ΕΥΘΑΝΑΣΙΑ ΣΤΟ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Εισαγωγή

Καταρχάς, αξίζει να σημειωθεί ότι πριν από δεκαοκτώ περίπου χρόνια, μια σοβαρή ποινική υπόθεση («criminal case») είχε αναντίλεκτα «συγκλονίσει» το κράτος της Γαλλίας, και είχε ασφαλώς επαναφέρει εν τέλει επί της ουσίας στο «προσκήνιο» το επονομαζόμενο ως «δικαίωμα στον θάνατο» («right to die») και ειδικότερα το εξαιρετικά κρίσιμης σημασίας νομικό ζήτημα της καλούμενης ως «Ευθανασίας» («Euthanasia») στα πλαίσια πρωτίστως του Ουσιαστικού Ποινικού Δικαίου («Substantive Criminal Law»)

Αδιαμφισβήτητα, η σχετιζόμενη με την απονομή της ποινικής δικαιοσύνης («administration of criminal justice») προβληματική της καλούμενης ως «Ευθανασίας» («Euthanasia»), όπως είναι ασφαλώς σε κάθε περίπτωση ευρύτερα γνωστό αποτελεί ένα μόνιμο και αρκετά επίκαιρο αντικείμενο συζήτησης μεταξύ των γιατρών («doctors») και των νομικών, καθώς βρίσκεται στο «μεταίχμιο» μεταξύ της Νομικής Επιστήμης («Law Science») και αντίστοιχα της Ιατρικής Επιστήμης («Medical Science»), γεγονός το οποίο επ’ ουδενί δεν θα έπρεπε εν προκειμένω να παραγνωριστεί ως ένα εξαιρετικά κρίσιμης σημασίας μέγεθος από τη δογματική μας ανάλυση στα πλαίσια της παρούσας μελέτης μας.

Επόμενως, αξίζει να επισημανθεί ότι στο συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο, ο γαλλικής υπηκοότητας Βενσάν Ιμπέρ είχε δυστυχώς καταστεί παράλυτος («paralyzed»), τυφλός («blind») και άλαλος, μετά από ένα αρκετά σοβαρό τροχαίο δυστύχημα, το οποίο ασφαλώς έλαβε χώρα το Σεπτέμβριο του έτους 2000. Αξίζει δε οπωσδήποτε εν προκειμένω σε κάθε περίπτωση να σημειωθεί ότι μετά από το συγκεκριμένο αρκετά σοβαρό τροχαίο δυστύχημα ο γαλλικής υπηκοότητας Βενσάν Ιμπέρ ζητούσε μάλιστα συνεχώς και πολύ επίμονα από την ίδια του τη μητέρα να τον βοηθήσει να πεθάνει, ήτοι επί της ουσίας να τον «λυτρώσει» ασφαλώς από τη δυσμενή συγκυρία στην οποία περιήλθε η υγεία («health») του, τερματίζοντας εν τέλει τη ζωή («life») του. Κατόπιν λοιπόν της επίμαχης θεμελιώδους σημασίας συνεχούς και αντίστοιχα επίμονης απαίτησης του συγκεκριμένου ασθενούς Βενσάν Ιμπέρ, η ίδια η μητέρα του, προμήθευσε στο εν λόγω πρόσωπο μια αρκετά ισχυρή δόση βαρβιτουρικών φαρμάκων («barbituric medicine») προκειμένου να επιφέρει επί της ουσίας τον επιζητούμενο «λυτρωτικό» θάνατο («redemptive death»), αλλά εν τέλει ο Βενσάν Ιμπέρ περιήλθε σε μια κατάσταση βαθύτατου κώματος («deep coma condition»).

Στη συνέχεια, ο γιατρός («doctor») του Βενσάν Ιμπέρ και το αντίστοιχο επιτελείο του τερμάτισαν επί της ουσίας την τεχνητή συντήρηση στη ζωή («life») του συγκεκριμένου νεαρού τετραπληγικού άντρα («young quadriplegic man»), έπειτα από τις επίμονες εκκλήσεις τόσο του πατέρα του, όσο και του αδερφού του, αναλαμβάνοντας εν τέλει την ευθύνη για το «λυτρωτικό» θάνατό («redemptive death») του. Περαιτέρω, αξίζει να αναφερθεί ότι το έτος 2015, μια άλλη σημαντική ποινική υπόθεση («criminal case»), η οποία αναντίλεκτα ήταν και είναι ασφαλώς ανάλογης βαρύτητας και σοβαρότητας, «ταλάνισε» και πάλι σε μεγάλο βαθμό το κράτος της Γαλλίας.

