Προσθήκη στη Λίστα Επιθυμιών

ΔΙΚΑΙΟ ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ (2 TOMOI)

Ερμηνεία κατ' άρθρο του Ν 4548/2018

1ος τόμος - άρθρα 1-95 Ν 4548/2018

2ος τόμος - άρθρα 96-190 Ν 4548/2018 (Κυκλοφορεί Δεκέμβριο 2023)

Δωρεάν μεταφορικά σε όλη την Ελλάδα για αγορές άνω των 30€

Πληρώστε σε έως άτοκες δόσεις των /μήνα με πιστωτική κάρτα.

Σε απόθεμα

Τιμή: 266,00 €

Επιλογές

Βιβλίο (έντυπο) + 266,00 €

* Απαιτούμενα πεδία

Ποσότητα

Κωδικός Προϊόντος: 18853 | 18871

Συγγραφείς: Βερβεσός Ν., Δρίτσας Σ., Καραμανάκου Ε., Λιβαδά Χ., Λιναρίτης Ι., Μαστρομανώλης Ε., Περάκης Ε., Περάκης Μ., Ρόκας Α., Σωτηρόπουλος Γ., Τέλλης Ν., Χασάπης Χ., Χριστοδούλου Δ., Ψαρουδάκης Γ.
Επιμέλεια: Σωτηρόπουλος Γ.

Εκδοση: 2η 2024
Σχήμα: 17x24
Βιβλιοδεσία: Σκληρόδετη
Σελίδες: 1304
ISBN: 978-618-08-0158-3 | 978-618-08-0188-0

Η 2η έκδοση του δίτομου έργου «Δίκαιο Ανώνυμης Εταιρίας» κρίθηκε απαραίτητη για διάφορους λόγους: από την πρώτη έκδοση (2020) μέχρι σήμερα υπήρξαν σημαντικές νομοθετικές εξελίξεις, οι οποίες επηρεάζουν το δίκαιο της ανώνυμης εταιρίας (περιορισμένες αλλαγές στο Ν 4548/2018, νέος νόμος περί Γ.Ε.ΜΗ. - Ν 4919/2022, ο νέος νόμος περί εταιρικής διακυβέρνησης - Ν 4706/2020, τροποποίηση του Ν 4601/2019 για τους εταιρικούς μετασχηματισμούς με το Ν 5055/2023, νέες οδηγίες ή προτάσεις οδηγιών για ζητήματα λογιστικού και εταιρικού δικαίου).

Περαιτέρω κατά τα πέντε πρώτα έτη εφαρμογής του Ν 4548/2018 παρήχθησαν σημαντική νομολογία και βιβλιογραφία, οι οποίες έπρεπε να ληφθούν υπόψη.

Τέλος εντοπίστηκαν νέα νομικά ζητήματα, τα οποία έπρεπε να αναπτυχθούν.

Ο 1ος τόμος περιλαμβάνει την ερμηνεία των άρθρων 1-95 και ο 2ος τόμος την ερμηνεία των υπόλοιπων άρθρων, 96-190 του Ν 4548/2018. Κάθε άρθρο, πέραν του ερμηνευτικού του κειμένου, συνοδεύεται από το απόσπασμα της αιτιολογικής έκθεσης και ειδική βιβλιογραφία, ενώ υπό το άρθρο 12 έχουν τεθεί ως Παράρτημα τα ζητήματα δημοσιότητας υποκαταστημάτων αλλοδαπών εταιριών.

Η ερμηνεία είναι προσανατολισμένη στις πρακτικές ανάγκες του εφαρμοστή, χωρίς να λείπει, όμως, και η θεωρητική εμβάθυνση στον βαθμό που είναι απαραίτητη για την ανάδειξη του σκοπού των διατάξεων και της ορθότητας των προτεινόμενων λύσεων.

Στόχος του έργου είναι να παράσχει στην επιστημονική κοινότητα και σε κάθε ενασχολούμενο με τις ανώνυμες εταιρίες (δικηγόρους, δικαστές, λογιστές, συμβούλους επιχειρήσεων κ.λπ.) μία συστηματική και εις βάθος ερμηνεία του δικαίου της ΑΕ.

Πρόλογος 2ης έκδοσης VII

Πρόλογος 1ης έκδοσης IX

Συνεργάτες (αλφαβητικά και καθ’ ύλη) XI

Βιογραφικά Συγγραφέων ΧIII

Συντομογραφίες LV

Βιβλιογραφία LIX

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

I. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΕ ΔΙΕΘΝΩΣ -
ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΑΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ -
ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΕ & ΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΗΣ ΑΕ -
ΤΟ ΕΤΑΙΡΙΚΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ

1. Η ανανέωση του εταιρικού δικαίου και η σημασία της ανώνυμης εταιρίας 6

2. Η ιστορία και η εξέλιξη της ΑΕ 8

2.1. Η αρχική μορφή της ανώνυμης εταιρίας 8

2.2. Ο 19ος αιώνας 9

2.3. Ο 20ός αιώνας 9

2.4. Η σημερινή ανάπτυξη του δικαίου της ΑΕ 10

3. Το δίκαιο της ΑΕ στην Ελλάδα 10

3.1. Μέχρι τον κ.ν. 2190/1920 10

3.2. Μετά τον κ.ν. 2190/1920 και μέχρι το ν. 4548/2018 12

4. Τα χαρακτηριστικά της ΑΕ 14

4.1. Η ποικιλία των χαρακτηριστικών της ΑΕ 14

4.2. Η σχετικότητα των ορισμών της ΑΕ 15

5. Ο «τύπος» της ΑΕ 17

6. Οι «τύποι» της ΑΕ 19

6.1. Η ΑΕ με εισηγμένες μετοχές ή άλλες κινητές αξίες 20

6.2. Οι «μικρές», οι «κλειστές» και οι «οικογενειακές» ΑΕ 20

6.2.1. Οι «μικρές» ΑΕ 21

6.2.2. Οι «κλειστές» ΑΕ 22

6.2.3. Οι οικογενειακές ΑΕ 23

6.3. Η μονοπρόσωπη ΑΕ 23

6.4. Άλλοι τύποι ΑΕ 24

7. Το εταιρικό συμφέρον 24

7.1. Το πρόβλημα 24

7.2. Οι προτεινόμενες λύσεις 25

7.3. Παράμετροι που επηρεάζουν τον προσδιορισμό
του εταιρικού συμφέροντος 33

7.4. Το συμφέρον του ομίλου 36

II. ΕΤΑΙΡΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

1. Εισαγωγικά 39

2. Η ελευθερία εγκατάστασης (49 ΣΛΕΕ και 54 ΣΛΕΕ) ως κεντρικός άξονας
του ενωσιακού εταιρικού δικαίου 39

3. Η ελευθερία κυκλοφορίας των κεφαλαίων (63 ΣΛΕΕ) ως διέπουσα
ειδικότερα ζητήματα του ενωσιακού εταιρικού δικαίου 42

4. Οι ενωσιακές νομοθετικές πράξεις στον τομέα του εταιρικού δικαίου 44

4.1. Οι Οδηγίες 45

4.1.1. Η Πρώτη Οδηγία 68/151/ΕΟΚ που αντικαταστάθηκε
από την Οδηγία 2009/101/ΕΚ 45

4.1.2. Η Δεύτερη Οδηγία 77/91/ΕΟΚ που αντικαταστάθηκε
από την Οδηγία 2012/30/ΕΕ 46

4.1.3. Η Τρίτη Οδηγία 78/855/ΕΟΚ που αντικαταστάθηκε
από την Οδηγία 2011/35/ΕΕ 46

4.1.4. Η Τέταρτη Οδηγία 78/660/ΕΟΚ που αντικαταστάθηκε
από την Οδηγία 2013/34/ΕΕ 46

4.1.5. Η Οδηγία 86/635/ΕΟΚ 46

4.1.6. Η Έκτη Οδηγία 82/891/ΕΟΚ 47

4.1.7. Η Έβδομη Οδηγία 83/349/ΕΟΚ που αντικαταστάθηκε
από την Οδηγία 2013/34/ΕΕ 47

4.1.8. Η Όγδοη Οδηγία 84/253/ΕΟΚ 47

4.1.9. Η Ενδέκατη Οδηγία 89/666/ΕΟΚ 47

4.1.10 Η Οδηγία 2004/25/ΕΚ 47

4.1.11. Η Δέκατη Οδηγία 2005/56/ΕΚ 48

4.1.12. Η Οδηγία 2006/43/ΕΚ και η μετέπειτα Οδηγία 2014/56/ΕΕ 48

4.1.13. Οι Οδηγίες 2007/36/ΕΚ και 2017/828/ΕΕ 48

4.1.14. Η Οδηγία 2012/17/ΕΕ 48

4.1.15. Η Οδηγία 2013/34/ΕΕ 49

4.1.16. Η Οδηγία 2013/36/ΕΕ 49

4.1.17. Η Έκθεση Ομάδας Εργασίας του 2011 και η 14 Οδηγία 49

4.1.18. Η Οδηγία (ΕΕ) 2017/1132 50

4.1.19. Τα πιο πρόσφατα βήματα: Οι Οδηγίες (ΕΕ) 2019/1151 και (ΕΕ) 2019/2121 50

4.2. Οι Κανονισμοί 51

4.2.1. Ο Κανονισμός (ΕΟΚ) 2137/85 για τον Ευρωπαϊκό Όμιλο
Οικονομικού Σκοπού (ΕΟΟΣ) 51

4.2.2. Ο Κανονισμός (ΕΚ) 2157/2001 για την Ευρωπαϊκή Εταιρία (SE) 51

4.2.3. Ο Κανονισμός (ΕΚ) 1435/2003 για την Ευρωπαϊκή Συνεταιριστική Εταιρία (SCE) 52

4.2.4. Οι Κανονισμοί (ΕΚ) 1606/2002 και (ΕΚ) 1126/2008
για τα διεθνή λογιστικά πρότυπα (ΔΛΠ) 52

4.2.5. Ο Εκτελεστικός Κανονισμός (ΕΕ) 2018/1212 52

III. ΕΙΣΗΓΜΕΝΗ ΑΕ

1. Η έννοια της «εισηγμένης ΑΕ» μετά τον ν. 4548/2018 και η θέση της
στο μεταίχμιο του εταιρικού δικαίου και δικαίου της κεφαλαιαγοράς 58

2. Οι λόγοι εισαγωγής τίτλων της ΑΕ προς διαπραγμάτευση 60

3. Η προστασία των μετόχων και των κατόχων λοιπών τίτλων
(επενδυτών) ως κύρια ratio του «ειδικού δικαίου της εισηγμένης ΑΕ» 62

4. Ρυθμίσεις εταιρικού δικαίου 63

4.1. Γενικά 63

4.2. Εποπτεία – Μητρώο 65

4.3. Μετοχικό κεφάλαιο 66

4.4. Διοικητικό Συμβούλιο 67

4.5. Γενική Συνέλευση 69

4.6. Δικαιώματα μειοψηφίας 72

4.7. Χρηματοοικονομικές καταστάσεις – Διεθνή Πρότυπα Χρηματοοικονομικής
Αναφοράς – Μη χρηματοοικονομικές καταστάσεις 72

4.8. Εξαγορά μετοχών 74

4.9. Λύση και έμμεση διαγραφή από τη ρυθμιζόμενη αγορά 74

5. Ρυθμίσεις δικαίου κεφαλαιαγοράς 75

5.1. Προϋποθέσεις εισαγωγής τίτλων ΑΕ σε ρυθμιζόμενη αγορά 75

5.2. Έκτακτες υποχρεώσεις πληροφόρησης (δημοσιότητας) 77

5.3. Απαγόρευση κατάχρησης της αγοράς 78

5.4. Δημόσιες προτάσεις αγοράς κινητών αξιών 80

IV. ΟΜΙΛΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

1. Έννοια και σημασία των ομίλων επιχειρήσεων 85

2. Μορφές ομιλικής σύνδεσης 89

3. Διάκριση των ομίλων επιχειρήσεων από παρεμφερείς έννοιες 94

4. Νομικά ζητήματα των ομίλων επιχειρήσεων 96

4.1. Ζητήματα εταιρικού δικαίου 96

4.2. Λοιποί κλάδοι δικαίου 98

V. ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

1. Έννοια, πεδίο εφαρμογής και κύριοι άξονες της εταιρικής διακυβέρνησης 104

1.1. Έννοια και κύριοι άξονες 104

1.2. Πεδίο εφαρμογής και διαφοροποίηση των κανόνων ΕΔ μεταξύ των επιμέρους
κατηγοριών εταιριών 105

2. Η διάρθρωση των κανόνων ΕΔ 107

2.1. Νομική φύση των κανόνων ΕΔ 107

2.2. Η εξέλιξη της ΕΔ στην ελληνική έννομη τάξη έως το 2020: Ν. 3016/2002
και Κώδικες Εταιρικής Διακυβέρνησης 108

2.3. Η αναθεώρηση του πλαισίου της ΕΔ: Ν. 4706/2020 και νέος Κώδικας ΕΔ 109

3. Οι κανόνες ΕΔ για το ΔΣ 112

3.1. Διάκριση των μελών του ΔΣ σε εκτελεστικά, μη εκτελεστικά
και ανεξάρτητα μη εκτελεστικά 112

3.2. Ευθύνη 115

3.3. Τα ανεξάρτητα μη εκτελεστικά μέλη 118

3.3.1. Ιδιότητα ανεξάρτητου μη εκτελεστικού μέλους 118

3.3.2. Κριτική θεσμού 121

3.4. Καταλληλότητα των μελών του ΔΣ 122

4. Οι επιτροπές του ΔΣ 124

4.1. Ο ρόλος των επιτροπών του ΔΣ 124

4.2. Ειδικά η Επιτροπή Ελέγχου 125

5. Σύστημα ΕΔ και Σύστημα Εσωτερικού Ελέγχου 127

5.1. Σύστημα ΕΔ 127

5.2. Το Σύστημα Εσωτερικού Ελέγχου και τα επιμέρους συστατικά του 128

5.2.1. Σύστημα Εσωτερικού Ελέγχου 128

5.2.2. Εσωτερικός Έλεγχος 128

5.2.3. Διαχείριση Κινδύνων – Κανονιστική Συμμόρφωση 130

6. Κανονισμός λειτουργίας, κυρώσεις και άλλες διατάξεις 132

7. Ειδικά η ΕΔ των εταιριών του χρηματοπιστωτικού τομέα
και των εταιριών του Δημοσίου 133

VI. ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ

1. Έννοια 138

2. Διεθνείς πρωτοβουλίες 140

2.1. Πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 141

2.2. Οι Κατευθυντήριες Οδηγίες του ΟΟΣΑ για τις Πολυεθνικές Επιχειρήσεις 143

2.3. Πρωτοβουλίες των Ηνωμένων Εθνών 144

2.4. Πρωτοβουλίες του Διεθνούς Οργανισμού Τυποποίησης 144

2.5. Πρωτοβουλίες της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας 145

3. Η ΕΚΕ de lege lata 145

3.1. Η Οδηγία 2014/95/ΕΕ και τα άρθρ. 151, 154 ν. 4548/2018 –
πλέον η νέα Οδηγία 2022/2464 145

3.2. Η σημασία της Οδηγίας 2014/95/ΕΕ και πλέον της νέας Οδηγίας (ΕΕ) 2022/2464
για το εταιρικό δίκαιο 147

VII. Η ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ & Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΑΕ

1. H σημασία της λογιστικής 155

1.1. Το πεδίο εφαρμογής 155

1.2. Η τήρηση των λογιστικών αρχείων 158

1.3. Η σύνταξη των χρηματοοικονομικών καταστάσεων 158

2. Το λογιστικό δίκαιο της ΑΕ 161

2.1. Το πλαίσιο σύνταξης των χρηματοοικονομικών καταστάσεων στην Ελλάδα 161

2.2. Οι χρηματοοικονομικές καταστάσεις σύμφωνα με τα ΕΛΠ 162

2.3. Οι χρηματοοικονομικές καταστάσεις σύμφωνα με τα ΔΠΧΑ 163

2.4. Αρχές κατάρτισης των χρηματοοικονομικών καταστάσεων 165

3. Οι χρηματοοικονομικές καταστάσεις 166

3.1. Ο ισολογισμός 166

3.2. Η κατάσταση αποτελεσμάτων 167

3.3. Η κατάσταση μεταβολών καθαρής θέσης 169

3.4. Η κατάσταση χρηματοροών 170

3.5. Το προσάρτημα 171

4. Οι ενοποιημένες χρηματοοικονομικές καταστάσεις 172

5. Ο έλεγχος των χρηματοοικονομικών καταστάσεων 174

6. Μη χρηματοοικονομική πληροφόρηση 177

6.1. Λογιστική μη χρηματοοικονομικής πληροφόρησης 178

6.2. Εκθέσεις μη χρηματοοικονομικής πληροφόρησης 180

6.3. Έλεγχος εκθέσεων μη χρηματοοικονομικής πληροφόρησης 188

ΝΟΜΟΣ 4548/2018

«Αναμόρφωση του δικαίου των ανωνύμων εταιρειών»
(ΦΕΚ Α΄ 104/13.6.2018)

Τμήμα Πρώτο

ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ

Άρθρο 1 – Έννοια της ανώνυμης εταιρείας - Πεδίο εφαρμογής του
παρόντος νόμου 193

1. Αντικείμενο ρύθμισης 196

2. Τα τρία θεμελιώδη χαρακτηριστικά της ΑΕ 197

2.1. Ο κεφαλαιουχικός χαρακτήρας 197

2.2. Η νομική προσωπικότητα 197

2.3. Η εμπορική ιδιότητα 200

3. Η κάμψη της νομικής προσωπικότητας 200

Άρθρο 2 – Ορισμοί 210

Άρθρο 3 – Επίλυση διαφορών 212

1. Αποκλειστική δωσιδικία της έδρας της εταιρίας 213

2. Υπαγωγή εταιρικών διαφορών σε διαιτησία και διαμεσολάβηση 214

Τμήμα Δεύτερο

ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ –
ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟΥ ΤΗΣ

