Back to Top
ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ Ν 4412/2016
Νομολογιακή προσέγγιση & Πρακτική εφαρμογή
2η έκδοση
ενημερωμένη και εμπλουτισμένη έως και τον Ν 5130/2024
Κωδικός Προϊόντος:
21085
- Έκδοση: 2η 2024
- Σχήμα: 17x24
- Βιβλιοδεσία: Εύκαμπτη
- Σελίδες: 1184
- ISBN: 978-618-08-0486-7
Από τον πρώτο χρόνο της έκδοσης του ανά χείρας Συλλογικού Έργου για τον N 4412/2016 που αφορά στις δημόσιες συμβάσεις (2019) μέχρι την παρούσα δεύτερη έκδοση αυτού (2024) μεσολάβησε ένα σημαντικό χρονικό διάστημα, ικανό για την συγκέντρωση αξιόλογης πρωτογενούς ύλης.
Καταρχήν εκδόθηκε ο N 4782/2021 με τον οποίο επιχειρήθηκε μία καταλυτική οριζόντια τροποποίηση του ως άνω N 4412/2016 με στόχο την απλοποίηση και ριζική αναμόρφωση του ρυθμιστικού πλαισίου για τις δημόσιες συμβάσεις, ενώ επακολούθησαν και πολλές ειδικότερες αποσπασματικές ρυθμίσεις. Παράλληλα δημοσιεύθηκαν, σε εφαρμογή των ως άνω νέων διατάξεων, πολλές ενδιαφέρουσες δικαστικές αποφάσεις, οι οποίες στην παρούσα έκδοση έχουν αναδειχθεί, καθόσον συνέβαλαν στη διάπλαση και εξέλιξη του ημέτερου Δικαίου των Δημοσίων Συμβάσεων, είτε κατά το προσυμβατικό στάδιο, είτε κατά το στάδιο της εκτέλεσης. Η παρούσα δεύτερη έκδοση του Συλλογικού Τόμου, η οποία είναι ενημερωμένη και εμπλουτισμένη έως και τον Ν 5130/2024 πραγματεύεται θεματικές που αφορούν:
-στην ανάθεση
-στην εκτέλεση και
-στην έννομη προστασία κατά την ανάθεση και την εκτέλεση μίας δημόσιας σύμβασης.
Το βασικό προτέρημα και αυτής της δεύτερης έκδοσης είναι ότι οι 35 καταξιωμένοι και έμπειροι συγγραφείς του έργου, μεταξύ των οποίων και Ανώτατοι Δικαστές του Συμβουλίου της Επικρατείας και του Ελεγκτικού Συνεδρίου, επικεντρώθηκαν στην ανάλυση και επεξεργασία του Ν 4412/2016, όπως αυτή έχει αποτυπωθεί στη νομολογία των ανώτατων δικαστηρίων της Χώρας, του Συμβουλίου της Επικρατείας και του Ελεγκτικού Συνεδρίου, δίνοντας πολλάκις λύση στα ερμηνευτικά ζητήματα που ανακύπτουν κατά την εφαρμογή του. Συνενώνοντας την εμπειρία τους στον έλεγχο των δημοσίων διαγωνιστικών διαδικασιών, αναδεικνύουν τα ερμηνευτικά προβλήματα που προέκυψαν κατά την εφαρμογή του ως άνω νόμου και την επίλυση αυτών. Επιπλέον η δεύτερη έκδοση έχει εμπλουτιστεί με νέες θεματικές με τις οποίες αναδεικνύεται η διαρκώς αυξανόμενη σύμπλεξη της ενωσιακής και της εθνικής έννομης τάξης.
Η δεύτερη έκδοση στοχεύει να αποκρυπτογραφήσει τις ιδιαίτερες ανάγκες της ερμηνείας και εφαρμογής του δύσκολου, λόγω της δυναμικότητας και της εγγενούς πλαστικότητάς του Δικαίου των Δημοσίων Συμβάσεων, που αποτελεί θεμελιώδη μοχλό για την οικονομική ανάπτυξη της Χώρας μας. Απευθύνεται στον μελετητή και εφαρμοστή του δικαίου των δημοσίων συμβάσεων (δικηγόρους, δικαστές), καθώς και στα τμήματα προμηθείων/διαγωνισμών οικονομικών φορέων του ιδιωτικού τομέα, αλλά και στα αντίστοιχα τμήματα αναθετουσών αρχών και αναθετόντων φορέων.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Β΄ ΕΚΔΟΣΗΣ VII
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Α΄ ΕΚΔΟΣΗΣ IX
Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Νομοθετικές μεταρρυθμίσεις στον τομέα
των δημοσίων συμβάσεων από τον Ν 4412/2016
μέχρι και τον Ν 5053/2023 3
Άννα Παπαπαναγιώτου
Σύμβουλος Ελεγκτικού Συνεδρίου, Licence spéciale en Droit Européen, ULB
Χαρίκλεια Ζάχου
Πάρεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου, ΜΔΕ
Εισαγωγή 4
Ι. Σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις κατά το προσυμβατικό στάδιο ανάθεσης δημόσιας σύμβασης 6
Α. Ορισμοί, κατώτατα χρηματικά όρια εφαρμογής και
αναθέτουσες αρχές 6
Β. Μέτρα που προάγουν την καλύτερη πρόσβαση των ΜΜΕ
στην αγορά. 8
Γ. Περισσότερες διατάξεις σχετικά με τα κριτήρια ανάθεσης
και τους λόγους αποκλεισμού 11
Δ. Διασφαλίσεις υπέρ της ακεραιότητας και κατά της διαφθοράς 16
Ε. Ηλεκτρονικές διαδικασίες (e-procurement) 21
ΣΤ. Μεταρρυθμίσεις στις διαδικασίες διενέργειας των διαγωνισμών 24
Ζ. Ενσωμάτωση της νομολογίας του ΔΕΕ 31
Η. Χρήση των δημοσίων συμβάσεων ως μέσου υλοποίησης κοινωνικών
και περιβαλλοντικών πολιτικών (άρθρα 18 παρ. 2, 20, 54, 55, 56,
82, 86, 87 και 130 του Ν 4412/2016, 18, 20, 42, 43, 44, 62, 67, 68
και 70 της Οδ. 2014/24/ΕΕ) 34
Συμπεράσματα 36
Οι αλλαγές που επήλθαν στο στάδιο της έννομης προστασίας 39
Αθανασία Κοντόγιωργα
Εισηγήτρια Συμβουλίου της Επικρατείας
Οι αλλαγές που επήλθαν στο στάδιο της εκτέλεσης 47
Μαγδαλινή Γόγολα
Εισηγήτρια Συμβουλίου της Επικρατείας
I. Συμβάσεις δημοσίων έργων 48
Α. Ανάθεση της επίβλεψης σε ιδιώτες 48
Β. Δέσμευση του αναδόχου από τη μελέτη δημοπράτησης 49
Γ. Εισαγωγή δηλωτικού συστήματος επιμετρήσεων 50
Δ. Κατάργηση της πιστοποίησης για την πληρωμή του αναδόχου 51
Ε. Κατάργηση του περιορισμού της δυνατότητας υπεργολαβίας
στο 30 % του συμβατικού αντικειμένου 52
ΣΤ. Αναδιάρθρωση της διαδικασίας παραλαβής του έργου 52
Ζ. Επίλυση διαφορών 52
II. Συμβάσεις εκπόνησης μελετών και παροχής τεχνικών και λοιπών
συναφών επιστημονικών υπηρεσιών 54
Α. Ανάθεση της επίβλεψης σε ιδιώτες 54
Β. Αναδιάρθρωση της διαδικασίας έγκρισης της μελέτης 54
Γ. Επίλυση διαφορών 55
III. Συμβάσεις προμηθειών και γενικών υπηρεσιών -
Επίλυση διαφορών 55
ΙΙ. Η ΔΙΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΝΑΘΕΣΗΣ
ΜΙΑΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ
Αναθέτουσες Αρχές και Αναθέτοντες Φορείς 59
Ιουλία Παπαθεοδώρου
Πάρεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου
Ι. Τα υποκείμενα των δημοσίων συμβάσεων - Ορισμοί 59
Α. Αναθέτουσες Αρχές 60
Β. Αναθέτοντες Φορείς 62
ΙΙ. Η ερμηνεία των Δικαστηρίων - Λειτουργικό Κριτήριο 63
ΙΙΙ. Η έννοια του Οργανισμού Δημοσίου Δικαίου 64
Α. Το κριτήριο της κάλυψης αναγκών γενικού συμφέροντος που
δεν έχουν βιομηχανικό ή εμπορικό χαρακτήρα 65
Β. Το κριτήριο της νομικής προσωπικότητας 68
Γ. Το κριτήριο της στενής σχέσης εξάρτησης με το κράτος, τους ΟΤΑ
ή άλλους οργανισμούς δημοσίου δικαίου 69
IV. Η έννοια της Δημόσιας Επιχείρησης 75
V. Επίλογος 78
Ζητήματα διαχρονικού δικαίου στον Ν 4412/2016
(Βιβλίο V: Άρθρα 375-379) 81
Νικόλαος Νικολάκης
Πάρεδρος Συμβουλίου της Επικρατείας
Ι. Η διαχρονική εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου των δημοσίων συμβάσεων 82
Α. Η αλληλουχία των κανόνων του ενωσιακού δικαίου δημοσίων
συμβάσεων και η απαίτηση για ασφάλεια δικαίου 82
Β. Η καθολική και αποκλειστική εφαρμογή του καθορισθέντος
κανονιστικού καθεστώτος 86
II. Οι διαχρονικού δικαίου ρυθμίσεις του Ν 4412/2016 103
Α. Η απόκλιση από τους κανόνες του ενωσιακού δικαίου 103
Β. Το εφαρμοστέο καθεστώς έννομης προστασίας στις δημόσιες συμβάσεις 111
Δημόσιες συμβάσεις εκπόνησης μελετών και παροχής
τεχνικών και λοιπών συναφών επιστημονικών υπηρεσιών
(άρθρο 2 παρ. 1 περ. 7α Ν 4412/2016) 117
Βασιλική Δαγαλάκη
Πάρεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου, ΜΔΕ
I. Εισαγωγή 117
II. Από τον Ν 3316/2005 στον Ν 4412/2016 118
III. Εννοιολογικός προσδιορισμός 121
IV. Διάκριση από διαγωνισμούς μελετών 125
V. Συμβάσεις μελετών και τεχνικών υπηρεσιών και χρηστή
δημοσιονομική διαχείριση 126
VI. Προεκτιμώμενη αμοιβή της σύμβασης μελέτης ή παροχής
τεχνικών υπηρεσιών 128
VII. Διαδικασίες ανάθεσης 130
VIII. Κριτήρια ανάθεσης 134
IX. Συμπέρασμα 137
Οι συμβάσεις μεταξύ φορέων του δημοσίου τομέα
(άρθρο 12 Ν 4412/2016) 139
Ιωάννης Ν. Βάγιας
Πάρεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου, ΜΔΕ
I. Εισαγωγή 140
ΙΙ. Η έννοια της «δημόσιας σύμβασης» 142
IΙI. Οι συμβάσεις οιονεί αυτεπιστασίας (In house αναθέσεις) 145
Α. Η κάθετη in house ανάθεση (άρθρο 12 παρ. 1 του Ν 4412/2016
και άρθρο 12 παρ. 1 οδηγίας 2014/24) 145
Β. Η αντίστροφη κάθετη και η οριζόντια in house ανάθεση (άρθρο 12 παρ. 2
του Ν 4412/2016 και άρθρο 12 παρ. 2 της οδηγίας 2014/24) 152
Γ. Ο κοινός έλεγχος ως ειδική περίπτωση κάθετης in house ανάθεσης
(άρθρο 12 παρ. 3 του Ν 4412/2016 και άρθρο 12 παρ. 3 οδηγίας 2014/24) 153