Αδιαμφισβήτητα, η ποινική υπόθεση («criminal case») του τότε τριανταοκτάχρονου ασθενούς Βενσάν Λαμπέρ, ο οποίος βρισκόταν «καθηλωμένος» στο κρεβάτι του νοσοκομείου από το έτος 2008 έπειτα από ένα σοβαρό τροχαίο δυστύχημα, είχε σαφέστατα καταστεί «εμβληματική» πλέον στη συζήτηση για το νομικό και παράλληλα ιατρικό ζήτημα της καλούμενης ως «Ευθανασίας» («Euthanasia»), στα πλαίσια πρωτίστως του Ουσιαστικού Ποινικού Δικαίου («Substantive Criminal Law») στο κράτος της Γαλλίας. Σύμφωνα λοιπόν με τους γιατρούς («doctors»), ο Βενσάν Λαμπέρ, ο οποίος σιτιζόταν και ενυδατωνόταν τεχνητά από το έτος 2008, ήτοι από το χρονικό σημείο του επίμαχου σοβαρού τροχαίου δυστυχήματος, είχε υποστεί «μη αναστρέψιμες βλάβες» («irreversible damage») και δεν υπήρξε ποτέ καμία απολύτως επικοινωνία («communication»), ακόμη και στοιχειώδης μαζί του, μέχρι και το αντίστοιχο έτος 2015.

Επιπρόσθετα, το Ανώτατο Γαλλικό Δικαστήριο («Supreme French Court») ανακοίνωσε επί της ουσίας ότι αξιολόγησε και έκρινε ως καθόλα νόμιμη, θεμιτή, επιτρεπτή και δικαιολογημένη την αντίστοιχη ιατρική απόφαση («medical decision») του νοσοκομείου της Ρεν του κράτους της Γαλλίας για τον τερματισμό της παροχής της ιατρικής φροντίδας («medical care») προς τον συγκεκριμένο ασθενή Βενσάν Λαμπέρ, θεωρώντας εν τέλει ότι η διατήρηση του συγκεκριμένου προσώπου στη ζωή («life») συνιστούσε δυστυχώς μια «παράλογη

εμμονή» («irrational obsession»). Ωστόσο, λίγο χρονικό διάστημα αργότερα, έπειτα από την άσκηση της αντίστοιχης προσφυγής εκ μέρους των γονέων του Βενσάν Λαμπέρ, και λαμβάνοντας μάλιστα γνώση της εν λόγω δικαστικής απόφασης («judgement») του επίμαχου Ανώτατου Γαλλικού Δικαστηρίου («Supreme French Court»), το Δικαστήριο του Στρασβούργου («Court of Strasbourg») αποφάσισε να ζητήσει από την τότε Γαλλική Κυβέρνηση («French Government») να προχωρήσει στην αναστολή της εκτέλεσης («suspension of execution») της απόφασης του Γαλλικού Συμβουλίου της Επικρατείας («Conseil d’ Etat»), εν αναμονή βέβαια της ολοκλήρωσης της δικαστικής διαδικασίας ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου («ΕΔΔΑ»).

Επομένως, στη συνέχεια το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου («ΕΔΔΑ») ξεκίνησε να εξετάζει από τις 7 Ιανουαρίου του έτους 2015 τη συγκεκριμένη ποινική υπόθεση («criminal case») του Βενσάν Λαμπέρ, ο οποίος όπως έχει ήδη αναφερθεί και εξειδικευτεί ανωτέρω, δυστυχώς στα πλαίσια της συγκεκριμένης χρονικής συγκυρίας κατέστη τετραπληγικός («quadriplegic») και βρισκόταν σε μια «φυτική κατάσταση» για περισσότερα από έξι χρόνια έπειτα από ένα σοβαρό τροχαίο δυστύχημα. Αναπόδραστα, οι δικαστές («judges») του Δικαστηρίου του Στρασβούργου («Court of Strasbourg») κλήθηκαν να εξετάσουν τη δικαστική διαμάχη μεταξύ της συζύγου του εν λόγω ασθενούς Βενσάν Λαμπέρ, ήτοι της Ρασέλ, η οποία επιθυμούσε επί της ουσίας «να τον αφήσει να φύγει» εν τέλει από τη ζωή («life») και των γονέων του, οι οποίοι αρνούνταν να σταματήσει η τεχνητή σίτιση και η αντίστοιχη ενυδάτωση («hydration») του τέκνου τους,

γεγονός το οποίο αναδεικνύεται ως ένα εξαιρετικά κρίσιμης σημασίας μέγεθος.