Άρθρο 4 – Τρόπος ίδρυσης της ανώνυμης εταιρείας και τροποποίησης
του καταστατικού της 217

1. Ο αριθμός των ιδρυτών και η μονοπρόσωπη ΑΕ 220

2. Το καταστατικό της ΑΕ 221

2.1. Έννοια, λειτουργία και νομική φύση του καταστατικού 221

2.2. Τροποποίηση του καταστατικού, διάκριση από παρεμφερείς έννοιες 223

3. Οι εξωεταιρικές συμφωνίες 227

Άρθρο 5 – Περιεχόμενο του καταστατικού 231

1. Υποχρεωτικό περιεχόμενο του καταστατικού 232

2. Προαιρετικό περιεχόμενο του καταστατικού 234

Άρθρο 6 – Επωνυμία 237

1. Έννοια και λειτουργία της επωνυμίας 238

2. Ειδικές διατάξεις για την επωνυμία της ΑΕ 240

Άρθρο 7 – Έδρα της εταιρείας 243

1. Έννοια και κανόνες περί έδρας 246

2. Η σημασία της έδρας της ΑΕ ως προς τη λειτουργία της 248

3. Το εφαρμοστέο δίκαιο στην ΑΕ 249

3.1. Σημασία και θεωρίες 249

3.2. Το δίκαιο της «πραγματικής έδρας» ως κρατούσα αντίληψη στην Ελλάδα 250

3.3. Παρεκκλίσεις από τον κανόνα της «πραγματικής έδρας» 251

4. Έκταση εφαρμογής της Lex societatis 253

4.1. Σύσταση – Ικανότητα δικαίου – Λύση 253

4.2. Εσωτερικές σχέσεις 254

4.3. Δίκαιο συνδεδεμένων επιχειρήσεων 254

4.4. Ευθύνη εταίρων και οργάνων έναντι τρίτων 255

4.5. Διασυνοριακές συγχωνεύσεις 255

4.6. Ειδικότερα η πτώχευση 257

5. Η έδρα της Ευρωπαϊκής Εταιρίας (SE) 257

6. Η μεταφορά της έδρας 258

7. Δευτερεύουσες εγκαταστάσεις 262

Άρθρο 8 – Διάρκεια της εταιρείας 264

Άρθρο 9 – Έλεγχος που διενεργείται κατά την ίδρυση της ανώνυμης εταιρείας
και τις εταιρικές μεταβολές 267

1. Το αντικείμενο της ρύθμισης 270

2. Ο έλεγχος κατά την ίδρυση της ΑΕ 271

2.1. Ο έλεγχος των κοινών ΑΕ 271

2.2. Ο έλεγχος των «ειδικών» ΑΕ 272

3. Ο έλεγχος κατά την τροποποίηση του καταστατικού 276

4. Ο έλεγχος κατά την καταχώριση στο Γ.Ε.ΜΗ. μεταβολών,
που δεν αποτελούν τροποποίηση καταστατικού 278

Άρθρο 10 – Πράξεις κατά το ιδρυτικό στάδιο - Ευθύνη ιδρυτών 280

1. Αντικείμενο της ρύθμισης 281

2. Οι πράξεις κατά το ιδρυτικό στάδιο 281

2.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 281

2.2. Η νομική φύση της υπό ίδρυση ΑΕ 282

2.3. Η ευθύνη των ιδρυτών και η ανάληψη της ευθύνης από την ιδρυθείσα ΑΕ 283

2.4. Η κτήση δικαιωμάτων από την ιδρυθείσα ΑΕ 286

3. Η ευθύνη των ιδρυτών από πλημμέλειες κατά την ίδρυση της εταιρίας 287

Άρθρο 11 – Κήρυξη της ακυρότητας της εταιρείας 289

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 291

1.1. Αντικείμενο της ρύθμισης 291

1.2. Η νομική αντιμετώπιση ελαττωμάτων του καταστατικού ή των δηλώσεων
βούλησης των ιδρυτών μετά την ίδρυση της ΑΕ 293

2. Το πραγματικό της διάταξης 295

2.1. Οι λόγοι ακύρωσης 295

2.2. Η δικαστική ακύρωση 297

Τμήμα Τρίτο

ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ

Άρθρο 12 – Πράξεις και στοιχεία που υποβάλλονται σε δημοσιότητα
στο Γ.Ε.ΜΗ. 302

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 305

2. Οι δημοσιευτέες πράξεις και στοιχεία 306

2.1. Σύσταση ΑΕ και τροποποιήσεις καταστατικού 307

2.2. Διορισμός, εκλογή ή παύση προσώπων που ασκούν διαχείριση
ή εκπροσωπούν την ΑΕ, των ελεγκτών και των εκκαθαριστών 308

2.3. Κεφάλαιο 309

2.4. Χρηματοοικονομικές καταστάσεις και εκθέσεις ΔΣ 309

2.5. Δικαστικές αποφάσεις, λύση και διαγραφή της ΑΕ 310

3. Ο μη εξαντλητικός χαρακτήρας του καταλόγου
των δημοσιευτέων στοιχείων του άρθρ. 12 311

4. Έννομα αποτελέσματα της δημοσιότητας στο Γ.Ε.ΜΗ. 312

4.1. Εισαγωγικά 312

4.2. Δηλωτικός χαρακτήρας 313

4.3. Συστατικός χαρακτήρας και άλλες λειτουργίες της δημοσιότητας 314

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ 12

Ζητήματα δημοσιότητας υποκαταστημάτων αλλοδαπών εταιριών

1. Η Οδηγία (ΕΕ) 2017/1132 319

2. Το πεδίο εφαρμογής των διατάξεων των άρθρ. 36-45 ν. 4919/2022 320

2.1. Νομικοί τύποι εταιρειών 320

2.2. H έννοια του «υποκαταστήματος» 321

3. Τα απαιτούμενα στοιχεία και έγγραφα δημοσιότητας 322

3.1. Για τα υποκαταστήματα εταιριών των κρατών μελών
ΕΕ και ΕΟΧ (άρθρ. 39 ν. 4919/2022) 322

3.1.1. Σκοπός του άρθρ. 39 ν. 4919/2022 322

3.1.2. Δημοσιότητα 323

3.1.3. Τα λογιστικά έγγραφα 325

3.2. Για τα υποκαταστήματα εταιριών των τρίτων χωρών (άρθρ. 43 ν. 4919/2022) 326

4. Μητρώο δημοσιότητας (άρθρ. 36 παρ. 1 ν. 4919/2022) 327

5. Αποκλίσεις των διατυπώσεων δημοσιότητας στην αλλοδαπή και στην ημεδαπή
(άρθρ. 36 παρ. 2 ν. 4919/2022) 328

6. Σύσταση περισσοτέρων υποκαταστημάτων (άρθρ. 36 παρ. 3 ν. 4919/2022) 328

7. Η προστασία των τρίτων (άρθρ. 36 παρ. 4 ν. 4919/2022) 329

8. Στοιχεία εγγράφων των υποκαταστημάτων αλλοδαπής εταιρίας
(άρθρ. 37 ν. 4919/2022) 330

Άρθρο 13 – Τρόπος πραγματοποίησης της δημοσιότητας 332

1. Η «εμπορική δημοσιότητα» των δημοσιευτέων πράξεων και στοιχείων για τις ΑΕ 334

2. Οργάνωση και διάρθρωση του Γ.Ε.ΜΗ. 336

3. Οι καταχωρίσεις στο Γ.Ε.ΜΗ. 337

Άρθρο 14 – Στοιχεία εγγράφων της εταιρείας 340

1. Τα έγγραφα και ο διαδικτυακός τόπος της ΑΕ
ως δευτερεύοντα μέσα δημοσιότητας 341

2. Επιμέρους στοιχεία των εγγράφων και του διαδικτυακού τόπου της ΑΕ 342

3. Συνέπειες της παράλειψης αναφοράς των απαιτούμενων στοιχείων 343

Τμήμα Τέταρτο

ΜΕΤΟΧΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Κεφάλαιο Α΄

ΚΑΛΥΨΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

Άρθρο 15 – Κεφάλαιο της ανώνυμης εταιρείας 344

1. Έννοια και λειτουργία του μετοχικού κεφαλαίου 345

1.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 345

1.2. Η αρχή του σχηματισμού του μετοχικού κεφαλαίου 346

1.3. Η αρχή της διατήρησης του μετοχικού κεφαλαίου 348

2. Νόμισμα και ύψος του μετοχικού κεφαλαίου 349

Άρθρο 16 – Κάλυψη του κεφαλαίου 350

1. Κάλυψη του μετοχικού κεφαλαίου: Έννοια, νομική φύση και εφαρμοστέο δίκαιο 351

2. Χρόνος κατάρτισης της σύμβασης ανάληψης 354

3. Τα συμβαλλόμενα πρόσωπα στη σύμβαση ανάληψης 356

4. Η δημόσια προσφορά μετοχών ειδικότερα 357

Άρθρο 17 – Εισφορές σε είδος και αποτίμηση των εισφορών αυτών 361

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 364

2. Εισφορά σε είδος και απόσχιση κλάδου 366

3. Έννοια της εισφοράς σε είδος 367

4. Πρόβλεψη της εισφοράς σε είδος στο καταστατικό ή στην απόφαση
περί αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου 369

5. Αποτίμηση της εισφοράς σε είδος 370

6. Ανώμαλη εξέλιξη της υποχρέωσης καταβολής επί εισφοράς σε είδος 372

7. Οι συγκεκαλυμμένες εισφορές σε είδος 373

Άρθρο 18 – Δυνατότητα μη αποτίμησης των εταιρικών εισφορών 377

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 379

2. Οι εξαιρέσεις από την ad hoc αποτίμηση 380

2.1. Μέσα χρηματαγοράς ή κινητές αξίες 380

2.2. Προηγούμενη αποτίμηση από εμπειρογνώμονα 381

2.3. Αποτίμηση στο πλαίσιο οικονομικών καταστάσεων 383

3. Υποχρεώσεις δημοσιότητας 383

Άρθρο 19 – Μεταγενέστερη απόκτηση στοιχείων του ενεργητικού 385

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 386

2. Απαγορευμένες συμβάσεις 387

3. Έννομες συνέπειες 389

4. Έγκυρη σύναψη συμβάσεων 390

5. Εξαιρέσεις από την απαγόρευση 390

Άρθρο 20 – Καταβολή και πιστοποίηση της καταβολής του κεφαλαίου 392

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 396

2. Οι εισφορές σε χρήμα 396

2.1. Γενικά 396

2.2. Κατάθεση σε ειδικό τραπεζικό λογαριασμό της εταιρίας 397

2.3. Χρησιμοποίηση της εισφοράς για σκοπούς της εταιρίας 398

2.4. Προκαταβολές έναντι μελλοντικής εισφοράς 400

2.5. Καταβολή της εισφοράς διά συμψηφισμού 401

3. Χρόνος καταβολής των εισφορών 403

4. Πιστοποίηση της καταβολής του κεφαλαίου 405

5. Η μη εμπρόθεσμη καταβολή του κεφαλαίου 409

Άρθρο 21 – Μερική καταβολή του κεφαλαίου 411

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 414

2. Προϋποθέσεις και συνέπειες της μερικής καταβολής 416

3. Συνέπειες από τη μη εμπρόθεσμη καταβολή δόσης 419

Άρθρο 22 – Απαγόρευση απαλλαγής από την υποχρέωση καταβολής
εισφοράς ή επιστροφής της εισφοράς 423

Κεφάλαιο Β΄

ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

Άρθρο 23 – Είδη αύξησης 425

1. Αντικείμενο ρύθμισης 426

2. Γενικά ως προς την αύξηση κεφαλαίου 426

2.1. Η σημασία της αύξησης 426

2.2. Είδη και παραλλαγές της αύξησης κεφαλαίου 428

2.2.1. Τακτική και έκτακτη αύξηση 428

2.2.2. Πραγματική και ονομαστική αύξηση 428

2.2.3. Αύξηση με χρηματικές εισφορές και αύξηση με εισφορές σε είδος 430

2.2.4. Παραλλαγές της αύξησης: αύξηση κεφαλαίου υπό αίρεση,
προκαταβολές μετόχων και «αυξομείωση» κεφαλαίου 430

2.2.4.1. Αύξηση κεφαλαίου υπό αίρεση 430

2.2.4.2. Προκαταβολές μετόχων ενόψει αύξησης κεφαλαίου 430

2.2.4.3. «Αυξομείωση» κεφαλαίου 431

2.2.5. Με ιδιωτική τοποθέτηση ή με δημόσια εγγραφή –
ιδιαιτερότητες επί εισηγμένων εταιριών 432

Άρθρο 24 – Έκτακτη αύξηση κεφαλαίου 434

1. Αντικείμενο ρύθμισης και τροποποιήσεις σε σχέση με το κ.ν. 2190/1920 435

1.1. Ειδικότερα: η κατάργηση του άρθρ. 13 παρ. 4α κ.ν. 2190/1920 436

2. Η έκτακτη αύξηση με απόφαση ΔΣ 436

3. Η έκτακτη αύξηση με απόφαση συνήθους ΓΣ 438

4. Ο νομικός χαρακτήρας της έκτακτης αύξησης 438

Άρθρο 25 – Απόφαση και διαδικασία αύξησης κεφαλαίου 440

1. Αντικείμενο ρύθμισης 441

2. Νομική φύση της αύξησης κεφαλαίου 442

3. Περιεχόμενο της απόφασης για την αύξηση 442

4. Προσδιορισμός της τιμής διάθεσης και εξουσιοδότηση στο ΔΣ
για τον προσδιορισμό της 444

4.1 Προσδιορισμός της τιμής διάθεσης 444

4.2 Ειδικότερα, η έκδοση μετοχών υπέρ το άρτιο 444

4.3 Εξουσιοδότηση στο ΔΣ για τον προσδιορισμό της τιμής διάθεσης 446

5. Αναγκαιότητα έγκρισης από τις κατηγορίες μετόχων 446

6. Έλεγχος της απόφασης για αύξηση κεφαλαίου 448

Άρθρο 26 – Δικαίωμα προτίμησης 450

1. Αντικείμενο ρύθμισης 452

2. Σημασία, φύση, διάκριση από συναφείς έννοιες και δυνατότητα
μεταβίβασης του δικαιώματος προτίμησης 452

2.1 Σημασία και φύση του δικαιώματος 452

2.2 Διάκριση από συναφείς έννοιες 453

2.3 Μεταβίβαση του δικαιώματος προτίμησης και, επί εισηγμένων εταιριών,
αποκοπή και χωριστή διαπραγμάτευση δικαιώματος 454

3. Φορείς και πεδίο εφαρμογής του δικαιώματος προτίμησης 455

4. Διαδικασία άσκησης του δικαιώματος προτίμησης 457

4.1 Καθορισμός από τη ΓΣ και εύρος προθεσμίας άσκησης του δικαιώματος 457

4.2 Καθορισμός από το ΔΣ της προθεσμίας άσκησης του δικαιώματος 458

4.3 Ειδικές περιπτώσεις έναρξης της προθεσμίας 458

4.4 Η πρόσκληση άσκησης του δικαιώματος προτίμησης και η σημασία αυτής 459

4.5 Δημοσίευση της πρόσκλησης άσκησης του δικαιώματος προτίμησης 460

5. Προστασία του δικαιώματος προτίμησης 460

6. Ελεύθερη διάθεση μετοχών από το ΔΣ 461

Άρθρο 27 – Περιορισμός ή αποκλεισμός του δικαιώματος προτίμησης 463

1. Αντικείμενο ρύθμισης 464

2. Προϋποθέσεις περιορισμού ή κατάργησης του δικαιώματος προτίμησης 465

2.1. Τυπικές προϋποθέσεις 465

2.1.1. Απόφαση ΓΣ 465

2.1.2. Σύνταξη έκθεσης από το ΔΣ 465

2.2. Ουσιαστικές προϋποθέσεις 467

2.2.1. Εταιρικό συμφέρον 467

2.2.2. Συνέπειες λήψης απόφασης κατά παράβαση του εταιρικού συμφέροντος 468

2.2.3. Αρχή της ισότιμης μεταχείρισης 468

3. Ειδικές περιπτώσεις 469

3.1. Ανάληψη μετοχών από πιστωτικό ίδρυμα 469

3.2. Πρόγραμμα διάθεσης μετοχών 469

3.3. Μικτή αύξηση (με χρηματικές εισφορές και εισφορές σε είδος) 469

3.4. Εξουσιοδότηση του ΔΣ ή της συνήθους ΓΣ να αποκλείσει
το δικαίωμα προτίμησης 470

Άρθρο 28 – Δυνατότητα μερικής κάλυψης του κεφαλαίου
σε περιπτώσεις αύξησης 472

Κεφάλαιο Γ΄

ΜΕΙΩΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΣΒΕΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

Άρθρο 29 – Μείωση κεφαλαίου 474

1. Γενικά – Λειτουργία, καταστατική διάσταση και σκοποί της μείωσης κεφαλαίου 478

2. Είδη και τεχνικές μείωσης κεφαλαίου 480

2.1. Είδη μείωσης κεφαλαίου 480

2.2. Τεχνικές μείωσης κεφαλαίου 482

3. Η εταιρική απόφαση για τη μείωση κεφαλαίου 483

3.1. Αρμοδιότητα 483

3.2. Πρόσκληση ΓΣ 485

3.3. Περιεχόμενο της απόφασης μείωσης κεφαλαίου 486

3.3.1. Ελάχιστο περιεχόμενο απόφασης και αποκλίσεις από την πρόσκληση 486

3.3.2. Περιορισμοί της εξουσίας της ΓΣ 487

3.4. Δημοσιότητα της απόφασης 490

3.5. Διοικητική έγκριση 491

3.6. Έγκριση από λοιπές υφιστάμενες κατηγορίες μετόχων 491

4. Έννομα αποτελέσματα - Δικαιούχοι προϊόντος μείωσης κεφαλαίου 493

5. Ελαττωματική μείωση κεφαλαίου 495

Άρθρο 30 – Προστασία δανειστών σε περίπτωση μείωσης κεφαλαίου 496

1. Η αναγκαιότητα προστασίας των δανειστών
στη μείωση κεφαλαίου – Ρυθμιστικές επιλογές 498