ΙV. Οι συμβάσεις συνεργασίας μεταξύ αναθετουσών αρχών 156
Α. Η προϋφιστάμενη νομολογία του ΔΕΕ για τις δημόσιες συμβάσεις
συνεργασίας μεταξύ αναθετουσών αρχών 156
B. Η ρύθμιση της οδηγίας 2014/24 και του Ν 4412/2016 157
V. Η επιφύλαξη της παρ. 6 του άρθρου 12 Ν 4412/2016 168
VI. Επίλογος 169
Ν 4412/2016 : Nομολογιακή προσέγγιση και πρακτική
εφαρμογή “Αρχές που εφαρμόζονται στις διαδικασίες
σύναψης δημοσίων συμβάσεων”
(άρθρο 18 Ν 4412/2016) 171
Θεολογία Γναρδέλλη
Σύμβουλος Ελεγκτικού Συνεδρίου, DEA απόφοιτος ΕΝΑ Γαλλίας
Ι. Εισαγωγή 172
ΙΙ. Nομολογιακή προσέγγιση και πρακτική εφαρμογή 174
Α. Η αρχή της ίσης μεταχείρισης ή της απαγόρευσης των διακρίσεων 174
Β. Η αρχή της διαφάνειας 192
Γ. Η αρχή της αναλογικότητας 200
Δ. Η οριζόντια ρήτρα της παρ. 2 του άρθρου 18 208
ΙΙΙ. Επίλογος 211
Συγκρούσεις συμφερόντων
(άρθρα 24 και 48 Ν 4412/2016) 213
Χάιδω Ευαγγελίου
Πάρεδρος Συμβουλίου της Επικρατείας
I. Εισαγωγή 213
II. Εξέλιξη της νομοθεσίας στο ζήτημα της συγκρούσεως συμφερόντων 215
ΙΙΙ. Οι ρυθμίσεις των οδηγιών 2014/24/ΕΕ και 2014/25/ΕΕ για
τις συγκρούσεις συμφερόντων 216
IV. Οι ρυθμίσεις του εθνικού δικαίου για το ζήτημα
της σύγκρουσης συμφερόντων 219
V. Η έννοια της σύγκρουσης συμφερόντων κατά τη νομολογία 223
A. Αρχή της ίσης μεταχείρισης των διαγωνιζομένων 223
B. Περιπτώσεις καταστάσεων σύγκρουσης συμφερόντων 224
Γ. Υποχρεώσεις της αναθέτουσας αρχής 227
VI. Η σύγκρουση συμφερόντων κατά τις διατάξεις
του Ν 4412/2016 - Συμπεράσματα 231
Είδη διαδικασιών ανάθεσης στον Ν 4412/2016 -
Οι νέες διαδικασίες
(άρθρα 26-32α Ν 4412/2016) 239
Αθανάσιος Καρακόιδας
Πάρεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου, ΜΔΕ
I. Προϋπάρχουσες, νέες και «ανανεωμένες» διαδικασίες ανάθεσης
δημοσίων συμβάσεων στα άρθρα 26-32α του N 4412/2016 240
II. Α. Προϋποθέσεις εφαρμογής της νέας ανταγωνιστικής διαδικασίας
με διαπραγμάτευση και της «ανανεωμένης» διαδικασίας
ανταγωνιστικού διαλόγου (άρθρο 26 παρ. 2, 3, 4 και 5) 242
Β. Η ανταγωνιστική διαδικασία με διαπραγμάτευση
(άρθρα 26 παρ. 2, 3, 4 και 5 και 29) 250
Γ. Συγκριτική αποτίμηση 259
ΙΙΙ. Η σύμπραξη καινοτομίας (άρθρα 26 παρ. 1 περ. β και 31
του Ν 4412/2016) 262
Α. Έννοια και πεδίο εφαρμογής 262
Β. Προϋποθέσεις προσφυγής στη διαδικασία 264
Γ. Η διαδικασία 265
Δ. Συγκριτική αποτίμηση 268
IV. Αντί επιλόγου 270
Συμφωνίες – πλαίσιο
(άρθρο 39 Ν 4412/2016) 273
Ευαγγελία - Ελισάβετ Κουλουμπίνη
Αντιπρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, ΔΝ
I. Έννοια και λειτουργία της συμφωνίας - πλαίσιο 273
II. Κριτήρια για την προσφυγή των Αναθετουσών Αρχών
σε συμφωνίες - πλαίσιο 275
III. Το ελάχιστο περιεχόμενο και η μέγιστη χρονική διάρκειά τους 276
IV. Τα συμβαλλόμενα μέρη σε μια συμφωνία - πλαίσιο και
τα κριτήρια ανάθεσης αυτής 281
V. Σύναψη εκτελεστικών συμβάσεων σε συμφωνία - πλαίσιο με
ένα οικονομικό φορέα ή με περισσότερους οικονομικούς φορείς 288
VI. Προληπτικός έλεγχος των συμφωνιών - πλαίσιο και
των εκτελεστικών τους συμβάσεων από το Ελεγκτικό Συνέδριο 295
VII. Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των συμφωνιών - πλαίσιο 299
VIII. Αντί επιλόγου 304
Η υποχρεωτική χρήση του Εθνικού Συστήματος
Ηλεκτρονικών Δημοσίων Συμβάσεων κατά τη διαδικασία
σύναψης των δημοσίων συμβάσεων και η ενίσχυση
των ηλεκτρονικών διαδικασιών 307
Αντώνιος Φρούντας
Πάρεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου
Ι. Εισαγωγή 307
ΙΙ. Ιστορικό και πρόσφατες εξελίξεις 310
ΙΙΙ. Διεθνής Εμπειρία 311
IV. Προκλήσεις και δυνατότητες των ηλεκτρονικών διαδικασιών
στις δημόσιες συμβάσεις 313
V. Ανάλυση του θεσμικού πλαισίου 315
A. Κανόνες που εφαρμόζονται στις επικοινωνίες 315
B. Η δυνατότητα προφορικής επικοινωνίας 317
Γ. Ακεραιότητα των δεδομένων και εμπιστευτικότητα 318
Δ. Η χρήση ειδικών ηλεκτρονικών εργαλείων 319
Ε. Μη διαθέσιμα εργαλεία και συσκευές 319
ΣΤ. Κανόνες ηλεκτρονικής διαβίβασης και παραλαβής προσφορών 320
VI. Διενέργεια προσυμβατικού ελέγχου από το Ελεγκτικό Συνέδριο
με χρήση του ΕΣΗΔΗΣ 323
VΙI. Το μέλλον του ΕΣΗΔΗΣ σε έναν ευρωπαϊκό χώρο δεδομένων
για τις δημόσιες συμβάσεις 325
Η συγκρότηση και τήρηση φακέλου δημόσιας σύμβασης –
Στοιχεία ωριμότητας της δημόσιας σύμβασης
(άρθρα 45 και 49 Ν 4412/2016) 329
Σωτήριος Μπακέας
Πάρεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου
Ι. Σκοπός και λειτουργία των άρθρων 45 και 49 του Ν 4412/2016 330
II. Οι ρυθμίσεις των άρθρων 45 και 49 του Ν 4412/2016 για
την τεκμηρίωση και ωριμότητα των δημοσίων συμβάσεων 332
Α. Συγκρότηση και τήρηση φακέλου δημόσιας σύμβασης 332
Β. Στοιχεία ωριμότητας των δημοσίων συμβάσεων 334
ΙII. Προκαταρκτικά ζητήματα συνταγματικού και ενωσιακού δικαίου
σε σχέση με την ωριμότητα των δημοσίων συμβάσεων 337
ΙV. Κύρια ζητήματα τεκμηρίωσης και ωριμότητας των δημοσίων
συμβάσεων κατά τη νομολογία 340
Α. Τεκμηρίωση της σκοπιμότητας της σύμβασης (άρθρο 45 παρ. 3
περ. α΄ του Ν 4412/2016) 340
Β. Τεκμηρίωση του προϋπολογισμού της σύμβασης (άρθρο 45 παρ. 3
περ. β΄ του Ν 4412/2016) 343
Γ. Εξασφάλιση χρηματοδότησης (άρθρα 49 παρ. 1 περ. α΄ και 53 παρ. 2
περ. ζ΄ του Ν 4412/2016) 345
Δ. Εκπόνηση μελετών - Καθορισμός του φυσικού αντικειμένου
της σύμβασης (άρθρα 45 παρ. 3 περ. δ΄, 49 παρ. 1 περ. α΄ και 53
παρ. 2 περ. ε΄ και ια΄ του Ν 4412/2016) 347
Ε. Έγκριση περιβαλλοντικών όρων, άδειες, απαλλοτριώσεις
και λοιπές προϋποθέσεις που τίθενται από ειδικές διατάξεις
(άρθρο 49 παρ. 1 και 2 του Ν 4412/2016) 348
V. Επίλογος 350
Στάδιο προετοιμασίας της διαδικασίας ανάθεσης -
Η διαδικασία της προκαταρκτικής διαβούλευσης
(άρθρα 46 και 47 Ν 4412/2016, όπως τροποποιήθηκαν
με τα άρθρα 11 και 12 Ν 4782/2021) 351
Ηλίας Κ. Μικρουλέας
Δικηγόρος, ΔΝ
Ι. Εισαγωγή. Οι διατάξεις των άρθρων 46 και 47 του Ν 4412/2016 351
ΙΙ. Έννοια και περιεχόμενο των προκαταρκτικών
διαβουλεύσεων της αγοράς 353
ΙΙΙ. Στόχοι των προκαταρκτικών διαβουλεύσεων και συμμετέχοντες 356
ΙV. Κανόνες για την διενέργεια προκαταρκτικών
διαβουλεύσεων της αγοράς 358
V. Η διασφάλιση του ανταγωνισμού, της αρχής της αποφυγής
των διακρίσεων και της διαφάνειας 361
VI. Έννομες συνέπειες των προκαταρκτικών διαβουλεύσεων 367
Τεχνικές προδιαγραφές
(άρθρο 54 Ν 4412/2016) 371
Ευτυχία Κωνσταντάκου
Πάρεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου, ΔΝ
I. Εισαγωγή 371
ΙΙ. Οι εναλλακτικές δυνατότητες διατύπωσης των τεχνικών
προδιαγραφών 372
ΙΙΙ. Οι βασικές αρχές κατά την κατάρτιση και αξιολόγηση
των τεχνικών προδιαγραφών 375
Α. Η αρχή της ίσης μεταχείρισης των διαγωνιζομένων 376
Β. Η αρχή της διαφάνειας 381
Γ. Η διακριτική ευχέρεια των αναθετουσών αρχών 382
IV. Επίλογος 385
Η υπεργολαβία
(άρθρο 58 Ν 4412/2016) 387
Δημήτριος Κοκοτσής
Σύμβουλος Ελεγκτικού Συνεδρίου, ΜΔΕ, LL.M.
Ι. Έννοια υπεργολαβίας - Διάκριση από συγγενείς έννοιες 387
ΙΙ. Η υπεργολαβία κατά το ενωσιακό και εθνικό δίκαιο 389
Α. Υπό το καθεστώς της προγενέστερης οδηγίας 2004/18/ΕΚ 389
B. Yπό το καθεστώς της νέας οδηγίας 2014/24/ΕΕ και του Ν 4412/2016 393
ΙΙΙ. Συμπέρασμα 398
Ο κανόνας της υποδιαίρεσης των συμβάσεων σε τμήματα
(άρθρο 59 N 4412/2016) 399
Αριστοτέλης Σακελλαρίου
Πάρεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου
Εισαγωγή 399
Ι. Η αρχή «διαίρεση ή επεξήγηση» - Υποχρέωση ή ευχέρεια 402
ΙΙ. Μέθοδοι και έκταση διαίρεσης 405
ΙΙΙ. Λόγοι μη διαίρεσης 408
Α. Η προσφυγή σε ενιαίο διαγωνισμό με την αιτιολογία ότι
η εκτέλεση της σύμβασης θα καταστεί υπερβολικά ακριβή 410
Β. Η προσφυγή σε ενιαίο διαγωνισμό με την αιτιολογία ότι η εκτέλεση
της σύμβασης θα καταστεί υπερβολικά δύσκολη από τεχνική άποψη 411
Γ. Η προσφυγή σε ενιαίο διαγωνισμό με την αιτιολογία ότι η υποδιαίρεση
εγκυμονεί τον κίνδυνο να περιοριστεί ο ανταγωνισμός 415
IV. Περιορισμοί στην υποβολή προσφοράς και στην ανάθεση 415
V. Ομαδοποίηση τμημάτων 417
Βιβλιογραφία 418
Δημοσιότητα, Διαφάνεια και Αποδοτικότητα
στις δημόσιες συμβάσεις
(άρθρα 61-70 Ν 4412/2016) 421
Αργυρώ Μαυρομμάτη
Σύμβουλος Ελεγκτικού Συνεδρίου, D.E.A., LL.M.
