ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΜΥΝΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΓΗΣ ΠΛΗΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ

1 Οι οιουδήποτε είδους προστατευτικές για τους καταναλωτές δικαιικές ρυθμίσεις αποτελούν αντισταθμιστική απόρροια της εγκαθίδρυσης της ενιαίας, χωρίς εθνικά σύνορα, εσωτερικής αγοράς μεταξύ των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, όπως ο σκοπός αυτός είχε διακηρυχθεί στην ιδρυτική Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας που υπογράφηκε στη Ρώμη στις 25 Μαρτίου 1957 και προβλέπεται πλέον στο άρθρο 26 παρ. 2 ΣΛΕΕ.

2 Η ελεύθερη κυκλοφορία εμπορευμάτων, υπηρεσιών προσώπων και κεφαλαίων εντός των διευρυνόμενων γεωγραφικών ορίων της Ε.Ε. θα μπορούσε να φέρει σε εξαιρετικά μειονεκτική θέση τους καταναλωτές, εάν δεν προβλέπονταν προνομιακές ρυθμίσεις για την προάσπιση των δικαιωμάτων τους και των εννόμων συμφερόντων τους έναντι των ισχυρότερων προμηθευτών προϊόντων ή υπηρεσιών που δραστηριοποιούνται κατά τρόπο οργανωμένο στην ενιαία εσωτερική αγορά της Ε.Ε.. Όπως έχει κρίνει το ΔΕΕ σε μια σειρά υποθέσεων, ο καταναλωτής βρίσκεται σε ασθενέστερη θέση έναντι του επαγγελματία, όσον αφορά τόσο την εξουσία διαπραγμάτευσης όσο και το επίπεδο πληροφόρησης. Υπό την έννοια αυτή οι αποκλίνουσες προστατευτικές ρυθμίσεις που προβλέπονται για τους καταναλωτές αποτελούν ουσιαστικά εφαρμογή της αρχής της ισότητας στην αριστοτελική της έννοια, με βάση την οποία οι ανόμοιες περιπτώσεις πρέπει να αντιμετωπίζονται με διαφορετικό τρόπο, ώστε ως τελικό αποτέλεσμα, ως αξία, να παράγεται η ποιοτική τους εξίσωση.

3 Η αφετηρία, όμως, των αποκλινουσών προστατευτικών για τους καταναλωτές ρυθμίσεων δεν είναι αμιγώς αντισταθμιστική στη λειτουργία της ενιαίας εσωτερικής αγοράς, αλλά εμφανίζει και σκοπό προστατευτικό αυτής της ίδιας της τελευταίας. Και τούτο διότι η ενιαία εσωτερική αγορά δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς την ύπαρξη καταναλωτών, στους οποίους εν τέλει απευθύνονται τα παρεχόμενα εντός

Σελ. 2

4 Πρωταρχικός σκοπός των σε όφελος των καταναλωτών αποκλινουσών δικαιικών ρυθμίσεων είναι, συνεπώς, η προστασία της ίδιας της λειτουργίας της ενιαίας εσωτερικής αγοράς, η ύπαρξη, συνέχεια και διεύρυνση της οποίας προϋποθέτει την κατανάλωση των προσφερόμενων αγαθών και υπηρεσιών της. Με άλλα λόγια, οι αποκλίνουσες προστατευτικές ρυθμίσεις που προβλέπονται για τους καταναλωτές δρουν όχι μόνο αντισταθμιστικά, αλλά και συμβιωτικά σε σχέση με την εγκαθιδρυθείσα ενιαία εσωτερική αγορά της Ε.Ε. υπό την έννοια ότι οι καταναλωτές προστατεύονται, για να μπορούν να καταναλώνουν, ώστε μέσω της κατανάλωσης να λειτουργεί αυτή η ίδια η ενιαία εσωτερική αγορά. Δεν νοείται δε οιουδήποτε είδους προστασία, προνομιακή ή μη, των καταναλωτών, χωρίς να εξασφαλίζεται προηγουμένως η αποτελεσματική πρόσβασή τους στη δικαιοσύνη σε περίπτωση προσβολής των δικαιωμάτων τους.

5 Παράλληλα, οι περισσότερες εκ των προνομιακών δικονομικών ρυθμίσεων προστασίας των καταναλωτών, όπως ιδίως η διευκόλυνση του καταναλωτή να προσφύγει αποτελεσματικά στη δικαιοσύνη και, εφόσον προσφύγει σε αυτήν, η αυτεπάγγελτη λήψη υπ’ όψιν από τα εθνικά δικαστήρια τυχόν καταχρηστικότητας των ΓΟΣ με ταυτόχρονο παροπλισμό όσων αντίθετων εθνικών διατάξεων τον εμποδίζουν, ενεργούν και προληπτικά – αποτρεπτικά προς τους προμηθευτές, ώστε να μην θέτουν σε συμβάσεις που συνάπτουν με καταναλωτές ΓΟΣ που θα μπορούσαν να κριθούν καταχρηστικοί και ως εκ τούτου λειτουργικά ανενεργοί.

