Στο τέλος του 2021 η δημόσια συζήτηση μοιάζει εκ πρώτης όψεως «μονοθεματική», καθώς η πανδημία του Covid-19, τα μείζονα προβλήματα που επέφερε και ο διαρκής (ενίοτε σισύφειος) αγώνας για την αντιμετώπισή του φαίνεται να μο­νοπωλεί το δημόσιο ενδιαφέρον. Κατά -εκ πρώτης όψεως!- παράδοξο τρόπο ταυτόχρονα συντελούνται ή επιταχύνονται αλλαγές μεγάλης κλίμακας στην επικοινωνία των ανθρώπων, στην λειτουργία του κράτους αλλά και στο δίκαιο. Η μετάβαση στην αλγοριθμική εποχή φαίνεται να πραγματοποιείται με ρυθ­μούς ακόμη ταχύτερους σε σχέση με όσα παρατηρούσαμε έως τώρα. Ο νομοθέτης, ιδίως ο Ευρωπαίος, φαίνεται να εξέρχεται οριστικά από το στάδιο της παρατήρησης και της αμηχανίας και επιχειρεί να επέμβει ρυθμιστικά στις εξελίξεις, θέτοντας κανό­νες για την προστασία των δικαιωμάτων (πολιτών, καταναλω­τών, δημιουργών), εισάγοντας υποχρεώσεις διαφάνειας αλλά και διαδικασίες ελέγχου και αναθέτοντας στους παρόχους νέους ρόλους που σε ορισμένες περιπτώσεις προσιδιάζουν σε κρατικά καθήκοντα. Ανοίγει ο (επιστημονικός) διάλογος για τον ψηφιακό συνταγματισμό σε αναζήτηση νέων δικαιωμάτων και εξισορροπήσεων, ώστε να μην ανακοπεί μεν η τεχνολογική εξέλιξη και η αξιοποίηση της πληροφορίας αλλά να υπηρετεί το κράτος δικαίου και τη δημοκρατία.

Η στάθμιση, η εξισορρόπηση δικαιωμάτων και συμφερόντων είναι κυρίαρχο χαρακτηριστικό του ΓΚΠΔ, όπως αναδεικνύει η Ευγ. Αλεξανδροπούλου-Αιγυπτιάδου στο άρθρο της. Ωστόσο πα­ρατηρούνται (εγγενείς;) δυσκολίες εφαρμογής του ΓΚΠΔ, όταν «διασταυρώνεται θεσμικά» με την τεχνολογία των Blockchains, ζήτημα που αναλύει η Κ. Καρακάση με έμφαση στις αρχές της επεξεργασίας και τα δικαιώματα των προσώπων.

Καταλυτική για την προστασία των δικαιωμάτων της ιδιωτικής ζωής είναι η νομολογία που αναπτύσσεται σε διεθνικό και εθνικό επίπεδο: Το ΕΔΔΑ σε μία εμβληματική απόφαση (Big Brothers Watch and others v. the UK/ 25.5.2021), την οποία αναλύει η Αφ. Κουσουνή-Πανταζοπούλου, έκρινε απαραίτητο να διατυπώσει νέα σειρά κριτηρίων που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και να περιλαμβάνονται στο πλέγμα των εθνικών διατάξεων που ρυθμίζουν τη διαδικασία και τους όρους της διεξαγωγής μαζικής παρακολούθησης επικοινωνιών και διαδικτύου. Αν και το ΕΔΔΑ διατύπωσε πρόσθετες εγγυήσεις «μένει να αποδειχθεί», «εάν άνοιξε τις πύλες στον ηλεκτρονικό Μεγάλο Αδελφό».

Σαφής υπέρ των δικαιωμάτων υπήρξε η -σχολιαζόμενη από τον Μ. Αυγουστιανάκη και τη γράφουσα- απόφαση του ΕΔΔΑ M.L. κατά Σλοβακίας, 14.10.2021 (Πρώτο Τμήμα), που διέ­γνωσε ότι και οι θανόντες έχουν δικαίωμα στη λήθη, ενώ η προσβολή της φήμης αποβιώσαντος αφορά και τους ζώντες συγγενείς του. Στενή αντίληψη για την προστασία που παρέχει το άρθρο 8 ΕΣΔΑ και τα 9Α και 19 Συντ. φαίνεται να χαρακτη­ρίζει τη νομολογία του Αρείου Πάγου στην ΑΠ 254/2021 (Τμ. Ζ΄ Ποιν.), απόφαση που σχολιάζει κριτικά η Μ. Σκόνδρα. Η συνομιλία στο messenger ως (μη παράνομο;) αποδεικτικό μέσο και η συναφής νομολογία αποτέλεσε το αντικείμενο του σχολιασμού της Αρ. Αμίδη με αφορμή την ΑΠ 954/2020 (Τμ.