Ι. Διαφάνεια 422
Α. Έννοια 422
Β. Αποτυπώνοντας τη διαφάνεια στην Οδηγία 2014/24/ΕΕ
και στον Ν 4412/2016 423
Γ. Διαφάνεια εναντίον διαπλοκής. Αλλάζοντας στοχοθεσία 425
ΙΙ. Αποδοτικότητα 426
Α. Έννοια 426
Β. Ανιχνεύοντας την αποδοτικότητα στην Οδηγία 2014/24/ΕΕ
και εντοπίζοντάς την στον Ν 4412/2016 427
Γ. Καταβολές της αποδοτικότητας 430
ΙΙΙ. Από τον Νόμο στην πράξη 431
Α. Διαφάνεια και αποδοτικότητα εναντίον διαπλοκής 431
Β. Αποκρυσταλλώνοντας τη δημοσιότητα στη νομολογία
του προσυμβατικού ελέγχου 432
Γ. Ιχνηλατώντας την αποδοτικότητα στη νομολογία του προσυμβατικού
ελέγχου (προηγούμενοι σταθμοί: οικονομικότητα και χρηστή
δημοσιονομική διαχείριση) 436
IV. Συμπέρασμα – Ένα νέο νομολογιακό εργαλείο 438
Εγγυήσεις
(άρθρο 72 του Ν 4412/2016, όπως τροποποιήθηκε
με το άρθρο 43 παρ.5 Ν 4605/2019 και αντικαταστάθηκε
με το άρθρο 21 Ν 4782/2021) 439
Νικόλαος Σταματίου
Πάρεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου, ΜΔΕ
I. Εισαγωγικά 440
II. Εγγύηση συμμετοχής (παρ. 1 – 3) 440
Α. Σκοπός – Εξαιρέσεις 440
Β. Ύψος 442
Γ. Διάρκεια – παράταση ισχύος 443
Δ. Τρόπος και χρόνος υποβολής 445
Ε. Κατάπτωση 446
Στ. Επιστροφή 448
III. Εγγύηση καλής εκτέλεσης (παρ. 4 – 6) 449
Α. Σκοπός – Εξαιρέσεις 449
Β. Ύψος 449
Γ. Διάρκεια 452
Δ. Κατάπτωση 452
Ε. Επιστροφή 453
IV. Εγγύηση προκαταβολής (παρ. 7 και 8) 453
V. Πρόσθετη εγγύηση (παρ. 9) 454
VI. Εγγύηση καλής λειτουργίας (παρ. 10) 454
VII. Έκδοση και αναγκαίο περιεχόμενο εγγυήσεων (παρ. 11 και 12) 455
Α. Έκδοση 455
Β. Αναγκαίο περιεχόμενο εγγυήσεων 456
Γ. Έλεγχος εγγυητικών επιστολών 459
VIII. Ειδικές ρυθμίσεις (παρ. 14 – 17) 459
Α. Συμβάσεις έργων 459
Β. Συμβάσεις μελετών και παροχής τεχνικών και επιστημονικών υπηρεσιών 459
Γ. Συμβάσεις προμηθειών και γενικών υπηρεσιών 460
Δ. Κατάπτωση εγγυήσεων σε συμβάσεις έργων και μελετών 460
Λόγοι αποκλεισμού από τη συμμετοχή σε διαδικασία
σύναψης δημόσιας σύμβασης
(άρθρα 73-74 Ν 4412/2016) 461
Βασίλειος Γκέρτσος
Πάρεδρος Συμβουλίου της Επικρατείας
Ι. Εισαγωγή 463
ΙΙ. Οι στόχοι που επιδιώκονται με τον αποκλεισμό οικονομικού φορέα
από τη διαδικασία ανάθεσης δημόσιας σύμβασης 464
III. Η διάκριση μεταξύ υποχρεωτικών και δυνητικών –
προαιρετικών λόγων αποκλεισμού 467
IV. Εξαντλητικός ή μη ο κατάλογος των περιπτώσεων
που συνιστούν λόγους αποκλεισμού 474
V. Δυνατότητα της αναθέτουσας αρχής να αποκλείει
έναν οικονομικό φορέα ανά πάσα στιγμή κατά τη διάρκεια
της διαδικασίας (παρ. 5 αρ. 57 Οδηγίας 2014/24 και
παρ. 6 αρ. 73 Ν 4412/2016) 475
VI. Οι κατ’ ιδίαν υποχρεωτικοί λόγοι αποκλεισμού 480
Α. Ποινική καταδίκη, λόγω τέλεσης συγκεκριμένων εγκλημάτων
(αρ. 57 παρ. 1 Οδηγίας 2014/24 και αρ. 73 παρ. 1 Ν 4412/2016) 480
Β. Αθέτηση υποχρεώσεων σχετικά με την καταβολή φόρων,
τελών ή εισφορών κοινωνικής ασφάλισης (παρ. 2 αρ. 57
Οδηγίας 2014/24 και παρ. 2 α΄- β΄, 3 β΄ αρ. 73 Ν 4412/2016) 485
VII. Η παρέκκλιση από τον υποχρεωτικό αποκλεισμό για επιτακτικούς
λόγους δημοσίου συμφέροντος (αρ. 57 παρ. 3 Οδηγίας 2014/24
και αρ. 73 παρ. 3 α΄ Ν 4412/2016) 491
VIII. Οι κατ’ ιδίαν δυνητικοί - προαιρετικοί λόγοι αποκλεισμού 493
A. Η αθέτηση των υποχρεώσεων του άρθρου 18 παρ. 2 του
Ν 4412/2016 στους τομείς του περιβαλλοντικού, κοινωνικού
και εργατικού δικαίου κατά την εκτέλεση των συμβάσεων
(αρ. 57 παρ. 4 περ. α΄ Οδηγίας 2014/24 και 73 παρ. 4 περ. α’ Ν 4412/2016) 493
Β. Πτώχευση ή υπαγωγή σε διαδικασία ειδικής εκκαθάρισης ή θέση
υπό αναγκαστική διαχείριση από εκκαθαριστή ή από το δικαστήριο
ή υπαγωγή σε διαδικασία πτωχευτικού συμβιβασμού ή αναστολή των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων ή υπαγωγή σε διαδικασία εξυγίανσης
και μη τήρηση των όρων αυτής ή οποιαδήποτε ανάλογη κατάσταση
που προκύπτει από παρόμοια διαδικασία, προβλεπόμενη σε εθνικές
διατάξεις νόμου (αρ. 57 παρ. 4 περ. β΄ Οδηγίας 2014/24 και αρ. 73 παρ. 4
περ. β’ και παρ. 5 Ν 4412/2016) 496
Γ. Επαρκώς εύλογες ενδείξεις για τη σύναψη συμφωνιών με άλλους
οικονομικούς φορείς, με στόχο τη στρέβλωση του ανταγωνισμού
(αρ. 57 παρ. 4 γ΄ Οδηγίας 2014/24 και αρ. 73 παρ. 4 περ. γ’ Ν 4412/2016) 498
Δ. Κατάσταση σύγκρουσης συμφερόντων κατά την έννοια
του άρθρου 24 που δεν μπορεί να θεραπευθεί αποτελεσματικά
με άλλα, λιγότερο παρεμβατικά μέσα (αρ. 57 παρ. 4 δ΄ Οδηγίας 2014/24
και 73 παρ. 4 δ’ Ν 4412/2016) 510
Ε. Κατάσταση στρέβλωσης του ανταγωνισμού από την πρότερη
συμμετοχή κατά την προετοιμασία της διαδικασίας σύναψης σύμβασης,
κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 48, που δεν μπορεί να θεραπευθεί με άλλα,
λιγότερο παρεμβατικά, μέσα (αρ. 57 παρ. 4 ε΄ Οδηγίας 2014/24 και 73
παρ. 4 ε’ Ν 4412/2016) 511
ΣΤ. Σοβαρή ή επαναλαμβανόμενη πλημμέλεια κατά την εκτέλεση
προηγούμενης σύμβασης, με αποτέλεσμα πρόωρη καταγγελία,
αποζημιώσεις ή άλλες παρόμοιες κυρώσεις (αρ. 57 παρ. 4 ζ’
Οδηγίας 2014/24 και αρ. 73 παρ. 4 στ’ Ν 4412/2016) 515
Ζ. Ένοχος εκ προθέσεως σοβαρών απατηλών δηλώσεων, κατά την παροχή
των πληροφοριών που απαιτούνται για την εξακρίβωση της απουσίας
των λόγων αποκλεισμού ή την πλήρωση των κριτηρίων επιλογής
ή απόκρυψη των πληροφοριών αυτών ή μη δυνατότητα προσκόμισης των
δικαιολογητικών που απαιτούνται κατ’ εφαρμογή του άρθρου 79 περί
Ε.Ε.Ε.Σ. (αρ. 57 παρ. 4 ζ΄ Οδηγίας 2014/24 και αρ. 73 παρ. 4 περ. ζ’ Ν 4412/2016) 521
H. Η απόπειρα αθέμιτου επηρεασμού της διαδικασίας λήψης αποφάσεων
της αναθέτουσας αρχής, απόκτησης εμπιστευτικών πληροφοριών
που ενδέχεται να του αποφέρουν αθέμιτο πλεονέκτημα ή εξ αμελείας
παροχή παραπλανητικών πληροφοριών που ενδέχεται να επηρεάσουν
ουσιωδώς τις αποφάσεις της αναθέτουσας αρχής που αφορούν
τον αποκλεισμό, την επιλογή ή την ανάθεση (αρ. 57 παρ. 4 η΄
Οδηγίας 2014/24 και αρ. 73 παρ. 4 περ. η’ Ν 4412/2016) 530
Θ. Σοβαρό επαγγελματικό παράπτωμα το οποίο θέτει
εν αμφιβόλω την ακεραιότητα του οικονομικού φορέα
(αρ. 57 παρ. 4 γ΄ Οδηγίας 2014/24 και αρ. 73 παρ. 4 περ. θ’ Ν 4412/2016) 531
IX. Δυνατότητα αποτροπής του αποκλεισμού με την λήψη μέτρων
αυτοκάθαρσης (αρ. 57 παρ. 6 Οδηγίας 2014/24 και αρ. 73
παρ. 7 Ν 4412/2016) 535
Χ. Διοικητική κύρωση αποκλεισμού από μελλοντικές ή εν εξελίξει
συμβάσεις για τους οικονομικούς φορείς που δεν έλαβαν μέτρα
αυτοκάθαρσης (αρ. 57 παρ. 7 Οδηγίας 2014/24 και αρ. 74 Ν 4412/2016) 547
Κριτήρια επιλογής σε διαδικασία σύναψης δημόσιας σύμβασης
(άρθρα 75-77 Ν 4412/2016) 553
Δημήτριος Πυργάκης
Πάρεδρος Συμβουλίου της Επικρατείας
Κριτήρια επιλογής – Άρθρο 75 (άρθρο 58 της Οδηγίας 2014/24/ΕΕ) 555
Ι. Διασφάλιση πραγματικού ανταγωνισμού - Αρχές διαφάνειας,
ίσης μεταχείρισης και αναλογικότητας 557
ΙΙ. Διάκριση κριτηρίων επιλογής και κριτηρίων
αξιολόγησης/ανάθεσης 560
ΙΙΙ. Καταλληλότητα για την άσκηση της επαγγελματικής
δραστηριότητας (παρ. 2) 564
Α. Εγγραφή σε επαγγελματικά ή εμπορικά μητρώα 564
Β. Διαδικασίες σύναψης συμβάσεων υπηρεσιών 565
Γ. Εγγραφή στο ΜΗ.Τ.Ε. του άρθρου 118 του Ν 4472/2017
και του ΠΔ 71/2019 566
IV. Οικονομική και χρηματοοικονομική επάρκεια (παρ. 3) 568
A. Ενώσεις οικονομικών φορέων 571
B. Ελάχιστος ετήσιος κύκλος εργασιών 571
Γ. Αναλογία στοιχείων ενεργητικού και παθητικού - ετήσιοι λογαριασμοί - ισολογισμοί 576
Δ. Ασφαλιστική κάλυψη έναντι επαγγελματικών κινδύνων 580
V. Τεχνική και επαγγελματική ικανότητα (παρ. 4) 580
Α. Ενώσεις οικονομικών φορέων 585
Β. Ικανοποιητικό επίπεδο εμπειρίας (παρ. 4 εδ. β΄) 585
Γ. Συγκρουόμενα συμφέροντα (παρ. 4 εδ. γ΄) 585
Δ. Διαδικασίες σύναψης σύμβασης προμηθειών για τις οποίες
απαιτούνται εργασίες τοποθέτησης ή εγκατάστασης, παροχή
υπηρεσιών ή εκτέλεση έργων (παρ. 4 εδ. δ΄) 585
VI. Υποχρεώσεις των αναθετουσών αρχών (παρ. 5) 586
Κριτήρια επιλογής σε διαδικασίες σύναψης δημόσιας
σύμβασης έργου – Άρθρο 76 586
Ι. Επιπλέον απαιτήσεις καταλληλότητας για τους οικονομικούς
φορείς (παρ. 1) 587
Α. Εγγραφή οικονομικών φορέων στο Μητρώο Εργοληπτικών Επιχειρήσεων Δημόσιων Έργων (ΜΗ.Ε.Ε.Δ.Ε.) ή τα περιφερειακά μητρώα (περ. α΄ - δ΄) 587
Β. Συμμετοχή ένωσης οικονομικών φορέων (περ. ε΄) 589
ΙΙ. Δημόσιες συμβάσεις ειδικών έργων - Επιπλέον απαιτήσεις τεχνικής
και επαγγελματικής ικανότητας και επιπλέον προϋποθέσεις συμμετοχής
και αποδεικτικά μέσα για τους οικονομικούς φορείς (παρ. 2) 589
ΙΙΙ. Δημόσιες συμβάσεις έργων - Επιπλέον απαιτήσεις οικονομικής
και χρηματοοικονομικής επάρκειας, τεχνικής και επαγγελματικής
ικανότητας (παρ. 3) 589
IV. Δυνατότητα συμμετοχής οικονομικών φορέων που αποδεικνύουν ότι καλύπτουν τα κριτήρια επιλογής (παρ. 4) 590