6 Υπ’ αυτό το αντισταθμιστικό, συμβιωτικό, αλλά και αποτρεπτικό πρίσμα θα πρέπει να ιδωθούν και να αντιμετωπίζονται ερμηνευτικά όλες οι διατάξεις του ενωσιακού και των εθνικών δικαίων των κρατών μελών που προβλέπουν προνομιακή μετα-

Σελ. 3

7 Προ της εξετάσεως αυτών των ζητημάτων, καθίσταται αναγκαίος για τη θεματική οριοθέτηση της παρούσας ο προσδιορισμός του ισχύοντος νομοθετικού (ενότ. 2.) και νομολογιακού (ενότ. 3.) πλαισίου της προστασίας του καταναλωτή, καθώς είναι κυρίως αυτά που καθορίζουν την έκταση και το βάθος του λεγόμενου «καταναλωτικού κεκτημένου».

8 Η νομοθετική πρωτοβουλία για τη θέση σε ισχύ προστατευτικών για τους καταναλωτές ρυθμίσεων ανήκει για τους όλους προαναφερθέντες λόγους στον ενωσιακό νομοθέτη. Η εθνική νομοθεσία της προστασίας του καταναλωτή δεν είναι απλώς ετερόφωτη, επειδή, όπως έχει εύστοχα παρατηρηθεί, οφείλει διαχρονικά την ύπαρ-

Σελ. 4

9 Το ισχύον νομοθετικό θεμέλιο του δικαίου προστασίας του καταναλωτή εντοπίζεται στο πρωτογενές ενωσιακό δίκαιο και συγκεκριμένα στα άρθρα 12 και 169 ΣΛΕΕ, που αντιστοιχούν στο άρθρο 153 της προϊσχύουσας ΣυνθΕΚ. Το άρθρο 12 ΣΛΕΕ προβλέπει ότι οι απαιτήσεις προστασίας του καταναλωτή λαμβάνονται υπ’ όψιν κατά τον καθορισμό και την εφαρμογή άλλων πολιτικών και δραστηριοτήτων της Ε.Ε. Οι διατάξεις του άρθρου 169 ΣΛΕΕ προβλέπουν ότι η Ε.Ε., προκειμένου να προωθήσει τα συμφέροντα και να διασφαλίσει υψηλό επίπεδο προστασίας του καταναλωτή, συμβάλλει στην προστασία της υγείας, της ασφάλειας και των οικονομικών συμφερόντων των καταναλωτών, καθώς και στην προώθηση του δικαιώματός τους για ενημέρωση, εκπαίδευση και οργάνωσή τους για την υπεράσπιση των συμφερόντων τους είτε α) με μέτρα θεσπιζόμενα κατ’ εφαρμογή του άρθρου 114 ΣΛΕΕ στα πλαίσια της υλοποίησης της εσωτερικής αγοράς είτε β) με μέτρα που στηρίζουν, συμπληρώνουν και παρακολουθούν την πολιτική των κρατών μελών, τα οποία λαμβάνονται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, σύμφωνα με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία και μετά από διαβούλευση με την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, χωρίς αυτό να εμποδίζει τα κράτη μέλη να διατηρούν ή να εισάγουν αυστηρότερα προστατευτικά μέτρα, εφόσον συμβιβάζονται με τις Συνθήκες και κοινοποιούνται στην Επιτροπή. Παράλληλα, το άρθρο 38 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. προβλέπει ότι οι πολιτικές της Ένωσης διασφαλίζουν υψηλό επίπεδο προστασίας του καταναλωτή.

10 Με το δεδομένο ότι η Ε.Ε. έχει συντρέχουσα αρμοδιότητα με τα κράτη μέλη στους τομείς της εσωτερικής αγοράς (4 παρ. 2 στοιχ. α΄ ΣΛΕΕ) και της προστασίας του καταναλωτή (4 παρ. 2 στοιχ. στ΄ ΣΛΕΕ), το παραγόμενο ενωσιακό δίκαιο διέπεται από την αρχή της επικουρικότητας και την αρχή της αναλογικότητας. Η αρχή της επικουρικότητας θεσπίζεται στο άρθρο 5 παρ. 3 ΣΕΕ και με βάση αυτήν, στους τομείς οι οποίοι δεν υπάγονται στην αποκλειστική αρμοδιότητά της, η Ε.Ε. παρεμβαίνει μόνο εφόσον και κατά τον βαθμό που οι στόχοι της προβλεπόμενης δράσης δεν μπορούν

Σελ. 5

11 Λόγω της προαναφερθείσας συντρέχουσας αρμοδιότητας της Ε.Ε., το δευτερογενές ενωσιακό δίκαιο προστασίας του καταναλωτή αποτελείται κυρίως από οδηγίες και σπανιότερα από κανονισμούς. Οι οδηγίες δεσμεύουν τα κράτη μέλη μόνο ως προς το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα και αφήνουν την επιλογή του τύπου και των μέσων στην αρμοδιότητα των εθνικών αρχών (288 παρ. 2 ΣΛΕΕ). Οι ισχύουσες οδηγίες που σχετίζονται με την προστασία των καταναλωτών είναι πολυάριθμες, έχοντας άλλο-

