016 δεν περιέχει ειδικές διατάξεις για την υπαγωγή στην ασφάλιση καθώς και για τις λοιπές προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν για την εγγραφή του ασφαλισμένου στον ΕΦΚΑ. Υπάρχει όμως η γενική ρύθμιση του άρθρου 55 του Ν 4387/2016 (που δεν άλλαξε):

Άρθρο 55

Ασφαλιστέα Πρόσωπα

1. Στην ασφάλιση του ΕΦΚΑ υπάγονται υποχρεωτικά:

α. Οι μέχρι την ένταξη ασφαλισμένοι και συνταξιούχοι και τα προστατευόμενα μέλη των οικογενειών αυτών των εντασσόμενων φορέων, τομέων, κλάδων και λογαριασμών, καθώς και οι ασφαλισμένοι και συνταξιούχοι του Δημοσίου και τα προστατευόμενα μέλη των οικογενειών αυτών, οι οποίοι καθίστανται αντιστοίχως ασφαλισμένοι και συνταξιούχοι του ΕΦΚΑ.

β. Όσοι για πρώτη φορά από την κατά τα ανωτέρω ένταξη των φορέων, τομέων, κλάδων και λογαριασμών αναλαμβάνουν ασφαλιστέα εργασία ή αποκτούν ασφαλιστέα ιδιότητα βάσει των γενικών ή ειδικών ή καταστατικών διατάξεων αυτών, καθώς και τα προστατευόμενα μέλη των οικογενειών αυτών.

2. Οι ασφαλισμένοι των ανωτέρω εντασσόμενων φορέων, κλάδων, τομέων και λογαριασμών, καθώς και του Δημοσίου, εξακολουθούν να διέπονται από τις διατάξεις της νομοθεσίας αυτών, όπως ισχύουν, εκτός όσων ειδικά ορίζει με τις διατάξεις του ο παρόν νόμος.

Αξιοσημείωτη είναι και η αναφορά στο άρθρο 1 πλέον για την αυτοδίκαιη έναρξη της έννομης σχέσης της κοινωνικής ασφάλισης με την έναρξη της μισθωτής

εργασίας και υποχρεωτικά από την τήρηση των διαδικασιών, που προβλέπονται από τις κείμενες διατάξεις για την έναρξη επαγγέλματος αυτοτελώς απασχολούμενου, ελεύθερου επαγγελματία και αγροτικού επαγγέλματος.

Οι αναφορές που περιλαμβάνονται σε σειρά άρθρων εξαντλούνται στην παράθεση «των φορέων, τομέων, κλάδων και λογαριασμών που εντάσσονται στον ΕΦΚΑ του άρθρου 53». Κατά συνέπεια εξακολουθούν να ισχύουν οι καταστατικές διατάξεις των ενταχθέντων Ταμείων, Τομέων και Κλάδων οι οποίες είχαν διατηρηθεί σε ισχύ και κατά την πρώτη ενοποίηση των παλαιών Ταμείων με τις διατάξεις του Ν 3655/2008.