Κριτήρια επιλογής σε διαδικασίες σύναψης δημόσιας σύμβασης
τεχνικών και λοιπών συναφών επιστημονικών υπηρεσιών –
Άρθρο 77 591
I. Επιπλέον απαιτήσεις καταλληλότητας για τους οικονομικούς
φορείς (παρ. 1) 592
Α. Εγγραφή στο Μητρώο Εμπειρίας Μελετητών και στο Μητρώο
Μελετητικών Επιχειρήσεων Δημόσιων Έργων (περ. α΄) 592
Β. Εγγραφή στο Μητρώο Επιχειρήσεων Συμβούλων Διοίκησης -
Διαχείρισης Έργων (ΜΗ.Ε.Σ.Δ.Δ.Ε.) (περ. β΄) 593
Γ. Συμμετοχή ένωσης οικονομικών φορέων (περ. γ΄ και δ΄) 594
Δ. Λοιπά πρόσθετα κριτήρια επιλογής (περ. ε΄ - θ΄) 594
ΙΙ. Δημόσιες συμβάσεις έργων με αξιολόγηση μελέτης - σύστημα
μελέτη - κατασκευή (παρ. 2) 595
ΙΙΙ. Μελέτες - Επιπλέον απαιτήσεις οικονομικής και
χρηματοοικονομικής επάρκειας, τεχνικής και επαγγελματικής
ικανότητας (παρ. 3) 595
IV. Δυνατότητα συμμετοχής οικονομικών φορέων που αποδεικνύουν
ότι καλύπτουν τα κριτήρια επιλογής (παρ. 4) 596
Στήριξη στις ικανότητες άλλων φορέων
(δάνεια εμπειρία, άρθρο 78) 597
Μαρία - Ευαγγελία Καλλιτσιώτη
Πάρεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου
I. Έννοια και σύντομη αναφορά στο προϊσχύσαν καθεστώς 597
II. Το νέο νομοθετικό καθεστώς και οι καινοτομίες που εισάγει 599
III. Περιορισμοί κατά την προσφυγή στη δάνεια εμπειρία –
γέφυρα προηγούμενου και νεώτερου καθεστώτος 609
IV. Αντί επιλόγου 611
ΕΕΕΣ (άρθρα 79, 79Α Ν 4412/2016) 613
Μαρία - Ευαγγελία Καλλιτσιώτη
Πάρεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου
Ι. Έννοια και σκοπός θέσπισης ΕΕΕΣ 613
ΙΙ. Αναλυτικό περιεχόμενο 616
ΙΙΙ. Αρμοδιότητα υπογραφής ΕΕΕΣ στην περίπτωση συλλογικού
διοικητικού οργάνου νομικού προσώπου: νομολογιακές διακυμάνσεις
και νομοθετική παρέμβαση 622
IV. Συνέπειες μη υποβολής ή ορθής συμπλήρωσης ΕΕΕΣ 628
V. Η ειδική περίπτωση των ψευδών δηλώσεων και της απόκρυψης
πληροφοριών 637
VI. Λοιπές τροποποιήσεις του Ν 4782/2021 641
VΙΙ. Αντί επιλόγου 644
Κριτήρια ανάθεσης (άρθρο 86 Ν 4412/2016) 645
Ευτυχία Κωνσταντάκου
Πάρεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου, ΔΝ
I. Εισαγωγή 645
II. Οι βασικές καινοτομίες 646
Α. Το νέο ενιαίο κριτήριο της «πλέον συμφέρουσας από οικονομική
άποψη προσφοράς» 646
Β. Η ενσωμάτωση του στοιχείου του κόστους 648
Γ. Η βέλτιστη σχέση ποιότητας - τιμής 649
Δ. Η ελευθερία επιλογής της αναθέτουσας αρχής και τα όριά της 656
ΙΙΙ. Επίλογος 658
Ασυνήθιστα χαμηλές προσφορές
(άρθρα 88 και 89 Ν 4412/2016) 659
Ηλίας Καμπίτσης
Πάρεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου
I. Εισαγωγή 659
II. Έννοια της ασυνήθιστα χαμηλής προσφοράς 661
III. Η απαγόρευση του αυτόματου αποκλεισμού των ασυνήθιστα
χαμηλών προσφορών 663
IV. Η διαδικασία εντοπισμού και αξιολόγησης των ασυνήθιστα
χαμηλών προσφορών 664
Α. Ο εντοπισμός των ύποπτων προσφορών 664
Β. Η παροχή στους ενδιαφερόμενους οικονομικούς φορείς της
δυνατότητας να αποδείξουν τη σοβαρότητα των προσφορών τους 669
Γ. Εκτίμηση από την αναθέτουσα αρχή της λυσιτέλειας των εξηγήσεων
των οικονομικών φορέων 674
Δ. Η αιτιολογία της απόφασης της αναθέτουσας αρχής σχετικά με την
αποδοχή ή απόρριψη των prima facie ασυνήθιστα χαμηλών προσφορών 679
V. Οι ασυνήθιστα χαμηλές προσφορές υπό το πρίσμα των κρατικών
ενισχύσεων και του κοινωνικού, εργατικού ή περιβαλλοντικού δικαίου 683
Α. Συμμόρφωση των προσφορών με τις κείμενες διατάξεις στους τομείς
του κοινωνικού, εργατικού ή περιβαλλοντικού δικαίου ή με τις διατάξεις
του διεθνούς εργατικού δικαίου 683
Β. Ασυνήθιστα χαμηλές προσφορές και κρατικές ενισχύσεις 684
Γ. Δικαιολογητικά σχετικά με τις ασυνήθιστα χαμηλές προσφορές
(άρθρο 89 Ν 4412/2016) 685
Συμπλήρωση - αποσαφήνιση πληροφοριών
και δικαιολογητικών (άρθρο 102 Ν 4412/2016) 687
Αθανασία Παπασταμάτη
Πάρεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου, ΔΝ (υπότροφος ΙΚΥ)
I. Εισαγωγή 687
ΙΙ. Η αρχική ρύθμιση του άρθρου 102 του Ν 4412/2016
και οι λόγοι αντικατάστασής του 688
ΙΙΙ. Η αντίστοιχη ρύθμιση της Οδηγίας 2014/24/ΕΕ 691
IV. Η υποχρέωση της αναθέτουσας αρχής να καλέσει οικονομικό
φορέα για συμπλήρωση/αποσαφήνιση 693
Α. Η ισχύουσα ρύθμιση 693
Β. Η αρχική ρύθμιση 694
V. Το αντικείμενο της συμπλήρωσης/αποσαφήνισης 699
Α. Δεν επιτρέπεται σε περιπτώσεις αποκλεισμού του προσφέροντος 700
Β. Η συμπλήρωση/αποσαφήνιση αφορούν ήδη υποβληθέντα στοιχεία 703
Γ. Η διευκρίνιση της τεχνικής ή οικονομικής προσφοράς κατά
την αρχική ρύθμιση του άρθρου 102 του Ν 4412/2016 707
Δ. Οι εγγυητικές επιστολές συμμετοχής 708
VΙ. Αντί επιλόγου 711
Ματαίωση της διαδικασίας
(άρθρο 106 Ν 4412/2016) 713
Δήμητρα Δαρέλλη
Πάρεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου, ΔΝ
Ι. Αναλυτικό περιεχόμενο 713
ΙΙ. Η επαναδημοπράτηση του έργου. Ειδικά για την έκταση
του προσυμβατικού ελέγχου στην περίπτωση επαναδημοπράτησης
δημοσίου έργου, μετά από ματαίωση της αρχικής διαδικασίας
δημοπράτησης 722
ΙΙΙ. Εξαγορά μελετών 725
IV. Αντί επιλόγου 725
Η τροποποίηση των δημοσίων συμβάσεων
κατά τη διάρκειά τους (άρθρο 132 Ν 4412/2016) 727
Αριστοτέλης Σακελλαρίου
Πάρεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου
I. Εισαγωγή 727
II. Πεδίο εφαρμογής των νέων διατάξεων 729
III. Η βασική αρχή της ρύθμισης - ουσιώδεις τροποποιήσεις 731
IV. Τα επιμέρους κριτήρια που προσδιορίζουν τις ουσιώδεις
τροποποιήσεις 734
V. Οι εξαιρέσεις 740
Α. Σαφείς, ακριβείς και κατηγορηματικές ρήτρες αναθεώρησης 740
Β. Συμπληρωματικές Συμβάσεις και αδυναμία μεταβολής αναδόχου 742
Γ. Ανάγκη τροποποίησης λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων 747
Δ. Μεταβολές στο πρόσωπο του αναδόχου 752
Ε. Οι «ήσσονος αξίας (de minimis)» τροποποιήσεις 755
VI. Έλεγχος της εφαρμογής της ρύθμισης 756
Βιβλιογραφία 761
Ν 4412/2016: Συμβάσεις προμηθειών ειδικότερα
ζητήματα και νομολογιακή αντιμετώπιση 765
Αναστάσιος Ταμαμίδης
Πάρεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου, ΜΔΕ
I. Εισαγωγή 765
II. Ειδικότερα ζητήματα προμηθειών 766
Α. Κάλυψη νομοθετικού κενού στις προμήθειες ύδατος 766
Β. Συμβάσεις ενεργειακής απόδοσης: προμήθεια ή υπηρεσία; 768
ΙΙΙ. Καινοτομίες του Ν 4412/2016 - Νομολογιακή αντιμετώπιση
στις συμβάσεις προμηθειών 768
Α. Υποδιαίρεση σε τμήματα 768
Β. Ισότιμες ή ισοδύναμες προσφορές 770
Γ. Περιεχόμενο εγγράφων σύμβασης 771
Δ. Ευρωπαϊκό Ενιαίο Έγγραφο Σύμβασης (ΕΕΕΣ) 774
Ε. Τροποποίηση της σύμβασης 776
ΣΤ. Τεκμηρίωση της σκοπιμότητας και του προϋπολογισμού της σύμβασης 783
IV. Επισκόπηση νομολογίας των συμβάσεων προμηθειών
υπό το καθεστώς του Ν 4412/2016 784
Α. Αρχικό στάδιο: Διακήρυξη - Συμμετοχή 784
Β. Ενδιάμεσο στάδιο: Διαγωνιστική διαδικασία 787
Γ. Τελικό στάδιο: Κατακύρωση 789
V. Αντί επιλόγου 790
Συμβάσεις στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας
(άρθρα 15-17 Ν 4412/2016) 793
Κωνσταντίνα Σκούρα
Πάρεδρος Συμβουλίου της Επικρατείας
I. Εισαγωγικά 794
ΙΙ. Ο τομέας άμυνας και ασφάλειας στην ΕΕ - συνοπτική παρουσίαση του νομοθετικού πλαισίου 795
ΙΙΙ. Οι διατάξεις της ΣυνθΛΕΕ για τις συμβάσεις στον τομέα
άμυνας και ασφάλειας 799
Α. Το άρθρο 346 ΣυνθΛΕΕ 799
Β. Το άρθρο 347 ΣυνθΛΕΕ 807
Γ. Οι προβλεπόμενες στις διατάξεις για τις θεμελιώδεις ελευθερίες
εξαιρέσεις χάριν της δημόσιας ασφάλειας 807
IV. Η εφαρμογή του Βιβλίου Ι του Ν 4412/2016
στις συμβάσεις του τομέα άμυνας και ασφάλειας 808
Α. Άρθρο 15: ανάθεση δημοσίων συμβάσεων στον τομέα
της άμυνας και της ασφάλειας 809
Β. Άρθρο 16: ανάθεση μεικτών συμβάσεων που αφορούν
την άμυνα ή την ασφάλεια 823
Γ. Άρθρο 17: δημόσιες συμβάσεις που αφορούν την άμυνα ή
την ασφάλεια και ανατίθενται σύμφωνα με διεθνείς κανόνες 825
V. Συμπέρασμα 827
III. ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΚΑΙ ΕΝΝΟΜΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ
ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΝΑΘΕΣΗ ΚΑΙ ΕΚΤΕΛΕΣΗ
Δικαστική προστασία ενώπιον του ΣτΕ
στις δημόσιες συμβάσεις 831
Ηλίας Μάζος
Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας
Παναγιώτα Μούρκου
Πάρεδρος Συμβουλίου της Επικρατείας
Στυλιανή Φλώρου
Εισηγήτρια Συμβουλίου της Επικρατείας
Ι. Εισαγωγικά 831
ΙΙ. Προηγούμενοι νόμοι 2522/1997 και 3886/2010 833
ΙΙΙ. Ο Ν 4412/2016 , όπως τροποποιήθηκε ιδίως με τους
Ν 4782/2021 και Ν 4912/2022 835
Α. Γενικά χαρακτηριστικά του συστήματος δικαστικής προστασίας 835
Β. Ειδικά χαρακτηριστικά 846
Η προδικαστική προστασία κατά την ανάθεση δημοσίων
συμβάσεων μέσω της ΕΑΔΗΣΥ (ΒΙΒΛΙΟ IV άρθρα 345 επ.