Σελ. 6

12 Στο πεδίο της προστασίας των καταναλωτών οι οδηγίες ελάχιστης εναρμόνισης επιβάλλουν στα κράτη μέλη να εναρμονίσουν τη νομοθεσία τους με τέτοιο τρόπο, ώστε να επέλθει το επιδιωκόμενο με την οδηγία επίπεδο προστασίας σε όλα τα κράτη μέλη, αλλά επιτρέπεται στα εθνικά δικαία να προβλέπουν ακόμη αυστηρότερες ρυθμίσεις προστασίας του καταναλωτή, εφόσον δεν παραβιάζουν τις βασικές αρχές του πρωτογενούς ενωσιακού δικαίου και κυρίως δεν παρεμποδίζουν τη λειτουργία της ενιαίας εσωτερικής αγοράς. Αντιθέτως, οι οδηγίες πλήρους εναρμόνισης επιβάλλουν την πλήρη προσαρμογή των εθνικών νομοθεσιών στο επίπεδο προστασίας που υπαγορεύει η οδηγία, ακόμη και εάν τα εθνικά δίκαια παρέχουν μεγαλύτερη προστασία στον καταναλωτή. Τέλος, με τις οδηγίες στοχευμένης πλήρους εναρμόνισης επιδιώκεται μεν και με αυτές η πλήρης εναρμόνιση, αλλά παρέχεται η δυνατότητα στα κράτη μέλη για συγκεκριμένα ρητώς προσδιοριζόμενα ζητήματα να υιοθετήσουν ακόμη ευνοϊκότερες ρυθμίσεις για τους καταναλωτές.

13 Τα ενωσιακά νομοθετήματα που σχετίζονται στενότερα με τη θεματική της παρούσης είναι ο Κανονισμός (ΕΚ) 593/2008 για το εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές ενοχές (εφεξής ΚανΡώμη Ι), ο ΚανΒρ Ια και ιδίως τα άρθρα 17-19 αυτού που καθορίζουν τη διεθνή δικαιοδοσία σε διαφορές από τις στο άρθρο 17 ΚανΒρ Ια οριζόμενες καταναλωτικές συμβάσεις, ο Κανονισμός (ΕΚ) 805/2004 για τη θέσπιση ευρωπαϊκού εκτελεστού τίτλου για µη αμφισβητούμενες αξιώσεις, ο Κανονισμός (ΕΚ) 1896/2006 για τη θέσπιση διαδικασίας ευρωπαϊκής διαταγής πληρωμής, ο Κανονισμός (ΕΚ) 861/2007 για τη θέσπιση ευρωπαϊκής διαδικασίας μικροδιαφορών, και η οδηγία 93/13/ΕΟΚ για τους καταχρηστικούς όρους σε συμβάσεις με καταναλωτές, όπως τροποποιήθηκε από την οδηγία (ΕΕ) 2019/2161. Η οδηγία 93/13/ΕΟΚ είναι οριζόντια και κατατάσσεται στην κατηγορία των οδηγιών ελάχιστης εναρμόνισης, διότι το άρθρο 8 αυτής προβλέπει ότι τα κράτη μέλη μπορούν να θεσπίζουν ή διατηρούν αυστηρότερες διατάξεις σύμφωνες προς το πρωτογενές ενωσιακό δίκαιο,

Σελ. 7

14 Το ισχύον βασικό εθνικό νομοθέτημα για την προστασία του καταναλωτή είναι ο Ν. 2251/1994, όπως κατά καιρούς έχει τροποποιηθεί, για να προσαρμοσθεί στις μεταβολές που επέρχονται στο ενωσιακό δίκαιο. Οι σχετικές με τη θεματική της παρούσης διατάξεις του νόμου αυτού εντοπίζονται κυρίως στο άρθρο 1α σε σχέση με τον ορισμό της έννοιας του καταναλωτή και στο άρθρο 2 σε σχέση με τους ΓΟΣ και την καταχρηστικότητά τους.

15 Τόσο το ενωσιακό όσο και τα εθνικά δίκαια των κρατών μελών επηρεάζονται διαχρονικά από την παραγόμενη, κατόπιν υποβολής σχετικών προδικαστικών ερωτημάτων από τα εθνικά δικαστήρια νομολογία, του ΔΕΚ/ΔΕΕ, αφενός μεν μέσω της αυτόνομης ερμηνείας των όρων που περιλαμβάνονται στα ενωσιακά νομοθετήματα, αφετέρου δε μέσω της σύμφωνης με το ενωσιακό δίκαιο ερμηνείας των εθνικών κανόνων δικαίου ασχέτως του εάν είναι προγενέστεροι ή μεταγενέστεροι του ενωσιακού δικαίου.

16 Θα πρέπει να επισημανθεί ότι αρχικά το ΔΕΕ έδινε προτεραιότητα στη λειτουργία της ενιαίας εσωτερικής αγοράς έναντι της προστασίας των καταναλωτών, προτάσσοντας το προαναφερθέν συμβιωτικό στοιχείο της προνομιακής μεταχείρισης των τελευταίων έναντι των επαγγελματιών υπό την έννοια ότι εάν η αυξημένη προστασία των καταναλωτών παρεμπόδιζε τη λειτουργία της ενιαίας εσωτερικής αγοράς, τότε έπρεπε να υποχωρήσει για χάριν της τελευταίας. Χαρακτηριστική της τάσεως αυτής του ΔΕΕ είναι η απόφασή του στην υπόθεση Tobacco advertising,με την οποία ακυρώθηκε η οδηγία 98/43/ΕΚ για τη διαφήμιση και τη χορηγία υπέρ των προϊόντων καπνού, διότι επέτρεπε στα κράτη μέλη να υιοθετήσουν ακόμη αυστη-