Ο Ν 3655/2008 αποτέλεσε την πρώτη σημαντική προσπάθεια ενοποίησης ΦΚΑ, με συνέπεια τη δημιουργία 18 Φορέων που καλύπτουν κατά περίπτωση ή συνδυαστικά κλάδους κύριας ασφάλισης επικουρικής ή υγείας ή πρόνοιας ή ανεργίας ή λοιπών παροχών του Ελληνικού λαού (μισθωτών ή αυτοαπασχολουμένων), που ήταν οι εξής: 1) ΙΚΑ ΕΤΑΜ που καλύπτει κλάδους κυρίας ασφάλισης και υγείας, διαχειρίζεται και κλάδους κυρίας ασφάλισης και προνοίας υπαλλήλων ΝΠΔΔ. 2) ΟΑΕΕ που καλύπτει κλάδους κύριας ασφάλισης, επικουρικής (προαιρετικά) και υγείας. 3) ΟΓΑ που καλύπτει κλάδους κυρίας ασφάλισης και υγείας. 4) ΕΤΑΑ (Ενιαίο Ταμείο Ανεξάρτητα Απασχολουμένων) που καλύπτει κλάδους κυρίας ασφάλισης, επικουρικής ασφάλισης, υγείας και πρόνοιας. 5) ΕΤΑΠ - ΜΜΕ (Ενιαίο Ταμείο Ασφάλισης Προσωπικού Μαζικής Ενημέρωσης) που καλύπτει κλάδους κυρίας ασφάλισης, επικουρικής ασφάλισης, υγείας, προνοίας, ανεργίας και δώρων 6) ΤΑΥΤΕΚΩ (Ταμείο Ασφάλισης Υπαλλήλων Τραπεζών και Επιχειρήσεων Κοινής Ωφελείας) που καλύπτει κλάδους επικουρικής ασφάλισης, υγείας, πρόνοιας 7) ΝΑΤ που καλύπτει τους κλάδους κυρίας ασφάλισης, επικουρικής ασφάλισης, πρόνοιας 8) Γενικό Λογιστήριο του Κράτους (ΓΛΚ) που καλύπτει τον κλάδο κύριας σύνταξης των Δημοσίων υπαλλήλων και υπαλλήλων ΟΤΑ. 9) ΕΤΕΑΜ (Ενιαίο Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης Μισθωτών) που καλύπτει τον κλάδο επικουρικής ασφάλισης. 10) ΤΕΑΙΤ (Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης Ιδιωτικού Τομέα) που καλύπτει κλάδο επικουρικής ασφάλισης 11) ΤΕΑΔΥ (Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης Δ.Υ και υπαλλήλων ΝΠΔΔ) που καλύπτει τον κλάδο επικουρικής ασφάλισης 12) ΤΕΑΠΑΣΑ (Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης και Πρόνοιας Απασχολούμε νων στα Σώματα Ασφαλείας) που καλύπτει τους κλάδους επικουρικής ασφάλισης, υγείας, πρόνοιας. 13) ΤΑΠΙΤ (Ταμείο Ασφάλισης Πρόνοιας Ιδιωτικού Τομέα) που καλύπτει τον κλάδο πρόνοιας. 14) ΤΠΔΥ (Ταμείο Πρόνοιας Δ.Υ) που καλύπτει τον κλάδο πρόνοιας. 15) ΟΠΑΔ (Οργανισμός Περίθαλψης Ασφ/νων Δημοσίου) καλύπτει τον κλάδο υγείας 16) Οίκος Ναύτου που καλύπτει τον κλάδο υγείας 17) ΟΑΕΔ που καλύπτει τον κλάδο ανεργίας 18) ΕΤΑΤ που καλύπτει συμπληρωματικά την επικουρική ασφάλιση και πρόνοια των τραπεζοϋπαλλήλων.

Κυριότερες καταστατικές διατάξεις των ενταχθέντων στον ΕΦΚΑ Ταμείων είναι:

Ο ΑΝ 1846/1951 (ΙΚΑ ΕΤΑΜ)

Στην ασφάλιση υπάγονται υποχρεωτικά και αυτοδίκαια όλα τα πρόσωπα που παρέχουν εντός των ορίων της Χώρας κατά κύριο επάγγελμα εξαρτημένη εργασία