Ν 4412/2016): Η διοικητική νομολογία της Αρχής ενώπιον
των διοικητικών δικαστών 883
Ιωάννης Κίτσος
τ. Πρόεδρος Κλιμακίου ΑΕΠΠ νυν ΕΑΔΗΣΥ, ΔΝ
Ι. Επιστημονική στοχοθεσία και προβληματισμοί της Μελέτης 884
ΙΙ. Η διοικητική νομολογία της ΕΑΔΗΣΥ ενώπιον
των διοικητικών δικαστών 888
Α. Η ενδικοφανής εξεταστική διαδικασία της προδικαστικής
προσφυγής ενώπιον της ΕΑΔΗΣΥ: Το δικονομικό απαράδεκτο
λόγω παράβασης της νόμιμης διοικητικής προδικασίας 888
Β. Το απαράδεκτο της άσκησης αίτησης αναστολής και ακύρωσης
από οικονομικό φορέα ο οποίος βλάπτεται από απόφαση της ΕΑΔΗΣΥ,
πλην όμως επέλεξε να μην καταθέσει παρέμβαση κατά την εξεταστική
διαδικασία της, στρεφόμενης κατ’ αυτού, προδικαστικής προσφυγής –
Η προβολή για πρώτη φορά ενώπιον του δικαστηρίου ανταιτιάσεων
εκ μέρους του τις οποίες, εάν και δύνατο, ουδέποτε έθεσε ενώπιον
της Αρχής ώστε δεν εξετάστηκαν πρωτογενώς από αυτήν 898
Γ. Η στενή νομολογιακή διάπλαση του εννόμου συμφέροντος
επί προδικαστικής προσφυγής κατά διακήρυξης –
Προβληματισμοί επί της διαφαινόμενης κρατικιστικής
προσέγγισης των δυσχερών υποθέσεων αυτών 904
Δ. Ειδικότερα η έλλειψη εννόμου συμφέροντος του προσφεύγοντος
να στραφεί κατά αποδοχής προσφοράς ανταγωνιστή του λόγω
παράβασης συγκεκριμένου όρου της διακήρυξης, τον οποίο έχει
ομοίως παραβιάσει η δική του προσφορά 921
Ε. Η εξαιρετική αρμοδιότητα του Συμβουλίου της Επικρατείας
για την εκδίκαση ιδιαίτερων και σημαντικών υποθέσεων
ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων – Η περίπτωση της «διακράτισης» 927
ΣΤ. Η οίκοθεν συμμόρφωση με το διατακτικό και το περιεχόμενο
της δικαστικής απόφασης επί της αίτησης αναστολής κατά
το προγενέστερο νομοθετικό καθεστώς 932
Ζ. Η προβληματικότητα της, κατά τα γενικώς ισχύοντα, κατάργησης
της ακυρωτικής δίκης ειδικά στις διαφορές από την ανάθεση
των δημοσίων συμβάσεων ως «ιδιότυπη δικονομική κύρωση»
και το εξ αυτής «ανεξέταστο», από τον φυσικό δικαστή τους,
των αιτιάσεων που προβάλλονται συνδεόμενων αναποσπάστως
με τη νόμιμη διεκδίκηση αποζημιωτικών αξιώσεων για παραβάσεις
του Δικαίου των Δημοσίων Συμβάσεων 935
ΙΙΙ. Αντί επιλόγου: Πρόσθετες συμπερασματικές παρατηρήσεις
στις οποίες καταλήγει η Έρευνα 944
Α. Η θεσμοθέτηση της αίτησης αναίρεσης στο Δίκαιο της Ανάθεσης
των Δημοσίων Συμβάσεων 945
Β. Περί της ενδοδικαστηριακής οργάνωσης ξεχωριστών ακυρωτικών
Τμημάτων που θα χρεώνονται δικογραφίες εκ δημοσίων διαγωνισμών αποκλειστικά 949
Γ. Η νομική προσέγγιση των δημοσίων διαγωνισμών με λίαν τεχνικό
αντικείμενο – Η εγγενής αδυναμία του ελέγχου νομιμότητας
που διενεργεί ο ακυρωτικός δικαστής 950
Δ. Η ανάγκη εξάλειψης της «νομολογίας δικονομικών
απαραδέκτων» που έχουν εισαχθεί στο Δίκαιο της Ανάθεσης
των Δημοσίων Συμβάσεων 955
Διοικητική και δικαστική επίλυση διαφορών κατά
το στάδιο εκτέλεσης των κατασκευαστικών συμβάσεων
(άρθρα 174 - 175 Ν 4412/2016) 967
Ιωάννης Κίτσος
τ. Πρόεδρος Κλιμακίου ΑΕΠΠ νυν ΕΑΔΗΣΥ, ΔΝ
Ι. Μία πρώτη γενική προσέγγιση στο νέο σύστημα έννομης προστασίας:
Η νομοθετική μετάβαση από τον Ν 4491/2017 στον Ν 4782/2021 967
II. Ενδικοφανής διαδικασία επίλυσης των κατασκευαστικών
διαφορών εκτελέσεως σύμφωνα με το άρθρο 174 Ν 4412/2016
όπως αντικαταστάθηκε 972
Α. Ένσταση: νομική φύση και χαρακτηριστικά γνωρίσματα 972
Β. Η διαδικασία συζήτησης της ένστασης ενώπιον του γνωμοδοτικού
Τεχνικού Συμβουλίου, η έκδοση και κοινοποίηση της εκτελεστής
απόφασης του αποφαινόμενου οργάνου επ’ αυτής 983
ΙΙΙ. Δικαστική διαδικασία επίλυσης των κατασκευαστικών
διαφορών εκτελέσεως κατά το αμετάβλητο άρθρο 175 Ν 4412/2016 1001
Α. Εργολαβική προσφυγή ενώπιον του Διοικητικού Εφετείου 1001
Β. Αίτηση αναίρεσης ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας
κατά τα σύγχρονα δεδομένα: Αναζητώντας την εξελικτική νομολογιακή
διάπλαση του δικαίου των δημοσίων έργων 1015
ΙV. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΚΑΙΟΥ
ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ
Ο νέος Κανονισμός (2022/2560) της ΕΕ για την αντιμετώπιση
των στρεβλώσεων που προκαλούνται στην αγορά των δημοσίων συμβάσεων της Ε.Ε. από τις επιδοτήσεις τρίτων χωρών 1025
Άννα Παπαπαναγιώτου
Σύμβουλος Ελεγκτικού Συνεδρίου, Licence spéciale en Droit Européen, ULB
Χαρίκλεια Ζάχου
Πάρεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου, ΜΔΕ
Εισαγωγικές παρατηρήσεις 1025
Ι. Ο Κανονισμός για τις ξένες επιδοτήσεις: το εναρκτήριο λάκτισμα 1026
ΙΙ. Σκοπός, αντικείμενο και πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού 1027
ΙΙΙ. Οι προβλέψεις του Κανονισμού σε σχέση με τις δημόσιες
συμβάσεις: Μια νέα θεώρηση 1031
Α. Πεδίο εφαρμογής 1032
Β. Κατώτατα όρια. 1034
Γ. Προηγούμενη κοινοποίηση ή δήλωση ξένων
χρηματοδοτικών συνεισφορών 1035
Δ. Προκαταρκτικός έλεγχος και διεξοδική έρευνα κοινοποιηθεισών χρηματοδοτικών συνεισφορών. Αποφάσεις της Επιτροπής 1038
IV. Συνέπειες του Κανονισμού για τις δραστηριοποιούμενες
στην ΕΕ επιχειρήσεις στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων 1043
Επίλογος 1045
Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας –
Το κανονιστικό πλαίσιο και ο έλεγχος των οικείων συμβάσεων 1047
Αναστάσιος Ταμαμίδης
Πάρεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου, ΜΔΕ
I. Εισαγωγικές σκέψεις 1048
ΜΕΡΟΣ Α΄
ΤΟ ΕΝΩΣΙΑΚΟ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 1048
ΙΙ. Ο Κανονισμός (ΕΕ) 2021/241 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
και του Συμβουλίου της 12.2.2021 1048
III. Σύντομη επισκόπηση του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας 1050
ΜΕΡΟΣ Β΄
ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ 1052
IV. Το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0» 1052
V. Οι εκθέσεις του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου αναφορικά
με την αποτελεσματικότητα του Μηχανισμού Ανάκαμψης
και Ανθεκτικότητας και τη σύγκρισή του με τα διαρθρωτικά ταμεία 1054
ΜΕΡΟΣ Γ΄
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΕΓΚΤΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΚΑΙ Ο ΕΛΕΓΧΟΣ
ΤΩΝ ΟΙΚΕΙΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ 1057
VI. Ο επιβοηθητικός ρόλος του Ελεγκτικού Συνεδρίου 1057
VII. Οι ρυθμίσεις του άρθρου 200 του Ν 4820/2021 1058
A. Oι ρυθμίσεις των παραγράφων 1 και 2 1058
B. H ρύθμιση της παραγράφου 3 1060
VIII. Νομολογιακά πορίσματα από τον προσυμβατικό έλεγχο
των συμβάσεων που χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ανάκαμψης 1060
A. Διαπιστώσεις από την εφαρμογή του άρθρου 200 του Ν 4820/2021 1060
B. Το ζήτημα του ορίου υπαγωγής: συγχρηματοδοτούμενες ή μη; 1063
Γ. Διαπιστώσεις από τον έλεγχο των διαγωνιστικών διαδικασιών 1066
IX. Αντί επιλόγου 1069
Οι πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις 1071
Σβετλάνα (Ζέτα) Ζυγούρη
Δικηγόρος, ΜΔ Δικαίου Περιβάλλοντος Νομικής ΕΚΠΑ
Ι. Εισαγωγή 1071
ΙΙ. Ορισμός των ΠΔΣ 1075
ΙΙΙ. Η αποκρυστάλλωση των ΠΔΣ στη νομολογία των Ευρωπαϊκών
Δικαστηρίων – Η συμβατότητα με τις θεμελιώδεις αρχές
του ενωσιακού δικαίου και οι όροι για τη νόμιμη χρήση
οικολογικών κριτηρίων στο στάδιο της ανάθεσης 1076
IV. H μεταγενέστερη ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών
κριτηρίων ανάθεσης στις ενωσιακές Οδηγίες – Κατηγορίες
περιβαλλοντικών κριτηρίων και απαιτήσεων (τεχνικές προδιαγραφές,
σήματα, πιστοποιητικά κοστολόγηση κύκλου ζωής κ.α.) 1087
V. H θέσπιση Κοινών Κριτηρίων για τις ΠΔΣ στην Ε.Ε.
(Common EU Green Public Procurement criteria) και
η δεσμευτικότητά τους για τις αναθέτουσες αρχές 1091
VI. Η υποχρέωση των κρατών μελών για τη σύνταξη και έγκριση
Εθνικών Σχεδίων Δράσης (National Action Plans- NAPs)
για τις ΠΔΣ- Δεσμευτικότητα του ΕΣΔ για τις ημεδαπές
αναθέτουσες αρχές 1093
VII. O διάλογος με την αγορά ως εργαλείο προώθησης των ΠΔΣ 1095
Α. Διαδικασίες ανταγωνιστικού διαλόγου (competitive dialogue) 1095
Β. Προ-εμπορικές δημόσιες συμβάσεις (pre-commercial procurement) 1098
Γ. Προκαταρκτικές διαβουλεύσεις της αγοράς 1098
VIII. Η αντιμετώπιση των ΠΔΣ στην Ελλάδα 1100
IX. Αντί επιλόγου-Ορισμένες σκέψεις για τη μελλοντική εξέλιξη των ΠΔΣ 1103
Δυναμικά Συστήματα Αγορών (ΔΣΑ)
(άρθρο 33 Ν 4412/2016) 1105
Βασιλική Σκαρτσούνη
Μέλος της Ενιαίας Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΑΔΗΣΥ)
Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Σπουδών Ευρωπαϊκού Δικαίου (ΕΚΠΑ)
Cert. Public Policy Analysis, London School of Economics (LSE)
I. Έννοια και λειτουργία ΔΣΑ 1105
II. Λόγοι υιοθέτησης του ΔΣΑ από μία αναθέτουσα αρχή 1108
III. Η διεξαγωγή της διαδικασίας 1108
IV. Τα πλεονεκτήματα του ηλεκτρονικού χαρακτήρα
της διαδικασίας 1112
V. Αδυναμίες του εργαλείου των ΔΣΑ 1113
VI. Προληπτικός έλεγχος των ΔΣΑ από το Ελεγκτικό Συνέδριο 1114
VII. Πρακτική εφαρμογή των ΔΣΑ σε ευρωπαϊκό επίπεδο 1115
VIII. Aντί επιλόγου 1116
Οι δημόσιες συμβάσεις κατά την περίοδο κρίσεων -
Από την εξαίρεση της εξαίρεσης στην κανονικότητα
της εξαίρεσης 1119
Όλγα Δ. Γιακουμινάκη
Δικηγόρος, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Παρισίων
I. Εισαγωγή 1120
II. Η νομική αναγνώριση περιστατικών ως έκτακτης περίστασης 1121
Α. Η αρμοδιότητα κήρυξης περιστατικών ως έκτακτης περίστασης 1122
Β. Η εφαρμογή της αρχής της επικουρικότητας στην κήρυξη
έκτακτης περίστασης 1122
III. Η έννοια της κρίσης στις Οδηγίες των δημοσίων συμβάσεων 1126
Α. Η έννοια της «κρίσης» στις Οδηγίες για τις προμήθειες
άμυνας και ασφάλειας 1126
Β. Η έννοια της «κατεπείγουσας ανάγκης» στις Οδηγίες
του κλασικού δημοσίου τομέα 1127
IV. Η ερμηνεία της εξαίρεσης 1130
Α. Η ερμηνεία της προσφυγής στις εξαιρετικές διαδικασίες από το ΔΕΕ 1130
