Ένας από τους σηµαντικότερους πολιτειακούς ρόλους στο µυαλό των νοµικών -ήδη από τα φοιτητικά χρόνια- είναι αυτός του «νοµοθέτη», ένας ρόλος που έχει βρεθεί από το βάθρο του µύθου µέχρι τη χαράδρα της αποµυθοποίησης.

Τι ιδιότητες, καλλιέργεια και ικανότητες πρέπει να έχει κάποιος για να αναλάβει τον τιµητικό ρόλο του νοµοθέτη; Ή µήπως δεν είναι τιµητικός και θα µπορούσε να είναι επάγγελµα; Ή θα έπρεπε να είναι επάγγελµα; Αν ναι, πού και τι σπουδάζει κανείς για να γίνει «επαγγελµατίας νοµοθέτης» και να εξελιχθεί επάνω σε αυτό;

Αφορµή για αυτές τις σκέψεις ήταν µια εξαιρετική διαδικτυακή συζήτηση που είχα µε την Ελένη Ξανθάκη, την Ελληνίδα καθηγήτρια Νοµοτεχνικής του UCL και µέλος της νοµοτεχνικής επιτροπής που έχει συσταθεί και στη χώρα µας στα πλαίσια του επιτελικού Κράτους (Ν 4622/2019). Σταχυολογώ λίγα από τα πολύ ενδιαφέροντα της συζήτησής µας.

Η νοµο-τεχνική (legislative drafting) είναι µια υψηλού κύρους επιστήµη, η οποία στην ΕΕ µελετάται και αναπτύσσεται ιδίως από το 1995 µετά το έναυσµα για "better regulation". Είναι ιδιαίτερα διαδεδοµένη στο Ηνωµένο Βασίλειο, υπό τη µορφή ενός σώµατος γνωστού ως Parliamentary Counseling Office, και αποτελείται από 60-70 νοµοτέχνες (ή νοµοτεχνικούς) επιστήµονες -κατά βάση νοµικούς αλλά όχι αποκλειστικά-, οι οποίοι υπηρεσιακά ανήκουν στο λεγόµενο Cabinet Office.

Σκοπός του σώµατος των νοµοτεχνικών στο Ηνωµένο Βασίλειο είναι να παραγάγουν, εφόσον αυτό κρίνεται αναγκαίο, πρωτογενή νοµοθεσία για λογαριασµό του κράτους, και ειδικότερα του κάθε υπουργείου ξεχωριστά. Δεν είναι σπάνιο, ούτε παράδοξο το φαινόµενο να επιστρέφει από το σώµα εµπεριστατωµένα αρνητικό αίτηµα για τη δηµιουργία ενός νέου νόµου µε το αιτιολογικό ότι το αίτηµα καλύπτεται πλήρως ή µε µικρές προσαρµογές από την υπάρχουσα νοµοθεσία!

Τα υπουργεία παράγουν ένα µόνο µικρό µέρος της δευτερογενούς νοµοθεσίας και σπανιότατα νοµοθετούν πρωτογενώς.

Ιδιαίτερη τεχνογνωσία και ανεπτυγµένο σώµα νοµοτεχνών (και λόγω αγγλικών – γαλλικών) έχει ο Καναδάς, ο οποίος διαθέτει περί τους 100 νοµοτεχνικούς, αλλά και η Νέα Ζηλανδία, ενώ στον σωστό δρόµο βαδίζει και η Κύπρος, επηρεασµένη προφανώς από την Αγγλοσαξωνική παράδοση.

Το πρώτο πράγµα που διερευνά ο νοµοτέχνης είναι η καταρχήν διερεύνηση αναγκαιότητας ενός νέου νόµου κατά τρόπο που να εκπληρώνει απόλυτα τον σκοπό του, δηλαδή να επιτυγχάνει την αλλαγή συµπεριφοράς του πολίτη. Έπονται τα οφέλη που συνεπάγονται από αυτήν την αλλαγή συµπεριφοράς στην κοινωνία.