2. Πεδίο εφαρμογής 499

3. Περιορισμός καταβολής στους μετόχους 501

3.1. Χρόνος αναφοράς ληξιπρόθεσμων απαιτήσεων 501

3.2. Αντιρρήσεις δανειστών ληξιπρόθεσμων απαιτήσεων - Συνέπειες 501

3.3. Αντιρρήσεις δανειστών μη ληξιπρόθεσμων απαιτήσεων 503

3.4. Δικαστική διαδικασία επίλυσης αντιρρήσεων δανειστών 504

3.5. Επαρκείς ασφάλειες 505

3.6. Έναρξη και έκταση καταβολών στους μετόχους 506

4. Έννομες συνέπειες ελαττωματικής καταβολής 507

Άρθρο 31 – Ειδικοί τρόποι μείωσης του κεφαλαίου 509

1. Γενικά 510

2. Μείωση κεφαλαίου σε είδος 510

3. Μείωση κεφαλαίου με σχηματισμό ειδικού αποθεματικού 513

Άρθρο 32 – Απόσβεση του κεφαλαίου 516

1. Γενικά 518

2. Νομική φύση 519

3. Διαδικασία και προϋποθέσεις της απόσβεσης 520

3.1. Αρμοδιότητα 520

3.2. Περιεχόμενο απόφασης 521

3.3. Πηγές χρηματοδότησης της απόσβεσης 522

3.4. Έγκριση της απόσβεσης από κατηγορίες μετοχών 524

3.5. Δημοσιότητα 525

4. Αποτελέσματα της απόσβεσης και αποσβεσμένες μετοχές («μετοχές επικαρπίας») 525

Τμήμα Πέμπτο

ΜΕΤΟΧΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΙ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

Κεφάλαιο Α΄

ΟΙ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΙ ΤΙΤΛΟΙ

Άρθρο 33 – Οι εκδιδόμενοι τίτλοι 528

1. Αντικείμενο ρύθμισης 530

2. Ο κλειστός αριθμός των εκδιδόμενων τίτλων 531

3. Οι κατηγορίες και οι σειρές των τίτλων 532

4. Οι συνδεδεμένοι τίτλοι 533

5. Η δυνατότητα χωριστής διάθεσης δικαιωμάτων από τους τίτλους 534

6. Η διάσπαση (split) και η συνένωση μετοχών (reverse split) 536

Κεφάλαιο Β΄

ΜΕΤΟΧΕΣ

Άρθρο 34 – Διαίρεση του κεφαλαίου σε μετοχές 538

1. Αντικείμενο ρύθμισης 540

2. Η έννοια της μετοχής 541

2.1. Ως τμήμα του κεφαλαίου 541

2.2. Η μετοχική έννομη σχέση 542

2.2.1. Κτήση και απώλεια της μετοχικής ιδιότητας 542

2.2.2. Δικαιώματα και υποχρεώσεις από τη μετοχική σχέση 544

2.2.2.1. Δικαιώματα διοικήσεως 544

2.2.2.2. Περιουσιακά δικαιώματα και δυνατότητα άσκησης εταιρικών αξιώσεων 545

2.2.2.3. Υποχρεώσεις του μετόχου 546

2.3. Η μετοχή ως τίτλος 546

Άρθρο 35 – Ονομαστική αξία μετοχών 548

1. Αντικείμενο ρύθμισης και ορολογικές αποσαφηνίσεις 550

2. Η σημασία πρόβλεψης της ονομαστικής αξίας της μετοχής 550

3. Διαφοροποίηση της ονομαστικής αξίας των μετοχών 552

4. Τιμή έκδοσης της μετοχής 553

Άρθρο 36 – Αρχή της ισότητας 557

1. Αντικείμενο ρύθμισης 559

2. Αρχή της ισότητας 559

2.1. Περιεχόμενο 559

2.2. Εξαιρέσεις 560

3. Αρχή της ίσης μεταχείρισης 560

4. Υποχρέωση πίστης των μετόχων 562

4.1. Γενικά 562

4.2. Θεμελίωση της υποχρέωσης πίστης 563

4.3. Υποχρεώσεις κατά την άσκηση δικαιωμάτων διοίκησης 565

4.4. Συνέπειες παράβασης 566

Άρθρο 37 – Κοινές μετοχές 567

1. Αντικείμενο ρύθμισης 567

2. Οι κοινές μετοχές ως «κατηγορία υποδοχής» 568

3. Η ύπαρξη τουλάχιστον μίας κοινής μετοχής 568

4. Δικαιώματα των κοινών μετόχων 569

Άρθρο 38 – Προνομιούχες μετοχές 570

1. Αντικείμενο ρύθμισης 573

2. Έννοια και σκοπός των προνομίων 573

3. Διαδικασία έκδοσης προνομιούχων μετοχών 574

3.1. Με πρόβλεψη στο καταστατικό 574

3.2. Με τροπή κοινών μετοχών σε προνομιούχες 576

3.3. Ιδιαιτερότητες των εκδιδόμενων τίτλων 576

4. Τα επιμέρους προνόμια 577

4.1. Ο κανόνας του ελεύθερου προσδιορισμού των προνομίων 577

4.2. Τα προνόμια της παρ. 1 577

4.2.1. Προνομιακή απόληψη μερίσματος και σωρευτικό μέρισμα 577

4.2.2. Προνομιακή απόδοση κεφαλαίου κατά τη μείωση κεφαλαίου
και την εκκαθάριση 579

4.3. Τα προνόμια της παρ. 2 580

4.3.1. Παροχή σταθερού μερίσματος 580

4.3.2. Συμμετοχή στα κέρδη 580

4.3.3. Απόληψη τόκου 581

5. Είδη προνομιούχων μετοχών 581

5.1. Προνομιούχες μετοχές με και χωρίς δικαίωμα ψήφου 581

5.2. Προνομιούχες μετοχές μετατρέψιμες σε κοινές 582

5.3. Προνομιούχες μετοχές προβλεπόμενες σε ειδική νομοθεσία 584

6. Κατάργηση ή περιορισμός του προνομίου 584

Άρθρο 39 – Εξαγοράσιμες μετοχές 586

1. Αντικείμενο ρύθμισης 588

2. Λειτουργία και χαρακτηριστικά των εξαγοράσιμων μετοχών 589

3. Διαδικασία έκδοσης εξαγοράσιμων μετοχών και προσδιορισμός
των προϋποθέσεων και των τρόπων εξαγοράς 591

3.1. Έκδοση εξαγοράσιμων μετοχών μέσω αύξησης κεφαλαίου 591

3.2. Προσδιορισμός των προϋποθέσεων και των τρόπων εξαγοράς 591

3.3. Η νέα δυνατότητα τροπής κοινών μετοχών σε εξαγοράσιμες 592

4. Προϋποθέσεις εξαγοράς 593

4.1. Καταστατική πρόβλεψη 593

4.2. Πλήρης εξόφληση των μετοχών 593

4.3. Κανόνες σχετικοί με τη χρηματοδότηση της εξαγοράς 593

4.4. Δημοσιότητα 595

5. Δήλωση εξαγοράς και συνέπειές της 595

Άρθρο 40 – Ονομαστικές μετοχές - Μετοχικοί τίτλοι 597

1. Η ονομαστικοποίηση των ανώνυμων μετοχών 601

2. Οι ονομαστικές μετοχές 605

3. Το βιβλίο μετόχων 606

4. Οι μετοχικοί τίτλοι 609

5. Οι άυλες μετοχές 611

Άρθρο 41 – Μεταβίβαση των μετοχών με ειδική διαδοχή 621

1. Η αρχή της ελεύθερης μεταβίβασης των μετοχών 624

2. Η μεταβίβαση της μετοχικής έννομης σχέσης,
που δεν έχει ενσωματωθεί σε μετοχικό τίτλο 625

3. Η (εν ζωή) μεταβίβαση των ενσώματων μετοχών 625

4. Η μεταβίβαση των μετοχών σε λογιστική μορφή 630

5. Η φορολογία της μεταβίβασης μετοχών 644

6. Η κατάσχεση των μετοχών 647

Άρθρο 42 – Μεταβίβαση των μετοχών λόγω καθολικής διαδοχής 655

1. Το κληρονομητό της μετοχικής σχέσης 656

2. Η κληρονομική διαδοχή επί μη ενσωματωμένων μετοχικών δικαιωμάτων 656

3. Η κληρονομική διαδοχή επί των μετοχών 657

4. Η κληρονομική διαδοχή επί των άυλων μετοχών 658

5. Η οιονεί καθολική διαδοχή επί μετοχών 661

6. Η φορολογική αντιμετώπιση της καθολικής διαδοχής επί μετοχών ΑΕ 663

Άρθρο 43 – Δεσμευμένες μετοχές 665

1. Εισαγωγή 669

2. Σκοπός 671

3. Πεδίο εφαρμογής της δέσμευσης 671

4. Εισαγωγή και κατάργηση της δέσμευσης 674

5. Διάκριση από εξωεταιρικές συμφωνίες 676

6. Οι περιπτώσεις περιορισμού της μεταβίβασης μετοχών,
όπως προβλέπονται στο άρθρ. 43 677

6.1. Έγκριση της μεταβίβασης από την εταιρία 677

6.2. Δικαίωμα πρώτης προτίμησης 679

6.3. Υπόδειξη εκ μέρους της εταιρίας του προσώπου του αποκτώντος 682

6.4. Δέσμευση του αποκτώντος να αποκτήσει μετοχές και άλλων μετόχων 683

6.5. Υποχρέωση των λοιπών μετόχων να μεταβιβάσουν τις μετοχές τους 684

7. Η ακυρότητα ως έννομη συνέπεια της μεταβίβασης των δεσμευμένων μετοχών
κατά παράβαση των καταστατικών διατάξεων 686

8. Το πρόβλημα της καταστρατήγησης της δέσμευσης 687

9. Η υποχρεωτική εξαγορά των δεσμευμένων μετοχών από την εταιρία 687

10. Δέσμευση των μετοχών σε περίπτωση θανάτου, κατάσχεσης,
πτώχευσης ή υπαγωγής του μετόχου σε άλλη συλλογική διαδικασία
εκποίησης της περιουσίας του 690

11. Οι περιορισμοί της μεταβίβασης ομολογιών 692

Άρθρο 44 – Δικαίωμα προαίρεσης 694

1. Εισαγωγή 695

2. Η έννοια και το περιεχόμενο της συμφωνίας και του δικαιώματος προαίρεσης 696

3. Η λειτουργία της συμφωνίας προαίρεσης 698

4. Η διαδικασία μεταβίβασης των μετοχών, για τις οποίες
έχει συναφθεί συμφωνία προαίρεσης 700

5. Οι υποχρεώσεις των μερών στη συμφωνία προαίρεσης 702

6. Η μεταβίβαση των μετοχών όσο εκκρεμεί η άσκηση του δικαιώματος
προαίρεσης 702

7. Η απόσβεση του δικαιώματος προαίρεσης 703

Άρθρο 45 – Δικαίωμα της μειοψηφίας να ζητήσει την εξαγορά
των μετοχών της από την εταιρεία 705

1. Εισαγωγικό σημείωμα 707

2. Προϋποθέσεις για την εξαγορά των μετοχών από την ΑΕ 708

2.1. Η μετοχική ιδιότητα 708

2.2. Ασύμφορη η παραμονή στην εταιρία 710

2.3. Λόγοι άσκησης του δικαιώματος εξαγοράς 712

2.4. Τυπικές προϋποθέσεις 714

3. Η διαδικασία άσκησης του δικαιώματος εξαγοράς 715

4. Καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος 718

Άρθρο 46 – Δικαίωμα της μειοψηφίας για εξαγορά των μετοχών της
από τον πλειοψηφούντα μέτοχο 720

1. Εισαγωγικό σημείωμα 721

2. Οι προϋποθέσεις άσκησης του δικαιώματος 721

2.1. Επιφύλαξη της εφαρμογής των διατάξεων για τη δημόσια πρόταση 721

2.2. Μέτοχος μειοψηφίας 721

2.3. Πλειοψηφία τουλάχιστον του 95% του μετοχικού κεφαλαίου 722

3. Διαδικασία άσκησης του δικαιώματος εξαγοράς 724

Άρθρο 47 – Εξαγορά των μετοχών της μειοψηφίας από
τον πλειοψηφούντα μέτοχο 726

1. Εισαγωγικό σημείωμα 728

2. Οι προϋποθέσεις του δικαιώματος 728

2.1. Επιφύλαξη της εφαρμογής των διατάξεων για τη δημόσια πρόταση 728

2.2. Μέτοχος πλειοψηφίας 729

2.3. Μέτοχος μειοψηφίας 730

2.4. Τήρηση προθεσμίας 730

3. Η διαδικασία της εξαγοράς των μετοχών 731

3.1. Άσκηση, εκδίκαση και περιεχόμενο της αίτησης 731

3.2. Περιεχόμενο και έννομες συνέπειες της δικαστικής απόφασης 731

3.3. Ολοκλήρωση της εξαγοράς 732

Άρθρο 48 – Ίδιες μετοχές - πρωτότυπη κτήση 735

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 737

2. Πεδίο εφαρμογής της διάταξης 737

3. Έννομες συνέπειες από την παράβαση της διάταξης 738

Άρθρο 49 – Ίδιες μετοχές - παράγωγη κτήση 740

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 743

2. Πεδίο εφαρμογής 744

3. Προϋποθέσεις για την απόκτηση ιδίων μετοχών 745

3.1. Επιφύλαξη της αρχής της ίσης μεταχείρισης των μετόχων
και των διατάξεων για την κατάχρηση της αγοράς 745

3.2. Απόφαση της ΓΣ 747

3.3. Η υλοποίηση της απόκτησης ιδίων μετοχών από το ΔΣ 749

4. Η απόκτηση ιδίων μετοχών με σκοπό τη διανομή τους στους εργαζομένους 750

5. Αποκλίσεις από την εφαρμογή των παρ. 1 και 2 του άρθρ. 49 751

6. Έννομες συνέπειες από την παράβαση του άρθρ. 49 753

7. Βάρος απόδειξης 753

Άρθρο 50 – Μεταχείριση των ιδίων μετοχών 755

1. Εισαγωγικά 756

2. Νομική κατάσταση των ιδίων μετοχών 756

3. Ίδιες μετοχές και έκθεση διαχείρισης 757

Άρθρο 51 – Παροχή πιστώσεων κ.λπ. για απόκτηση ιδίων μετοχών 758

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 760

2. Πεδίο εφαρμογής 762

2.1. Υποκειμενικό πεδίο 762

2.2. Μορφές χρηματοδοτικής συνδρομής 762

3. Οι προϋποθέσεις εξαίρεσης από την απαγόρευση 764

3.1. Εύλογοι όροι της αγοράς 764

3.2. Απόφαση της ΓΣ 765

3.3. Ο ποσοτικός φραγμός του άρθρ. 159 παρ. 1 766

4. Συναλλαγές μη εμπίπτουσες στο άρθρ. 51 766

5. Συνέπειες από την παράβαση του άρθρ. 51 767

Άρθρο 52 – Αποκτήσεις ιδίων μετοχών κ.λπ. μέσω τρίτων 769

1. Εισαγωγή 771

2. Η απαγόρευση της σύστασης ενεχύρου 771

2.1. Σκοπός και πεδίο εφαρμογής 771

2.2. Οι εξαιρέσεις 772

2.3. Έννομες συνέπειες 773

3. Η κτήση μετοχών από θυγατρική εταιρία 774

3.1. Σκοπός και πεδίο εφαρμογής 774

3.2. Εξαιρέσεις 775

3.3. Έννομες συνέπειες 776

Άρθρο 53 – Κοινωνία επί μετοχών 777

1. Εισαγωγή 779

2. Σκοπός 779

3. Η αρχή του αδιαιρέτου της μετοχής 779

4. Η κοινωνία επί μετοχής 781

5. Η διοίκηση των κοινών μετοχών 783

6. Η διανομή των κοινών μετοχών 785

7. Η υπόδειξη κοινού εκπροσώπου 786

8. Η ευθύνη των κοινωνών 788

9. Οι δηλώσεις βουλήσεως προς τους μετόχους 789

10. Η συγκυριότητα των άυλων τίτλων 789

Άρθρο 54 – Ενέχυρο και επικαρπία επί μετοχών 792

1. Εισαγωγή 794

2. Το ενέχυρο επί μετοχών 794

2.1. Το ενέχυρο γενικά 794

2.2. Το ενέχυρο επί (ονομαστικής) μετοχής 797

2.3. Το ενέχυρο επί άυλης μετοχής 798

2.4. Η σύσταση ενεχύρου επί μετοχών σύμφωνα με τον ν. 3301/2004 802

2.5. Η άσκηση του δικαιώματος ψήφου στην περίπτωση της ενεχύρασης μετοχών 804

2.6. Η εξασφαλιστική μεταβίβαση μετοχών 813

3. Η επικαρπία επί μετοχών 814

3.1. Η σύσταση επικαρπίας επί μετοχών 814

3.2. Το περιεχόμενο του δικαιώματος επικαρπίας επί μετοχών 815

4. Η καταστατική απαγόρευση 817

Άρθρο 55 – Κλοπή, απώλεια κ.λπ. του μετοχικού τίτλου 819

1. Εισαγωγή 821

2. Πεδίο εφαρμογής 821

3. Σχέση προς λοιπές διατάξεις 822

4. Η διαδικασία κήρυξης των (έγχαρτων) μετοχών ως ανισχύρων 823

4.1. Γενικά χαρακτηριστικά της διαδικασίας 823

4.2. Η ουσιαστική προϋπόθεση της κλοπής, απώλειας
ή καταστροφής του μετοχικού τίτλου 824