Σελ. 8

17 Η νομολογία του ΔΕΕ δεν επηρεάζει μόνο την εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου προστασίας του καταναλωτή, αλλά επιδρά και στην ερμηνεία και εφαρμογή των εθνικών δικαίων και συνεπώς και του ελληνικού, και τούτο διότι η ερμηνεία που επιφυλάσσει το ΔΕΕ στους κανόνες του ενωσιακού δικαίου που σχετίζονται με την προστασία του καταναλωτή επηρεάζει αντίστοιχα και την προσαρμοσμένη εφαρμογή ή τον αποκλεισμό εφαρμογής τόσο ουσιαστικών όσο και δικονομικών κανόνων των εθνικών δικαίων, ώστε να εξασφαλίζεται η απρόσκοπτη και αποτελεσματική προστασία των καταναλωτών.

18 Οι κρίσιμες για τη θεματική της παρούσας αποφάσεις του ΔΕΕ περιστρέφονται γύρω από πέντε βασικά ζητήματα: α) αυτό της έννοιας του επαγγελματία, β) αυτό της έννοιας του καταναλωτή, γ) αυτό του είδους των συμβάσεων μεταξύ επαγγελματία και καταναλωτή που καλύπτονται από το ενωσιακό δίκαιο προστασίας του τελευταίου, δ) αυτό της καταχρηστικότητας των Γ.Ο.Σ. σε συμβάσεις με καταναλωτές και του αυτεπάγγελτου ελέγχου της από τα εθνικά δικαστήρια και ε) αυτό των λοιπών προνομιακών ρυθμίσεων που απορρέουν από τις αρχές της ισοδυναμίας και της αποτελεσματικότητας.

19 Ως προς το πρώτο ζήτημα ιδιαίτερης σημασίας είναι ενδεικτικά οι αποφάσεις i) Dirk Frederik Asbeek Brusse and Katarina de Man Garabito v Jahani BV (C-488/2011), ii) BKK Mobil Oil Körperschaft des öffentlichen Rechts v Zentrale zur Bekämpfung unlauteren Wettbewerbs eV (C-59/12), iii) Birutė Šiba v Arūnas Devėnas (C-537/13), iv) Karel de Grote v Susan Romy Jozef Kuijpers (C-147/16), v) Henri Pouvin, Marie Dijoux

Σελ. 9

20 Ως προς το δεύτερο ζήτημα σημαντικές είναι ενδεικτικά οι αποφάσεις i) Johann Gruber v Bay Wa AG (C-464/01), ii) Česká spořitelna a.s. v Gerald Feichter (C-419/2011), iii) Maximilian Schrems v Facebook Ireland Limited (C-498/16), iv) Anica Milivojević v Raiffeisenbank St. Stefan-Jagerberg-Wolfsberg eGen (C-630/17), v) JA v Wurth Automotive GmbH (C-177/22), με τις οποίες το ΔΕΕ σε συμβάσεις διττού σκοπού σε υποθέσεις με διαφορετικό πραγματικό υπόβαθρο υιοθετεί μια κατ’ αρχήν στενή έννοια του καταναλωτή όσον αφορά στην εφαρμογή ή μη των ειδικών για τους καταναλωτές κανόνων διεθνούς δικαιοδοσίας στο πλαίσιο των σχετικών προϊσχυουσών διατάξεων των άρθρων 13-15 ΣυμΒρ, των άρθρων 15-16 Καν. (ΕΚ) 44/2001 (εφεξής ΚανΒρ Ι) και των άρθρων 17-19 ΚανΒρ Ια. Σχετικές, επίσης, είναι και οι αποφάσεις i) Horațiu Ovidiu Costea v SC Volksbank România SA (C-110/14), ii) Michael Tibor Bachman v FAER IFN SA (C-535/16) iii) Dumitru Tarcău, Ileana Tarcău v Banca Comercială Intesa Sanpaolo România SA κ.λπ. (C-74/15) iv) Pavel Dumitraș, Mioara Dumitraș κατά BRD Groupe Société Générale – Sucursala Judeţeană Satu Mare (C-534/15), v) Henri Pouvin, Marie Dijoux v Électricité de France (EDF) (C-590/17), vi) A.B., B.B. v Personal Exchange International Limited (C-774/19) και vi) I.S., K.S. v YYY S.A. (C-570/21), για την έννοια του καταναλωτή με βάση το άρθρο 2 στοιχ. β΄ Οδηγ. 93/13/ΕΟΚ, με τις οποίες αποδίδεται ευρύτερο πεδίο στην έννοια του καταναλωτή. Σημαντική και συναφής με το δεύτερο αυτό ζήτημα είναι και η απόφαση Froukje Faber v Autobedrijf Hazet Ochten BV (C-497/13), με την οποία κρίθηκε ότι στο πλαίσιο της εφαρμογής της καταργηθείσας οδηγίας 1999/44/ΕΚ, ο εθνικός δικαστής οφείλει, να εξακριβώσει αυτεπαγγέλτως εάν ο διάδικος μπορεί να χαρακτηριστεί ως καταναλωτής κατά την έννοια της εν λόγω οδηγίας, ακόμη κι αν δεν επικαλέστηκε για τον εαυτό του την ιδιότητα αυτή.