Β. H ερμηνεία της προσφυγής στις εξαιρετικές διαδικασίες
από τον εθνικό δικαστή 1135
V. Η κρίση ασύλου και η πανδημία ως αλλαγή παραδείγματος
στην αντιμετώπιση κρίσεων 1137
Α. Η αντιμετώπιση των κρίσεων από την ΕΕ 1137
Β. Η αποκέντρωση της έννοιας της έκτακτης περίστασης -
Η αντιμετώπιση των κρίσεων από τον εθνικό νομοθέτη 1140
VI. Επίλογος 1147
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1149
ΛΗΜΜΑΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ 1163
Σελ. 1
Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Σελ. 3
Νομοθετικές μεταρρυθμίσεις στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων από τον Ν 4412/2016 μέχρι και τον Ν 5053/2023
Άννα Παπαπαναγιώτου
Σύμβουλος Ελεγκτικού Συνεδρίου, Licence spéciale en Droit Européen, ULB
Χαρίκλεια Ζάχου
Πάρεδρος Ελεγκτικού Συνεδρίου, ΜΔΕ
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ
Εισαγωγή
I. Σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις κατά το προσυμβατικό στάδιο ανάθεσης δημόσιας σύμβασης
Α. Ορισμοί, κατώτατα χρηματικά όρια εφαρμογής και αναθέτουσες αρχές
Β. Μέτρα που προάγουν την καλύτερη πρόσβαση των ΜΜΕ στην αγορά
Γ. Περισσότερες διατάξεις σχετικά με τα κριτήρια ανάθεσης και τους λόγους αποκλεισμού
1. Ένα μοναδικό κριτήριο κατακύρωσης (άρθρα 86 του Ν 4412/2016 και 67 της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
2. Τα κριτήρια αποκλεισμού. Δυνατότητα άμυνας του συμμετέχοντα οικονομικού φορέα. Συνέπειες αποκλεισμού (άρθρα 73 και 74 του Ν 4412/2016, 57 παρ. 1-7 της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
Δ. Διασφαλίσεις υπέρ της ακεραιότητας και κατά της διαφθοράς
1. Συγκρούσεις συμφερόντων (άρθρα 24 του Ν 4412/2016 και της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
2. Κανόνες που εφαρμόζονται στις επικοινωνίες (άρθρα 22, 36 και 38 του Ν 4412/2016, 22 παρ. 1-5 της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
3. Καλή διακυβέρνηση στις δημόσιες συμβάσεις. Εποπτεία του συστήματος (άρθρα 340 του Ν 4412/2016, 83 παρ. 1-5 και 90 παρ. 7 της Οδ. 2014/24/ΕΕ, 99 παρ. 1-5 και 106 παρ. 3 της Οδ. 2014/25/ΕΕ)
4. Υποχρέωση αιτιολόγησης των ασυνήθιστα χαμηλών προσφορών (άρθρα 88 του Ν 4412/2016 και 69 της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
Ε. Ηλεκτρονικές διαδικασίες (e-procurement)
1. Ευρωπαϊκό Ενιαίο Έγγραφο Σύμβασης (άρθρα 79 και 79Α του Ν 4412/2016 και 59 της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
Σελ. 4
2. Επιγραμμικό αποθετήριο πιστοποιητικών (e - Certis) (άρθρα 81 του Ν 4412/2016 και 61 της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
3. Ηλεκτρονικοί κατάλογοι (άρθρα 35 του Ν 4412/2016 και 36 της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
ΣΤ. Μεταρρυθμίσεις στις διαδικασίες διενέργειας των διαγωνισμών
1. Σύντμηση των προθεσμιών δημοσιότητας (άρθρα 27-31 του Ν 4412/2016 και της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
2. Απλουστευμένο καθεστώς κοινωνικών-ειδικών υπηρεσιών (light regime) (άρθρα 107-110 του Ν 4412/2016 και 74-77 της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
3. Δυνατότητα προκήρυξης διαγωνισμού από μη κεντρικές αναθέτουσες αρχές μέσω δημοσίευσης προκαταρκτικής προκήρυξης (άρθρα 26 παρ. 5 και 62 παρ. 2 του Ν 4412/2016, 26 παρ. 5 και 48 παρ. 2 της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
4. Ανταγωνιστική διαδικασία με διαπραγμάτευση (άρθρα 26 και 29 του Ν 4412/2016 και της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
5. Σύμπραξη καινοτομίας (άρθρα 26 και 31 του Ν 4412/2016 και της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
6. Κεντρικές δραστηριότητες αγορών και κεντρικές αρχές αγορών (άρθρα 40, 41 του Ν 4412/2016 και 37 της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
7. Κοινές διαδικασίες σύναψης συμβάσεων με αναθέτουσες αρχές από διαφορετικά κράτη-μέλη (άρθρο 43 του Ν 4412/2016 και 39 της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
8. Προκαταρκτικές διαβουλεύσεις της αγοράς (άρθρα 46, 47 του Ν 4412/2016 και 40 της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
9. Επάρκεια προϋπολογισμού - Ωριμότητα της σύμβασης (άρθρο 49 του Ν 4412/2016)
Ζ. Ενσωμάτωση της νομολογίας του ΔΕΕ
1. Ιn-house συμβάσεις (άρθρα 12 του Ν 4412/2016 και της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
2. Αρχή της αναλογικότητας (άρθρα 18 παρ. 1 του Ν 4412/2016 και της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
Η. Χρήση των δημοσίων συμβάσεων ως μέσου υλοποίησης κοινωνικών και περιβαλλοντικών πολιτικών (άρθρα 18 παρ. 2, 20, 54, 55, 56, 82, 86, 87 και 130 του Ν 4412/2016, 18, 20, 42, 43, 44, 62, 67, 68 και 70 της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
Συμπεράσματα
Εισαγωγή
O ρόλος των δημοσίων συμβάσεων ως βασικής συνιστώσας της ανταγωνιστικότητας και της ανάπτυξης στην Ενιαία Αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναγνωρίστηκε ήδη από το 2010 και αποκρυσταλλώθηκε στη στρατηγική “Ευρώ-
Σελ. 5
πη 2020”. Και τούτο διότι ο τομέας των δημοσίων συμβάσεων συνιστά μείζονα οικονομική δραστηριότητα των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής Ε.Ε.). Στο πλαίσιο αυτό η θέσπιση των Oδηγιών 2014/24/ΕΕ, για τις δηµόσιες συµβάσεις στον επονομαζόμενο κλασσικό τοµέα προς αντικατάσταση της Oδηγίας 2004/18/ΕΚ, και 2014/25/ΕΕ, για τις συµβάσεις που συνάπτονται από φορείς στους εξαιρούμενους τοµείς του ύδατος, της ενέργειας, των µεταφορών και των ταχυδροµικών υπηρεσιών προς αντικατάσταση της Οδηγίας 2004/17/ΕΚ, αποτέλεσε σταθμό για την απλούστευση, τον εκσυγχρονισμό και την ευελιξία της αγοράς των δημοσίων συμβάσεων και κατατείνει διαχρονικά στη διασφάλιση του δημοσίου συμφέροντος σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Οι εν λόγω οδηγίες αποτελούν ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα κωδικοποίησης υπερεθνικού διοικητικού δικαίου. Εισφέρουν ορισμούς βασικών νομικών εννοιών, αναδεικνύουν περιβαλλοντικές και κοινωνικές πτυχές, εισάγουν τον ανταγωνιστικό διάλογο, τις συμβάσεις πλαίσιο, τις συμβάσεις παραχώρησης και τις ηλεκτρονικές διαδικασίες ανάθεσης (e-procurement) και αντανακλούν τη χαλάρωση και απεμπλοκή των κανόνων στις περιπτώσεις των in house συμβάσεων. Περαιτέρω, με τις ως άνω οδηγίες επιτυγχάνεται μεγαλύτερη ασφά
λεια δικαίου δοθέντος ότι υιοθετούν την πάγια νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής ΔΕΕ).
Σελ. 6
Για την ενσωμάτωση των ως άνω Οδηγιών στο εθνικό δίκαιο εκδόθηκε αρχικά ο βασικός Ν 4412/2016 (Α΄ 147/8.8.2016), με τον οποίο, εκτός από τις μεταρρυθμίσεις των Oδηγιών, εισήχθησαν πρόσθετες τοιαύτες, προσιδιάζουσες στις εθνικές ανάγκες. Ήδη ο ως άνω νόμος τροποποιήθηκε πλειστάκις με τις σημαντικότερες αλλαγές να έχουν επέλθει με τον Ν 4782/2021 (Α΄ 36/9.3.2021). Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να καταδειχθούν συνοπτικά οι σημαντικές μεταρρυθμίσεις που επέφεραν οι οδηγίες και ενσωματώθηκαν στον Ν 4412/2016, υπό το φως της νομοθετικής τους εξέλιξης κατά τη διάρκεια των οχτώ ετών από την έναρξη της ισχύος του νόμου.
Ι. Σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις κατά το προσυμβατικό στάδιο ανάθεσης δημόσιας σύμβασης
Α. Ορισμοί, κατώτατα χρηματικά όρια εφαρμογής και αναθέτουσες αρχές
Με τον Ν 4412/2016 εισήχθησαν νέες έννοιες. Σ’ αυτές συγκαταλέγεται πρωτίστως η έννοια “οικονομικός φορέας”. Ως τέτοιος νοείται κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο ή δημόσιος φορέας ή ένωση αυτών των προσώπων ή/και φορέων, συμπεριλαμβανομένων των προσωρινών συμπράξεων επιχειρήσεων, που προσφέρει στην αγορά εκτέλεση εργασιών ή/και έργου, προμήθεια προϊόντων ή παροχή υπηρεσιών. Στην έννοια αυτή συμπεριλαμβάνονται τόσο οι υποψήφιοι
Σελ. 7
όσο και οι εν τέλει προσφέροντες. Ομοίως, εισήχθησαν οι έννοιες των “ηλεκτρονικών μέσων”, του “κύκλου ζωής”, της “καινοτομίας” και του “σήματος” (label). Επίσης, οι αναθέτουσες αρχές διακρίνονται πλέον σε “κεντρικές κυβερνητικές αρχές” και σε, λειτουργούσες σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, “μη κεντρικές αναθέτουσες αρχές”. Η κατηγοριοποίηση αυτή ασκεί επιρροή στα κατώτατα χρηματικά όρια εφαρμογής του ενωσιακού δικαίου και κατ’ επέκταση και του εθνικού τοιούτου (thresholds), τα οποία και αναπροσαρμόζονται ανά διετία. Μεταγενέστερα, με τον Ν 4782/2021 εισήχθησαν οι έννοιες των συμ-
Σελ. 8
βάσεων ήσσονος σημασίας και του Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος - Εθνικό Σύστημα Ηλεκτρονικών Δημόσιων Συμβάσεων (ΟΠΣ- ΕΣΗΔΗΣ).
Β. Μέτρα που προάγουν την καλύτερη πρόσβαση των ΜΜΕ στην αγορά.
Τόσο στους κόλπους της Ε.Ε. όσο και στις διεθνείς αγορές παρατηρείται ότι παρά τον σημαντικό τους ρόλο στη δημιουργία θέσεων εργασίας, την ανάπτυξη και την καινοτομία, οι ΜΜΕ, συμπεριλαμβανομένων των νεοφυών επιχειρήσεων -οι οποίες, σημειωτέον, αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της ευρωπαϊκής οικονομίας-, δυσκολεύονται να αποκτήσουν πρόσβαση στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων. Τούτο διότι αφενός, ο δημόσιος τομέας είναι σχετικά απρόθυμος να αναλαμβάνει κινδύνους και συχνά δεν διαθέτει τις δεξιότητες που απαιτούνται για να προμηθευτεί καινοτομία, αφετέρου οι ΜΜΕ στην πλειονότητά τους θεωρούν τους δημόσιους διαγωνισμούς πολύπλοκους ή ακατάλληλους για τις επιδιώξεις τους. Κατά τον χρόνο ενσωμάτωσης των κρίσιμων Οδηγιών στην εσω-
Σελ. 9
τερική έννομη τάξη, η αξία των συγκεντρωτικών συμβάσεων προμηθειών πάνω από τα κατώτατα όρια της Ε.Ε. που αναλαμβάνουν οι ΜΜΕ, είτε απευθείας, είτε ως από κοινού προσφέροντες ή υπεργολάβοι, ανερχόταν σε ποσοστό 45%.