ή υπηρεσία έναντι αμοιβής (άρθρο 2 παρ. 1 ΑΝ 1846/1951 και 2 παρ. 1 Ν 4476/1965). H υποχρέωση για την ασφάλιση των κάθε είδους μισθωτών ασφαλισμένων βαρύνει κατ’ αρχήν τον εκάστοτε εργοδότη τους, ενώ υφίσταται υποχρέωση απογραφής τους κατ’ άρθρο 5 Κανονισμού Ασφάλισης - Εφαρμογής ΑΠΔ και άρθρο 9 παρ. 3 Ν 3232/2004. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι πλέον ο έλεγχος της αδήλωτης εργασίας γίνεται από τους επιθεωρητές του ΣΕΠΕ και τα ελεγκτικά όργανα του ΕΦΚΑ (άρθρο 20 παρ. 2 Ν 4255/2014). Αναλυτικά περί των κυρώσεων και προστίμων προβλέπουν οι διατάξεις του Ν 4554/2018 (άρθρα 5 επ.) και η Εγκύκλιος ΕΦΚΑ 36/2018.

Ο Ν 4114/1960 (ΦΕΚ Α’ 164) «Κώδιξ περί Ταμείου Νομικών»

Στην ασφάλιση υπάγονται ασκούμενοι δικηγόροι (προαιρετικά), Δικηγόροι, Συμβολαιογράφοι, Υποθηκοφύλακες και Δικαστικοί Επιμελητές. Επίσης σειρά εμμίσθων ασφαλισμένων μέχρι 31.12.2016 όπως Υπάλληλοι κεντρικής υπηρεσίας Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διευθυντές -Υποδιευθυντές Φυλακών και Αναμορφωτικών Σχολείων, Δικαστές και Δικαστικοί Υπάλληλοι κ.λπ.

Άπαντες οι ως άνω έμμισθοι του δημοσίου τομέα μπορούν να διατηρήσουν την παράλληλη ασφάλισή τους στο τ. ΤΑΝ κατά τη διάταξη του άρθρου 36 του Ν 4387/2016, καταβάλλοντας όμως ολόκληρη την εισφορά εκ ποσοστού 20% επί των συνταξίμων αποδοχών τους (εργοδότη και ασφαλισμένου).

Ειδικά για τους δικαστικούς λειτουργούς και τους λειτουργούς του ΝΣΚ, θα πρέπει να γίνει διάκριση: 1) Ασφαλισμένοι προ της 31.12.1992 οι οποίοι έχουν υπαχθεί υποχρεωτικά τόσο στην ασφάλιση του Δημοσίου, όσον και σ’ αυτή του τ. ΤΑΝ του ΕΤΑΑ. 2) Ασφαλισμένοι μετά την 1.1.1993 οι οποίοι μπορούσαν να επιλέξουν φορέα κατά τη διάταξη του άρθρου 39 Ν 2084/1992. Η συντριπτική πλειοψηφία των ανωτέρω έχει αποχωρήσει από την ασφάλιση του ΤΑΝ με ειδική νομοθετική ρύθμιση, λόγω εσφαλμένης υπαγωγής και τους έχουν επιστραφεί οι εισφορές [παρ. 4 άρθρου 44 Ν 3863/2010 (ΦΕΚ Α’ 115)]. 3) Διορισθέντες μετά την 1.1.2011 (άρθρο 2 Ν 3865/2010) οι οποίοι υπάγονται στην ασφάλιση του τ. ΤΑΝ ΕΤΑΑ.

Ο Ν 2676/1999 (Σύσταση ΟΑΕΕ) και ΠΔ 258/2008 (Καταστατικό ΟΑΕΕ)

Στον ΟΑΕΕ ασφαλίζονται οι ελεύθεροι επαγγελματίες και βιοτέχνες, οι έμποροι, οι ξενοδόχοι και όλοι όσοι αναφέρονται στο άρθρο 1 του ΠΔ 258/2005 (ΦΕΚ Α’ 316) και ειδικότερα:

α) Οι επαγγελματίες και βιοτέχνες, που διατηρούν επαγγελματική και βιοτεχνική στέγη, ως τοιαύτης νοούμενης και της οικίας ή οποιουδήποτε χώρου όπου ασκείται επάγγελμα ή βιοτεχνία.

