ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΤΜΗΜΑ Ι

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

1. Ασφάλιση και ιδιωτικό ασφαλιστικό δίκαιο

1.1. Έννοιες

1.1.Α. Το ασφαλιστικό δίκαιο

α) Τις σχέσεις μεταξύ αφενός του ασφαλιστή (που είναι η Ασφαλιστική Επιχείρηση ή ΑσφΕ) και αφετέρου του λήπτη της ασφάλισης (δηλ. του συμβαλλόμενου με την ΑσφΕ σε μία ασφαλιστική σύμβαση), του ασφαλισμένου (που, όμως, δεν είναι ο ίδιος ή μόνο ο ίδιος και λήπτης της ασφάλισης) και του απλώς δικαιούχου της παροχής του ασφαλιστή (που δεν είναι ασφαλισμένος ούτε λήπτης της ασφάλισης). Οι κανόνες αυτοί μαζί με τη νομολογία και τη νομική φιλολογία αποτελούν το κατά κυριολεξία (ή σε στενή έννοια) δίκαιο της ασφαλιστικής σύμβασης.

β) Την ίδρυση και λειτουργία των ΑσφΕ, τους κανόνες πρόσβασης των επιχειρήσεων αυτών στις αγορές, καθώς και την κρατική εποπτεία επ’ αυτών.

γ) Την διανομή ασφαλιστικών προϊόντων, την ίδρυση και λειτουργία των επιχειρήσεων ασφαλιστικής διαμεσολάβησης, τους κανόνες πρόσβασης των επιχειρήσεων αυτών στις αγορές, καθώς και την κρατική εποπτεία επ’ αυτών.

δ) Την ίδρυση και λειτουργία των παρόχων επαγγελματικών συντάξεων (IORPs), τους κανόνες πρόσβασης των επιχειρήσεων αυτών στις αγορές, την κρατική εποπτεία επ’ αυτών, καθώς και τις σχέσεις με τα μέλη τους (οι κανόνες αυτοί αποτελούν ιδιωτικό ασφαλιστικό δίκαιο μόνο σε ευρεία έννοια).

ε) Την ίδρυση και λειτουργία των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου που είναι φορείς άσκησης του κατά κυριολεξία (ή σε στενή έννοια) δικαίου της κοινωνικής ασφάλισης, την κρατική εποπτεία επ’ αυτών και τις σχέσεις τους με τους ασφαλισμένους τους/δέκτες κοινωνικοασφαλιστικής παροχής.

στ) Την ίδρυση και λειτουργία των φορέων της σε ευρεία έννοια κοινωνικής ασφάλισης (που είναι νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου), την κρατική εποπτεία επ΄ αυτών, τις σχέσεις τους με τους ασφαλισμένους τους, καθώς και τα δικαιώματα

των τελευταίων, όταν αυτές οι δραστηριότητες δεν εμπίπτουν σ’ αυτές που ασκούνται από παρόχους επαγγελματικών συντάξεων.

Να σημειωθεί ότι δεν είναι ασφαλιστικό δίκαιο το σύνολο του νομικού περιβάλλοντος της επιχείρησης ιδιωτικής ασφάλισης, όπως λ.χ. η πλουσιότατη νομολογία των αυτοκινητικών ατυχημάτων, η οποία μόνο σε ένα μικρό μέρος άπτεται θεμάτων ασφαλιστικού δικαίου, παρόλο που εμπλέκεται στις ένδικες διαφορές, σχεδόν πάντα, μια ασφαλιστική επιχείρηση και μερικές φορές το Επικουρικό Κεφάλαιο ευθύνης από ατυχήματα αυτοκινήτων.

1.2. Η βασική νομοθεσία

1.2.Α. Η νομοθεσία της ασφαλιστικής σύμβασης

σύμβαση διατηρήθηκαν ως τμήμα του ελληνικού ΕμπΝ μέχρι την 17.11.1997, όταν αντικαταστάθηκαν από τον ΑσφΝ.

Η νομοθεσία για την ασφαλιστική σύμβαση σε άλλα κράτη της Ευρώπης είναι πολύ αναλυτική, με λεπτομερείς ρυθμίσεις και, σε όλες τις μεγαλύτερες και πιο ανεπτυγμένες χώρες της Ευρώπης, το δίκαιο της ασφαλιστικής σύμβασης έχει εξελιχθεί σε ένα κορυφαίο αυτοτελή μεγάλο κλάδο του ιδιωτικού δικαίου που έχει καλλιεργηθεί από πληθώρα ειδικών νομικών περιοδικών, άρθρων, μονογραφιών, ερμηνευτικών έργων, νομολογία, επιστημονικών συνεδρίων κ.λπ.