21 Ως προς το τρίτο ζήτημα εμφανίζουν ιδιαίτερη σημασία κυρίως οι αποφάσεις i) Dirk Frederik Asbeek Brusse and Katarina de Man Garabito v Jahani BV (C-488/2011), ii) Birutė Šiba v Arūnas Devėnas (C-537/13), iii) Horațiu Ovidiu Costea v SC Volksbank România SA (C-110/14), iv) Dumitru Tarcău, Ileana Tarcău v Banca Comercială Intesa Sanpaolo România SA κ.λπ. (C-74/15), v) Pavel Dumitraș, Mioara Dumitraș κατά BRD Groupe Société Générale – Sucursala Judeţeană Satu Mare (C-534/15), vi) Karel de Grote v Susan Romy Jozef Kuijpers (C-147/16), vii) Henri Pouvin, Marie Dijoux v Électricité de France (EDF) (C-590/17), viii) Verein für Konsumenteninformation v TVP Treuhand- und Verwaltungsgesellschaft für Publikumsfonds mbH & Co KG (C-272/18).

22 Ως προς το τέταρτο ζήτημα ιδιαίτερα σημαντικές είναι κυρίως οι αποφάσεις i) Océano Grupo Editorial SA and Rodo Murciano Quintero v Salvat Editores SA (C-240/98 - 244/98), ii) Cofidis SA v Jean-Louis Fredout (C-473/00), iii) Elisa María Mostaza

Σελ. 10

23 Ως προς το πέμπτο ζήτημα σημαντικές είναι κυρίως οι αποφάσεις α-i) Océano Grupo Editorial SA and Rodo Murciano Quintero v Salvat Editores SA (C-240/98 - 244/98), α-ii) Aqua Med sp. z o.o. v Irena Skóra (C-266/18), σε σχέση με την αποκλειστική τοπική αρμοδιότητα των δικαστηρίων της κατοικίας του επαγγελματία ή τον καθορισμό της τοπικής αρμοδιότητας μακριά από τον τόπο κατοικίας του καταναλωτή, β-i) Asturcom Telecomunicaciones SL v Cristina Rodríguez Nogueira (C-40/08), β-ii) Monika Kušionová v SMART Capital a.s. (C-34/13), β-iii) EOS KSI Slovensko s.r.o.

Σελ. 11

Σελ. 12

24 Πριν από την παρουσίαση και ανάπτυξη των ρυθμίσεων που σχετίζονται με τη δικονομική άμυνα του καταναλωτή στο πεδίο της διαταγής πληρωμής και της αναγκαστικής εκτελέσεως, είναι χρήσιμο να αποσαφηνισθούν και να προσδιορισθούν τα υποκειμενικά, αντικειμενικά και τοπικά – γεωγραφικά όρια του πεδίου εφαρμογής του προπεριγραφέντος καταναλωτικού κεκτημένου, με τον καθορισμό της έννοιας του επαγγελματία και του καταναλωτή (ενότ. 2), του είδους των συμβάσεων και συνεπώς των διαφορών που καταλαμβάνονται από αυτό (ενότ. 3) και της τοπικής σύνδεσης που πρέπει να έχουν οι καταναλωτικές διαφορές με την ευρωπαϊκή, την ελληνική ή την έννομη τάξη άλλου κράτους μέλους (ενότ. 4).

25 Στο άρθρο 17 παρ. 1 ΚανΒρ Ια παρέχεται νομοθετικός ορισμός της έννοιας του καταναλωτή. Η διάταξη αυτή, η οποία είναι κατά το γράμμα της όμοια με την προϊσχύουσα διάταξη του άρθρου 15 παρ. 1 ΚανΒρ Ι, ορίζει ότι «σε συμβάσεις που ο σκοπός τους μπορεί να θεωρηθεί ξένος προς την επαγγελματική δραστηριότητα του προσώπου που τις καταρτίζει, του καταναλωτή, η διεθνής δικαιοδοσία καθορίζεται από τις διατάξεις του παρόντος τμήματος […]». Παρόμοια διατύπωση σε σχέση με την έννοια του καταναλωτή διαλαμβάνεται στο άρθρο 6 παρ. 1 στοιχ. δ΄ Καν. (ΕΚ) 805/2004 και στο άρθρο 6 παρ. 2 Καν. (ΕΚ) 1896/2006. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα ως άνω ενωσιακά δικονομικά νομοθετήματα παρέχεται ευθέως ορισμός μόνο για την έννοια του καταναλωτή και όχι και για του επαγγελματία, πλην, όμως, η εφαρμογή των ειδικών κανόνων διεθνούς δικαιοδοσίας σχετικά με τις συμβάσεις που συνάπτουν οι καταναλωτές προϋποθέτει ότι το αντισυμβαλλόμενο του καταναλωτή μέρος πρέπει να είναι επαγγελματίας, να ασκεί δηλαδή εμπορικές ή επαγγελματικές

Σελ. 13

26 Αντιθέτως, στο άρθρο 6 παρ. 1 ΚανΡώμη Ι σχετικά με το εφαρμοστέο ουσιαστικό δίκαιο στις εκεί αναφερόμενες συμβάσεις μεταξύ καταναλωτών και επαγγελματιών παρέχεται ορισμός για αμφότερες τις έννοιες αυτές. Η διάταξη αυτή ορίζει ως καταναλωτή κάθε φυσικό πρόσωπο που συνάπτει σύμβαση για σκοπό που μπορεί να θεωρηθεί ξένος προς την επαγγελματική του δραστηριότητα και ως επαγγελματία κάθε πρόσωπο που ενεργεί στο πλαίσιο της άσκησης της επαγγελματικής του δραστηριότητας.