Αναπόφευκτα, αναφέρεται ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου («ΕΔΔΑ») έχει κατά το παρελθόν πάγια αξιολογήσει και κρίνει ότι η επίμαχη ενδιαφέρουσα προβληματική της καλούμενης ως «Ευθανασίας» («Euthanasia») δεν εμπίπτει στο αντίστοιχο πεδίο εφαρμογής («application») της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου («ΕΣΔΑ»), γεγονός το οποίο επ’ ουδενί δεν θα έπρεπε να παραβλεφθεί ως ένα εξαιρετικά κρίσιμης σημασίας μέγεθος από τη δογματική μας ανάλυση. Ωστόσο, η επίμαχη δικαστική απόφαση («judgement») του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης στην επίμαχη ποινική υπόθεση («criminal case») αναμενόταν αναντίλεκτα με ένα αρκετά έντονο ενδιαφέρον, καθώς φαινόταν εν προκειμένω να δοκιμάζονται σε ένα σημαντικό βαθμό τόσο τα νομικά, όσο και τα αντίστοιχα ηθικά όρια της ερμηνείας της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου («ΕΣΔΑ»). Το παρόν πόνημα λοιπόν έχει αναντίλεκτα ως ένα καθόλα θεμιτό, εύλογο και απαρέγκλιτο απώτερο σκοπό («ultimate purpose») να σκιαγραφήσει σε έναν αρκετά σημαντικό βαθμό τις βασικές πτυχές του εξαιρετικά κρίσιμης σημασίας νομικού ζητήματος του Ουσιαστικού Ποινικού Δικαίου («Substantive Criminal

Law») της καλούμενης ως «Ευθανασίας» («Euthanasia») τόσο σε εθνικό, όσο και σε ευρωπαϊκό, αλλά και σε διεθνές επίπεδο.

Επιπροσθέτως, η καθόλα ενδελεχής, αλλά και εκτενής παρουσίαση και η αντίστοιχη κριτική προσέγγιση των θεμελιώδους σημασίας νομοθεσιών ορισμένων συμβαλλόμενων στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου («ΕΣΔΑ») κρατών που επιτρέπουν, δικαιολογούν και νομιμοποιούν ρητά και χαρακτηριστικά την επονομαζόμενη ως «Ευθανασία» («Euthanasia») ασφαλώς υπό προϋποθέσεις, περιορισμούς («restrictions») και όρους, αλλά και η παράλληλη επισκόπηση αρκετών σχετικών με το εν λόγω νομικό ζήτημα δικαστικών αποφάσεων («judgements») του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου («ΕΔΔΑ»), κατέχουν αναντίλεκτα μια «εξέχουσα θέση» στα πλαίσια του παρόντος βιβλίου. Εξίσου «εξέχουσα θέση» στα πλαίσια του συγκεκριμένου πονήματος κατέχουν η αντίστιξη και η σύγκριση του θεμελιώδους σημασίας νομικού ζητήματος του Ουσιαστικού Ποινικού Δικαίου («Substantive Criminal Law») της καλούμενης ως «Ευθανασίας» («Euthanasia») με τις αντίστοιχες τυποποιημένες στα πλαίσια του ισχύοντος σήμερα Ελληνικού Ποινικού Κώδικα αξιόποινες πράξεις της επονομαζόμενης ως «Ανθρωποκτονίας με Συναίνεση» («Consensual Homicide») της νομοθετικής διάταξης του άρθρου 300 του ισχύοντος σήμερα Ελληνικού Ποινικού Κώδικα και της «Συμμετοχής σε Αυτοκτονία» («Assisted Suicide») της νομοθετικής διάταξης του άρθρου 301 ΠΚ.

Εν κατακλείδι, η προαναφερθείσα ενδελεχής, εκτενής, εμπεριστατωμένη, αλλά και σύγχρονη στα πλαίσια του έτους 2023 δογματική ανάλυση, αλλά και η αντίστοιχη κριτική προσέγγιση του επίμαχου εξαιρετικά κρίσιμης σημασίας νομικού ζητήματος της καλούμενης ως «Ευθανασίας» («Euthanasia») θα μας οδηγήσει στα Καταληκτικά Συμπεράσματα του παρόντος πονήματος, πρωτίστως στο επίπεδο του αν και σε ποιες περιπτώσεις αυτή είναι επί της ουσίας νόμιμη, θεμιτή, δικαιολογημένη και επιτρεπτή, με μια πλήρη επικέντρωση ασφαλώς στους αρκετά σημαντικούς κινδύνους («dangers») που ελλοχεύουν ανά πάσα χρονική στιγμή για τα θεμελιώδη δικαιώματα («fundamental rights») και για τις ατομικές συνταγματικές ελευθερίες («individual constitutional freedoms») του ανθρώπου, για την αρχή της δίκαιης δίκης («principle of fair trial»), αλλά και για το ίδιο το δημοκρατικό κράτος δικαίου («democratic rule of law») εν γένει. Ας πάρουμε λοιπόν τα πράγμα-