Μετά τη ριζική ανανέωση του ελληνικού δικαίου της ασφαλιστικής σύμβασης που επέφερε ο ΑσφΝ, ακολούθησαν και άλλες ευρωπαϊκές νομοθεσίες με μία επίσης ριζική ανανέωση της σχετικής τους νομοθεσίας. Πριν την εισαγωγή του ΑσφΝ, το δίκαιο της ασφαλιστικής σύμβασης αποτελούσε τμήμα του ΕμπΝ, καθόσον ο γαλλικός Εμπορικός Νόμος, απ’ όπου κατάγεται ο ελληνικός, ρύθμιζε τη σύμβαση αυτή ως μία από τις βασικές δραστηριότητες των εμπόρων. Για το λόγο αυτό η ελληνική νομική επιστήμη εντάσσει το δίκαιο της ασφαλιστικής σύμβασης σε ένα από τα τμήματα που απαρτίζουν το Εμπορικό Δίκαιο. Κράτη της ανατολικής Ευρώπης κυρίως αλλά, μεταξύ άλλων, και η Ιταλία, εντάσσουν τους κανόνες για την ασφαλιστική σύμβαση στο Ειδικό Ενοχικό του Αστικού τους Κώδικα, αλλά τούτο οφείλεται στην παράδοση και όχι στη μη αναγνώριση της ιδιαιτερότητας που απέκτησε, της μεγάλης εξειδίκευσης και της εκτεταμένης ρύθμισης που πρέπει να έχει το δίκαιο αυτό για να έχει την αναγκαία νομοθετική επάρκεια. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ελλάδα (το πρώτον μετά την εισαγωγή του ΑσφΝ), η Γερμανία, Γαλλία, Ισπανία, Ελβετία και Αυστρία, προβλέπουν ειδική νομοθεσία για τον κλάδο αυτό του δικαίου.

Σε διεθνές και ιδιαίτερα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, παρατηρείται μία τάση σύγκλισης των βασικών αρχών και θεσμών του δικαίου της ασφαλιστικής σύμβασης. Εν τούτοις, αυτή η τάση στην Ευρώπη παρατηρείται κυρίως μόνο στα ευρωπαϊκά ηπειρωτικά συστήματα δικαίου όπου ανήκει και το ελληνικό. Στα συστήματα αυτά η νομοθεσία διακρίνεται σε χώρες όπου έχουν λακωνικές ρυθμίσεις (όπως λ.χ. η Ελλάδα, Ιταλία, Ολλανδία) και σε εκείνες που έχουν αναλυτικές (όπως λ.χ. η Γαλλία, Γερμανία, Βέλγιο, Πορτογαλία, Ισπανία, Σουηδία).