27 Ακολούθως, στο άρθρο 2 στοιχ. β΄ και γ΄ Οδηγ. 93/13/ΕΟΚ ως καταναλωτής ορίζεται κάθε φυσικό πρόσωπο το οποίο, κατά τις συμβάσεις που καλύπτει η οδηγία,

Σελ. 14

28 Τόσο για την έννοια του επαγγελματία, όσο και για την έννοια του καταναλωτή, το ΔΕΕ έχει επισημάνει ότι, ακόμη και εάν οι όροι αυτοί αποδίδονται μεταφραζόμενοι σε διαφορετικές γλωσσικές εκδοχές για κάθε κράτος μέλος, θα πρέπει να ερμηνεύονται αυτόνομα και υπό το πρίσμα των στόχων των εκάστοτε νομοθετημάτων στα οποία περιλαμβάνονται, προκειμένου να εξασφαλίζεται η ομοιόμορφη εφαρμογή τους σε όλα τα κράτη μέλη.

29 Από όλους τους ως άνω ορισμούς, αλλά και από τη σχετική νομολογία του ΔΕΕ προκύπτει ότι η έννοια του καταναλωτή και του επαγγελματία συντίθεται στο ενωσιακό δίκαιο από δύο στοιχεία, ένα υποκειμενικό – δομικό και ένα αντικειμενικό –

Σελ. 15

30 Στη λειτουργική αυτή διάσταση των εννοιών του επαγγελματία και του καταναλωτή το ΔΕΕ εντάσσει και την κατ’ αποτέλεσμα ανισορροπία που δημιουργείται μεταξύ τους, με τον καταναλωτή, που δρα εκτός του πλαισίου της επαγγελματικής του δραστηριότητας για την κάλυψη των αναγκών του, να βρίσκεται σε ασθενέστερη και μειονεκτικότερη θέση σε σχέση με τον επαγγελματία, που δρα στο επαγγελματικό του πεδίο και συνεπώς κατά τη σύναψη του συμβατικού δεσμού έχει προβάδισμα στην πληροφόρηση, στις απαιτούμενες γνώσεις, στην τεχνογνωσία και στη διαπραγματευτική ισχύ, χωρίς να έχουν σημασία οι γνώσεις ή πληροφορίες που υποκειμενικά ενδέχεται να έχει ο καταναλωτής στο πλαίσιο σύναψης συγκεκριμένης σύμβασης.

31 Συναφώς με το ως άνω ζήτημα το ΔΕΕ έχει κρίνει ότι ο καταναλωτής βρίσκεται σε ασθενέστερη θέση σε σχέση προς τον επαγγελματία όσον αφορά τόσο τη δυνατότητα διαπραγματεύσεως όσο και το επίπεδο της πληροφορήσεως, θέση η οποία τον υποχρεώνει να αποδέχεται τους όρους που έχει εκ των προτέρων καταρτίσει ο επαγγελματίας, χωρίς να μπορεί να ασκήσει επιρροή επί του περιεχομένου τους και ότι, ακόμη και ένας δικηγόρος, καίτοι γίνεται δεκτό ότι διαθέτει υψηλό επίπεδο ειδικών γνώσεων, μπορεί να θεωρηθεί ως καταναλωτής, κατά την έννοια του άρθρου 2 στοιχ. β’ Οδηγ. 93/13/ΕΟΚ, όταν συνάπτει σύμβαση που δεν έχει σχέση με την επαγγελματική του δραστηριότητα.

Σελ. 16

32 Ιδιαίτερα σημαντική για το ζήτημα της έννοιας του καταναλωτή είναι και απόφαση του ΔΕΕ στην υπόθεση Faber, με την οποία κρίθηκε ότι στο πλαίσιο της εφαρμογής της καταργηθείσας οδηγίας 1999/44/ΕΚ σχετικά με ορισμένες πτυχές της πώλησης και των εγγυήσεων καταναλωτικών αγαθών, ο εθνικός δικαστής, ο οποίος έχει επιληφθεί διαφοράς με αντικείμενο σύμβαση που μπορεί να εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας αυτής, οφείλει, εφόσον έχει στη διάθεσή του τα αναγκαία προς τούτο νομικά ή πραγματικά στοιχεία ή μπορεί να λάβει τα στοιχεία αυτά κατόπιν απλού αιτήματος παροχής διευκρινίσεων, να εξακριβώσει αυτεπαγγέλτως εάν ο αγοραστής μπορεί να χαρακτηριστεί ως καταναλωτής κατά την έννοια της εν λόγω οδηγίας, ακόμη κι αν δεν επικαλέστηκε για τον εαυτό του την ιδιότητα αυτή.

33 Εξ όλων των ανωτέρω συνάγεται ότι κρίσιμη τόσο για την έννοια του επαγγελματία όσο και για την έννοια του καταναλωτή παρίσταται η έννοια της «επαγγελματικής δραστηριότητας».