4.3. Τα υποκείμενα της διαδικασίας 824

4.4. Η πορεία της διαδικασίας 825

4.5. Η δικαστική απόφαση κήρυξης του τίτλου ως ανισχύρου και οι συνέπειές της 827

Κεφάλαιο Γ΄

ΤΙΤΛΟΙ ΚΤΗΣΗΣ ΜΕΤΟΧΩΝ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ

Εισαγωγικές παρατηρήσεις στα άρθρα 56-58 830

1. Έννοια και νομική φύση των τίτλων κτήσης μετοχών – Ένταξη στο σύστημα
των κινητών αξιών της ΑΕ – Διαφορές από άλλα χρηματοπιστωτικά μέσα 833

2. Στοιχεία - Διακρίσεις - Χαρακτηρισμοί εταιρικών τίτλων κτήσης μετοχών 834

3. Οικονομική λειτουργία 835

4. Θεσμικό πλαίσιο 838

4.1. Οι τίτλοι κτήσης μετοχών στο ενωσιακό εταιρικό δίκαιο
και στο δίκαιο κεφαλαιαγοράς 838

4.2. Η ειδική ρύθμιση των (καλυμμένων) τραπεζικών τίτλων δικαιωμάτων
προαίρεσης απόκτησης μετοχών (ν. 3864/2010, ΠΥΣ 38/2012) 839

4.3. Η έκδοση τίτλων κτήσης μετοχών υπέρ Ελληνικού Δημοσίου, σε αντάλλαγμα
κρατικής ενίσχυσης (άρθρ. 30 Ν. 4772/2021) 840

5. Τα ζητήματα από τους τίτλους κτήσης μετοχών στο δίκαιο της ΑΕ 841

5.1. Η έκδοση και η σύμβαση των τίτλων κτήσης μετοχών 841

5.2. Οι «εν δυνάμει μέτοχοι» και το «δυνητικό μετοχικό κεφάλαιο» 843

5.3. Η εισαγωγή των τίτλων κτήσης μετοχών προς διαπραγμάτευση στην αγορά 844

5.4. Η λειτουργία των εταιρικών τίτλων κτήσης μετοχών και η διάθεση
των δικαιωμάτων τους – Εξαγοράσιμοι τίτλοι κτήσης μετοχών 844

5.5. Η παθολογία των τίτλων κτήσης μετοχών 845

6. «Stapling» και «Stripping» τίτλων κτήσης μετοχών 847

6.1. Συνδεδεμένοι τίτλοι κτήσης μετοχών 847

6.2. Kατάτμηση (διάσπαση) των δικαιωμάτων του τίτλου 848

Άρθρο 56 – Έκδοση τίτλων κτήσης μετοχών 849

1. Γενικά 855

2. Τακτική έκδοση τίτλων κτήσης μετοχών 856

2.1. Θεμελιώδεις όροι της απόφασης έκδοσης 857

2.2. Υποχρεώσεις του ΔΣ 858

2.3. Έκθεση ΔΣ επί εισηγμένων εταιριών 859

2.4. Εξουσιοδότηση προς το ΔΣ για τον καθορισμό της τιμής διάθεσης των τίτλων
και άσκησης των δικαιωμάτων των τίτλων ή άλλων όρων της έκδοσης 861

3. Έκτακτη έκδοση τίτλων κτήσης μετοχών 863

3.1. Καταστατική εξουσιοδότηση για έκδοση εταιρικών τίτλων 864

3.2. Ειδική εξουσιοδότηση (καταστατικής) ΓΣ προς το ΔΣ 865

3.3. Πρόσθετοι περιορισμοί της εξουσίας του ΔΣ 868

3.4. Κριτήρια ελέγχου της απόφασης του ΔΣ 869

4. Περιεχόμενο εταιρικής απόφασης – Όροι της σύμβασης
των τίτλων κτήσης μετοχών 870

4.1. Οι μετοχές στην απόκτηση των οποίων αφορούν οι τίτλοι 870

4.1.1. Η κατηγορία των μετοχών που πρόκειται (ενδέχεται) να εκδοθούν 870

4.1.2. Ο αριθμός και η αξία (ονομαστική) των μετοχών 872

4.2. Ο αριθμός των μετοχών των οποίων παρέχει δικαίωμα κτήσης
κάθε τίτλος (πολλαπλασιαστής) 873

4.3. Η αξία ή ο τρόπος υπολογισμού της αξίας των μετοχών που θα καταβληθεί κατά
την άσκηση του δικαιώματος (η τιμή άσκησης/το τίμημα απόκτησης μετοχής) 874

4.3.1. Έννοια 874

4.3.2. Ο προσδιορισμός του τιμήματος απόκτησης 874

4.3.3. Ελάχιστο τίμημα απόκτησης μετοχών («ελάχιστη τιμή άσκησης») 876

4.3.4. Τρόπος καταβολής τιμήματος μετοχών 876

4.4. Η προθεσμία άσκησης των δικαιωμάτων 876

4.4.1. Η αποσβεστική προθεσμία του δικαιώματος προαίρεσης
και το ενδεχόμενο παράτασής της 876

4.4.2. Διακριτές περίοδοι άσκησης και σύντμηση της αποσβεστικής προθεσμίας 877

4.5. Οι λοιποί όροι άσκησης του δικαιώματος προαίρεσης 878

4.6. Ο χρόνος και ο τρόπος έκδοσης των τίτλων –
Κάλυψη και μερική κάλυψη της έκδοσής τους 878

4.7. Το τυχόν τίμημα έκδοσης (διάθεσης) των τίτλων και ο τρόπος καταβολής του 879

4.8. Η προσαρμογή όρων των τίτλων και των δικαιωμάτων σε περίπτωση
εταιρικών πράξεων – Πρόσθετοι όροι 880

4.9. Η σύμβαση των τίτλων κτήσης μετοχών – Συμβαλλόμενοι, χρόνος κατάρτισης
και παρεπόμενες υποχρεώσεις της εκδότριας ΑΕ 881

5. Έγκριση μετόχων λοιπών κατηγοριών μετοχών 882

5.1. Οι «κατηγορίες μετοχών» 882

5.2 Η έγκριση περισσότερων κατηγοριών μετόχων για την έκδοση
τίτλων κτήσης μετοχών 883

6. Δημοσιότητα 885

7. Διοικητική έγκριση 886

8. Δικαίωμα προτίμησης στην ανάληψη τίτλων κτήσης μετοχών 888

8.1. Υποκειμενική και αντικειμενική οριοθέτηση του προτιμησιακού δικαιώματος 888

8.2. Περιορισμός ή αποκλεισμός του δικαιώματος προτίμησης 889

9. Ελαττωματική έκδοση τίτλων κτήσης μετοχών 891

10. Η αξιογραφική διάσταση των τίτλων κτήσης μετοχών 894

10.1. Ενσώματοι και άυλοι ονομαστικοί τίτλοι κτήσης μετοχών 894

10.2. Μεταβίβαση 895

10.3. Εμπράγματη επιβάρυνση 897

11. Διαπραγμάτευση τίτλων κτήσης μετοχών σε ρυθμιζόμενη αγορά
ή πολυμερή μηχανισμό διαπραγμάτευσης 898

11.1. Εισαγωγή τίτλων κτήσης μετοχών προς διαπραγμάτευση
και προϋποθέσεις αυτής 898

11.2. Υποχρεώσεις εκδότριας ΑΕ με εισηγμένους τίτλους κτήσης μετοχών 899

Άρθρο 57 – Απόκτηση ιδίων τίτλων κτήσης μετοχών 900

1. Γενικά 902

2. Απαγόρευση κάλυψης ιδίων τίτλων κτήσης μετοχών 902

3. Παροχή πιστώσεων, προκαταβολών, εγγυήσεων της ΑΕ
προς τρίτους για την απόκτηση τίτλων κτήσης μετοχών της 903

4. Απαγόρευση λήψης ιδίων τίτλων κτήσης μετοχών σε ενέχυρο 904

5. Απόκτηση ιδίων τίτλων κτήσης μετοχών 904

5.1. Λόγοι για την παράγωγη απόκτηση τίτλων κτήσης μετοχών
και κίνδυνοι για την εκδότρια 904

5.2. Προϋποθέσεις απόκτησης ιδίων τίτλων κτήσης μετοχών 905

5.3. Συνέπειες απόκτησης ιδίων τίτλων κτήσης μετοχών – Υποχρεώσεις εκδότριας 907

Άρθρο 58 – Άσκηση δικαιώματος 908

1. Γενικά - Λόγοι και συνθήκες άσκησης του δικαιώματος
προαίρεσης των τίτλων κτήσης μετοχών 911

2. Τρόπος άσκησης του δικαιώματος προαίρεσης 911

2.1. Η δήλωση άσκησης 911

2.2. Τύπος της δήλωσης 912

2.3. Ανάκληση της δήλωσης 913

2.4. Αποτελέσματα της δήλωσης 913

2.5. Καταβολή του τιμήματος μετοχών 914

2.6. Παράδοση ενσώματου τίτλου κτήσης μετοχών προς ακύρωση 915

3. Συμβατικοί περιορισμοί της άσκησης του δικαιώματος προαίρεσης 915

4. Ανώτατη επιτρεπτή ονομαστική αξία νεοεκδιδόμενων μετοχών 916

5. Αποτελέσματα της άσκησης του δικαιώματος προαίρεσης 916

5.1. Κάλυψη και καταβολή αύξησης κεφαλαίου – Ίδρυση μετοχικής σχέσης 916

5.2. Έκδοση μετοχικών τίτλων, καταχώριση στο βιβλίο μετόχων, ακύρωση
ή αντικατάσταση τίτλων κτήσης μετοχών 917

5.3. Εκπλήρωση εταιρικών διατυπώσεων 918

5.4. Συνέπειες για το δυνητικό κεφάλαιο 919

6. Αποθεματικό τιμήματος διάθεσης τίτλων κτήσης μετοχών 920

7. Ακύρωση των τίτλων κτήσης μετοχών 921

Κεφάλαιο Δ΄

ΟΜΟΛΟΓΙΕΣ

Εισαγωγικές παρατηρήσεις επί των άρθρων 59-74 (ομολογιακά δάνεια) 923

Άρθρο 59 – Γενικές διατάξεις 927

1. Νομική φύση: αξιογραφικό (;) δάνειο 929

1.1. Η ομολογία ως τμήμα δανείου 929

1.2. Η ομολογία ως αξιόγραφο; 931

2. Η ΑΕ ως μόνη εκδότρια; 933

3. Το πρόβλημα της μίας ομολογίας (και του ενός ομολογιούχου) 936

3.1. Η αποδοχή της μίας ομολογίας (και του ενός ομολογιούχου) 936

3.2. Μία ομολογία (ή ένας ομολογιούχος) και συλλογική οργάνωση 938

4. Το ομολογιακό δίκαιο στην εσωτερική οργάνωση της ΑΕ 939

Άρθρο 60 – Όροι και πρόγραμμα ομολογιακού δανείου 942

1. Περιεχόμενο του προγράμματος του ομολογιακού δανείου 945

1.1. Το πρόγραμμα και οι όροι του 945

1.2. Ο ομολογιούχος ως καταναλωτής έναντι της εκδότριας; 948

2. Σημαντικοί επιμέρους όροι του προγράμματος:
δικαίωμα καταγγελίας, perpetual bonds, junior bonds 949

2.1. Το δικαίωμα καταγγελίας 949

2.2. Τα perpetual bonds 952

2.3. Οι ομολογίες μειωμένης εξασφάλισης 954

3. Αποφάσεις των ομολογιούχων για την τροποποίηση του προγράμματος 956

3.1. Γενικά 956

3.2. Τροποποίηση του προγράμματος και συλλογική οργάνωση 956

3.3. Τροποποίηση του προγράμματος και συλλογικές διαδικασίες αφερεγγυότητας 958

4. Περιπτώσεις τροποποίησης του προγράμματος 959

5. Περιπτώσεις τροποποίησης του προγράμματος: ειδικώς το debt-equity swap 960

5.1. Έννοια και λειτουργία της κεφαλαιοποίησης χρέους 960

5.2. Κεφαλαιοποίηση χρέους και εξυγίανση της εκδότριας 962

5.3. Κεφαλαιοποίηση χρέους και μετατρέψιμες ομολογίες – Το ζήτημα της αποτίμησης 964

6. Τροποποίηση των όρων ορισμένων ομολογιών 965

6.1. Ίση μεταχείριση των ομολογιούχων από την εκδότρια; 966

6.2. Περιορισμοί στις συμφωνίες με ορισμένους ομολογιούχους 968

Άρθρο 61 – Μεταβίβαση ομολογιών 970

Άρθρο 62 – Απόκτηση ομολογιών από την εκδότρια 973

1. Η λειτουργία της απόκτησης ιδίων ομολογιών 974

2. Ίση μεταχείριση των ομολογιούχων; 975

Άρθρο 63 – Συνέλευση των ομολογιούχων 977

1. Οργάνωση σε ομάδα 979

1.1. Λειτουργία και νομική φύση της ομάδας 979

1.2. Ομοιογένεια της ομάδας 982

2. Σύγκληση και λειτουργία της συνέλευσης 983

2.1. Σύγκληση της συνέλευσης 983

2.2. Λειτουργία της συνέλευσης 985

3. Αποφάσεις της συνέλευσης: ζητήματα νομιμότητας του περιεχομένου 987

4. Αποφάσεις της συνέλευσης (ιδίως προς τροποποίηση του προγράμματος):
η απαιτούμενη πλειοψηφία 989

5. Το δικαίωμα ψήφου στη συνέλευση 992

6. Ελαττωματικές αποφάσεις της συνέλευσης 993

6.1. Είδη του ελαττώματος 993

6.2. Η παθητική νομιμοποίηση 994

Άρθρο 64 – Εκπρόσωπος των ομολογιούχων 996

1. Ορισμός του εκπροσώπου 997

2. Η κατάσταση συμφερόντων περί τον εκπρόσωπο 999

Άρθρο 65 – Καθήκοντα εκπροσώπου 1001

1. Κριτήριο της δράσης του εκπροσώπου 1003

2. Αρμοδιότητες του εκπροσώπου 1004

3. Υποχρέωση προς ενημέρωση των ομολογιούχων; 1007

Άρθρο 66 – Ευθύνη και αμοιβή του εκπροσώπου 1009

1. Ευθύνη του εκπροσώπου 1010

2. Αμοιβή του εκπροσώπου 1012

Άρθρο 67 – Αντικατάσταση του εκπροσώπου 1014

Άρθρο 68 – Γνωστοποιήσεις - Δημοσιότητα 1018

Άρθρο 69 – Κοινό ομολογιακό δάνειο 1019

1. Η αξίωση στον τόκο 1019

2. Τα zero coupon bonds 1020

Άρθρο 70 – Ομολογιακό δάνειο με ανταλλάξιμες ομολογίες 1022

Άρθρο 71 – Ομολογιακό δάνειο με μετατρέψιμες ομολογίες 1024

1. Έννοια και διακρίσεις 1025

1.1. Έννοια και λειτουργία των μετατρέψιμων ομολογιών 1025

1.2. Διαφοροποίηση από συναφή μορφώματα 1026

2. Η έκδοση μετατρέψιμων ομολογιών ως αύξηση κεφαλαίου υπό αίρεση 1029

2.1. Αρμοδιότητα και εποπτεία 1029

2.2. Ουσιαστικά ζητήματα της έκδοσης 1030

3. Η διατήρηση της αξίας του δικαιώματος μετατροπής 1032

3.1. Αναπροσαρμογή υπέρ του ομολογιούχου 1032

3.2. Αναπροσαρμογή κατά του ομολογιούχου 1036

Άρθρο 72 – Ομολογίες με δικαίωμα συμμετοχής στα κέρδη 1037

Άρθρο 73 – Ασφάλεια 1040

Άρθρο 74 – Εφαρμοστέο δίκαιο 1043

Κεφάλαιο Ε΄

ΙΔΡΥΤΙΚΟΙ ΤΙΤΛΟΙ

Άρθρο 75 – Κοινοί ιδρυτικοί τίτλοι 1045

1. Οι ιδρυτικοί τίτλοι (κοινοί και εξαιρετικοί) γενικά 1047

1.1. Oρισμός, οικονομική λειτουργία και αξιογραφική ενσωμάτωση
των ιδρυτικών τίτλων 1047

1.2. Νομική φύση των ιδρυτικών τίτλων 1049

2. Κοινοί ιδρυτικοί τίτλοι 1050

2.1. Προϋποθέσεις έκδοσης 1050

2.2. Περιορισμοί στην έκδοση και στα δικαιώματα εκ των ιδρυτικών τίτλων 1051

2.3. Η εξαγορά των κοινών ιδρυτικών τίτλων από την ΑΕ 1053

Άρθρο 76 – Εξαιρετικοί ιδρυτικοί τίτλοι 1055

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 1056

2. Προϋποθέσεις έκδοσης των εξαιρετικών ιδρυτικών τίτλων 1056

3. Δικαιώματα που απορρέουν από τους εξαιρετικούς ιδρυτικούς τίτλους 1058

4. Εξαγορά των εξαιρετικών ιδρυτικών τίτλων 1058

Τμήμα Έκτο

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Κεφάλαιο Α΄

ΔΙΟΡΙΣΜΟΣ, ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ
ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Άρθρο 77 – Γενικές διατάξεις για το διοικητικό συμβούλιο 1059

1. Σημασία και δομή της διάταξης 1064

2. Το ΔΣ ως υποχρεωτικό όργανο της ΑΕ 1064

3. Η έννομη σχέση μεταξύ των μελών του ΔΣ και της ΑΕ 1065

4. Καθήκον διοίκησης της εταιρίας από το ΔΣ 1066

5. Οι λειτουργίες της έννοιας της διοίκησης 1066

6. Διοίκηση και στόχοι 1067

6.1. Shareholder value versus stakeholder value 1067

6.2. Μονιστική θεώρηση και κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης 1069