Law). Και τα δύο κείμενα αποτελούν καρπούς της ευρωπαϊκής προσπάθειας, προοδευτικής σύγκλισης του βασικού κορμού του ιδιωτικού δικαίου των Κρατών μελών με την δημιουργία, στην παρούσα φάση, κοινού πλαισίου αναφοράς (Common Frame of Reference - CFR) όπως είναι για το ευρωπαϊκό δίκαιο της ασφαλιστικής σύμβασης το PEICL και για το ευρωπαϊκό δίκαιο των συμβάσεων το PECL. Πάντως η ομάδα ευρωπαίων ακαδημαϊκών του προγράμματος “Restatement of European Insurance Contract Law”, που συνέταξε το PEICL το θεωρεί κατάλληλο για έναν προαιρετικό Κανονισμό που, αν υιοθετηθεί από τις ευρωπαϊκές Αρχές, θα εφαρμόζεται μόνο στις περιπτώσεις όπου θα το επιλέξουν ασφαλιστής και λήπτης της ασφάλισης και, εφόσον επιλεγεί, θα υπερισχύει ακόμα και των αναγκαστικού δικαίου διατάξεων του εθνικού δικαίου, οιουδήποτε Κράτους μέλους της ΕΕ (Ένωσης), ενώ οι διατάξεις του δεν θα μπορούν πλέον να τροποποιηθούν με τη σύμβαση σε βάρος των συμφερόντων των ασφαλισμένων, καθότι περιέχουν μόνο τις προστατευτικές υπέρ αυτών διατάξεις, με εξαίρεση ασφαλιστικές συμβάσεις που αφορούν τους μεγάλους κινδύνους, όπως τους προσδιορίζει και χαρακτηρίζει έτσι το ενωσιακό δίκαιο. Θα υπάρχει έτσι η δυνατότητα διασυνοριακής εντός της Ένωσης διασυνοριακών πωλήσεων κοινών, εξ επόψεως νομικών κανόνων που τα διέπουν, ασφαλιστικών προϊόντων, που θα διέπονται δηλ. από την ίδια νομοθετική ρύθμιση και δεν θα απαιτείται να τροποποιούνται κάθε φορά για να πωληθούν από Κράτος-μέλος σε Κράτος-μέλος, πράγμα που γίνεται σήμερα. Η διασυνοριακή κυκλοφορία ασφαλιστικών προϊόντων εμποδίζεται σήμερα, μεταξύ άλλων και από τις υπάρχουσες 27 διαφορετικές εθνικές νομοθεσίες, δηλ. τόσες όσα τα Κράτη μέλη και, κάθε φορά που θέλει να προωθήσει ένα προϊόν μία ενωσιακή ασφαλιστική επιχείρηση σε άλλο Κράτος-μέλος, πρέπει να το προσαρμόζει σύμφωνα με την αναγκαστικού (ή ημιαναγκαστικού υπέρ των ασφαλισμένων) νομοθεσία του διαφορετικού αυτού Κράτους μέλους. Όλες αυτές οι εθνικές νομοθεσίες παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις μεταξύ τους ως προς τις αναγκαστικού δικαίου διατάξεις που διέπουν το δίκαιο της ασφαλιστικής τους σύμβασης και, έτσι, αποτελούν ένα εμπόδιο στην εφαρμογή ενιαίων ασφαλιστικών όρων για όλα τα Κράτη της ΕΕ Την αντικατάσταση όλων αυτών των εθνικών κανόνων με ενοποιημένο στο επίπεδο προστασίας των ασφαλισμένων ευρωπαϊκό δίκαιο επιδιώκει το PEICL ως σχέδιο Κανονισμού, αλλά σε προαιρετική βάση. Είναι έτσι φανερό ότι το σχέδιο προορίζεται να γίνει ένα κομμάτι ευρωπαϊκής νομοθεσίας μεγάλης σημασίας και πέραν της Ευρώπης, αφού οι ευρωπαϊκές ασφαλιστικές επιχειρήσεις είναι πρωτοπόρες στην παγκόσμια αγορά και θα επηρεάσει σε μεγάλη έκταση το σύγχρονο συμβατικό ασφαλιστικό δίκαιο. Το PEICL που έχει δημοσιευτεί σε όλες τις ευρωπαϊκές και σε πολλές άλλες γλώσσες (βλ. ελληνική μετάφραση στην ηλ. διεύθυνση www.uibk.ac.at/zivilrecht/restatement/) δεν απέχει από τις αρχές και τη φυσιογνωμία του ΑσφΝ, πλην όμως έχει πολύ λεπτομερέστερες ρυθμίσεις. Αν εκδοθεί ως προαιρετικός Κανονισμός, θα αποτελεί το «δεύτερο» –μετά τον ΑσφΝ– νομοθετικό καθεστώς του ελληνικού δικαίου της ασφαλιστικής σύμβασης, ενώ αν δεν καταλήξει σε Κανονισμό, θ’ αποτελεί, όπως σήμερα, το «κοινό πλαίσιο αναφοράς» του δικαίου της ευρωπαϊκής ασφαλιστικής σύμβασης, όπως έχει αποφασιστεί από τα ενωσιακά όργανα, και άρα θα διατηρήσει τη τεράστια σημασία του.