β) Τα ασκούντα εμπορία πρόσωπα, τα οποία κατά νόμο υπάγονται σε Εμπορικό, Βιομηχανικό, Επαγγελματικό ή Βιοτεχνικό Επιμελητήριο ή και τα περιφερειακά τοιαύτα ανεξαρτήτως της επιμελητηριακής τους κατάστασης.

γ) Τα πρόσωπα, που προβλέπονται από τις διατάξεις του άρθρου 9 του Ν 3050/2002 (ΦΕΚ Α’ 214), όπως έχουν τροποποιηθεί με το άρθρο 18 παρ. 7 του Ν 3144/2003 (ΦΕΚ Α’ 111) και με την παράγραφο 2 του άρθρου 17 του Ν 3232/2004 (ΦΕΚ Α’ 48) και ισχύουν κάθε φορά

δ) Οι Χρηματιστές, Μεσίτες, Αντικρυστές του Χ.Α.Α., Επιχειρηματίες κινηματογράφου και εκτελωνιστές.

ε) Οι επιχειρηματίες ιδιωτικών κλινικών και θεραπευτηρίων, που δεν έχουν την ιδιότητα του γιατρού.

στ) Οι ξενοδόχοι, των οποίων η επιχειρηματική δραστηριότητα άρχισε μετά την 1.3.1999, ημερομηνία έναρξης ισχύος του Ν 2676/1999 (ΦΕΚ Α’ 1).

ζ) Οι κατέχοντες άδεια εκπαιδευτή οδηγών αυτοκινήτου, εφόσον ασκούν αυτοπρόσωπα το επάγγελμα αυτό με ιδιόκτητο εκπαιδευτικό αυτοκίνητο ή εφόσον διατηρούν σχολή οδηγών αυτοκινήτου η δε λειτουργία αυτής αποδεικνύεται με βεβαίωση της οικείας ΔΟΥ ή συμμετέχουν σε εταιρεία με αυτό το αντικείμενο.

«η. αα. Οι ιδιοκτήτες αυτοκινήτων δημόσιας χρήσης (ΔΧ), ανεξαρτήτως ποσοστού κυριότητας και αυτοπρόσωπης ή μη χρήσης και εκμετάλλευσης τους.

ββ. Από 1.7.2010 οι μισθωτές, χρήστες, εκμεταλλευτές επιβατικών αυτοκινήτων δημόσιας χρήσης (ΤΑΞΙ), εφόσον προσκομίσουν συμβολαιογραφική ή άλλη επίσημη πράξη ή ιδιωτικό συμφωνητικό που έχει κατατεθεί στην αρμόδια ΔΟΥ στην οποία υπάγεται ο ιδιοκτήτης ή οι ιδιοκτήτες, καθώς και στην αρμόδια Υπηρεσία της Διεύθυνσης Μεταφορών και Επικοινωνιών της Περιφέρειας στην οποία υπάγεται το αυτοκίνητο.

γγ. Οι μισθωτές - οδηγοί φορτηγών οχημάτων δημοσίας χρήσης που μισθώνουν τα οχήματα τους σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 7 του Ν 3446/2006 όπως ισχύει κάθε φορά.

δδ. Οι οδηγοί-εκμεταλλευτές φορτηγών οχημάτων δημόσιας χρήσης οι οποίοι εκμεταλλεύονται το όχημα με αντάλλαγμα την καταβολή αποζημίωσης στον ιδιοκτήτη ή του ιδιοκτήτη προς αυτούς, σύμφωνα με την παρ. 6 του άρθρου 7 του Ν 3446/2006.

εε. Οι οδηγοί επιβατικών αυτοκινήτων δημόσιας χρήσης που έχουν συνάψει σχέση εξαρτημένης εργασίας με τον ιδιοκτήτη, καθώς και οι περιστασιακά εργαζόμενοι ως οδηγοί επιβατικών αυτοκινήτων δημόσιας χρήσης ασφαλίζονται στο ΙΚΑ - ΕΤΑΜ.»