6.3. H επιρροή της συζήτησης γύρω από την εταιρική κοινωνική ευθύνη 1070

7. Η αρχή της αυτονομίας του ΔΣ 1071

8. Διοίκηση και όμιλοι επιχειρήσεων 1073

9. Η οργανική εκπροσώπηση 1075

9. 1. Οργανική θεωρία 1075

9.2. Καταλογισμός γνώσης 1075

9.3. Ευθύνη του νομικού προσώπου 1076

9.4. Αντικείμενο εκπροσώπησης 1077

9.4.1. Εξωδικαστική εκπροσώπηση 1077

9.4.2. Δικαστική εκπροσώπηση 1078

9.4.3. Η έκταση της εκπροσωπευτικής εξουσίας 1079

9.4.4. Εκπροσώπηση της ΑΕ σε ειδικές περιπτώσεις 1080

10. Η αρχή της συλλογικής δράσης του ΔΣ 1081

11. Επανεκλογή των μελών του ΔΣ 1082

12. Ανάκληση των μελών του ΔΣ 1082

13. Ο αριθμός των μελών του ΔΣ 1084

14. Νομικό πρόσωπο ως μέλος του ΔΣ 1085

Άρθρο 78 – Εκλογή του διοικητικού συμβουλίου από τη γενική συνέλευση
ή ορισμός στο καταστατικό 1087

1. Αντικείμενο και δομή της ρύθμισης 1089

2. Ο γενικός κανόνας της εκλογής του ΔΣ από τη ΓΣ 1089

3. Ορισμός του πρώτου ΔΣ 1090

3.1. Ορισμός του πρώτου ΔΣ στο καταστατικό 1090

3.2. Ορισμός του πρώτου ΔΣ από καθολική ΓΣ 1091

3.3. Ορισμός του πρώτου ΔΣ από το δικαστήριο με βάση το άρθρ. 69 ΑΚ 1091

3.3.1. Γενικά 1091

3.3.2. Έλλειψη διοίκησης 1092

3.3.3. Σύγκρουση συμφερόντων 1094

Άρθρο 79 – Απευθείας διορισμός του διοικητικού συμβουλίου από μέτοχο 1096

1. Αντικείμενο και δομή της διάταξης 1098

2. Σκοπός 1099

3. Νομική φύση του ιδιαίτερου δικαιώματος 1099

4. Διακρίσεις 1100

4.1. Σε σχέση με τα προνόμια του άρθρ. 38 1100

4.2. Σε σχέση με την εκλογή του ΔΣ από τη ΓΣ 1101

4.3. Σε σχέση με τον εκπρόσωπο του Δημοσίου στο ΔΣ
των συστημικών πιστωτικών ιδρυμάτων 1101

5. Προϋποθέσεις χορήγησης δικαιώματος απευθείας διορισμού μελών στο ΔΣ 1102

5.1. Καταστατική πρόβλεψη 1102

5.2. Μετοχική ιδιότητα 1102

6. Τρόπος άσκησης του δικαιώματος διορισμού συμβούλου 1103

7. Το ανώτατο όριο των 2/5 του συνολικού αριθμού των μελών του ΔΣ 1104

8. Η νομική θέση του διορισμένου συμβούλου 1105

9. Ανάκληση συμβούλων που διορίστηκαν από μετόχους 1106

Άρθρο 80 – Εκλογή του διοικητικού συμβουλίου βάσει καταλόγων 1107

1. Αντικείμενο και δομή της διάταξης 1108

2. Σκοπός και χαρακτηριστικά της ρύθμισης 1109

3. Προϋποθέσεις εκλογής μελών ΔΣ βάσει καταλόγων 1110

3.1. Καταστατική πρόβλεψη 1110

3.2. Ο τρόπος εκλογής βάσει καταλόγων 1111

3.3. Ο ερμηνευτικός κανόνας του εδ. δ΄ της παρ. 1 1112

3.4. Ανυπαρξία καταστατικής ρήτρας για αποστολή μελών στο ΔΣ 1113

4. Ελεύθερη ανάκληση και αντικατάσταση των εκλεγμένων
με βάση καταλόγους μελών ΔΣ 1113

Άρθρο 81 – Αναπληρωματικά μέλη 1114

1. Αντικείμενο και δομή 1115

2. Η σχέση ιεραρχίας ανάμεσα στη ΓΣ και το ΔΣ στην αναπλήρωση μελών του ΔΣ 1116

3. Η διαδικασία εκλογής ή διορισμού αναπληρωματικών μελών 1116

4. Ενδεικτική απαρίθμηση των λόγων αναπλήρωσης 1117

5. Ο μόνιμος χαρακτήρας της αναπλήρωσης 1117

6. Ο προσωρινός χαρακτήρας της αναπλήρωσης στην περίπτωση
σύγκρουσης συμφερόντων κατά το άρθρ. 97 1117

7. Παράσταση στη συνεδρίαση του ΔΣ 1118

Άρθρο 82 – Ελλιπές διοικητικό συμβούλιο 1119

1. Αντικείμενο και δομή της διάταξης 1120

2. Αντικατάσταση μελών από το ίδιο το ΔΣ 1121

3. Καταστατική ρήτρα συνέχισης της λειτουργίας του ΔΣ 1122

4. Σύγκληση της ΓΣ από ελλιπές ΔΣ για εκλογή νέου 1123

Άρθρο 83 – Προϋποθέσεις εκλογιμότητας των μελών
του διοικητικού συμβουλίου 1124

1. Εισαγωγή 1125

2. Όροι εκλογιμότητας 1126

3. Μέλος του ΔΣ και εμπορική ιδιότητα 1126

4. Ειδικώς: όροι εκλογιμότητας των μελών ΔΣ τράπεζας 1126

5. Καταστατική πρόβλεψη ειδικών όρων εκλογιμότητας 1127

6. Συμμετοχή γυναικών στο ΔΣ 1128

7. Ασυμβίβαστα 1129

Άρθρο 84 – Ελαττώματα διορισμού των εκπροσώπων της εταιρείας 1130

1. Αντικείμενο και σκοπός της διάταξης 1131

2. Όροι εφαρμογής 1133

2.1. Εκπρόσωποι της εταιρίας 1133

2.2. Τρίτοι 1133

2.3. Ελάττωμα 1134

2.4. Διατυπώσεις δημοσιότητας 1135

2.5. Καλοπιστία του τρίτου 1136

3. Έννομες συνέπειες 1137

Άρθρο 85 – Θητεία μελών διοικητικού συμβουλίου 1138

1. Αντικείμενο και σκοπός των ρυθμίσεων 1139

2. Διάρκεια της θητείας 1140

3. Παράταση 1141

4. Το «κλιμακωτό» ΔΣ 1142

5. Παραίτηση μελών του ΔΣ 1143

6. Λοιποί λόγοι απώλειας της ιδιότητας μέλους του ΔΣ 1144

Άρθρο 86 – Αρμοδιότητες και έκταση εξουσιών
του διοικητικού συμβουλίου 1145

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 1147

1.1. Σκοπός και δομή του άρθρ. 86 1147

1.2. Ως προς το πεδίο εφαρμογής του κανόνα του απεριορίστου
και μη περιορίσιμου της εκπροσωπευτικής εξουσίας 1148

2. Το απεριόριστο της εκπροσωπευτικής εξουσίας 1150

2.1. Ο εταιρικός σκοπός ως προσδιοριστικός παράγοντας της δράσης του ΔΣ 1150

2.2. Συνέπειες από την υπέρβαση του εταιρικού σκοπού 1152

2.3. Περιπτωσιολογία 1152

2.4. Το βάρος απόδειξης της εξαίρεσης 1155

2.5. Ειδικότερα: Οι έννομες συνέπειες όσον αφορά τις πράξεις που διενεργήθηκαν
καθ’ υπέρβαση του εταιρικού σκοπού και σε γνώση του τρίτου 1155

3. Το μη περιορίσιμο της εκπροσωπευτικής εξουσίας 1156

3.1. Ο κανόνας 1156

3.2. Η κατάχρηση της εκπροσωπευτικής εξουσίας του ΔΣ ως εξαίρεση από τον κανόνα
του μη περιορίσιμου της εκπροσωπευτικής εξουσίας 1157

Άρθρο 87 – Ανάθεση αρμοδιοτήτων του διοικητικού συμβουλίου
σε μέλη του ή τρίτους 1159

1. Αντικείμενο ρύθμισης και δομή της διάταξης 1163

2. Ανάθεση αρμοδιοτήτων του ΔΣ σε μέλη του ή τρίτους ως απόκλιση
από την αρχή της συλλογικής δράσης του ΔΣ 1163

2.1. Διαδικασία και προϋποθέσεις ανάθεσης εξουσιών του ΔΣ
σε υποκατάστατα όργανα 1164

2.1.1. Καταστατική πρόβλεψη 1164

2.1.2. Απόφαση του ΔΣ 1165

2.1.3. Διατυπώσεις δημοσιότητας - Τύπος 1166

2.2. Η θέση των υποκατάστατων ως εταιρικών οργάνων 1166

2.2.1. Η φύση των εξουσιών των υποκαταστάτων οργάνων 1166

2.2.2. Οι αρμοδιότητες των υποκατάστατων οργάνων 1168

2.2.3. Η σχέση της δράσης των υποκατάστατων οργάνων με τη δράση του ΔΣ 1169

2.2.4. Διάρκεια της εξουσίας των υποκατάστατων οργάνων 1169

2.3. Διάκριση των υποκατάστατων οργάνων από πληρεξούσιους ή εντολοδόχους 1170

3. Υποανάθεση αρμοδιοτήτων - Περαιτέρω υποκατάσταση 1171

4. Η καταστατική διαμόρφωση της σύνθεσης του πρώτου ΔΣ 1172

5. Η οργάνωση εσωτερικού ελέγχου 1173

5.1. Προαιρετική καθιέρωση συστήματος εσωτερικού ελέγχου – Δυνατές
καταστατικές διαμορφώσεις 1173

5.2. Κατ’ εξαίρεση υποχρεωτική συγκρότηση υπηρεσίας εσωτερικού ελέγχου
για συγκεκριμένες κατηγορίες ΑΕ 1174

5.3. Περιεχόμενο του εσωτερικού ελέγχου 1174

5.4. Νομική θέση των εσωτερικών ελεγκτών 1175

6. Εκτελεστική επιτροπή (“Executive Committee”) 1176

7. Εφαρμογή ρυθμίσεων του ν. 4706/2020 περί εταιρικής διακυβέρνησης 1179

Άρθρο 88 – Πράξεις εκπροσώπησης εταιρείας 1180

1. Αντικείμενο και σκοπός της ρύθμισης 1181

2. Πεδίο εφαρμογής 1182

3. Έννομες συνέπειες από την μη τήρηση του άρθρ. 88 1183

Άρθρο 89 – Πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου 1184

1. Αντικείμενο και δομή ρύθμισης 1185

2. Εκλογή προέδρου του ΔΣ και αναπληρωτή αυτού 1185

3. Αντικατάσταση προέδρου του ΔΣ ή αναπληρωτή αυτού 1187

4. Νομική θέση του προέδρου ΔΣ 1188

5. Χορήγηση δικαιώματος αρνησικυρίας στον πρόεδρο του ΔΣ 1188

6. Πρόεδρος ΔΣ και διευθύνων σύμβουλος 1189

Άρθρο 90 – Τόπος συνεδρίασης του διοικητικού συμβουλίου 1191

1. Αντικείμενο και δομή της ρύθμισης 1192

2. Συνεδρίαση στην έδρα της εταιρίας 1193

3. Καταστατική πρόβλεψη του τόπου συνεδρίασης 1193

4. Καθολική συνεδρίαση 1194

5. Συνεδρίαση με τηλεδιάσκεψη 1194

Άρθρο 91 – Συχνότητα συνεδριάσεων και σύγκληση
του διοικητικού συμβουλίου 1196

1. Αντικείμενο και δομή της ρύθμισης 1197

2. Συχνότητα συνεδριάσεων 1198

3. Σύγκληση του ΔΣ 1198

3.1. Αρμοδιότητα 1198

3.2. Διατυπώσεις 1198

3.3. Αίτημα σύγκλησης από δύο μέλη του ΔΣ 1199

4. Καταστατικές διαμορφώσεις στη μη εισηγμένη ΑΕ 1200

Άρθρο 92 – Λήψη αποφάσεων από το διοικητικό συμβούλιο 1201

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 1202

2. Η νόμιμη σύνθεση του ΔΣ 1203

3. Απαρτία και πλειοψηφία ως όροι για την λήψη απόφασης από το ΔΣ 1203

3.1. Απαρτία 1203

3.1.1. Νόμιμη απαρτία 1203

3.1.2. Καταστατική απαρτία 1204

3.2. Πλειοψηφία 1205

3.2.1. Νόμιμη πλειοψηφία 1205

3.2.2. Καταστατική πλειοψηφία 1206

4. Η ψήφος του προέδρου 1206

5. Αντιπροσώπευση συμβούλου στις συνεδριάσεις του ΔΣ 1207

Άρθρο 93 – Πρακτικά συνεδριάσεων και αποφάσεων
διοικητικού συμβουλίου 1208

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 1210

2. Διαδικασία τήρησης του βιβλίου πρακτικών ΔΣ 1210

2.1. Το περιεχόμενο των πρακτικών 1210

2.2. Η υπογραφή των πρακτικών 1211

2.3. Έκδοση αντιγράφων πρακτικών και υποβολή τους στο Γ.Ε.ΜΗ. 1211

2.4. Ενιαία τήρηση με το βιβλίο πρακτικών της ΓΣ 1212

3. Συνέπειες από την τήρηση βιβλίου πρακτικών ΔΣ 1212

94 – Προσυπογραφή πρακτικού χωρίς συνεδρίαση 1213

1. Αντικείμενο και δομή ρύθμισης 1214

2. Διαδικασία λήψης απόφασης με συνυπογραφή πρακτικού 1214

3. Σχέση του άρθρ. 94 με το άρθρ. 91 1215

95 – Ελαττωματικές αποφάσεις του διοικητικού συμβουλίου 1217

1. Εισαγωγή 1222

2. Δομή της διάταξης 1223

3. Η νομοθετική επιλογή της ειδικής ρύθμισης των ελαττωματικών αποφάσεων
του ΔΣ 1223

3.1. Η χειραφέτηση από τις γενικές διατάξεις του ΑΚ 1223

3.2. Η διαφοροποίηση από τις ελαττωματικές αποφάσεις της ΓΣ 1224

4. Σκοπός 1224

5. Η απόφαση του ΔΣ 1225

6. Η αρχιτεκτονική του άρθρ. 95 1225

6.1. Η ακυρότητα ως κανόνας 1225

6.1.1. Γενικά 1225

6.1.2. Περιπτωσιολογία 1226

6.1.3. Η εξαίρεση της ομόφωνης απόφασης του ΔΣ 1227

6.2. Η αναλογική εφαρμογή των διατάξεων 137 και 138
επί συγκεκριμένων αποφάσεων του ΔΣ 1229

6.2.1. Η ειδικότερη διαμόρφωση της παρ. 4 1229

6.2.2. Το ζήτημα της εφαρμογής του άρθρ. 281 ΑΚ στις αποφάσεις της παρ. 4 1230

6.2.3. Περιοριστική απαρίθμηση των αποφάσεων της παρ. 4 1232

6.3. Ανυπόστατη απόφαση ΔΣ 1232

6.4. Ειδικά ζητήματα 1233

6.4.1. Εισαγωγή τίτλων σε ρυθμιζόμενη αγορά ή σε ΠΜΔ 1233

6.4.2. Κακή διαχείριση 1234

6.4.3. Η θεωρία της συνάφειας στο δίκαιο των ελαττωματικών αποφάσεων του ΔΣ 1235

6.4.4. Επικύρωση ελαττωματικής απόφασης του ΔΣ 1235

7. Διαδικαστικές προϋποθέσεις για την επίκληση της ακυρότητας 1237

7.1. Γενικά 1237

7.2. Δικαιούχοι 1237

7.3. Προθεσμία επίκλησης της ακυρότητας 1238

7.4. Διαρκής παράβαση διατάξεων αναγκαστικού δικαίου 1239

7.5. Αρμόδιο δικαστήριο 1239

7.6. Ασφαλιστικά Μέτρα 1240

7.7. Δημοσιότητα της δικαστικής απόφασης 1240

7.8. Ενέργεια της δικαστικής απόφασης που αναγνωρίζει την ακυρότητα 1240

Η έκδοση ενός νέου νόμου (ν. 4548/2018) που διέπει τις ανώνυμες εταιρίες εντάσσεται σε μια ευρύτερη προσπάθεια των τελευταίων δεκαετιών για ανανέωση του εταιρικού δικαίου στην Ελλάδα, μια προσπάθεια που αφορά όχι μόνο τις κεφαλαιουχικές εταιρίες (εισαγωγή της ΙΚΕ με το ν. 4072/2012, αναμόρφωση του δικαίου της ΕΠΕ με το ν. 4541/2018), αλλά και τις προσωπικές (ν. 4072/2012). Είναι σημαντικό ότι η ανανέωση του εταιρικού δικαίου συμβαδίζει με ανάλογες προσπάθειες σε κοντινούς τομείς, όπως είναι η εταιρική δημοσιότητα, η διευκόλυνση σύστασης των εταιριών, οι εταιρικοί μετασχηματισμοί, το λογιστικό δίκαιο των επιχειρήσεων και το πτωχευτικό δίκαιο. Σημαντικό επίσης είναι να λεχθεί ότι όλη αυτή η προσπάθεια δεν βασίζεται μόνο στις επιταγές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των «Μνημονίων», αλλά αποτελεί και γνήσια ελληνική προσπάθεια, που στηρίζεται στην ελπίδα ότι ανταποκρίνεται έτσι καλύτερα στις ελληνικές ανάγκες και ιδιαιτερότητες.

