Η απρόκλητη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, πέραν του ότι σόκαρε ολόκληρη την υφήλιο, τάραξε συθέµελα µια σταθερά, από τις λίγες εναποµείνασες που νοµίζαµε ότι ήταν ακλόνητη ως κατακτηθείσα µετά από πολλά µαθήµατα ιστορίας. Αυτήν της παγκόσµιας ειρήνης.

Μέχρι τώρα είχαµε όλοι εµπεδώσει ότι η επιβίωση στη σύγχρονη οικονοµική τάξη, ακόµη και υπό ιδανικές συνθήκες, απαιτεί διαρκή επαγρύπνηση και συνεχή αναθεώρηση. Επανασύνταξη δυνάµεων και νέα επανα-στοχοθεσία. Πρακτικές που για την καθηµερινότητα του επιχειρείν µπορεί να ισοδυναµούν µε διαρκές αντάρτικο όσο επώδυνες όµως και αν είναι, εξαντλούνται σε όρους οικονοµίας.

Στη γειτονιά µας, η λέξη πόλεµος µε την κυριολεκτική του έννοια, δεν ήταν ποτέ στο τραπέζι. Πείτε από φετίχ στις οικουµενικές διακηρύξεις ειρήνης και στο άφθονο αίµα που χύθηκε πιο πίσω για αυτήν; Πείτε από τύχη και καλές συµπτώσεις που απέτρεψαν το µοιραίο ακόµη και την τελευταία στιγµή; Πείτε από τη λήθη που µπορεί να προκαλέσει ο χρόνος; Πέρασαν άλλωστε πάνω από 80 χρόνια από τη λήξη του Β’ παγκοσµίου πολέµου.

Μήπως τελικά η Ευρώπη έχει υπνωτιστεί τόσο πολύ από την παρατεταµένη ευµάρεια; Έχει εφησυχάσει τόσο πολύ µε τη θέση που της έχει επιφυλάξει η ιστορία ως βασικού εξαγωγέα πολιτικού πολιτισµού; Δεν βλέπει ότι ζει στον δικό της φτιασιδωµένο µε αλλοτινά υλικά κόσµο;

Η δηµοκρατία χάνει έδαφος σε όλον τον κόσµο και τα στοιχεία σοκάρουν. Για πρώτη φορά από το 2004, ο δείκτης µετασχηµατισµού (BTI) του γερµανικού Ινστιτούτου Bertelsmann Stiftung µετρά περισσότερα αυταρχικά κυβερνώµενα κράτη από ό,τι δηµοκρατικά. Μεταξύ των 137 χωρών που εξετάστηκαν, µόνο 67 εξακολουθούν να είναι δηµοκρατίες, ενώ ο αριθµός των απολυταρχικών χωρών αυξήθηκε σε 70!

Οι οικονοµικές επιδόσεις και οι επιδόσεις διακυβέρνησης παρουσιάζουν επίσης πτωτικές τάσεις, ενώ η πανδηµία του κορονοϊού αποκάλυψε και επιδείνωσε τις υπάρχουσες αδυναµίες. Μια αχτίδα ελπίδας µόνο είναι ότι η συµµετοχή της κοινωνίας των πολιτών σε πολλά µέρη στρέφεται δυναµικά κατά των αυξανόµενων επιπέδων ανισότητας και των προσπαθειών για την αποδυνάµωση των δηµοκρατικών προτύπων.

Το Αµερικάνικο Freedom House από την άλλη, το οποίο αξιολογεί την πρόσβαση των ανθρώπων στα πολιτικά δικαιώµατα και τις πολιτικές ελευθερίες σε 210 χώρες και εδάφη µέσω της ετήσιας έκθεσής του, (Freedom in the World) αξιολογεί ότι η παγκόσµια ελευθερία αντιµετωπίζει µία τροµερή απειλή σε όλο τον κόσµο, οι εχθροί της φιλελεύθερης δηµοκρατίας, επιταχύνουν τις επιθέσεις τους και τα αυταρχικά καθεστώτα έχουν γίνει πιο αποτελεσµατικά στο να συνδιαµορφώνουν ή να παρακάµπτουν τους κανόνες και τους θεσµούς που προορίζονται να στηρίξουν τις βασικές ελευθερίες.

Η σηµερινή απειλή για τη δηµοκρατία είναι το προϊόν 16 συνεχόµενων ετών µείωσης της παγκόσµιας ελευθερίας. Συνολικά σε 60 χώρες οι δηµοκρατικοί θεσµοί και τα ανθρώπινα δικαιώµατα συρρικνώθηκαν το 2021, ενώ µόνο σε 25 χώρες η δηµοκρατία ενισχύθηκε και τα δικαιώµατα των πολιτών ενδυναµώθηκαν. Πλέον, σχεδόν το 38% του παγκόσµιου πληθυσµού ζει σε χώρες που δεν απολαµβάνουν τη δηµοκρατία, το υψηλότερο ποσοστό από το 1997, ενώ µόνο το 20% περίπου ζει πλέον σε δηµοκρατικές και ελεύθερες χώρες.

Ο κόσµος έχει γεµίσει µε ηγέτες - εκλεγµένοι πολλοί από αυτούς - αµφιλεγόµενης ψυχικής υγείας που ηδονίζονται να διασπείρουν το µίσος και τη βία, αχόρταγους µε την εξουσία και τον αυταρχισµό.

Η στολή του στρατιώτη-υπερασπιστή της δηµοκρατίας, φαίνεται ότι µετακινείται σε προνοµιακή θέση στη ντουλάπα πάνω σε ένα κρίσιµο σηµείο καµπής για την παγκόσµια τάξη. Αν δεν συνεργαστούµε όλοι µαζί, ο καθένας µε τις δικές του δυνάµεις και τρόπο για να εγγυηθούµε εκ νέου κεκτηµένες ελευθερίες για όλους τους ανθρώπους, πολύ φοβάµαι ότι το αυταρχικό µοντέλο θα επικρατήσει.       

Αντώνης Καρατζάς, LLB, MBA

adonik@nb.org