θ) Οι ιδιοκτήτες ή χρήστες και εκμεταλλευτές Τουριστικών Λεωφορείων δημόσιας χρήσης, εφόσον κατέχουν άδεια Τουριστικής Επιχείρησης Οδικών Μεταφορών (ΤΕΟΜ).

ι) Το τακτικό προσωπικό του καταργηθέντος ΤΣΑ, με συνταξιοδοτικό καθεστώς, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν 317/1976 όπως ισχύει.

ια) Οι θεατρικοί συγγραφείς, ποιητές και πεζογράφοι, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 6 του Ν 3232/2004 (ΦΕΚ Α’ 48) όπως ισχύει.

ιβ) Οι κυβερνήτες επαγγελματικών πλοίων αναψυχής (ιστιοφόρων ή μηχανοκίνητων), σύμφωνα με τις διατάξεις της παραγράφου 6 του άρθρου 16 του Ν 3232/2004 (ΦΕΚ Α’ 48) όπως ισχύει.

Επίσης στην ασφάλιση του τ.ΟΑΕΕ υπάγονται και τα μέλη ή μέτοχοι εταιρειών ως εξής:

α) Τα μέλη ή μέτοχοι Οργανισμών, Κοινοπραξιών ή κάθε μορφής Εταιρειών, πλην των Ανωνύμων και των Ιδιωτικών Κεφαλαιουχικών, των οποίων ο σκοπός συνιστά δραστηριότητα, για την οποία τα ασκούντα αυτή πρόσωπα υπάγονται στην ασφάλιση του ΟΑΕΕ

«β. Τα μέλη του ΔΣ των ΑΕ με αντικείμενο επιχειρήσεως επαγγελματική, βιοτεχνική ή εμπορική δραστηριότητα σε όλη την Επικράτεια, εφόσον αυτά είναι μέτοχοι κατά ποσοστό 3% τουλάχιστον.»

«γ» [δ]) Οι μέτοχοι των Ανωνύμων Εταιρειών, των οποίων ο σκοπός είναι η μεταφορά προσώπων ή πραγμάτων επί κομίστρω με αυτοκίνητα δημόσιας χρήσης, εφόσον είναι κάτοχοι ονομαστικών μετοχών. Δεν υπάγονται στην υποχρεωτική ασφάλιση του ΟΑΕΕ οι κατέχοντες ονομαστικές μετοχές, μίας ή περισσοτέρων από τις παραπάνω ανώνυμες εταιρείες, που αντιπροσωπεύουν ποσοστό επί αυτοκινήτων δημόσιας χρήσης μικρότερο ή ίσο του 10%. Όσα από τα πρόσωπα του προηγούμενου εδαφίου οδηγούν αυτοπρόσωπα το συνιδιόκτητο αυτοκίνητο δημόσιας χρήσης ή άλλο αυτοκίνητο ΔΧ της ίδιας ανώνυμης εταιρείας, δεν υπάγονται στην ασφάλιση του ΟΑΕΕ αλλά του ΙΚΑ - ΕΤΑΜ. Εάν δεν οδηγούν αυτοπρόσωπα το συνιδιόκτητο αυτοκίνητο της ίδιας ανώνυμης εταιρείας και δεν έχουν ασφάλιση από άλλη εργασία ή απασχόληση, ασφαλίζονται υποχρεωτικά στον ΟΑΕΕ.

«δ» [ε]) Οι διαχειριστές Ιδιωτικής Κεφαλαιουχικής Εταιρείας που ορίστηκαν με το καταστατικό ή με απόφαση των εταίρων.

«ε» [στ]) Ο μοναδικός εταίρος Μονοπρόσωπης Ιδιωτικής Κεφαλαιουχικής Εταιρείας.»

Οι ΑΝ 2326/1940, Ν 915/1979, Ν 3518/2006 (ΤΣΜΕΔΕ).