Για τη διευκόλυνση της πρόσβασης των ΜΜΕ στην αγορά των δημοσίων συμβάσεων θεσπίστηκε μια σειρά νέων μέτρων, στα οποία συγκαταλέγονται πρωτίστως: i) η υποδιαίρεση των συμβάσεων σε τμήματα, με ταυτόχρονη υποχρέωση της αναθέτουσας αρχής να αιτιολογεί τη μη κατάτμηση (βλ. άρθρα 59 του Ν 4412/2016, όπως τροποποιήθηκε με την παρ. 1 του άρθρου 63 του Ν 4955/2022, Α΄ 139/14.7.2022, και 46 της Οδ. 2014/24/ΕΕ). Σύμφωνα με το προοίμιο της Οδηγίας, τέτοιους λόγους συνιστούν, ενδεικτικά, η διακινδύνευση της ευρύτητας της συμμετοχής και κατ’ επέκταση του ανταγωνισμού, της ακριβόχρονης και άρτιας εκτέλεσης της σύμβασης λόγω και της ανάγκης συ-
Σελ. 10
ντονισμού περισσότερων εργολάβων, καθώς και τεχνικής φύσεως δυσχέρειες. Ο δε περιορισμός του αριθμού των τμημάτων που μπορούν να ανατεθούν σε έναν προσφέροντα είναι επιτρεπτός, υπό την προϋπόθεση ότι ο μέγιστος αριθμός αυτών ορίζεται στην προκήρυξη της σύμβασης ή στην πρόσκληση επιβεβαίωσης ενδιαφέροντος., Σε κάθε δε περίπτωση, η υποδιαίρεση ή μη της σύμβασης πρέπει να εκτιμάται βάσει του πλαισίου στο οποίο εντάσσεται και των ιδιαιτεροτήτων της. Επισημαίνεται πάντως ότι η υποχρέωση των ΚΑΑ να διαιρούν τις συμβάσεις που αναθέτουν σε χωριστά τμήματα καθορίζοντας το μέγεθος και το αντικείμενο των τμημάτων αυτών καταργήθηκε με το άρθρο 63 του Ν 4955/2022 καταλαμβάνοντας και τις εκκρεμείς διαδικασίες ανάθεσης· ii) ο περιορισμός των απαιτήσεων οικονομικής επιφάνειας για την υποβολή προσφοράς, υπό την έννοια ότι ο απαιτούμενος ελάχιστος ετήσιος κύκλος εργασιών δεν επιτρέπεται, κατά κανόνα, να υπερβαίνει το διπλάσιο της εκτιμώμενης αξίας της σύμβασης, τυχόν δε απόκλιση από τον ως άνω κανόνα επιτρέπεται μόνο εφόσον αιτιολογείται δεόντως (βλ. άρθρα 75 παρ. 3 του Ν 4412/2016 και 58 της Οδ. 2014/24/ΕΕ)· iii) η δυνατότητα για απευθείας καταβολή στον υπεργολάβο της αμοιβής του κατόπιν αιτήματός του και εφόσον τούτο έχει προβλεφθεί στα συμβατικά κείμενα και συνάδει με τη φύση της σύμβασης (βλ. άρθρα 131 παρ. 2 του Ν 4412/2016 και 71 της Οδ. 2014/24/ΕΕ)· iv) ο υπολογισμός της εγγύησης συμμετοχής με βάση την εκτιμώμενη αξία του προσφερόμενου τμήματος και μόνον. Σημειωτέον ότι στον υπολογισμό της εγγύησης συμμετοχής δεν περιλαμβάνονται τα δικαιώματα προαίρεσης και πα-
Σελ. 11
ράτασης της σύμβασης, το δε ποσό αυτής δεν υπερβαίνει το 2% της κατά τα προαναφερθέντα εκτιμώμενης αξίας, ενώ οι αναθέτουσες αρχές δύνανται να μην απαιτούν εγγύηση συμμετοχής σε ειδικά αναφερόμενες περιπτώσεις, όπως στις διαδικασίας σύναψης συμφωνίας- πλαίσιο και ανάθεσης σύμβασης μέσω δυναμικού συστήματος αγοράς, στην απευθείας ανάθεση και στην επιλογή αναδόχου μέσω ηλεκτρονικών ή μη καταλόγων. Η προσκόμιση των πρωτότυπων εγγυήσεων στις διαδικασίες μέσω ΕΣΗΔΗΣ πραγματοποιείται το αργότερο πριν από την ημερομηνία και ώρα αποσφράγισης των προσφορών, άλλως η προσφορά απορρίπτεται ως απαράδεκτη και v) η σημαντική μείωση του αριθμού των απαιτούμενων προς υποβολή εγγράφων και ειδικότερα η καθιέρωση της χρήσης του Ευρωπαϊκού Ενιαίου Εγγράφου Σύµβασης και του e-CERTIS, με τα οποία περιορίζεται η διοικητική επιβάρυνση και μειώνονται τα έξοδα συμμετοχής των οικονομικών φορέων.
Γ. Περισσότερες διατάξεις σχετικά με τα κριτήρια ανάθεσης και τους λόγους αποκλεισμού
1. Ένα μοναδικό κριτήριο κατακύρωσης (άρθρα 86 του Ν 4412/2016 και 67 της Οδ. 2014/24/ΕΕ),
Ως μοναδικό κριτήριο ανάθεσης των δηµοσίων συµβάσεων ορίζεται εκείνο της “πλέον συµφέρουσας από οικονοµική άποψη προσφοράς”. Αν και εκ πρώτης όψεως, φαίνεται ότι παύει να ισχύει το κριτήριο της χαµηλότερης τιµής ως επιλογή της αναθέτουσας αρχής κατά την ανάθεση των δηµοσίων συµβάσεων, αμφότερες οι δυνατότητες ανάθεσης εξακολουθούν να υφίστανται και περιγράφονται με τον ανωτέρω μοναδικό ενιαίο όρο. Επομένως, η έννοια της “πλέον συµφέρουσας από οικονοµική άποψη προσφοράς” διευρύνεται προκειμένου να συμπεριλάβει τόσο τις αναθέσεις που βασίζονται σε κριτήρια ποιοτικά - µη οικονοµικά όσο και εκείνες που βασίζονται μόνο στην τιμή. Ειδικότερα, στο πλαί-
Σελ. 12
σιο της υποχρέωσης συµµόρφωσης µε τις αρχές της διαφάνειας, της αποφυγής των διακρίσεων, της ίσης µεταχείρισης και της ανάπτυξης συνθηκών πραγματικού ανταγωνισμού, ως βάση για τον προσδιορισμό με αντικειμενικό τρόπο του ανωτέρω κριτηρίου ανάθεσης προβλέπονται: i) η τιμή, ii) το κόστος, µε χρήση προσέγγισης αποτελεσματικότητας σε σχέση µε το κόστος, όπως της κοστολόγησης του κύκλου ζωής, που αναλύεται στο άρθρο 87 και διακρίνεται στο κόστος που βαρύνει την αναθέτουσα αρχή (κτήσης, χρήσης, συντήρησης) και στο κόστος που οφείλεται σε εξωτερικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες που συνδέονται με το έργο και iii) η βέλτιστη σχέση ποιότητας-τιμής, η οποία εκτιμάται βάσει ποιοτικών χαρακτηριστικών (ποιότητα, τεχνική αξία, αισθητικά και λειτουργικά καθώς και καινοτόμα χαρακτηριστικά), περιβαλλοντικών και/ή- κοινωνικών (απασχόληση ευπαθών ομάδων, καταπολέμηση διακρίσεων εν γένει), που στο σύνολό τους συνδέονται µε το αντικείμενο της συγκεκριμένης δημόσιας σύμβασης και τα οποία ενδεικτικά απαριθμούνται στο νόμο. Σημειωτέον ότι, αυτή η τελευταία βάση συνιστά το γνωστό κριτήριο της πλέον συμφέρουσας από οικονομική άποψη προσφοράς.
Επισημαίνεται περαιτέρω ότι η εμπειρία των συμμετεχόντων οικονομικών φορέων δεν συγκαταλέγεται στα ως άνω χαρακτηριστικά, καθόσον αποτελεί κριτήριο επιλογής και ως εκ τούτου δεν βαθμολογείται στο παρόν στάδιο της ανάθεσης. Η αναθέτουσα Αρχή οφείλει να διευκρινίζει στα έγγραφα της σύμβασης τη στάθμιση που προσδίδει σε καθεμία από τις ως άνω παραμέτρους που έχουν επιλεγεί για τον προσδιορισμό της πλέον συμφέρουσας από οικονομική άποψη προσφοράς, με εξαίρεση την περίπτωση που βάση προσδιορισμού αποτελεί μόνον η τιμή. Το Δικαστήριο της ΕΕ, άλλωστε, έχει ήδη κρίνει ότι η αναθέτουσα αρχή δεν δύναται να εφαρμόζει κανόνες σχετικούς με τη στάθμιση, τους οποίους δεν έχει προηγουμένως καταστήσει γνωστούς στους διαγωνιζόμενους.
Σελ. 13
Με τις διατάξεις του άρθρου 30 του Ν 4782/2021, που τροποποίησε εκτενώς το άρθρο 86 του Ν 4412/2016, καθορίστηκαν στην παρ. 10 ειδικά τα ποσοστά βαρύτητας τιμής και λοιπών κριτηρίων ανάθεσης για τις συμβάσεις μελετών και παροχής τεχνικών και λοιπών συναφών επιστημονικών υπηρεσιών. Προσέτι, με την προστεθείσα παρ. 11Α του άρθρου 86 του Ν 4412/2016 εξουσιοδοτείται ο Υπουργός Υποδομών και Μεταφορών να καθορίσει τα κριτήρια ανάθεσης, που δύνανται να χρησιμοποιούν οι αναθέτουσες αρχές. Υποχρεωτικά δε μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται ως κριτήριο με συντελεστή βαρύτητας 10% η πλήρωση των στοιχειωδών κριτηρίων της εργαλειοθήκης της Ε.Ε. για τις κατασκευές. Απόκλιση εκ των ανωτέρω δύναται να λάβει χώρα μόνον κατόπιν αιτιολογημένης απόφασης της αναθέτουσας αρχής μετά από γνώμη του Τεχνικού Συμβουλίου Κατασκευών της Γ.Γ. Υποδομών του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών.
2. Κριτήρια αποκλεισμού. Δυνατότητα άμυνας του συμμετέχοντα οικονομικού φορέα. Συνέπειες αποκλεισμού (άρθρα 73 και 74 του Ν 4412/2016, 57 παρ. 1-7 της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
Στο άρθρο 73 του Ν 4412/2016, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 22 του Ν 4782/2021, προβλέπονται αναλυτικά υποχρεωτικοί και δυνητικοί λόγοι αποκλεισμού ενός οικονομικού φορέα. Οι υποχρεωτικοί λόγοι αποβλέπουν στην αποφυγή ανάθεσης συμβάσεων σε οικονομικούς φορείς που με αμετάκλητη δικαστική απόφαση έχουν καταδικαστεί για συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση, δωροδοκία, απάτη σε βάρος των οικονοµικών συµφερόντων της Ε.Ε., νοµιµοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες καθώς και για τρομοκρατικά εγκλήματα εν γένει, παιδική εργασία και εµπορία ανθρώπων. Ο αποκλεισμός επέρχεται υποχρεωτικά σε περίπτωση μη εκπλήρωσης των φορολογικών και κοινωνικοασφαλιστικών υποχρεώσεων, που είτε διαπιστώνεται με τελεσίδικη δικαστική απόφαση ή διοικητική πράξη με δεσμευτική ισχύ, είτε
Σελ. 14
αποδεικνύεται με τα κατάλληλα μέσα. Τούτο δεν συντρέχει στην περίπτωση που οι ως άνω υποχρεώσεις έχουν υπαχθεί σε διακανονισμό που τηρείται ή αυτές έχουν εκπληρωθεί. Ο δε υποχρεωτικός λόγος αποκλεισμού που αφορούσε στην επιβολή προστίμων για παραβάσεις της εργατικής νομοθεσίας από το Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας (ΣΕΠΕ), που είχε εισαχθεί με το άρθρο 39 παρ. 1 του Ν 4488/2017 (Α΄ 137) και ακολούθως αντικατασταθεί με το άρθρο 267 παρ. 1 του Ν 4738/2020 (Α΄ 207), καταργήθηκε με τον Ν 4782/2021, καθόσον η έκδοση των σχετικών πιστοποιητικών από το ΣΕΠΕ αναφορικά με την τήρηση της εργατικής νομοθεσίας δεν κατέστη εφικτή στην πράξη. Ωστόσο, ο Έλληνας νομοθέτης, αξιοποιώντας τη σχετική διακριτική ευχέρεια που παρέχεται από τον ενωσιακό νομοθέτη, προβλέπει παρέκκλιση από τον ανωτέρω αποκλεισμό για όλους τους προαναφερθέντες λόγους σε εξαιρετικές περιπτώσεις επιτακτικών λόγων δημοσίου συμφέροντος (δημόσια υγεία, περιβάλλον) και ειδικότερα στην περίπτωση των φορολογικών και κοινωνικοασφαλιστικών υποχρεώσεων καθώς και για λόγους που επιβάλλονται από την αρχή της αναλογικότητας (π.χ. λόγω μικρών οφειλών).
Περαιτέρω, προβλέπονται δυνητικοί λόγοι αποκλεισμού, τους οποίους ο νομοθέτης αφήνει στη διακριτική ευχέρεια κάθε αναθέτουσας αρχής να τους περιλάβει στα έγγραφα της σύμβασης και οι οποίοι αναφέρονται κυρίως σε σοβαρά επαγγελματικά παραπτώματα, στην οικονομική κατάσταση, στη φερεγγυότητα (πτώχευση, εξυγίανση κ.λπ.) και στην επιχειρηματική συμπεριφορά του οικονομικού φορέα (στρέβλωση του ανταγωνισμού, μη θεραπεύσιμη σύγκρουση συμφερόντων, πρότερη αθέτηση συμβατικών υποχρεώσεων). Επισημαίνεται ότι για τον περιορισμό αδικαιολόγητων αποκλεισμών εισάγεται η έννοια των εκ «προθέσεως σοβαρών απατηλών δηλώσεων» (περ. ζ της παρ. 4) καθώς και εκείνη της παροχής «με απατηλό τρόπο» παραπλανητικών πληροφορικών (περ. η της παρ. 4).
Σελ. 15
Παρά ταύτα, προβλέφθηκε με τον Ν 4412/2016 για πρώτη φορά δικαίωμα άμυνας του οικονομικού φορέα, ο οποίος απέκτησε κατά τον τρόπο αυτό τη δυνατότητα, παρά τη συνδρομή λόγου αποκλεισμού του, να αποδείξει την αξιοπιστία του, λαμβάνοντας επανορθωτικά μέτρα (αυτοκάθαρσης/self-cleaning) και προσκομίζοντας σχετικά στοιχεία-τεκμήρια. Ενδεικτικά, τέτοια μέτρα είναι η καταβολή αποζημίωσης για ζημία που προκλήθηκε από ποινικό αδίκημα, η ενεργή συνεργασία με τις αρμόδιες ερευνητικές αρχές, η λήψη τεχνικών και οργανωτικών μέτρων ως προς τη λειτουργία της επιχείρησης, καθώς και μέτρων σε επίπεδο προσωπικού για την αποφυγή περαιτέρω ποινικών αδικημάτων/παραπτωμάτων. Η διαπίστωση της επάρκειας ή μη των επανορθωτικών μέτρων εναπόκειται στην αναθέτουσα αρχή κατόπιν σύμφωνης γνώμης πενταμελούς πλέον Επιτροπής, κατά τα ειδικότερα αναφερόμενα στην παρ. 9 του άρθρου 73.