1.2.Β. Η νομοθεσία της ασφαλιστικής επιχείρησης και της κρατικής εποπτείας

νες του συστήματος Solvency IΙ, που ακολουθεί το σύστημα της Βασιλείας ΙΙ των τριών πυλώνων εποπτείας των τραπεζών, οι ρυθμίσεις του ΝΕΑΕ περιλαμβάνουν πλήρη σειρά διατάξεων όπως σχετικά με την αδειοδότηση, την λειτουργία της επιχείρησης, την μεταβίβαση του ασφαλιστικού χαρτοφυλακίου, τις συμβατικές πληροφορίες προς τους λήπτες της ασφάλισης που πρέπει να δίδουν οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις, τους ελεγκτές, την ελεύθερη εγκατάσταση και παροχή υπηρεσιών εντός της Ένωσης, ρυθμίσεις για τα υποκαταστήματα και τις θυγατρικές τρίτων Χωρών, αλλά και ζητήματα ασφάλισης αστικής ευθύνης από αυτοκίνητα, νομικής προστασίας, με τις ασφαλιστικές επιχειρήσεις που ανήκουν σε όμιλο, με τις επιχειρήσεις σε οικονομική δυσχέρεια, με την εξυγίανση και την εκκαθάριση. Η νέα άκρως εκτενής νομοθεσία που εισάγει ο ΝΕΑΕ αποτελεί μέρος του νέου ευρωπαϊκού εποπτικού «συστήματος Solvency IΙ» και συγκεκριμένα το πρώτο επίπεδο αυτού, όπως το κατατάσσει το ενωσιακό δίκαιο. Το δεύτερο επίπεδο είναι οι «Εκτελεστικοί Κανονισμοί», που ως Κανονισμοί είναι άμεσα εφαρμοστέοι (μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί 29) και οι Αποφάσεις (μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί 4), που αφορούν ειδικότερα θέματα και συγκεκριμενοποίηση των διατάξεων της Οδηγίας (άρα και του ΝΕΑΕ), καθόσον η Οδηγία είναι μόνο «Οδηγία πλαίσιο» και οι διατάξεις της έχουν κυρίως χαρακτήρα αρχών, ώστε υπάρχει ανάγκη δευτερογενών ρυθμίσεων. Το σύστημα Solvency IΙ ολοκληρώνεται με το επίπεδο που μπορούμε να πούμε ότι περιλαμβάνει τα ρυθμιστικά και τα εκτελεστικά τεχνικά πρότυπα, το επίπεδο των συμβουλών των επιτροπών εμπειρογνωμόνων που συμβάλλουν στην ομοιόμορφη ερμηνεία και εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου εποπτείας των ΑσφΕ και το τελευταίο επίπεδο που αποτελεί την εποπτεία που ασκεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Επιτροπή) με σκοπό την στενή συνεργασία των Κρατών μελών και την ενιαία εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου στον τομέα ασφάλιση.

Ήδη πριν την ριζική αντικατάσταση του μέχρι την 1.1.2016 νομοθετικού πλαισίου μία πλειάδα ενωσιακών Οδηγιών, αλλά και εθνικών τροπολογιών/προσθηκών, είχαν αλλοιώσει πλήρως τον αρχικό χαρακτήρα του νομοθετήματος, το είχαν πολλαπλασιάσει σε όγκο, και κατά το κύριο και μεγαλύτερο μέρος του, ήταν εναρμονισμένο με το ενωσιακό δίκαιο. Λιγοστές διατάξεις είχαν διατηρηθεί όπως στην αρχική τους έκδοση, γιατί αφορούσαν θέματα που βρίσκονταν εκτός του ευρωπαϊκού πλαισίου εναρμόνισης. Εντούτοις και αυτές οι διατάξεις είχαν ανάγκη προσαρμογής προς το αλλαγμένο περιβάλλον, γιατί, ως είχαν, δημιουργούσαν δυσχέρειες ερμηνευτικές, ενώ οδηγούν σε ορισμένα σημεία και σε λύσεις εκτός των ενωσιακών στόχων. Επιπλέον η εναρμόνιση παρουσίαζε ελλείψεις και έπασχε σε πλείστα σημεία ως προς τη νομοθετική της βάση, γιατί, ενώ η διαδικασία εναρμόνισης είχε γίνει με προεδρικά διατάγματα (όχι με νόμους, κυρίως μέχρι το 2009), με τα οποία η Διοίκηση δεν μπορούσε κατ΄ αρχήν να εισάγει ρυθμίσεις πέραν αυτών που προβλέπουν οι Οδηγίες, διάφορα ΠΔ εναρμόνισης και ιδίως το ΠΔ 252/96 που εναρμόνισε μεταξύ άλλων τις κρίσιμες Οδηγίες β’ και γ’ γενιάς ζημιών και ζωής, περιείχαν μία πληθώρα «νομοθετικών πρωτοβουλιών» που μπορούσαν να χαρακτηριστούν ότι βρίσκονταν εκτός νομοθετικής εξουσιοδότησης, γιατί προέβαιναν και σε ρυθμίσεις που βρίσκονται πέραν των αναγκών της εναρμόνισης. Όμως η επείγουσα ανάγκη εκσυγχρονισμού της νομοθεσίας επιτεύχθηκε μερικά, γιατί έγινε με την πλήρη κατάργησή της και αντικατάστασή της με την Οδηγία Solvency IΙ, η οποία ναι μεν ρυθμίζει την μεγάλη πλειοψηφία των διατάξεων που διέπουν την ΑσφΕ και εντάσσονται σε αυτό που εννοούμε δίκαιο της κρατικής εποπτείας της ιδιωτική ασφάλισης, πλην όμως εισάγονται μόνο στα πλαίσια επίτευξης του ενωσιακών αρχών που αφορούν θέματα σχετικά με την ανάληψη και άσκηση δραστηριοτήτων ασφάλισης, με αποτέλεσμα να παραλειφθούν από χρήσιμες μέχρι αναγκαίες διατάξεις εθνικού/μη εναρμονισμένου δικαίου ή να μην εισαχθούν με ευκαιρία της μεγάλης αλλαγής, ενώ άλλες που εισάχθηκαν να μην εναρμονίζονται επαρκώς με το λοιπό κείμενο.