Η σημασία που έχει η ΑΕ στην Ελλάδα δεν πρέπει να κρίνεται από τους χαμηλούς ρυθμούς ιδρύσεων. Πράγματι, αν συγκρίνει κανείς το πλήθος των νέων ΑΕ τα τελευταία χρόνια, με τους αριθμούς της πιο δημοφιλούς σήμερα εταιρικής μορφής (της ΙΚΕ), διαπιστώνει σημαντική απόκλιση. Συγκεκριμένα, οι αριθμοί ανά εξάμηνο έχουν ως εξής (αναφέρεται μόνο ο αριθμός ιδρύσεων, όχι και διαγραφών):

Εξάμηνο	Πλήθος ΑΕ	Πλήθος ΙΚΕ
Α΄ Εξάμηνο 2012	423	6
Β΄ Εξάμηνο 2012	378	508
Α΄ Εξάμηνο 2013	406	1290
Β΄ Εξάμηνο 2013	394	1530
Α΄ Εξάμηνο 2014	309	1961
Β΄ Εξάμηνο 2014	325	1780
Α΄ Εξάμηνο 2015	305	2165
Β΄ Εξάμηνο 2015	238	1606
Α΄ Εξάμηνο 2016	244	2399
Β΄ Εξάμηνο 2016	353	2351
Α΄ Εξάμηνο 2017	319	3634
Β΄ Εξάμηνο 2017	326	3118
Α΄ Εξάμηνο 2018	362	4860
Β΄ Εξάμηνο 2018	324	3939
Α΄ Εξάμηνο 2019	386	5452
Β΄ Εξάμηνο 2019	435	5337
Α΄ Εξάμηνο 2020	440	6669
Β΄ Εξάμηνο 2020	555	6000
Α΄ Εξάμηνο 2021	625	6669
Β΄ Εξάμηνο 2021	689	6180
Α΄ Εξάμηνο 2022	832	7416
Β΄ Εξάμηνο 2022	824	6564
Α΄ Εξάμηνο 2023	806	7605

Πηγή: Ιστότοπος Γ.Ε.ΜΗ.

Aπό τον παραπάνω πίνακα συνάγεται ότι η ΙΚΕ έχει συνεχώς μεγαλύτερο μερίδιο μεταξύ των εταιρικών μορφών (το α΄ εξάμηνο 2023 σε κάθε νέα ΑΕ αντιστοιχούσαν κάπου 9,5 νέες ΙΚΕ), ενώ αντίθετα άλλες εταιρικές μορφές, όπως η ΟΕ, η ΕΕ και η ΕΠΕ (μη εμφαινόμενες στον πίνακα), ακολουθούν φθίνουσα πορεία. Αυτό όμως που κυρίως έχει ενδιαφέρον είναι ότι η AE έχει μια ελαφρά ανοδική τάση μετά το 2018, οπότε και εισήχθη το νέο νομοθετικό πλαίσιο (ν. 4548/2018 για την αναμόρφωση του δικαίου της ΑΕ). Η διαφορά της ΙΚΕ (αλλά και των άλλων) από την ΑΕ οφείλεται στη φύση της μιας και των άλλων. Η ΙΚΕ, σε κάποιο βαθμό δε και η ΕΠΕ, αλλά και οι προσωπικές εταιρίες, ιδρύονται για επιχειρήσεις χαμηλών κεφαλαιακών αναγκών, είναι εύκολο να ιδρυθούν, να λειτουργήσουν και να λυθούν (ιδίως η ΙΚΕ), ο δε ορίζοντας δράσης τους είναι συνήθως μεσοπρόθεσμος. Η μονοπρόσωπη μορφή τους είναι συχνή. Σε εποχή κρίσης, ιδιαίτερα η ΙΚΕ είναι το πιο εύκολο και πιο βολικό επιχειρηματικό όχημα (σε σύγκριση με τις άλλες εταιρικές μορφές), προσφέρεται για επιχειρηματικό πειραματισμό και προτιμάται από τους νέους επιχειρηματίες για εταιρίες “startup”. Βεβαίως τόσο η ΑΕ όσο και η ΙΚΕ επηρεάζονται από τις διακυμάνσεις της συγκυρίας, όπως φαίνεται από τις επιδόσεις αμφοτέρων το β΄ εξάμηνο του 2015, εποχή έντονης αβεβαιότητας. Από την πλευρά της η ΑΕ ως βαρύτερο, πολυπλοκότερο και πιο δυσκίνητο εταιρικό όχημα, που λειτουργεί στη βάση πολλών και λεπτομερών ρυθμίσεων, έχει μεγαλύτερο κόστος λειτουργίας να αντιμετωπίσει και περισσότερα συμφέροντα να διευθετήσει, επιλέγεται μετά από σοβαρή σκέψη, ανταποκρίνεται δε σε επιχειρηματικά σχέδια διάρκειας («έργον μακράς διαρκείας», Πασσιάς, Δίκαιο ΑΕ, Ι, 25), που απαιτούν σχεδιασμό και επενδύσεις. Λόγω των μακροπρόθεσμων επιχειρηματικών προοπτικών της ΑΕ, οι ιδρύσεις και οι διαγραφές ακολουθούν απαλότερα τη συγκυρία, εξομαλύνονται δε στο χρόνο χωρίς μεγάλες διακυμάνσεις.

2. Η ιστορία και η εξέλιξη της ΑΕ

2.1. Η αρχική μορφή της ανώνυμης εταιρίας

Ως ιστορία της ΑΕ (για την οποία βλ. π.χ. Κ. Παμπούκη, Δίκαιο ΑΕ, A΄, 9 επ., Γεωργακόπουλο, Το δίκαιον των εταιριών, ΙΙ, 6 επ., Νισυραίο, ΔικΑΕ, H ιστορική εξέλιξη της ΑΕ, αρ. 1) πρέπει να νοηθεί, όπως και ο Πασσιάς επισημαίνει (Δίκαιο ΑΕ, Ι, 53), η χρονική διαδρομή των επιχειρηματικών εκείνων σχημάτων συγκέντρωσης κεφαλαίων, που υπερβαίνουν τις οικονομικές δυνατότητες ενός ή λίγων προσώπων ή τους κινδύνους που μπορούν να ανεχθούν ένας ή λίγοι. Τέτοια επιχειρηματικά σχήματα απαντώνται τόσο στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη όσο και στον Μεσαίωνα (βλ. Πασσιά, Δίκαιο ΑΕ, Ι, 54 επ., Βενιέρη, Η ίδρυση της ΑΕ, 19 επ.), η εμφάνιση όμως κεφαλαιουχικών εταιριών συνδέθηκε κατά κύριο λόγο με την αποικιακή πολιτική που ακολούθησαν ευρωπαϊκά κράτη, όπως οι Κάτω Χώρες, η Γαλλία, η Ολλανδία και η Αγγλία. Οι διάφορες εταιρίες (compagnies) ανατολικών και δυτικών Ινδιών του 17ου αιώνα αποτέλεσαν οχήματα κρατικής οικονομικής πολιτικής σε υπερπόντιες χώρες, για το λόγο δε αυτό συστάθηκαν με βασιλική άδεια (octroi, charte), με την οποία οι εταιρίες αυτές αποκτούσαν διάφορα προνόμια στις χώρες όπου επρόκειτο να αναπτύξουν δραστηριότητα (βλ. Νισυραίο, ΔικΑΕ, H ιστορική εξέλιξη της ΑΕ, αρ. 7 επ.). Η βασιλική άδεια προέβλεπε τον τρόπο της συγκέντρωσης κεφαλαίων από τους ιδιώτες, καθώς και τον τρόπο διοίκησης (βλ. σχετικά Πασσιά, Δίκαιο ΑΕ, Ι, 61 επ., Ε. Περάκη, Γενικό Μέρος ..., 50, Βενιέρη, Η ίδρυση της ΑΕ, 37 επ.). Η χρηματοδότηση έδινε δικαίωμα σε μετοχές, που ήσαν μεταβιβάσιμες.

Βαθμιαία άρχισαν να ιδρύονται, ιδίως στη Γαλλία, εταιρίες με εμπορική, ναυτική, βιοτεχνική, ασφαλιστική ή τραπεζική δραστηριότητα. Νομοθέτημα όμως για τη ρύθμιση των κεφαλαιουχικών εταιριών δεν υπήρξε. Αντίθετα μάλιστα, κατά τη Γαλλική Επανάσταση (το 1793) απαγορεύτηκε από την Συνέλευση (Convention) η σύσταση ανωνύμων εταιριών, εκτός αν υπήρχε ειδική άδεια.

2.2. Ο 19ος αιώνας

Σταθμός στην ιστορία της ΑΕ υπήρξε ο γαλλικός Εμπορικός Κώδικας (Code de Commerce) του 1807 (για τον οποίο βλ. Ε. Περάκη, Γενικό Μέρος ..., 50). Το νομοθέτημα αυτό, ναπολεόντειας έμπνευσης, αφενός μεν κατάργησε την απαγόρευση σύστασης ΑΕ, αφετέρου δε περιέλαβε διατάξεις (στοιχειώδεις όμως) για τον τρόπο ίδρυσης και λειτουργίας της ανώνυμης εταιρίας, ως θεσμού ιδιωτικού δικαίου. Συγκεκριμένα, εξάρτησε την ίδρυση της ΑΕ από κυβερνητική άδεια, η χορήγηση της οποίας ανήκε στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης («διοικητικό σύστημα»). Οι μέτοχοι είχαν περιορισμένη ευθύνη και οι μετοχές μπορούσαν να ενσωματωθούν σε τίτλους.

Γενικότερα ο 19ος αιώνας υπήρξε εποχή ανάπτυξης του δικαίου της ΑΕ. Τα δίκαια των κρατών της Ευρώπης, ιδίως της Γαλλίας και της ενωμένης Γερμανίας (περί αυτών σημαντικό το συλλογικό έργο Bayer/Habersack (επιμ.), Aktienrecht im Wandel, 2007), δημιούργησαν τον τύπο της «ηπειρωτικής» ΑΕ, με τα κοινά χαρακτηριστικά της διοικητικά εποπτευόμενης εταιρίας, της ίδρυσης της εταιρίας με βάση το «κανονιστικό σύστημα» (διοικητικός έλεγχος της πλήρωσης ορισμένων νόμιμων προϋποθέσεων για την ίδρυση), της περιορισμένης ευθύνης των μετόχων, της διοίκησής της από διοικητικό συμβούλιο, της προστασίας των δανειστών μέσω του θεσμού του μετοχικού κεφαλαίου, του μεταβιβαστού της μετοχής, αλλά και της περιορισμένης δυνατότητας εισαγωγής καταστατικών ρυθμίσεων κατ’ απόκλιση εκείνων του νόμου. Παράλληλα παρουσιάσθηκε βαθμιαία το πιο φιλελεύθερο μοντέλο της αμερικανικής ΑΕ, χωρίς διοικητική εποπτεία, και με μεγαλύτερη καταστατική ελευθερία. Επίσης κατά τον 19ο αιώνα η ανάπτυξη των κεφαλαιαγορών βοήθησε την ανάπτυξη της ΑΕ, αλλά και τη δημιουργία δικαίου για την προστασία των επενδυτών.

2.3. Ο 20ός αιώνας

Κατά τον 20ό αιώνα το δίκαιο της ΑΕ δεν εξελίχθηκε γραμμικά, σημαδεύτηκε δε τόσο από διαστήματα οικονομικής ευμάρειας και ανάπτυξης, όσο και από τις διακυμάνσεις των πολέμων και τις επιπτώσεις των ποικίλων πολιτικών και οικονομικών κρίσεων. Κατά καιρούς ο κρατικός έλεγχος εντάθηκε, καταβλήθηκε προσπάθεια προστασίας των μετόχων και των δανειστών, παρουσιάστηκαν δε αιτήματα συμμετοχής των εργαζομένων στην εταιρία αλλά και εισδοχής συμφερόντων τρίτων (κάτι που συνέβαλε στην πολιτικοποίηση του δικαίου της ΑΕ, βλ. Roe, Political Determinants ...). Κατά το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα η επιρροή του αμερικανικού δικαίου (με σημείο αιχμής το δίκαιο του Delaware) στην Ευρώπη (βλ. αναλυτικά von Hein, Die Rezeption ...), του ενωσιακού δικαίου (βλ. το οικείο κεφάλαιο), αλλά και της οικονομικής ανάλυσης του δικαίου (βλ. ενδεικτικά τα ήδη κλασικά εγχειρίδια Easterbrook/Fischel, The economic structure ..., Cheffins, Company

Law ...) συντέλεσαν στη δημιουργία νέων ζητημάτων και οδήγησαν στη ραγδαία ανάπτυξη του δικαίου της ΑΕ, την ανανέωση και την προσπάθεια εναρμόνισης των νομοθεσιών, καθώς και τη δημιουργία νέων αντιλήψεων για τον ρόλο και την αποστολή της ΑΕ.

Η ανανέωση των νομοθεσιών και η διασυνοριακή κινητικότητα των εταιριών προκάλεσαν το φαινόμενο του ανταγωνισμού των δικαίων (για το οποίο βλ. π.χ. Ν. Ρόκα, Εταιρίες, 27, Μάρκου, Εγχειρίδιο ΕμπΔ, 522).

2.4. Η σημερινή ανάπτυξη του δικαίου της ΑΕ

Σήμερα το δίκαιο της ανώνυμης εταιρίας, εθνικό και ενωσιακό, αναπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς είτε με την εξ υπαρχής κατασκευή νέων εθνικών κωδίκων (όπως ο σουηδικός του 2005, ο αγγλικός του 2006, ο ισπανικός του 2010, ο δανικός του 2010, ο ελληνικός του 2018, ο βελγικός του 2019, κ.ά.), είτε με την εκτεταμένη αναθεώρηση των υφιστάμενων, εμπλουτίζεται δε με κανόνες και πρακτικές που συμπληρώνουν ή και, σε κάποιο βαθμό, υποκαθιστούν σε πολλά ζητήματα τους νομικούς κανόνες. Τέτοια ζητήματα είναι οι κανόνες ήπιου δικαίου (soft law), με τους οποίους προτείνονται βέλτιστες πρακτικές εταιρικής διακυβέρνησης, οι κανόνες για τον έλεγχο συμμόρφωσης της εταιρίας με τις υποχρεώσεις της (π.χ. αποφυγής χρηματισμού ξένων κυβερνήσεων) (corporate compliance), οι πρακτικές εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (corporate social responsibility, «CSR») ή της «επιστασίας» των θεσμικών επενδυτών (stewardship), κ.λπ. Πέραν αυτών, η διεθνοποίηση του εταιρικού δικαίου, η διάδοση της νομικής τεχνογνωσίας και του legal engineering, καθώς και η υιοθέτηση «μοσχευμάτων» (transplants) συντελούν στη συνεργασία των κρατών και την ταχεία εξέλιξη του εταιρικού δικαίου.

Μια άλλη παράμετρος εξέλιξης του εταιρικού δικαίου, ιδιαίτερα δε της ΑΕ, αλλά και επαναπροσδιορισμού του τρόπου λειτουργίας της εταιρίας είναι η αξιοποίηση της τεχνολογίας. Αυτό προβλέπεται ήδη de lege lata σε ζητήματα όπως η διεξαγωγή συνεδριάσεων του ΔΣ και της ΓΣ με τηλεδιάσκεψη, η ηλεκτρονική τήρηση του βιβλίου μετόχων, η ίδρυση εταιριών μέσω της ηλεκτρονικής υπηρεσίας «Μιας Στάσης», η ευρεία αποδοχή στην εταιρική ζωή των ηλεκτρονικών μηνυμάτων (e-mail) κ.λπ. (βλ. Ε. Περάκη, ΔικΑΕ, Γενική Εισαγωγή, αρ. 54). Αναμένεται όμως η μαζικότερη χρήση της τεχνολογίας με νέες μορφές και νέες δυνατότητες ψηφιοποίησης, όπως είναι η χρήση της τεχνικής νοημοσύνης (ΑΙ), η τεχνολογία blockchain, το matrix management, τα smart contracts κ.ά., για τις οποίες έχει αρχίσει ήδη εκτεταμένη συζήτηση και αναμένεται η βαθμιαία ενσωμάτωσή τους στη ζωή (και το δίκαιο) των εταιριών.

3. Το δίκαιο της ΑΕ στην Ελλάδα

3.1. Μέχρι τον κ.ν. 2190/1920

Κατά την Επανάσταση, η Ελλάδα απέκτησε με την εισαγωγή του γαλλικού Eμπορικού Kώδικα (για την εισαγωγή του Code de Commerce στο ελληνικό δίκαιο βλ. Ε. Περάκη, ToΣ 2023, 243, Νισυραίο, H ιστορική εξέλιξη της ΑΕ, αρ. 7 επ.) το πρώτο «απλούστατον και ατελέστατον» (Καραβάς, Εγχειρίδιον θεωρητικόν και πρακτικόν περί ανωνύμων εταιριών, Ι, 14), αλλά κάπως συστηματικό εταιρικό δίκαιο. Μεταξύ των εταιρικών μορφών που «γνώριζε» ο Κώδικας ήταν και η ανώνυμη εταιρία (άρθρ. 19 ΕμπΝ). Οι ρυθμίσεις του Εμπορικού Κώδικα περιείχαν ορι

σμένα βασικά χαρακτηριστικά της εταιρικής αυτής μορφής που παραμένουν μέχρι και σήμερα: Η ίδρυση της εταιρίας με δημόσιο έγγραφο (άρθρ. 40), υποκείμενο σε δημοσιότητα (άρθρ. 45)· η διοίκησή της από ένα ΔΣ («επιτρόπους»), τα μέλη του οποίου είναι ελεύθερα ανακλητά (άρθρ. 31)· η έλλειψη ευθύνης των μετόχων για τα εταιρικά χρέη (άρθρ. 33)· το κεφάλαιο της εταιρίας, διαιρούμενο σε μετοχές («μερίδια», άρθρ. 34). Όμως ορισμένα άλλα χαρακτηριστικά, όπως η διοικητική έγκριση της ίδρυσής της (άρθρ. 37) και οι ανώνυμες μετοχές (άρθρ. 35), χάθηκαν κατά την πορεία, οι ανώνυμες μετοχές μάλιστα πολύ πρόσφατα (με τον ν. 4548/2018).

Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα και μέχρι περίπου τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου η περί την ΑΕ ελληνική νομοθεσία δεν ανανεώθηκε παρά μόνο οριακά και περιστασιακά (ιδίως ν. ΧΠΑ΄/1861 και ν. ΑΣΜΔ΄/1885). Αποτέλεσμα της νομοθετικής αυτής απραξίας, σε συνδυασμό μάλιστα με αντίστοιχη ελλιπή νομοθέτηση στα ζητήματα των εισηγμένων στο χρηματιστήριο εταιριών, υπήρξε, ήδη στα τέλη του 19ου αιώνα, η εμφάνιση κρουσμάτων κερδοσκοπίας, σκανδάλων και χρεοκοπιών, σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις ιδιαίτερα ευρείας κλίμακας, που δημιούργησαν μέχρι και πολιτικές αναταράξεις (π.χ. τα «Λαυρεωτικά»). Μια πρώτη πρωτοβουλία για ρύθμιση και εξυγίανση του τοπίου αποτέλεσαν οι ν. 1308 και 1348, αμφότεροι του 1918, επί κυβερνήσεως Φιλελευθέρων. Με τον πρώτο καταβλήθηκε προσπάθεια εξυγίανσης του χρηματιστηρίου, ενώ με τον δεύτερο («περί εποπτείας ανωνύμων εταιριών») έγινε ένα πρώτο, ιδιαίτερα σημαντικό βήμα για τη θέσπιση κανόνων, αφενός μεν εποπτείας (άρθρ. 2 και 3), ασκούμενης από το Υπουργείο της Εθνικής Οικονομίας, αφετέρου δε ακρίβειας του ισολογισμού, δικαιωμάτων μετόχων, ευθυνών του ΔΣ και ποινικών ευθυνών.

Ο ν. 1348/1918 όμως υπήρξε νόμος «μεταβατικός» (όπως χαρακτηρίστηκε τότε) και γρήγορα αντικαταστάθηκε από τον κ.ν. 2190/1920 (βλ. το αρχικό κείμενο του νόμου αυτού εις Ε. Περάκη, Το νέο δίκαιο της ΑΕ, 909 επ.), που, με μικρές και μεγάλες αναμορφώσεις, έμελλε να αποτελέσει τον κορμό της ελληνικής νομοθεσίας για τις ΑΕ για σχεδόν ένα αιώνα. Χωρίς να θιγούν οι διατάξεις του ΕμπΝ (που διατηρήθηκαν μέχρι το 2007), το ενδιαφέρον του νομοθέτη εστιάστηκε και πάλι στο ζήτημα της εποπτείας, το είδος και ο τρόπος άσκησης της οποίας έπρεπε να τεθούν σε νέα βάση, ώστε να μην καταλήγουν σε άσκοπες και υπερβολικές παρεμβάσεις της Διοίκησης στα εταιρικά πράγματα. Στην εισηγητική έκθεση του κ.ν. 2190/1920 (την οποία βλ. εις «Κώδιξ Θέμιδος» 1821-1931 «Μαλαγαρδή», τόμος Γ΄, 1932, 292) τονίστηκε ότι: «… κατέστη εκ της πείρας εμφανές ότι η εκ του άρθρου 37 ΕμπΝ καί των άρθρων 2 και 3 του νόμου 1348 παρεχομένη εις την εκτελεστικήν εξουσίαν ευρεία και απόλυτος διακριτική εξουσία επί των ΑΕ, όσον και αν συνετέλεσεν, συνετώς χειριζομένη κατά την διαρρεύσασαν περίοδον της πραγματικής ασκήσεως αυτής, εις την εμψύχωσιν του θεσμού της ΑΕ, δεν είναι εν τούτοις δυνατόν να παράσχη το συναίσθημα εκείνο της ασφαλείας όπερ απαιτείται διά πάσαν μεν οικονομικήν πρόοδον, ιδίως όμως διά την ανάπτυξιν και την διάδοσιν οργανώσεων ως αι ΑΕ». Επομένως εισήχθη το λεγόμενο «μεικτό σύστημα», που κινείται μεταξύ αφενός της διοικητικής άδειας και έγκρισης του καταστατικού από τη διοίκηση (δηλ. το σύστημα του άρθρ. 37 ΕμπΝ) και αφετέρου του «κανονιστικού» συστήματος, εκείνου δηλ. που αρκείται στις διατυπώσεις ίδρυσης, χωρίς να απαιτεί διοικητική έγκριση. Το «μεικτό» αυτό σύστημα, που υιοθέτησε ο κ.ν. 2190/1920, προέβλεψε την υποχρέωση της διοίκησης να προχωρήσει στην ίδρυση της εταιρίας, εφόσον εκπληρωθούν οι κατά το νόμο προϋποθέσεις ίδρυσης (βλ. Τσιριντάνη, Στοιχεία εμπορικού δικαίου, 100, Βενιέρη, Η ίδρυση της ΑΕ, 105).

Ο νέος νόμος 2190/1920 όμως δεν αφορούσε μόνο τις προϋποθέσεις ίδρυσης της εταιρίας. Ήταν ένας πλήρης εταιρικός νόμος, στο πρότυπο ξένων νομοθεσιών, με τη βασική δομή που διατήρησε μέχρι την κατάργησή του: Ξεκίνησε με 72 άρθρα και 10 κεφάλαια: Γενικαί διατάξεις· διοικητικόν συμβούλιον· γενικαί συνελεύσεις· ελεγκταί και δικαιώματα μειοψηφίας· βιβλία, ισολογισμός και διάθεσις κερδών· διάλυσις και εκκαθάρισις· αλλοδαπαί ανώνυμοι εταιρίαι· κρατική εποπτεία· ποινικαί διατάξεις και μεταβατικαί και τελικαί διατάξεις. Διάφοροι νόμοι κατά καιρούς τον τροποποίησαν ή τον συμπλήρωσαν. Όταν καταργήθηκε το 2018, ο κ.ν. 2190/1920 αποτελούσε πλέον ένα άτακτο, δυσλειτουργικό και δύσκολο νομοθέτημα.

3.2. Μετά τον κ.ν. 2190/1920 και μέχρι το ν. 4548/2018

Οι παρεμβάσεις στον κ.ν. 2190/1920 και γενικά στο δίκαιο της ΑΕ έλαβαν χώρα σε τρεις περιόδους (σήμερα έχει ήδη ξεκινήσει η τέταρτη). Η πρώτη περίοδος καλύπτει την περίοδο μετά την έκδοση του κ.ν. 2190/1920, μέχρι το ν.δ. 4237/1962. Κατά την περίοδο αυτή εκδόθηκαν τα εξής κυρίως νομοθετήματα:

– Το β.δ. της 9/11 Μαρτ. 1921 «περί υποβολής εις το Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας υπό των ελληνικών ανωνύμων εταιριών αντιγράφων της ημερησίας διατάξεως και των πρακτικών των ΓΣ των μετόχων αυτών»,

– το ν.δ. της 17 Ιουλίου/13 Αυγ. 1923 «περί ειδικών διατάξεων επί ανωνύμων εταιριών»,

– το ν.δ. 9/18 Σεπτ. 1925 για τη σύνθεση της «Επιτροπής ανωνύμων εταιριών»,

– το π.δ. της 16/22 Ιαν. 1930, που ίδρυσε το «Δελτίον ανωνύμων εταιριών» της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως, ως μέσο δημοσιότητας των εταιρικών πράξεων,

– ο ν. 5076/1931 «περί ανωνύμων εταιριών και τραπεζών», που τροποποίησε διατάξεις του ν. 2190/1920, ιδίως για τον τακτικό και έκτακτο έλεγχο,

– ο ν. 5261/1931 «περί συγχωνεύσεως ΑΕ»,

– το π.δ. 11/17 Σεπτ. 1932 «περί συστάσεως και διοικήσεως του ΣΟΛ»,

– ο α.ν. 896/1946 «περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως διατάξεων αφορωσών τας δημοσιεύσεις ανωνύμων εταιριών»,

– ο ν. 1644/1951 «περί μετατροπής των ανωνύμων μετοχών εις ονομαστικάς»,

– το ν.δ. 3330/1955 «περί καταργήσεως της ονομαστικοποιήσεως των μετοχών των ημεδαπών ΑΕ»,

– το (σημαντικότερο όλων) ν.δ. 4237/1962 «περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως του ν. 2190/1920 περί ΑΕ». Το ν.δ. αυτό έκανε εκτεταμένες παρεμβάσεις στον κ.ν. 2190/1920, σε όλα περίπου τα τμήματά του. Επίσης, προέβλεψε στο άρθρ. 33 την κωδικοποίηση του νόμου αυτού με β.δ. Εκδόθηκε σχετικά το υπ’ αριθμ. 174/1963 κωδικοποιητικό β.δ. Έκτοτε συνηθίζεται να μνημονεύεται ο ν. 2190/1920 ως «κωδικοποιημένος νόμος» (κ.ν.) 2190/1920.

Η δεύτερη περίοδος εκτείνεται από το β.δ. 174/1963 μέχρι τον ν. 3604/2007. Περιλαμβάνει κυρίως νομοθετικές παρεμβάσεις που έλαβαν χώρα για την ενσωμάτωση κοινοτικών οδηγι

ών του εταιρικού δικαίου (π.χ. π.δ. 409/1986, π.δ. 498/1987, π.δ. 14/1993, π.δ. 360/1993, π.δ. 367/1994, π.δ. 325/1994, π.δ. 326/1994, π.δ. 367/1994, π.δ. 382/1994, π.δ. 60/2001, π.δ. 86/2011 κ.ά., βλ. αναλυτικότερα Αντωνόπουλο/Γρηγοριάδη, ΔικΚεφΕτ, Ι, 18 επ.). Ενδιαφέρον έχουν επιπλέον και τα ακόλουθα νομοθετήματα:

– Ο α.ν. 148/1967 «περί μέτρων προς ενίσχυσιν της Κεφαλαιαγοράς»,

– ο ν. 876/1979 «περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως διατάξεων αναφερομένων εις την ανάπτυξιν της Κεφαλαιαγοράς»,

– ο ν. 2339/1995 «τροποποίηση και συμπλήρωση του ν. 2190/1920 περί ανωνύμων εταιριών»,

– ο ν. 3016/2002 «για την εταιρική διακυβέρνηση»,

– ο ν. 3156/2003 «για τα ομολογιακά δάνεια»,

– ο ν. 3419/2005 «για το Γ.Ε.ΜΗ.».

Τελευταία πράξη της περιόδου αυτής αποτέλεσε ο ν. 3604/2007 «Αναμόρφωση και τροποποίηση του κ.ν. 2190/1920», που επέφερε μια ριζική αναμόρφωση του δικαίου της ΑΕ στην Ελλάδα (βλ. Ε. Περάκη, Το νέο δίκαιο της ΑΕ, τον ίδιο, ΝοΒ 2008, 513, Μάρκου, Βασικές Αρχές…, 122 επ.). Ο νόμος αυτός επιχείρησε ένα γενικότερο εκσυγχρονισμό του κ.ν. 2190/1920, συνιστάμενο «στην απλοποίηση και διευκόλυνση της λειτουργίας της εταιρίας, στη βελτίωση και αποσαφήνιση ορισμένων κανόνων και μηχανισμών της, στην εξασφάλιση της άσκησης υπεύθυνης αλλά αποτελεσματικής διοίκησης, με ικανές όμως εξουσίες των μετόχων, στην παροχή περισσότερων δυνατοτήτων διαμόρφωσης των σχέσεων των ενδιαφερομένων και, τέλος, στην εισαγωγή ορισμένων νέων θεσμών και μηχανισμών» (βλ. Ε. Περάκη, Το νέο δίκαιο της ΑΕ, 3).

Η τρίτη περίοδος είναι εκείνη μετά τον ν. 3604/2007 και μέχρι τον τελευταίο ν. 4548/2018, που αναμόρφωσε εξ υπαρχής το δίκαιο της ΑΕ. Κατά την περίοδο αυτή αφαιρέθηκαν βαθμηδόν από την ύλη του κ.ν. 2190/1920 ορισμένα ζητήματα, όπως είναι οι ετήσιες χρηματοοικονομικές καταστάσεις και ο υποχρεωτικός έλεγχος τούτων από τους ελεγκτές της εταιρίας, τα οποία στεγάστηκαν σε ειδικούς κατά θέμα νόμους (βλ. ν. 4308/2014 για τα «Ελληνικά Λογιστικά Πρότυπα», ν. 4336/2015 και ν. 4449/2017 «υποχρεωτικός έλεγχος των ετήσιων και των ενοποιημένων χρηματοοικονομικών καταστάσεων»), που καλύπτουν καταρχήν όλες τις εταιρικές μορφές. Ρυθμίστηκαν επίσης κατά τρόπο ενιαίο τα ζητήματα της εταιρικής δημοσιότητας (ν. 3419/2005) και της ίδρυσης της εταιρίας από τις Υπηρεσίες Μιας Στάσης (ν. 4441/2016). Στην περίοδο αυτή ανήκουν και νομοθετήματα για την ενσωμάτωση άλλων οδηγιών, όπως είναι οι ν. 3873/2010, ο ν. 3884/2010 και το π.δ. 86/2011, αλλά και άλλα νομοθετήματα, όπως είναι ο ν. 3853/2010 για την «απλοποίηση διαδικασιών σύστασης προσωπικών και κεφαλαιουχικών εταιριών».

Η τρίτη περίοδος ολοκληρώθηκε με το ν. 4548/2018 «Αναμόρφωση του δικαίου των ανωνύμων εταιριών». Ο νόμος αυτός ρύθμισε εξ υπαρχής τα ζητήματα της ανώνυμης εταιρίας και κατάργησε τον κ.ν. 2190/1920. Κρίθηκε ότι ο κ.ν. 2190/1920, που πλησίαζε πλέον τα 100 έτη ισχύος, θα έπρεπε να αντικατασταθεί, και όχι απλώς να αναμορφωθεί με τη μέθοδο των τροποποιήσεων. Ήταν εξάλλου ευκαιρία να αναθεωρηθούν πολλές διατάξεις στις λεπτομέρειές τους και να εισαχθούν νέες ρυθμίσεις, για την ανανέωση του δικαίου. Με την ευκαιρία, με τον ίδιο νόμο ενσωματώθηκε στο ελληνικό δίκαιο μέρος της Οδηγίας 2017/828 της 17.5.2017

(Δεύτερη Οδηγία για τα δικαιώματα των μετόχων, “SRD II”) και συγκεκριμένα οι διατάξεις της για τις συναλλαγές με συνδεδεμένα μέρη και για τις αμοιβές της εταιρικής διοίκησης. Έτσι η Ελλάδα σήμερα βρίσκεται με νέο δίκαιο, που ισχύει από 1.1.2019 και που, εννοείται, θα δοκιμαστεί και θα κριθεί στην πράξη.

Ήδη το ελληνικό δίκαιο της ΑΕ έχει εισέλθει σε νέα φάση. Εν πρώτοις έγιναν ήδη ορισμένες ελάσσονες τροποποιήσεις στο ν. 4548/2018, που μετά από συζήτηση φάνηκαν αναγκαίες (βλ. ν. 4587/2018, ν. 4609/2019, ν. 4796/2021, ν. 4811/2021, ν. 4916/2022) ή για να επιτευχθεί εναρμόνιση των διατάξεων του νόμου με νεότερη νομοθεσία (βλ. ν. 4601/2019 για τους μετασχηματισμούς) ή ακόμη για να αντιμετωπισθούν προβλήματα του κορωνοϊού (βλ. ιδίως ν. 4712/2020). Πέραν αυτών υπήρξαν ήδη και θα υπάρξουν και άλλες παρεμβάσεις στα ζητήματα δικαίου της ΑΕ, όπως είναι ο ν. 4469/2018 για την υλοποίηση των διατάξεων του Καν. 909/2014 για τα κεντρικά αποθετήρια (“CSDR”), ο νέος νόμος για την εταιρική διακυβέρνηση (ν. 4706/2020), η εναρμόνιση μέσω του ν. 4706/2020 της ελληνικής νομοθεσίας με τις λοιπές διατάξεις της οδηγίας 2017/828 (όσες δηλ. δεν είχαν ενσωματωθεί ήδη με το ν. 4548/2018), ενώ εκδόθηκαν νέοι νόμοι για το Γενικό Εμπορικό Μητρώο (Γ.Ε.ΜΗ.) (ν. 4919/2022) και για τους διασυνοριακούς μετασχηματισμούς (ν. 5055/2023). Θα ακολουθήσουν παραπέρα νομοθετικές παρεμβάσεις στα ζητήματα ψηφιοποίησης των εταιριών και μεταφοράς της έδρας τους, όπως αξιώνουν οι οδηγίες του «Company Law Package».

4. Τα χαρακτηριστικά της ΑΕ

4.1. Η ποικιλία των χαρακτηριστικών της ΑΕ

Ένα βασικό ζήτημα του δικαίου της ΑΕ είναι η συγκρότηση της «ταυτότητάς» της, η ανίχνευση δηλ. των χαρακτηριστικών εκείνων που την προσδιορίζουν ως εταιρική μορφή. Το ζήτημα αυτό εξαρτάται από το αν τα χαρακτηριστικά της ΑΕ αναζητηθούν σε επίπεδο θετικού δικαίου, δηλ. πώς η ΑΕ προσδιορίζεται από το κάθε εθνικό εταιρικό δίκαιο, ή σε επίπεδο δικαιοσυγκριτικό, που προϋποθέτει την ανεύρεση κοινών χαρακτηριστικών σε περισσότερες έννομες τάξεις. Όπως είναι φανερό, οι δυσκολίες του προσδιορισμού είναι πολύ μεγαλύτερες στο δεύτερο επίπεδο. Βέβαιο είναι πάντως ότι για προ-νομική έννοια της ΑΕ δεν μπορεί να γίνει λόγος, αφού η ΑΕ (όπως και οι άλλες εταιρικές μορφές) είναι δημιούργημα του δικαίου και δεν θα μπορούσε να προσδιοριστεί αφηρημένα εκ των προτέρων.