34 Ως προς την έννοια του επαγγελματία στο πλαίσιο της εφαρμογής της οδηγίας 93/13/ΕΟΚ το ΔΕΕ έχει κρίνει ότι εμπίπτουν στην έννοια αυτή ακόμη και φυσικά ή νομικά πρόσωπα των οποίων η δραστηριότητα υπόκειται σε καθεστώς δημοσίου δικαίου ή συνίσταται στην εξυπηρέτηση σκοπού δημοσίου χαρακτήρα ή γενικότερου συμφέροντος ή σκοπού φιλανθρωπικού ή μη κερδοσκοπικού. Ομοίως, έχει κρίνει ότι εμπίπτουν στην έννοια του επαγγελματία και φυσικά ή νομικά πρόσωπα που έχουν ενεργήσει στη σύναψη της σύμβασης όχι στο πλαίσιο της κύριας επαγγελματικής δραστηριότητάς τους, αλλά στο πλαίσιο δευτερεύουσας ή παρεπόμε-

Σελ. 17

35 Η λειτουργική εξάρτηση της έννοιας του καταναλωτή από τη δραστηριότητα εντός της οποίας το φυσικό πρόσωπο ενεργεί κάθε φορά δοκιμάζεται κυρίως σε δύο περιπτώσεις, στις λεγόμενες συμβάσεις διττού σκοπού (dual-purpose contracts, contrats à double finalité), δηλαδή σε συμβάσεις που εν μέρει εξυπηρετούν επαγγελματικούς και εν μέρει ιδιωτικούς σκοπούς, καθώς και στις συμβάσεις παροχής εγγυήσεως από φυσικό πρόσωπο για οφειλές νομικού προσώπου.

36 Στο πλαίσιο της εφαρμογής ή μη των ειδικών για τους καταναλωτές κανόνων διεθνούς δικαιοδοσίας που προέβλεπαν οι προϊσχύουσες διατάξεις των άρθρων 13-15 ΣυμΒρ και των άρθρων 15-16 ΚανΒρ Ι, καθώς και οι ισχύουσες διατάξεις των άρθρων 17-19 ΚανΒρ Ια, το ΔΕΕ αφενός έχει κρίνει ότι η φύση της επαγγελματικής δραστηριότητας ως ανεξάρτητης ή εξαρτημένης που ασκεί το πρόσωπο που επικαλείται την ιδιότητα του καταναλωτή δεν ασκεί επιρροή για την εφαρμογή των ως άνω διατάξεων, με αποτέλεσμα να καλύπτεται από τον όρο «επαγγελματική δραστηριότητα» και η μισθωτή τοιαύτη, αφετέρου ερμηνεύει συσταλτικά τις ως άνω διατάξεις και ορίζει στενά την έννοια του καταναλωτή. Ειδικότερα:

37 α) Επί συμβάσεων διττού σκοπού, το ΔΕΕ έχει κρίνει ότι δεν δρα εκτός της επαγγελματικής δραστηριότητάς του και συνεπώς δεν μπορεί να θεωρηθεί καταναλωτής φυσικό πρόσωπο που συνάπτει σύμβαση για την κάλυψη έστω και εν μέρει επαγγελματικών αναγκών του, όταν ο σύνδεσμος της συμβάσεως αυτής με την επαγγελματική δραστηριότητα του ενδιαφερομένου δεν είναι τόσο ισχνός, ώστε να γίνει περιθωριακός, και επομένως να έχει αμελητέο ρόλο στο πλαίσιο ολόκληρης της οικονομικής πράξεως για την οποία συνήφθη η σύμβαση αυτή. Το ΔΕΕ στην υπό-

Σελ. 18

38 β) Επί συμβάσεων παροχής εγγυήσεως από φυσικό πρόσωπο για οφειλές νομικού προσώπου, το ΔΕΕ έχει κρίνει ότι δεν δρα για ιδιωτικό σκοπό φυσικό πρόσωπο που τριτεγγυάται γραμμάτιο σε διαταγή που εκδόθηκε ως εγγύηση των υποχρεώσεων εταιρείας βάσει συμβάσεως χορήγησης πιστώσεως, όταν διατηρεί στενούς επαγ-

Σελ. 19

39 Τα ανωτέρω ισχύουν και για το πώς ερμηνεύεται και ορίζεται σε αντίστοιχες περιπτώσεις η έννοια του καταναλωτή στις διατάξεις των άρθρων 6 παρ. 1 στοιχ. δ΄ Καν. (ΕΚ) 805/2004 και 6 παρ. 2 Καν. (ΕΚ) 1896/2006, λόγω του παραπληρωματικού χαρακτήρα των δύο αυτών Κανονισμών σε σχέση με τους ΚανΒρΙ και ΚανΒρΙα.