1.2.Γ. Η νομοθεσία για την ασφαλιστική διαμεσολάβηση και την διανομή ασφαλιστικών προϊόντων

1.2.Δ. Λοιπή νομοθεσία

Αντίστροφα, μεγάλη σημασία έχει ο ΚΝ 489/76 για την υποχρεωτική ασφάλιση ευθύνης από ατυχήματα αυτοκινήτων. Όμως οι βασικές του ρυθμίσεις αφορούν τα δικαιώματα των ζημιωθέντων και ζητήματα σχετικά με την υποχρέωση για σύναψη ασφάλισης, καθώς και με το εύρος των καλύψεων που πρέπει να έχει αυτή, και όχι με τη σχέση ασφαλιστή-λήπτη ασφάλισης, που είναι το αντικείμενο του δικαίου της ασφαλιστικής σύμβασης. Ορισμένες παρατηρήσεις που έγιναν αμέσως πιο πάνω για το ΝΔ 400/70 ισχύουν και για τον ΚΝ 489/76.

Η συμβατική σχέση λήπτη της ασφάλισης και ασφαλιστή, καθώς και η λειτουργία της ασφαλιστικής επιχείρησης διέπονται επίσης από πλήθος γενικών και ειδικών διατάξεων διαφόρων νομοθετημάτων, λ.χ. ο Αστικός Κώδικας, ο νόμος για τις ανώνυμες εταιρίες, ο νόμος για την προστασία του καταναλωτή, ο κώδικας αεροπορικού δικαίου και ένας αριθμός επί μέρους διατάξεων, που αφορούν την προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού, την ρύθμιση θεμάτων εφαρμοστέου δικαίου και δικαιοδοσίας των δικαστηρίων επί θεμάτων ιδιωτικής ασφάλισης, διατάξεις που επιβάλλουν σε πρόσωπα, όταν ασκούν ορισμένες δραστηριότητες, να έχουν συνάψει ασφάλιση αστικής ευθύνης (υποχρεωτικές ασφαλίσεις αστικής ευθύνης) κ.λπ.