Σε επίπεδο ελληνικού θετικού δικαίου η ΑΕ μπορεί να προσδιορισθεί με βάση τα χαρακτηριστικά της παρ. 1 του άρθρ. 1 του νέου νόμου, κατά την οποία η ΑΕ (α) είναι κεφαλαιουχική εταιρία (β) με νομική προσωπικότητα, (γ) χωρίς ευθύνη των μετόχων για τα χρέη της εταιρίας, και (δ) με διαίρεση του κεφαλαίου σε μετοχές. Παρεμφερείς είναι ορισμοί ξένων δικαίων, όπως π.χ. του γαλλικού νόμου (άρθρ. L.225-1 γαλλΕμπΚ: ΑΕ είναι η εταιρία της οποίας το κεφάλαιο διαιρείται σε μετοχές και που ιδρύεται από εταίρους που δεν φέρουν τις ζημίες παρά μόνο στο μέτρο των εισφορών τους), του γερμανικού (§ 1 AktG, που όμως θεωρείται ότι δεν αποτελεί ορισμό: ΑΕ είναι η εταιρία με ίδια νομική προσωπικότητα, για τα χρέη της οποίας ευθύνεται έναντι των δανειστών μόνο η εταιρική περιουσία), του ισπανικού (άρθρ. 1 του νόμου περί κεφαλαιουχικών εταιριών: ΑΕ είναι η εταιρία, της οποίας το κεφάλαιο, διαιρεμένο σε με

τοχές, σχηματίζεται από τις εισφορές όλων των εταίρων, οι οποίοι δεν είναι προσωπικά υπεύθυνοι για τα εταιρικά χρέη), κ.λπ.

Σε δικαιοσυγκριτικό επίπεδο αξιόλογος είναι π.χ. ο πίνακας πέντε χαρακτηριστικών που αποδίδει στην ΑΕ (“business corporation”) η μελέτη των Kraakman/Armour/Davies κ.ά., The Anatomy of Corporate Law, 1 επ., δηλ. (α) τη νομική προσωπικότητα, (β) την περιορισμένη ευθύνη, (γ) τις μεταβιβάσιμες μετοχές, (δ) την κατ’ ανάθεση διαχείριση (delegated management) και η (ε) την «ιδιοκτησία των επενδυτών» (investor ownership), με την έννοια ότι οι μέτοχοι δικαιούνται αυτοί να ασκούν τον έλεγχο και να λαμβάνουν τα κέρδη της εκμετάλλευσης ανάλογα με τη συμμετοχή τους. Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι ως χαρακτηριστικά της ΑΕ αναφέρονται έμμεσα και οι εσωτερικές εκείνες εντάσεις, που προκύπτουν από την διαφοροποίηση της ιδιοκτησίας από τη διοίκηση, μια σχέση χαρακτηριζόμενη ως “agency” (σχέση ανάθεσης ή αντιπροσωπείας, παραχωρούμενης στην εταιρική διοίκηση από τους μετόχους).

Το πόσο αντέχουν όμως τέτοιοι ορισμοί στην εκάστοτε διαμόρφωση της ΑΕ (στο χρόνο και κατά χώρες) είναι προβληματικό. Και είναι μεν αλήθεια ότι η ΑΕ έχει φθάσει διεθνώς σε στάδιο προχωρημένης ωρίμανσης, με παγιωμένα πια πολλά από τα παραπάνω χαρακτηριστικά της, ώστε μάλιστα να έχει γίνει λόγος για το «τέλος της ιστορίας του εταιρικού δικαίου» (βλ. Hansmann/Kraakman, The End of History for Corporate Law, ..., 3/2000). Όμως κάτι τέτοιο φαίνεται υπερβολικό και μπορεί οποιαδήποτε στιγμή να διαψευσθεί, αφού η υιοθέτηση νέων σχημάτων συλλογικών επενδύσεων, τα νέα «προϊόντα» και η ανάμειξη χρέους και κεφαλαίου, οι επιρροές του δικαίου της κεφαλαιαγοράς, η καταπολέμηση πρακτικών «ξεπλύματος», η διαφοροποιημένη θεώρηση των διαφόρων stakeholders, οι πολιτικές θεωρήσεις γύρω από την ιδιωτική επιχειρηματικότητα, ο ανταγωνισμός των δικαίων και άλλοι παράγοντες μπορούν να μεταβάλουν (και μάλιστα ριζικά), την εικόνα της «κλασικής» ΑΕ.

4.2. Η σχετικότητα των ορισμών της ΑΕ

Παράδειγμα των δυσκολιών των ορισμών είναι ορισμένα χαρακτηριστικά που παραδοσιακά συγκροτούν τον σκληρό πυρήνα της υπόστασης της ΑΕ και που, όμως, μπορεί να χάσουν τη βαρύτητά τους. Τέτοιο παράδειγμα είναι η περιορισμένη ευθύνη των μετόχων, που μάλιστα έχει θεωρηθεί ότι υπήρξε η μέγιστη καινοτομία στην ιστορία του εταιρικού δικαίου (βλ.
Ε. Περάκη, εις «Δίκαιο και καινοτομία – Innovation Law», 3). Όμως, αφενός μεν η περιορισμένη ευθύνη είναι κοινό χαρακτηριστικό όλων των κεφαλαιουχικών εταιριών, αφετέρου δε (και κυρίως) δεν είναι απαραίτητα σταθερό χαρακτηριστικό ούτε στην ίδια ΑΕ. Αυτό το έδειξε σχετική νομολογία, που αφορούσε το θεμιτό επιβολής κυρώσεων (χρηματικού προστίμου) σε μετόχους τηλεοπτικών σταθμών με συμμετοχή τουλάχιστον 2,5% του κεφαλαίου, για παράβαση των κανόνων δεοντολογίας σύμφωνα με το ν. 2328/1995. Και αρχικά μεν, με την απόφασή του υπ’ αριθμ. 3489/2006, ΕΕμπΔ 2007, 574 με παρατ. Βερβεσού, το ΣτΕ θεώρησε με βάση την αρχή της οικονομικής ελευθερίας, που περιλαμβάνει την ελευθερία επιλογής εταιρικής μορφής, ότι κάτι τέτοιο αντίκειται στο βασικό χαρακτηριστικό της ΑΕ, που είναι η έλλειψη ευθύνης των μετόχων. Κατά το Δικαστήριο, «[τ]ο τελευταίο τούτο, δηλαδή η εξάντληση της διακινδυνεύσεως του μετόχου, αλλά παραλλήλως και των υποχρεώσεών του έναντι της ανώνυμης εταιρίας, στο ποσό της καταβλητέας εταιρικής εισφοράς, συνιστούν το καίριας σημασίας βα

σικό χαρακτηριστικό, που αποτελεί προσδιοριστικό γνώρισμα της ανώνυμης εταιρίας, χωρίς το οποίο αναιρείται αυτή η ίδια η έννοια της ανώνυμης εταιρίας». Η απόφαση αυτή όμως, που σχεδόν ανήγε την περιορισμένη ευθύνη σε προ-νομικό χαρακτηριστικό, ανετράπη (και ορθά) από τη μεταγενέστερη ΟλΣτΕ 3031/2008 (ΔiΜΕΕ 2009, 97 με παρατ. Βαρελά, η οποία αρνήθηκε την προσβολή της οικονομικής ελευθερίας και διατύπωσε την άποψη ότι ο νομοθέτης είναι ελεύθερος να διαμορφώνει τα χαρακτηριστικά κάθε εταιρικής μορφής, «όπως είναι, μεταξύ άλλων, η έλλειψη, καταρχήν, ευθύνης του μετόχου για τα χρέη του νομικού προσώπου, η οποία αποτελεί μεν βασική και αναγκαστικού δικαίου αρχή της κοινής νομοθεσίας των ανωνύμων εταιριών (άρθρ. 1 του κ.ν. 2190/1920), όχι όμως και αρχή συνταγματικής ισχύος». Ταυτόχρονα το ΣτΕ απηύθυνε προδικαστικό ερώτημα στο ΔΕΕ, για το ζήτημα εάν η ορθή εφαρμογή της Οδηγίας 68/151/ΕΟΚ θα σήμαινε υιοθέτηση κάποιας σταθερής έννοιας της ΑΕ, που να περιλαμβάνει το χαρακτηριστικό της περιορισμένης ευθύνης, ή αν ο νομοθέτης είναι ελεύθερος να παρεκκλίνει. Στο ερώτημα αυτό το ΔΕΕ (C-81/09 21.10.2010 ΔΕΕ 2011, 45) απάντησε ότι (σκ. 42) μολονότι «στην πλειονότητα των περιπτώσεων οι μέτοχοι […] δεν υπέχουν προσωπική ευθύνη για τα χρέη μετοχικής εταιρίας ή εταιρίας περιορισμένης ευθύνης, δεν είναι δυνατόν να συναχθεί ότι πρόκειται περί γενικής αρχής του εταιρικού δικαίου, η οποία εφαρμόζεται υπό οποιεσδήποτε περιστάσεις και ανεξαιρέτως» (το Δικαστήριο όμως έθεσε ζήτημα ελεύθερης εγκατάστασης και κυκλοφορίας των κεφαλαίων).

Ένα άλλο χαρακτηριστικό, που και αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί παγιωμένο, είναι το κεφάλαιο και η διαίρεσή του σε μετοχές «ίνα είναι δυνατή η υπό πλειόνων κάλυψις αυτού» (Πασσιάς, Δίκαιο ΑΕ, Ι, 332). Όμως μηδενικό κεφάλαιο τουλάχιστον σε εκτός ΕΕ χώρες δεν αποκλείεται πλέον, υπάρχουν δε μετοχές και χωρίς ονομαστική (αλλά «λογιστική») αξία, ενώ οι λεγόμενες “true no par value shares” (δυνατές στο βελγικό και το φινλανδικό δίκαιο, βλ.
Ε. Περάκη, ΔΕΕ 2013, 745) είναι ολοκληρωτικά αποσυνδεδεμένες από το κεφάλαιο. Πέραν αυτού οι μετοχές, που καταρχήν είναι ελεύθερα μεταβιβάσιμες, μπορούν να υπόκεινται σε – ενδεχομένως σοβαρούς – περιορισμούς ως προς τη μεταβιβασιμότητά τους, αρκεί να απομένει κάποιο, έστω και οριακό, περιθώριο μεταβίβασης (άρθρ. 43 παρ. 2).

Η δυσκολία εντοπισμού σταθερών χαρακτηριστικών της ΑΕ γίνεται μεγαλύτερη λόγω της «όσμωσης» των εταιρικών μορφών (φαινόμενο για το οποίο βλ. Ε. Περάκη, εις 22 Συνέδριο ΣΕΕ, 33 επ., 37 και 42), που μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα χαρακτηριστικά της ΑΕ να μεταβαίνουν και σε άλλες εταιρικές μορφές, αλλά και αντίστροφα. Έτσι π.χ. έχει συζητηθεί πρόσφατα de lege ferenda το ενδεχόμενο η ΙΚΕ να έχει δ.σ. (αν αυτό προβλέπεται από το καταστατικό της) ή και να μπορεί να εκδίδει ομολογίες. Αντίστροφα, με το νέο ν. 4548/2018 η ΑΕ μπορεί να είναι πλέον αορίστου χρόνου (όπως οι προσωπικές εταιρίες) ή να έχει μονομελές διαχειριστικό όργανο (όπως οι προσωπικές εταιρίες αλλά και η ΙΚΕ και η ΕΠΕ).

Οι παραπάνω δυσκολίες καθιστούν μεν την έννοια της ΑΕ εύθραυστη, από την άλλη μεριά όμως δεν αναιρούν τη χρησιμότητα του ζητήματος. Υπάρχουν περιπτώσεις (όπως π.χ. στο ιδιωτικό διεθνές ή στο ενωσιακό δίκαιο), όπου η αναγνώριση μιας εταιρίας ως ανώνυμης μπορεί να έχει συνέπειες. Αυτό φαίνεται στις περιπτώσεις όπου ο ενωσιακός νομοθέτης επιδιώκει να εισαγάγει ρυθμίσεις για τις αλλοδαπές ΑΕ, οπότε πρέπει να βρεθεί ποιες μπορεί να είναι αυτές. Ο ενωσιακός νομοθέτης λύνει το πρόβλημα μη δίνοντας ορισμό, αλλά παραθέτοντας κατάλογο των κατά κράτη-μέλη εταιρικών τύπων που λογίζονται ανώνυμες εταιρίες και ορί

ζοντας την εφαρμογή των σχετικών διατάξεων στις εταιρίες αυτές. Αυτό π.χ. συμβαίνει με την οδηγία (ΕΕ) 2017/1132 της 14.6.2017, στο παράρτημα Ι της οποίας παρατίθενται οι τύποι των ανωνύμων εταιριών κάθε κράτους-μέλους, στις οποίες εφαρμόζονται οι κανόνες για τη διατήρηση και μεταβολή του κεφαλαίου. Με την μέθοδο του καταλόγου το πρόβλημα ουσιαστικά παρακάμπτεται, επανεμφανίζεται όμως εκεί όπου η ίδια οδηγία (άρθρ. 36 και 67 παρ. 1 – βλ. και άρθρ. 52 § 2 και 173 § 1 ν. 4548/2018) επιδιώκει να ρυθμίσει ζητήματα εταιριών εκτός της ΕΕ, που έχουν «μορφή ανάλογη» με εκείνη του καταλόγου του παραρτήματος ΙΙ (το παράρτημα αυτό αναφέρεται όχι μόνο στις ΑΕ, αλλά και στις ΕΠΕ, είναι όμως κατανοητό ότι η αξία του παραδείγματος και ο προβληματισμός παραμένουν). Σημασία εδώ θα έχει να βρεθεί ο ενωσιακός «μέσος όρος», και τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά του. Και αν μεν πρόκειται για ΑΕ με παρεμφερές σύστημα εταιρικού δικαίου, όπως είναι π.χ. η Ελβετία, που γνωρίζει την ανώνυμη εταιρία (société anonyme, Aktiengesellschaft), πρόβλημα δεν θα υπάρχει. Δυσκολίες όμως θα απαντώνται και πάλι όταν πρόκειται να διαπιστωθεί αν άλλες εταιρίες, όπως π.χ. οι “limited” του αγγλοσαξονικού δικαίου, είναι αντίστοιχες ή όχι με τις εταιρίες του παραρτήματος ΙΙ (π.χ. οι κυπριακές «λίμιτεδ» θεωρούνται κατά κρατούσα άποψη ως ΑΕ, βλ. π.χ. ΑΠ 1635/2013, στην ιστοσελίδα www.areiospagos.gr, ΕφΠειρ 277/2005 ΔΕΕ 2005, 685 αλλά και με αντίθετη άποψη (υπέρ της ΕΠΕ), απόφασης Επιτροπής Αναστολών ΣτΕ 84/2019, αδημ.). Γίνεται λοιπόν φανερό, ότι θα πρέπει να υπάρξει άλλος (εναλλακτικός) τρόπος για να εντοπισθούν οι ΑΕ, με βάση όχι αυστηρά τα κατιδίαν επιμέρους χαρακτηριστικά τους (που θα πρέπει να εξευρεθούν και να επαληθεύονται κάθε φορά), αλλά τη συνολική τους εικόνα.

5. Ο «τύπος» της ΑΕ

Πράγματι, μια εταιρία μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ΑΕ με βάση κάποια σύνθεση χαρακτηριστικών, χωρίς εμμονή στην παρουσία όλων και με αποδοχή παραλλαγών και διαφοροποιήσεων στα επιμέρους, επιπλέον δε, αρνητικά, και με σύγκριση και διάκρισή της από άλλες εταιρικές μορφές, άσχετα από ορολογία. Όπως είναι φανερό, δεν πρόκειται για άσκηση ακρίβειας, αλλά για να αναγνώριση στη βάση προτύπου και – τελικά – με τη βοήθεια κάποιας διαίσθησης.

Με άλλους λόγους, χρήσιμη θα είναι η δόμηση του «εταιρικού τύπου» της ΑΕ, ως σύνθεσης των συνήθων βασικών χαρακτηριστικών της. Ως «τύπος» (ή «ιδεατός τύπος» κατά τον Ν. Ρόκα, Εταιρίες, 183) θα πρέπει να νοηθεί η παράσταση που είχε κατά νου ο νομοθέτης και με βάση αυτήν διαμόρφωσε τον προς ρύθμιση θεσμό (για την έννοια του τύπου και του εταιρικού τύπου βλ. Κοτσίρη, ΕΕΝ 1961, 816, 823, Ε. Περάκη, Γενικό μέρος …, 5, τον ίδιο, ΔικΑΕ, Εισαγωγικά, αρ. 32, Μάρκου, Βασικές αρχές…, 42, Καραμανάκου, Η υποχρέωση πίστης …, 12). Προς τούτο θα ληφθούν υπόψη η ύπαρξη κεφαλαίου, διαιρούμενου σε μετοχές, και εταιρικής περιουσίας, ευθυνόμενης αποκλειστικά για τα εταιρικά χρέη, και με διοικητικό όργανο χωριστό από το όργανο όπου συμμετέχουν οι μέτοχοι. Είναι δυνατόν να προστεθούν, ως δυνητικά στοιχεία, ο μεγάλος αριθμός των μετόχων, ο μακροπρόθεσμος χαρακτήρας της επιχείρησης, τα υψηλά κεφάλαια που έχουν διατεθεί, καθώς και ο «ανοικτός» χαρακτήρας, που επιτρέπει την κινητικότητα των μετόχων. Αυτό που προέχει για τη δόμηση του «τύπου» είναι η συνολική εντύπωση, χωρίς εμμονή στα επιμέρους στοιχεία. Επομένως, ο «τύπος» της ΑΕ δεν θα αξι

ώνει την παρουσία όλων των χαρακτηριστικών, αλλά με βάση ένα «κινητό σύστημα», που θα ανέχεται παραλλαγές, θα αποτελεί σύνθεση των χαρακτηριστικών αυτών.