Στο ΤΣΜΕΔΕ ασφαλίζονται: 1. Τα μέλη του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος (Αρχιτέκτονες, Πολιτικοί Μηχανικοί κ.λπ.) καθώς και οι Εργολήπτες Δημοσίων Έργων (ΑΝ 2326/1940) εγγεγραμμένοι στο ΜΕΕΠ. 2. Οι ελεύθερα απασχολούμενοι υπομηχανικοί των Σχολών του ΝΔ 3971/59 που τελούσαν υπό την εποπτεία του ΕΜΠ (Ν 915/79). 3. Οι έμμισθοι υπομηχανικοί του Ν 1027/80 και Ν

1028/80. 4. Οι Εργολήπτες Δημοσίων Έργων απόφοιτοι των ΚΑΤΕΕ-ΤΕΙ σύμφωνα με τις 1156/1997, 34/2002 και 442/2002 Αποφάσεις του ΔΣ του ΤΣΜΕΔΕ. 5. Οι μόνιμοι υπάλληλοι του ΤΣΜΕΔΕ και του ΤΕΕ

Οι Ν 5333/1932, Ν 5945/1934, Ν 982/1979 (ΤΣΑΥ)

Στο ΤΣΑΥ υπάγονται υποχρεωτικά (άρθρο 4 ΚΝ 5945/34) όλοι οι ασκούντες νόμιμα το επάγγελμα του ιατρού, οδοντιάτρου, φαρμακοποιού και κτηνιάτρου στην Ελλάδα, ως ελεύθεροι επαγγελματίες ή μισθωτοί εφόσον ως προσόν για την κατάληψη της θέσης χρησιμεύει το δίπλωμα. Επίσης και οι μη ασκούντες το υγειονομικό επάγγελμα πτυχιούχοι υγειονομικοί οι απασχολούμενοι με αμοιβή σε ιατρικές φαρμακευτικές και χημικές επιχειρήσεις και νομικά πρόσωπα πάσης φύσεως, με οποιαδήποτε ιδιότητα(άρθρο 2 παρ. 1 Ν 982/79). Επίσης υπάγονται στην ασφάλιση του ΤΣΑΥ και όλοι οι ανωτέρω πτυχιούχοι υγειονομικοί που είναι μέλη εταιρειών με αντίστοιχο υγειονομικό αντικείμενο ή εταίροι ή μέτοχοι εταιρειών φορέων πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας (ΠΔ 84/2001).

Οι δημόσιοι και οι στρατιωτικοί υπάλληλοι και λειτουργοί:

Περί αυτού προβλέπει ρητώς το άρθρο 4 παρ. 1 του Ν 4387/2016

«1. α. Από 1.1.2017 οι τακτικοί και μετακλητοί υπάλληλοι και λειτουργοί του Δημοσίου, οι τακτικοί και μετακλητοί υπάλληλοι και λειτουργοί της Βουλής, των ΝΠΔΔ και των ΟΤΑ α’ και β’ βαθμίδας, οι ιερείς και οι υπάλληλοι των εκκλησιαστικών νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, καθώς και τα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων, των Σωμάτων Ασφαλείας και του Πυροσβεστικού Σώματος, από την έναρξη ισχύος του παρόντος νόμου υπάγονται για κύρια σύνταξη στο ασφαλιστικό - συνταξιοδοτικό καθεστώς του Ενιαίου Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (ΕΦΚΑ) που συνιστάται με τις διατάξεις του άρθρου 51 και οι συντάξεις τους κανονίζονται και καταβάλλονται με βάση τις ρυθμίσεις του παρόντος.».