Περαιτέρω σύμφωνα με το άρθρο 74 του Ν 4412/2016, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 23 του Ν 4782/2021, για την επέλευση οριζόντιου αποκλεισμού του οικονομικού φορέα από τη συμμετοχή του σε μελλοντικές διαδικασίες σύναψης δημόσιων συμβάσεων απαιτείται η σωρευτική συνδρομή, τόσο των ως άνω λόγων αποκλεισμού, όσο και της μη λήψης επανορθωτικών μέτρων. Ο αποκλεισμός επιβάλλεται για εύλογο χρονικό διάστημα κατόπιν κλήσεως σε ακρόαση και σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας. Για τη θέσπιση συστήματος οριζοντίου αποκλεισμού προβλέπεται η έκδοση προεδρικού διατάγματος, ρυθμίζοντος όλα τα σχετικά ζητήματα (παρ. 2). Περαιτέρω, προβλέπεται η σύσταση και τήρηση από την ΕΑΑΔΗΣΥ μητρώου αποκλεισθέντων φορέων και μητρώων πληροφοριακού χαρακτήρα δυνάμει εκδοθησομένης ΚΥΑ (παρ. 4).
Σελ. 16
Δ. Διασφαλίσεις υπέρ της ακεραιότητας και κατά της διαφθοράς
1. Συγκρούσεις συμφερόντων (άρθρα 24 του Ν 4412/2016 και της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
Σημαντική υπήρξε η για πρώτη φορά με τον Ν 4412/2016 αναγωγή σε νομοθετική διάταξη της υποχρέωσης τήρησης κανόνων για την αποτελεσματική πρόληψη, τον εντοπισμό και την άμεση θεραπεία περιστατικών σύγκρουσης συμφερόντων, που προκύπτουν κατά τη διεξαγωγή διαδικασιών ανάθεσης, ούτως ώστε να αποφεύγονται τυχόν στρεβλώσεις του ανταγωνισμού και να διασφαλίζεται η ίση μεταχείριση όλων των οικονομικών φορέων. Το άρθρο 24 του Ν 4412/2016 εξετάζει τις περιπτώσεις σύγκρουσης συμφερόντων από την πλευρά της αναθέτουσας αρχής.. Σημαντικός είναι ο ορισμός της έννοιας της σύγκρουσης συμφερόντων υπό τη διττή έκφανση των εμπλεκομένων προσώπων (µελών του προσωπικού, επικεφαλής ή/και των οργάνων διοίκησης της αναθέτουσας αρχής) και των συμφερόντων (άμεσα ή έμμεσα προσωπικά, οικογενειακά, οικονομικά, πολιτικά ή άλλα κοινά με τους προσφέροντες), με τον αποκλεισμό του προσφέροντος να προβλέπεται ως έσχατη λύση. Ο αποκλεισμός, όμως, προσφέροντος που τελεί σε κατάσταση σύγκρουσης συμφερόντων είναι αναγκαίος, όταν δεν μπορεί να εξευρεθεί καταλληλότερη λύση προκειμένου να αποφευχθεί η παραβίαση των αρχών της διαφάνειας και της ίσης μεταχείρισης
Σελ. 17
των προσφερόντων. Προς τούτο, η αναθέτουσα αρχή, όταν αντιμετωπίζει κίνδυνο σύγκρουσης συμφερόντων, οφείλει, ενόψει και της αρχής της χρηστής διοίκησης, να διεξαγάγει έρευνα με τη μέγιστη δυνατή επιμέλεια, προκειμένου να άρει τις υφιστάμενες αμφιβολίες και να αποσαφηνίσει την κατάσταση.
2. Κανόνες που εφαρμόζονται στις επικοινωνίες (άρθρα 22, 36 και 38 του Ν 4412/2016, 22 παρ. 1-5 της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
Ο Ν 4412/2016 απέβλεψε στην υιοθέτηση της ηλεκτρονικής επικοινωνίας σε όλα τα στάδια της διαδικασίας ανάθεσης, καθιστώντας υποχρεωτική τη χρήση του Εθνικού Συστήματος Ηλεκτρονικών Δημοσίων Συμβάσεων (Ε.Σ.Η.ΔΗ.Σ.), , , για διαγωνισμούς αξίας – πλέον μετά την τροποποίηση που επήλθε από 1.9.2021 με το άρθρο 4 του Ν 4782/2021- άνω των 30.000 ευρώ χωρίς ΦΠΑ, με εξαίρεση τις περιπτώσεις ανάθεσης εξειδικευμένων υπηρεσιών του άρθρου 128 του Ν 4412/2016, όπως τροποποιήθηκε από 1.6.2021 με το άρθρο 56 του Ν 4782/2021, και εκείνες του άρθρου 32Α του N 4412/2016, όπως αντικαταστάθηκε από 1.6.2021 με το άρθρο 2 του Ν 4782/2021. Περαιτέρω, η θεσπισθείσα υποχρέωση δημοσιοποίησης στοιχείων των συμβάσεων στο Κεντρικό Ηλεκτρονικό Μητρώο Δημοσίων Συμβάσεων (Κ.Η.Μ.ΔΗ.Σ), ανεξαρτήτως του τρόπου ανάθεσης αφορά πλέον συμβάσεις εκτιμώμενης αξίας άνω των 2.500
Σελ. 18
ευρώ (άρθρο 38 παρ. 1 του Ν 4412/2016, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 6 του Ν 4782/2021).
3. Καλή διακυβέρνηση στις δημόσιες συμβάσεις. Εποπτεία του συστήματος (άρθρα 340 του Ν 4412/2016, 83 παρ. 1-5 και 90 παρ. 7 της Οδ. 2014/24/ΕΕ, 99 παρ. 1-5 και 106 παρ. 3 της Οδ. 2014/25/ΕΕ)
Σύμφωνα με το άρθρο 340 του Ν 4412/2016 η διαδικασία παρακολούθησης της εφαρμογής των κανόνων περί δημοσίων συμβάσεων και η εν γένει εποπτεία των εμπλεκόμενων φορέων και ελεγκτικών μηχανισμών ασκείται από την Ε.Α.Α.ΔΗ.ΣΥ., βάσει των σχετικών διατάξεων του Ν 4013/2011. Ειδικότερα υποδεικνύονται και αναφέρονται στην Ε.Α.Α.ΔΗ.ΣΥ., στις αρχές λογιστικού ελέγχου και στα αρμόδια δικαστήρια οι διαπιστωθείσες παραβιάσεις και τα συστημικά προβλήματα. Τα δε αποτελέσματα των δραστηριοτήτων παρακολούθησης αναρτώνται στην επίσημη ιστοσελίδα της Αρχής (www.eaadhsy.gr ή www.hsppa.gr) και αποστέλλονται στην αρμόδια Διεύθυνση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Επίσης, η Ε.Α.Α.ΔΗ.ΣΥ., ήδη από τη 18η Απριλίου 2017, έχει υποχρέωση να καταρτίζει και αποστέλλει, ανά τριετία, έκθεση παρακολούθησης στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία περιλαμβάνει τις αιτίες πλημμελούς εφαρμογής των κανόνων που διέπουν το θεσμικό πλαίσιο του τομέα των δημοσίων συμβάσεων, εντοπίζει περιπτώσεις απάτης, διαφθοράς, σύγκρουσης συμφερόντων και άλλων σοβαρών παρατυπιών και αναφέρει το επίπεδο συμμετοχής των ΜΜΕ στις διαδικασίες σύναψης δημοσίων συμβάσεων. Περαιτέρω, σύμφωνα με το άρθρο 342 του Ν 4412/2016 στην αρμόδια Διεύθυνση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποστέλλεται, με μέριμνα της Ε.Α.Α.ΔΗ.ΣΥ., ανά τριετία στατιστική έκθεση σχετικά με τις δημόσιες συμβάσεις που θα ενέπιπταν στο πεδίο εφαρμογής της ενωσιακής νομοθεσίας, εάν η αξία τους υπερέβαινε το αντίστοιχο κατώτατο χρηματικό όριο, συνοδευόμενη από εκτίμηση της συγκεντρωτικής συνολικής αξίας των εν λόγω συμβάσεων κατά την κρίσιμη περίοδο.
Σελ. 19
4. Υποχρέωση αιτιολόγησης των ασυνήθιστα χαμηλών προσφορών (άρθρα 88 του Ν 4412/2016 και 69 της Οδ. 2014/24/ΕΕ)
Ήδη με τον Ν 4412/2016 θεσπίστηκε ο υποκειμενικός έλεγχος της αναθέτουσας αρχής για τον εντοπισμό των ασυνήθιστα χαμηλών προσφορών, ήτοι εκείνων που είναι κάτω του κοστολογικού ορίου, και η υποχρέωση αντικειμενικής αιτιολόγησης εκ μέρους των διαγωνιζόμενων οικονομικών φορέων. Σε περίπτωση που, κατά την κρίση της αναθέτουσας, οι προσφορές θεωρηθούν ασυνήθιστα χαμηλές, οι προσφέροντες καλούνται να παράσχουν, εντός εικοσαήμερου πλέον κατ’ ανώτατο όριο (άρθρο 32 του Ν 4782/2021), επαρκείς εξηγήσεις για την προσφερόμενη χαμηλή τιμή, με γνώμονα τις αιτιολογικές βάσεις που ενδεικτικά παρατίθενται στην παρ. 2 του άρθρου 88 του Ν 4412/2016. Σημειώνεται ότι αυτές αφορούν κυρίως σε τεχνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά, στη συμμόρφωση με τις υποχρεώσεις που επιβάλλονται από την περιβαλλοντική, κοινωνικοασφαλιστική και εργατική νομοθεσία και στη μη λήψη κρατικής ενίσχυσης κατά παράβαση της ΣΛΕΕ. Η μη υποβολή εξηγήσεων συνεπιφέρει προεχόντως την απόρριψη της προσφοράς ως μη κανονικής.
Ο αναθέτων φορέας οφείλει να αξιολογήσει το σύνολο των υποβαλλόμενων στοιχείων και να αποφανθεί επ’ αυτών με αιτιολογημένη κρίση του πριν από την απόφασή του για την αποδοχή ή την απόρριψη της προσφοράς. Επομένως,
Σελ. 20
και δοθέντος ότι δεν έχουν εισέτι εκδοθεί οι προβλεπόμενες στην παρ. 6 του άρθρου 88 του Ν 4412/2016 υπουργικές αποφάσεις για τον καθορισμό της μεθόδου και των κριτηρίων για τον χαρακτηρισμό μιας οικονομικής προσφοράς ως ασυνήθιστα χαμηλής, ο αναθέτων φορέας διαθέτει κατά τον έλεγχο και την αξιολόγηση των υποβαλλόμενων εξηγήσεων και των συνοδών στοιχείων ευρεία διακριτική ευχέρεια, οι δε κρίσεις του υπόκεινται σε έλεγχο αιτιολογίας από το αρμόδιο δικαστικό όργανο. Η αναθέτουσα αρχή δύναται, εξάλλου, να απορρίψει την προσφορά σε περίπτωση μη παροχής ικανοποιητικών εξηγήσεων, ενώ υποχρεούται να πράξει τούτο σε περίπτωση διαπίστωσης παράβασης του ενωσιακού και εθνικού κοινωνικού, εργατικού ή περιβαλλοντικού δικαίου ή διατάξεων του διεθνούς εργατικού δικαίου. Προσέτι, η συνεπεία κρατικής ενίσχυσης ασυνήθιστα χαμηλή προσφορά απορρίπτεται, εφόσον ο προσφέρων δεν είναι σε θέση να αποδείξει ότι η ενίσχυση χορηγήθηκε σε νόμιμα πλαίσια και κατ’ επέκταση είναι σύμφωνη µε την εσωτερική αγορά. Στην περίπτωση αυτή ενημερώνεται σχετικά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Ειδικά ως προς τις δημόσιες συμβάσεις έργων, μελετών, παροχής τεχνικών και λοιπών συναφών επιστημονικών υπηρεσιών, ο νομοθέτης, επιδιώκοντας την αποσόβηση του κινδύνου πλημμελούς εκτέλεσής τους λόγω υποκοστολογημένων προσφορών, θέσπισε ως μαχητό τεκμήριο εντοπισμού ασυνήθιστα χαμηλών προσφορών την απόκλιση κατά 10 μονάδες από τον μέσο όρο του συνόλου των εκπτώσεων των παραδεκτών προσφορών που υποβλήθηκαν (βλ. νέα παρ. 5Α του άρθρου 88 του Ν 4412/2016, που προστέθηκε με το άρθρο 32 του Ν 4782/2021). Το τεκμήριο αυτό δεν έχει ως συνέπεια τον αυτόματο αποκλεισμό του συμμετέχοντα οικονομικού φορέα αλλά την κλήση του προς παροχή εξηγήσεων, οι οποίες παρίστανται δεσμευτικές κατά τη διάρκεια εκτέλεσης της σύμβασης.