1.3. Ασφαλιστική οικονομία και ασφαλιστικό δίκαιο

Οι ΑσφΕ ανήκουν στον ευρύτερο τομέα των χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων. Τις τελευταίες δεκαετίες γίνεται όλο και περισσότερο σημαντική η επενδυτική δραστηριότητα/υπηρεσία των ΑσφΕ, ενώ οι ενωσιακοί κανόνες έχουν διευρύνει την δυνατότητα επιχειρηματικών συμμετοχών με τα εποπτικά κεφάλαιά τους. Αλλά και εξ επόψεως θεσμικού πλαισίου ρυθμίσεις σχετικά με την επάρκεια κεφαλαίων και με τις επενδύσεις συγκλίνουν σε όλες τις επιχειρήσεις του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα. Τα τραπεζικά ιδρύματα, οι επενδυτικές επιχειρήσεις και οι ΑσφΕ, που απαρτίζουν τις χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις, λόγω των ομοιοτήτων των υπηρεσιών τους πρέπει κατά την κρατούσα άποψη διεθνώς να εποπτεύονται από ένα ενιαίο εποπτικό όργανο και όχι από δύο, την Κεντρική Τράπεζα και την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς ή τρία όπως ίσχυε παραδοσιακά πριν την μεταφορά της Εποπτικής Αρχής επί της Ιδιωτικής Ασφάλισης στην ΤτΕ. Η ειδοποιός διαφορά της ασφαλιστικής παροχής από τις παροχές των λοιπών επιχειρήσεων του χρηματοπιστωτικού τομέα είναι το στοιχείο του κινδύνου των συμβαλλομένων τους που μετατίθεται στην ασφαλιστική επιχείρηση. Όμως στις ασφαλίσεις προσώπων μπορεί να υπάρχει εν μέρει ή εν όλω και επενδυτική δραστηριότητα, ενώ στις περιπτώσεις όπου υπάρχει κίνδυνος και πάλι η ΑσφΕ πρέπει να επενδύει κεφάλαια των πελατών της (ασφάλιστρα), όπως κάνουν και τα δύο άλλα είδη των επιχειρήσεων του χρηματοπιστωτικού τομέα.

1.4. Κοινωνική και ιδιωτική ασφάλιση

νωνική ασφάλιση να υπάρχει κεφάλαιο διαθέσιμο από τον φορέα της για να διανεμηθεί, αλλά (μπορούν να) παρέχονται οι κοινωνικοασφαλιστικές παροχές από τις τρέχουσες καταβολές των νυν εργαζομένων ώστε να καταβάλλονται, μεταξύ άλλων, συντάξεις σε εκείνους που είχαν εργαστεί στο παρελθόν, ενώ το Δημόσιο συμπληρώνει τα ελλείμματα.

Στην κοινωνική ασφάλιση στην Ελλάδα, σε άλλες Χώρες της Ευρώπης και αλλού έχουν δημιουργηθεί αυξανόμενα ελλείμματα, κυρίως λόγω του περιορισμού των γεννήσεων και της γήρανσης του πληθυσμού και γι’ αυτό απαιτούνται όλο και υψηλότερες εισφορές για να μπορέσει (η κοινωνική ασφάλιση) ν’ αντεπεξέλθει και μελλοντικά στις υποχρεώσεις της. Τούτο όμως δεν μπορεί να απορροφηθεί από τους μισθούς των ασφαλισμένων, αλλά ούτε το Δημόσιο μπορεί ν’ αυξήσει σημαντικά τα βάρη του δημόσιου προϋπολογισμού για την κάλυψη των μεγάλων αυτών ελλειμμάτων. Για την αντιμετώπιση του ζητήματος αυτού, έχει αναπτυχθεί στην Ευρώπη και αλλού, ειδικά για τις επαγγελματικές συντάξεις, όπου παρουσιάζεται οξύ το πρόβλημα, ένα σύστημα που ονομάζεται β΄ πυλώνας επαγγελματικής σύνταξης, με σκοπό να συμπληρώνει την κοινωνικοασφαλιστική σύνταξη, που λειτουργεί με το κεφαλαιοποιητικό σύστημα και παρέχεται από ιδιωτικούς φορείς (ΠΕΣ/IORPs), μέλη των οποίων είναι οι ασφαλισμένοι. Οι φορείς αυτοί δεν ασκούν εμπορική δραστηριότητα. Έτσι, χωρίς να καταργηθεί η φθίνουσα κοινωνική ασφάλιση (κυρίως των συντάξεων), δημιουργείται παράλληλα ένα συμπλήρωμα συνταξιοδότησης. Οι φορείς του β΄ πυλώνα, που ελάχιστα έχουν μέχρι στιγμής δραστηριοποιηθεί στη χώρα μας, κατ’ επιταγή του ενωσιακού δικαίου επενδύουν τα αποθέματά τους με τον ίδιο σχεδόν τρόπο, όπως η ιδιωτική ασφαλιστική επιχείρηση και με τις ίδιες σχεδόν εξασφαλίσεις που προβλέπονται για τις ΑσφΕ και έτσι προσδοκάται υψηλή απόδοση από τις επενδύσεις αυτές, πράγμα που δε συμβαίνει με τις επενδύσεις που κάνουν οι φορείς της κοινωνικής ασφάλισης. Οι α΄ και γ΄ πυλώνες επαγγελματικής σύνταξης είναι αυτοί που παρέχονται από τους φορείς κοινωνικής ασφάλισης και από τις ασφαλιστικές επιχειρήσεις αντίστοιχα.