Ενώ σημαντική ρύθμιση αποτελεί και η παρ. 2 του άρθρου 53 του Ν 4387/2016:

«2. Στον κλάδο κύριας ασφάλισης και λοιπών παροχών περιέρχονται και οι εν γένει συνταξιοδοτικές αρμοδιότητες, οι οποίες ασκούνται κατά την έναρξη ισχύος του νόμου από τη Γενική Διεύθυνση Χορήγησης Συντάξεων Δημοσίου Τομέα της Γενικής Γραμματείας Δημοσιονομικής Πολιτικής του Υπουργείου Οικονομικών, με την επιφύλαξη των διατάξεων της παραγράφου 3 του άρθρου 4.».

Άλλα σημαντικά νομοθετήματα:

Το ΒΔ της 6/22-9-56 (ΦΕΚ Α’ 209) «Περί κυρώσεως τροποποιήσεως συμπληρώσεως και κωδικοποιήσεως του Καταστατικού τού Ταμείου Προνοίας Δικηγόρων Αθηνών».

Το ΠΔ υπ’ αριθμ. 162 (ΦΕΚ Α’ 122/5.6.1998) «Κανονισμός περίθαλψης Ταμείου Προνοίας Δικηγόρων Αθήνας».

Η ΥΑ 4215/1952 (ΦΕΚ Β’ 132/07.06.1952) «Οργανισμός Ταμείου Ασφαλίσεως Συμβολαιογράφων».

Το ΒΔ 24.9/13.10.1958 «Περί συστάσεως Κλάδου Υγείας παρά τω Ταμείω Ασφαλίσεως Συμβολαιογράφων».

Ο Ν 4507/1966 (ΦΕΚ Α’ 71) άρθρα 34 επ. περί ιδρύσεως Ταμείου Υγείας Δικηγόρων Επαρχιών.

Ο ΑΝ 2682/1940 «Περί ιδρύσεως Ταμείου Προνοίας Δικαστικών Επιμελητών».

Το ΠΔ 238/1993 «Κανονισμός του Κλάδου Παροχών Ασθένειας του Ταμείου Προνοίας Δικηγόρων Πειραιώς».

Το ΠΔ 73/1984 (ΦΕΚ Α’ 24) «Τροποποίηση και συμπλήρωση των διατάξεων του Καταστατικού του Ταμείου Προνοίας Δικηγόρων Θεσσαλονίκης».

Ε. H αποσύνδεση της ιδιότητας από ασφάλιση

Για τη συντριπτική πλειοψηφία των ασφαλισμένων η υποχρεωτική έναρξη της ασφαλίσεως συνέπιπτε με την ανάληψη εργασίας (μισθωτής) ή την έναρξη της επιχειρηματικής δραστηριότητας (στην αρμόδια ΔΟΥ). Κάποιες κατηγορίες ασφαλισμένων (όπως οι μηχανικοί και οι δικηγόροι, αλλά και οι Συμβολαιογράφοι και Δικαστικοί Επιμελητές) ασφαλίζονταν και μόνο με την κτήση της ιδιότητας και ειδικά για τους δικηγόρους και μηχανικούς, με την εγγραφή στον οικείο Επιστημονικό Σύλλογο. Σημαντική αλλαγή επέφερε το άρθρο 20 του Ν 4488/2017 ειδικά ως προς την ασφάλιση των δικηγόρων και μηχανικών:

«Άρθρο 20

Αποσύνδεση ασφάλισης από ιδιότητα

1. Οι αυτοαπασχολούμενοι που είναι εγγεγραμμένοι ή θα εγγραφούν στο Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (ΤΕΕ) υπάγονται στην ασφάλιση του ΕΦΚΑ, σύμφωνα με τις σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις του πρώην Τομέα Σύνταξης Μηχανικών και Εργοληπτών Δημοσίων Έργων (ΤΣΜΕΔΕ) του ΕΤΑΑ και του Ενιαίου Ταμείου Επικουρικής Ασφάλισης και Εφάπαξ Παροχών (ΕΤΕΑΕΠ), σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 76 του Ν 4387/2016, από την ημερομηνία έναρξης άσκησης του επαγγέλματος στην αρμόδια ΔΟΥ και μέχρι τη διακοπή της επαγγελματικής δραστηριότητας και τη διαγραφή από τη ΔΟΥ.