 Ζ΄ Ποιν.), ενώ η M. Mυλώση αναλύει τα ζητήματα από την επε­ξεργασία στοιχείων μελών εταιρίας σε αγωγή, που ανέδειξε η ΠΠρΘεσ 3425/2021.

Στην εποχή των δικτύων η προστασία του προσώπου, της τιμής και της εικόνας του φαίνεται να αποτελεί όλο και συ­χνότερα αντικείμενο δικαστικών αποφάσεων. Η υποχρέωση τήρησης των απαιτήσεων ως προς την προστασία της εικόνας και της υπόληψης προσώπου αλλά και το καθήκον αναζήτη­σης της αλήθειας αφορά και την εκφορά δημόσιου, πολιτικού λόγου, όπως αναδεικνύει η Χρ. Ακριβοπούλου, σχολιάζοντας την ΤρΕφΑθ 7051/2020. Η Κων. Κυπρούλη, στο σχόλιο για την ΤρΕφΑθ 1153/2021, διερευνά την αναλογική εφαρμογή των διατάξεων περί τύπου στις διαδικτυακές πλατφόρμες και δί­κτυα, ενώ ο Ευ. Αθανασόπουλος επισημαίνει ανακολουθίες της ΠΠρΑθ 1948/2021 αναφορικά με την αυθαίρετη φωτογράφιση «μη προσώπου της επικαιρότητας».

 Το Διαδίκτυο εξελίσσεται, χωρίς αμφιβολία, σε κύριο πεδίο δραστηριότητας και επικοινωνίας αλλά και παραβίασης δι­καιωμάτων. Όπως παρατηρούν οι Ανθή Ακριτίδου και Μαργ. Ακριτίδου στη μελέτη τους για την εξουσία διανομής και την ανάλωσή της μέσα από τη νομολογία του ΔΕΕ, η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει επιδράσει καθοριστικά στη μεταβολή της μορφής των αγαθών αλλά και στον τρόπο διαφύ­λαξης ενός έργου σε online περιβάλλον. Θέμα που παραμένει «ανοιχτό», δεδομένης της διαρκούς προόδου της τεχνολογίας και των επιπτώσεων στην πρόσβαση του κοινού. Το -διαχρο­νικά ενδιαφέρον- ζήτημα της αντίστροφης μεταγλώττισης και της διόρθωσης σφαλμάτων προγράμματος υπολογιστή εξέτασε το ΔΕΕ στην C-13/20 (απόφ. της 6.10.21 με σχόλιο Κων. Βόσσου). Όπως επισημαίνει η Ζ. Μαυροσκότη το ΔΕΕ μας υπενθυμίζει με την απόφαση Wearone (ΔΕΕ υποθ. C-372/19) ότι η χρήση ψηφιακών εργαλείων και τα λογισμικά προσδιορι­σμού της πραγματικής χρήσης των έργων που προστατεύονται με πνευματικά δικαιώματα δεν συνιστά πανάκεια.

Καθώς το Διαδίκτυο καθίσταται - συνήθης πλέον - «χώρος συναλλαγών» και μέσο σύναψης συμβάσεων, εγείρονται συνε­χώς ζητήματα του εύρους της προστασίας των καταναλωτών στις συμβάσεις από απόσταση. Τα θέματα αυτά διερεύνησε το ΔΕΕ στην υπόθ. C-583/18 (με σχόλιο Ευ. Μαργαρίτη). Η δια­κριτική δύναμη του σήματος, σύμφωνα με τις αντιλήψεις των καταναλωτών ήταν το αντικείμενο της απόφασης του ΓενΔΕΕ (υπόθεση Τ-274/20 με σχόλιο Μ. Περράκη).

Στο επίκεντρο των μετασχηματισμών, τεχνολογικών και νομοθετικών, τοποθετούνται τα «δεδομένα», η αξιοποίηση, διαχείριση και προστασία τους. Η (προταθείσα) Πράξη για τη Διακυβέρνηση των Δεδομένων θα αποτελέσει μία κομβικής σημασίας εξέλιξη στην ΕΕ. Ο Αλ. Νούσιας αναδεικνύει τον ρόλο των διαμεσολαβητών και την ανάγκη ανάπτυξης σχετικών τεχνολογικών εργαλείων και εφαρμογών, ώστε να υπηρετηθούν οι στόχοι της «κοινοχρησίας δεδομένων».

           Λίλιαν Μήτρου