1.5. Εποπτευόμενες και μη εποπτευόμενες ασφαλιστικές εργασίες

Υπάρχουν, όμως, και άλλες –μη κύριες– εργασίες που μπορεί να παρέχει η ασφαλιστική επιχείρηση, οι οποίες δεν είναι άμεσα εποπτευόμενες εργασίες (όπως η «τοποθέτηση κινδύνων» πελατών της σε άλλες επιχειρήσεις, που είναι μορφή μη άμεσα εποπτευόμενης διαμεσολάβησης, η παροχή εργασιών διακανονισμού ζημιών κ.ά.). Αυτές οι τελευταίες εργασίες, επειδή δεν συνεπάγονται ανάληψη ασφαλιστικού κινδύνου και, άρα, δεν περιέχουν υπόσχεση ασφαλιστικής κάλυψης, δεν υπόκεινται στο χρηματοοικονομικό σκέλος της ειδικής κρατικής εποπτείας.

1.6. Εμπορικός ανταγωνισμός

1.7. Το ασφαλιστικό δίκαιο ως δίκαιο ειδικό

Επίσης στο συμβατικό επίπεδο, λ.χ. η αρχή της «ανανέωσης της σύμβασης» του γενικού δικαίου δεν μπορεί να εφαρμοστεί αδιάκριτα στις περιπτώσεις που νέα στοιχεία προστίθενται σε μια ασφαλιστική σύμβαση κατά την ανανέωσή της, που γίνεται μετά τη λήξη της συμβατικής της διάρκειας, προκειμένου να εφαρμοστεί λ.χ. η υποχρέωση χορήγησης πληροφοριών που έχει ο ασφαλιστής κατά τη σύναψη της σύμβασης στον αιτούντα ασφάλιση. Εντούτοις τούτο δεν απαιτείται πάντοτε (βλ. αρ. περιθ. 69) αν και κατ’ αρχήν θα έπρεπε κατά το γενικό δίκαιο, ως νέα σύμβαση, τα στοιχεία αυτά να ξαναχορηγηθούν.

Ακόμα η προστασία των ασφαλισμένων που είναι ο πρώτιστος σκοπός του εποπτικού επί των ΑσφΕ δικαίου, επιβάλλει στην εποπτική Αρχή, με γνώμονα την ύπαρξη ή μη προστατεύσιμου συμφέροντος σε μία συγκεκριμένη περίπτωση, ευλυγισία στην εφαρμογή του που, σε συνδυασμό και με τη ρυθμιστική εξουσία που έχει η Αρχή, της επιτρέπει σε ορισμένες περιπτώσεις να συμπληρώνει και να ξεπερνά ακόμα και το γράμμα της ειδικής νομοθεσίας, αν τούτο υπαγορεύεται από επείγουσες ανάγκες προστασίας των ασφαλισμένων.

Τέλος, έννοιες του ποινικού δικαίου, όταν υιοθετούνται για την περιγραφή ασφαλιστικών κινδύνων, είναι δυνατόν να πρέπει να διαφοροποιούνται. Έτσι λ.χ. η έννοια της κλοπής δεν μπορεί να εφαρμοστεί στην ασφάλιση κατά κλοπής όπου ο ασφαλιστής είναι ορθό να μπορεί ν’ αναμένει, με ή/και χωρίς σχετική συμβατική πρόβλεψη, ένα εύλογο διάστημα πριν καταβάλλει αποζημίωση, μήπως εν τω μεταξύ ανευρεθεί το «ασφαλισμένο» κλαπέν, αν πρόκειται για αγαθό, όπως τα επιβατηγά οχήματα, που σε μεγάλο ποσοστό βρίσκονται μετά από ένα μικρό διάστημα από την κλοπή. Επίσης θα πρέπει ν’ αποζημιωθεί η ασφαλισμένη επιχείρηση κατά απιστίας των υπαλλήλων της, έστω και αν δεν καταδικάστηκε ήδη ο υπάλληλος (διαδικασία που διαρκεί) μετά την πάροδο ενός εύλογου χρονικού διαστήματος από την διαπίστωση της απιστίας ή αν δεν καταδικάστηκε λόγω παραγραφής ή αμφιβολιών.