Ο νόµος, κατά την κυρία Ξανθάκη, πρέπει να είναι σαφής και αυτό δεν είναι ούτε απλό ούτε αυτονόητο. Ο νοµοτέχνης θα πρέπει να γνωρίζει καλά τον συνοµιλητή του, να έχει εστιάσει στην ουσία του µηνύµατος που θέλει να του µεταφέρει και να το προσαρµόσει στον τρόπο που το καταλαβαίνει καλύτερα.

Δανειζόµενος τεχνικές από την επιστήµη της επικοινωνίας, ο νοµοτεχνικός ξέρει ότι έχει το πολύ 4-6 λεπτά ανοχής να καταφέρει να περάσει το µήνυµά του σε έναν απαίδευτο αναγνώστη, γι’ αυτό χρησιµοποιεί απλή γλώσσα και Β’ ενικό: «απαγορεύεται να πιεις αλκοόλ και να οδηγείς», «σκοπός της απαγόρευσης είναι να σου σώσω τη ζωή, µειώνοντας το rate των θανατηφόρων τροχαίων από υπερβολική χρήση αλκοόλ κατά 25%».

Στόχος του νοµοτέχνη είναι να εξατοµικεύσει τον νόµο στα µέτρα του πολίτη, να τον κάνει κοινωνό αυτού και να δηµιουργήσει σχέση εµπιστοσύνης µαζί του.

Ε, λοιπόν όλο αυτό σπουδάζεται και εξασκείται τόσο στην (πανεπιστηµιακή) θεωρία όσο και την πράξη. Είναι επάγγελµα και καριέρα, όχι πάρεργο στα πλαίσια της ακαδηµαϊκής ιδιότητας ή ad hoc έργο µετακλητών υπαλλήλων και συνεργατών του υπουργού.

Και επειδή δεν υπάρχει Νοµοτέλεια, κατά την Ξανθάκη, ο νοµοτέχνης πρέπει να βρίσκεται σε συνεχή διάλογο µε τον πολίτη και την κοινωνία, να κάνει συνεχώς “user testing”. Αυτός είναι άλλωστε και ο µοναδικός σκοπός της Διαβούλευσης: «να τσεκάρω εάν επικοινωνώ σωστά τον νόµο µε τον πολίτη, να κάνω διάλογο µαζί του και τίποτα άλλο».

Η νοµοθέτηση, συνεπώς, πρέπει να είναι πολιτο-κεντρική και όχι κειµενο-κεντρική, γι’ αυτό πρέπει να γίνεται από τους ειδικούς και όχι από ακαδηµαϊκούς, δικηγόρους ή συµβούλους υπουργών, οι οποίοι µπορεί ενδεχοµένως να γνωρίζουν γιατί πρέπει να δηµιουργηθεί νέος νόµος, δεν ξέρουν όµως το πώς.

Στα καθ' ηµάς, η επιτροπή νοµοτεχνικής, η οποία συστήθηκε στα πλαίσια του Επιτελικού κράτους και στην οποία συµµετέχει και η κυρία Ξανθάκη, είναι η πρώτη στο είδος της µε τον φιλόδοξο στόχο να εκπαιδευτούν περισσότεροι νοµοτεχνικοί -ενδεχοµένως µέσα από την Εθνική Σχολή Δηµόσιας Διοίκησης- µε σκοπό να δηµιουργηθεί ένα αντίστοιχο σώµα Ελλήνων νοµοτεχνικών, η υπερκοµµατική λειτουργία του οποίου είναι απολύτως επιβεβληµένη και βασικό συστατικό της επιτυχίας του.

Προφανώς έχουµε πάρα πολύ δρόµο µπροστά µας, ωστόσο πιστώνουµε προθέσεις και πολλή δουλειά σε µια άξια οµάδα νοµικών και ακαδηµαϊκών που τρέχει την υλοποίηση του Επιτελικού κράτους και βεβαίως επικαλούµαστε την επιστήµη και την πρόοδο στη σχέση κράτους – πολίτη, βασιζόµενοι επάνω στη θεµέλια λίθο της συνέχειας του κράτους για να κτίσουµε κάτι που θα µείνει.