40 Στο πλαίσιο εφαρμογής της οδηγίας 93/13/ΕΟΚ, το ΔΕΕ έχει κρίνει:

41 α) Επί συμβάσεων διττού σκοπού με την απόφασή του ΥΥΥ αφενός μεν ότι ο αναγκαστικού δικαίου χαρακτήρας των διατάξεων της οδηγίας και οι συναφείς ειδικές απαιτήσεις προστασίας των καταναλωτών επιβάλλουν να προτιμάται μια ευρεία ερμηνεία της έννοιας του καταναλωτή κατ’ άρθρο 2 στοιχ. β΄, της οδηγίας αυτής, προκειμένου να διασφαλίζεται η πρακτική αποτελεσματικότητα της τελευταίας, αφετέρου δε, αντλώντας επιχείρημα και από την υπ’ αριθμόν 17 αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 2011/83/ΕΚ και επιχειρώντας τελολογική ερμηνευτική προσέγγιση στο άρθρο 2 στοιχ. β΄ Οδηγ. 93/13/ΕΟΚ, ότι εμπίπτει στην έννοια του καταναλωτή πρόσωπο που συνάπτει σύμβαση διττού σκοπού, όταν ο επαγγελματικός σκοπός είναι τόσο περιορισμένος ώστε δεν υπερισχύει στο συνολικό πλαίσιο της σύμβασης. Ακολούθως, με την απόφασή του «S.V.» OOD έκρινε ότι φυσικό πρόσωπο στο οποίο ανήκει διαμέρισμα σε πολυκατοικία επί της οποίας έχει συσταθεί οριζόντια ιδιοκτησία πρέπει να θεωρείται καταναλωτής, κατά την έννοια της ως άνω οδηγίας, όταν συνάπτει σύμβαση με εταιρεία διαχειρίσεως για τη διαχείριση και τη συντήρηση των κοινοχρήστων χώρων της εν λόγω πολυκατοικίας, εφόσον δεν χρησιμοποιεί το συγκεκριμένο διαμέρισμα αποκλειστικά για σκοπούς που εμπίπτουν στην επαγγελματική του δραστηριότητα. Πρόσφατα, έκρινε, επίσης, στην υπόθε-

Σελ. 20

42 β) Επί συμβάσεων παροχής εγγυήσεως από φυσικό πρόσωπο για οφειλές νομικού προσώπου ότι μπορεί να θεωρηθεί καταναλωτής φυσικό πρόσωπο που συνήψε με χρηματοπιστωτικό ίδρυμα σύμβαση ενυπόθηκης εγγυήσεως ή σύμβαση εγγυήσεως με αντικείμενο την εγγύηση των υποχρεώσεων τις οποίες συνομολόγησε εμπορική εταιρεία έναντι του ιδρύματος αυτού στο πλαίσιο συμβάσεως πιστώσεως, σε περίπτωση κατά την οποία το φυσικό πρόσωπο αυτό ενήργησε για την επίτευξη σκοπού που δεν εμπίπτει στο πλαίσιο της επαγγελματικής δραστηριότητάς του και δεν έχει δεσμό λειτουργικής φύσεως με την εν λόγω εταιρεία, πράγμα που δεν μπορεί να γίνει δεκτό στην αντίθετη περίπτωση κατά την οποία το φυσικό πρόσωπο - εγγυητής διατηρεί τέτοιον δεσμό με την πρωτοφειλέτιδα εταιρεία. Το ΔΕΕ έχει συναφώς κρίνει ότι σε περίπτωση που φυσικό πρόσωπο συμμετέχει ως συνοφειλέτης σε δανειακή σύμβαση που έχει συναφθεί από άλλο φυσικό πρόσωπο και τράπεζα για επαγγελματικούς σκοπούς, τότε, εφόσον το φυσικό πρόσωπο – συνοφειλέτης συμμετέχει στη σύμβαση για σκοπούς που δεν σχετίζονται με τη δική του επαγγελματική δραστηριότητα θα πρέπει να θεωρείται καταναλωτής. Στην αντίστροφη περίπτωση κατά την οποία ο καταναλωτής έχει συνάψει την κύρια σύμβαση (π.χ. το δάνειο) και τη σύμβαση παροχής εγγυήσεως νομικό πρόσωπο, τότε αυτό δεν επηρεάζει τον χαρακτηρισμό του συμβαλλόμενου στην κύρια σύμβαση φυσικού προσώπου ως καταναλωτή.

43 Παρατηρείται ότι, ενώ για τις ως άνω υπό στοιχείο (β) περιπτώσεις τα κριτήρια καθορισμού της έννοιας του καταναλωτή συμπίπτουν είτε πρόκειται για την εφαρμογή των ειδικών κανόνων διεθνούς δικαιοδοσίας που προέβλεπαν για τον καταναλωτή οι προϊσχύουσες διατάξεις των άρθρων 13-15 ΣυμΒρ και των άρθρων 15-16 ΚανΒρ Ι, καθώς και οι ισχύουσες διατάξεις των άρθρων 17-19 ΚανΒρ Ια, είτε πρόκειται για την εφαρμογή της οδηγίας 93/13/ΕΟΚ, ωστόσο στον καθορισμό της έννοιας του καταναλωτή στις συμβάσεις διττού σκοπού προκύπτει διαφοροποίηση των κριτηρίων αναλόγως του εάν από αυτήν εξαρτάται η εφαρμογή των ως άνω ειδικών κανόνων διεθνούς δικαιοδοσίας, οπότε το σχετικό κριτήριο ορίζεται στενότερο, ή η εφαρμογή του προστατευτικού πλαισίου της ως άνω οδηγίας, οπότε το σχετικό κριτήριο ορίζεται ευρύτερο.