2. Οι δικηγόροι που είναι εγγεγραμμένοι ή θα εγγραφούν στους οικείους δικηγορικούς συλλόγους και ασκούν ελεύθερο επάγγελμα υπάγονται στην ασφάλιση του ΕΦΚΑ, σύμφωνα με τις σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις του πρώην Τομέα Ασφάλισης Νομικών (ΤΑΝ) του ΕΤΑΑ και του Ενιαίου Ταμείου Επικουρικής Ασφάλισης και Εφάπαξ Παροχών (ΕΤΕΑΕΠ), σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 76 του Ν 4387/2016, από την ημερομηνία έναρξης άσκησης του επαγγέλματος στην αρμόδια ΔΟΥ και μέχρι τη διακοπή της επαγγελματικής δραστηριότητας και τη διαγραφή από τη ΔΟΥ.

3. Η ισχύς των παραγράφου 1 και 2 του παρόντος άρθρου αρχίζει την 1.1.2017. Ασφαλιστικές εισφορές που έχουν καταβληθεί και αφορούν σε περίοδο ασφάλισης από 1.1.2017 έως την ισχύ της ρύθμισης συμψηφίζονται ή επιστρέφονται, πλην των ασφαλιστικών εισφορών για υγειονομική περίθαλψη.

4. Τα πρόσωπα των παραγράφων 1 και 2 που έχουν υπαχθεί στην ασφάλιση του ΕΦΚΑ και του ΕΤΕΑΕΠ μέχρι την ισχύ του παρόντος νόμου και για τα οποία προκύπτει, κατ’ εφαρμογή της παρούσας ρύθμισης, διακοπή της ασφάλισής τους στον ΕΦΚΑ και του ΕΤΕΑΕΠ, μπορούν προαιρετικά να συνεχίσουν την ασφάλισή τους για το σύνολο των κλάδων ασφάλισης στους οποίους υπάγονταν μέχρι τη διακοπή της υποχρεωτικής τους ασφάλισης. Στην περίπτωση αυτή η μηνιαία ασφαλιστική εισφορά υπολογίζεται με βάση το κατώτατο όριο μηνιαίου εισοδήματος για τους ασφαλισμένους άνω 5ετίας του άρθρου 39 του Ν 4387/2016.

Για την προαιρετική συνέχιση της ασφάλισης, σύμφωνα με τα ανωτέρω υποβάλλεται δήλωση του ασφαλισμένου εντός προθεσμίας τριών (3) μηνών από την έναρξη ισχύος του παρόντος. Η προαιρετική συνέχιση της ασφάλισης διακόπτεται, ύστερα από αίτηση του ασφαλισμένου, από την πρώτη ημέρα του επόμενου μήνα από την υποβολή της αίτησης. Νέα αίτηση για προαιρετική ασφάλιση δεν μπορεί να υποβληθεί.»

Σημαντικές εγκύκλιοι είναι η Δ.15/Δ/οικ. 3376/73/2018 του Υπουργείου και η 16/2018 ΕΦΚΑ και συνοπτικά οι μηχανικοί και δικηγόροι υπάγονται στην ασφάλιση ως εξής:

1. Αυτοαπασχόλουμενοι από την έναρξη άσκησης επαγγέλματος στην αρμόδιο ΔΟΥ

2. Εταίροι από τη νόμιμη έναρξη της Εταιρείας ή την είσοδό τους σ’αυτήν.

3. Έμμισθοι δικηγόροι και μηχανικοί από τη σύναψη σύμβασης και την υποβολή Αναλυτικής περιοδικής δήλωσης, χωρίς πλέον να απαιτείται έναρξη στη ΔΟΥ (σελ. 3 ανωτέρω εγκυκλίου του Υπουργείου).