τα από την αρχή και με τη σειρά για την ενδελεχή, εκτενή, εμπεριστατωμένη και εις βάθος κατανόηση της επίμαχης θεμελιώδους σημασίας προβληματικής της καλούμενης ως «Ευθανασίας» («Euthanasia»), προσεγγίζοντας με ακρίβεια, ενάργεια και εξειδίκευση σε ένα πρώτο επίπεδο την εξαιρετικά κρίσιμης σημασίας έννοιά της.

Μέρος πρώτο

Η ευθανασία στα πλαίσια του ουσιαστικού ποινικού δικαίου

Ι. Η επεξήγηση της έννοιας της ευθανασίας

Καταρχάς, επισημαίνεται ότι ο εξαιρετικά κρίσιμης σημασίας νομικός και ιατρικός όρος της καλούμενης ως «Ευθανασίας»

(«Euthanasia»), ο οποίος προκύπτει από το «ευ+ θνήσκω», είχε στην Αρχαία Ελλάδα

(«Ancient Greece») πάντοτε την ακριβή έννοια του ευτυχισμένου («blissful»), ήρεμου («calm»), ανώδυνου («painless»), αλλά και ένδοξου θανάτου («glorious death») ενός οποιουδήποτε προσώπου.

Αναντίλεκτα, η καλούμενη ως «Ευθανασία» («Euthanasia») αποτελεί στα πλαίσια της ελληνικής έννομης τάξης μια θεμελιώδους σημασίας προβληματική του Ουσιαστικού Ποι-

νικού Δικαίου («Substantive Criminal Law»), ανάμεσα σε αρκετές εξίσου σημαντικές και πολύ ενδιαφέρουσες προβληματικές οι οποίες μας έχουν απασχολήσει έντονα,και εις βάθος στο πρόσφατο παρελθόν, όπως είναι το σχετικό εγκληματικό («criminal») και παράλληλα κοινωνικό («social») φαινόμενο («phenomenon») του επονομαζόμενου ως «Οργανωμένου Εγκλήματος».

Το καλούμενο λοιπόν ως «Οργανωμένο Έγκλημα» αποτυπώνεται στην αγγλική γλώσσα με τον σημαντικό και διεθνή όρο: «Organized Crime» και συνακόλουθα η επικρατούσα έκφανσή του είναι οι αντίστοιχες επονομαζόμενες ως , οι οποί-

ες μάλιστα στην αγγλική γλώσσα αναφέρονται με τον εξίσου σημαντικό και παράλληλα διεθνή νομικό όρο: «Criminal Organizations».

Περαιτέρω, μας έχει απασχολήσει και το αντίστοιχο εγκληματικό («criminal») και παράλληλα κοινωνικό («social») φαινόμενο («phenomenon») της καλούμενης ως «Τρομοκρατίας», η οποία στην αγγλική γλώσσα αναφέρεται με τον διεθνή νομικό όρο: «Terrorism»

και συνακόλουθα οι επονομαζόμενες ως «Τρομοκρατικές Οργανώσεις» («Terrorist Organizations») που είναι η επικρατούσα έκφανσή της.

Επιπρόσθετα, μας έχουν απασχολήσει αρκετά έντονα στο πρόσφατο παρελθόν στο πεδίο του καλούμενου ως «Ουσιαστικού Ποινικού Δικαίου» («Substantive Criminal Law») και οι θεμελιώδους σημασίας αξιόποινες πράξεις των καλούμενων ως «Βασανιστηρίων», τα οποία μάλιστα πάντοτε στην αγγλική γλώσσα αναφέρονται με τον αντίστοιχο διεθνή νομι-

κό όρο: «Torture», όπως και οι σχετικές επιμέρους μορφές των επονομαζόμενων ως «άλ-

λων προσβολών της ανθρώπινης αξιοπρέπειας», οι οποίες αδιαμφισβήτητα στην αγγλική γλώσσα αναφέρονται με τον διεθνή νομικό όρο: «inhuman or degrading treatment».

Ακόμη, το επιστημονικό μας ενδιαφέρον επικεντρώθηκε και στα αρκετά γνωστά και παράλληλα «μη εξαιρετέα» κομβικής σημασίας ποινικά αδικήματα («criminal offences») των καλούμενων ως «Σεξουαλικών Εγκλημάτων», τα οποία όπως είναι ευρύτερα γνωστό