Άλλη ιδιαιτερότητα είναι ότι ο ασφαλιστής, σε αντίθεση προς τον υπόχρεο από αδικοπραξία, με την καταβολή της ασφαλιστικής αποζημίωσης (ασφαλίσματος) εκπληρώνει συμβατική του παροχή, με αποτέλεσμα να μην περιορίζεται ή αποκλείεται η αποκατάσταση της ζημιάς που μπορεί να αξιώσει ο ζημιωθείς από θέματα που σχετίζονται με το βαθμό υπαιτιότητας του υπόχρεου. Για τον ασφαλιστή τυχόν περιορισμός ή/και αποκλεισμός της υποχρέωσής του προς αποκατάσταση της ζημιάς ρυθμίζεται συμβατικά με το ασφαλιστήριο και τους, όχι αντίθετους προς τις αναγκαστικού δικαίου διατάξεις, ασφαλιστικούς όρους.

Ακόμα, όταν ο ενάγων-λήπτης της ασφάλισης βασίζει το αγωγικό του αίτημα προς καταβολή ασφαλιστικής αποζημίωσης σε καταστροφή διαφόρων ασφαλισμένων αντικειμένων ή άλλων ασφαλιστικών συμφερόντων που επέφερε η πραγματοποίηση του ασφαλιστικού κινδύνου, μπορεί να περιορίσει το αίτημα, χωρίς να κάνει αναλογικό περιορισμό των επί μέρους κονδυλίων, τα οποία απαρτίζουν την ασφαλιστική αποζημίωση, όπως θα συνέβαινε αν το αγωγικό αίτημα στρεφόταν κατά αδικοπραγήσαντα.

Tέλος, σε αντίθεση με ό,τι ισχύει με τις χρηματικές οφειλές, ο υπερήμερος ασφαλιστής, πέραν της θετικής ζημίας του δανειστή/λήπτη της ασφάλισης και πλέον των τόκων υπερημερίας που του οφείλει, (ως οφειλέτης χρηματικής οφειλής κατά το αστικό δίκαιο), μπορεί να υποχρεωθεί και για τις τυχόν έμμεσες ζημιές αυτού, που συνδέονται με πρόσφορη αιτιώδη συνάφεια, γιατί το ασφάλισμα είναι το αντικείμενο της παροχής του ασφαλιστή και επιτελεί έναν ηθικά φορτισμένο ρόλο που ξεφεύγει από τις συνήθεις χρηματικές οφειλές του Αστικού Κώδικα, που είναι οι σε χρήμα εκφράσεις διαφόρων υποχρεώσεων.

Η άγνοια των γενικών αρχών του ειδικού αυτού δικαίου, όπως και των ως άνω διαφορών που αναφέραμε δειγματοληπτικά, οδηγεί σε ανατροπή της βάσης αυτού (του ασφαλιστικού δικαίου).

1.8. Η ορολογία και βιβλιογραφία του ασφαλιστικού δικαίου

Όταν χρησιμοποιούμε χωρίς διάκριση τη λέξη λήπτης της ασφάλισης, αναφερόμαστε στον λήπτη που είναι και ασφαλισμένος, δηλ. έχει ασφαλίσει το δικό του συμφέρον, πράγμα που μπορούμε να πούμε ότι είναι ο κανόνας. Αν σε κάποια βιοτική σχέση ή σε κάποια ρύθμιση λήπτης και ασφαλισμένος είναι διαφορετικά πρόσωπα, γιατί ο λήπτης έχει ασφαλίσει, όχι τον εαυτό του, δηλαδή το δικό του συμφέρον, αλλά άλλο πρόσωπο, γίνεται πάντα σχετική μνεία και διάκριση. Όταν αναφέρουμε χωρίς διάκριση τη λέξη ασφαλιστής, αναφερόμαστε στην πρωτασφαλιστική επιχείρηση.

1.9. Ιστορικά

Αρχικά διαδόθηκε και θεσπίστηκαν νομικοί κανόνες για την θαλάσσια ασφάλιση και αργότερα για την χερσαία και για την ασφάλιση ζωής. Ακολούθησε η ασφάλιση αστικής ευθύνης και οι λοιποί σύγχρονοι κλάδοι, με τους οποίους ασκείται σήμερα.

ΤΜΗΜΑ ΙΙ

ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ

2. Ασφαλιστική σύμβαση - Γενικά θέματα - Ένταξή της στο δικαιϊκό σύστημα

2.1. Χαρακτηριστικά και μορφές

2.1.Α. Χαρακτηριστικά, νομική φύση

2.1.Α.α. Ο κίνδυνος