Η ΠΡΟΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ

Σελ. 1

1Την υπ’ αριθμ. 1030/1992 απόφαση του Γ’ Τμήματος του Αρείου Πάγου απασχόλησε, μεταξύ άλλων, η ερμηνεία και εφαρμογή της διάταξης του άρθρ. 145 παρ. 2 ΑΚ, ιδρύουσα υποχρέωση ανόρθωσης της ζημίας που προκλήθηκε λόγω ακύρωσης της δικαιοπραξίας εξαιτίας πλάνης ενός εκ των αντισυμβαλλομένων. Σύμφωνα με τα πραγματικά περιστατικά, η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας του Κρατικού Αερολιμένα Αθηνών εκμίσθωσε στον αναιρεσείοντα χώρους του δυτικού και ανατολικού αεροσταθμού με σκοπό τη σύσταση και λειτουργία επιχείρησης εκμετάλλευσης δικαιωμάτων στάθμευσης αυτοκινήτων. Ο αναιρεσείων με αγωγή του ενώπιον του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών ζήτησε την ακύρωση της παραπάνω σύμβασης μίσθωσης, επικαλούμενος πλάνη ως προς τις έννομες συνέπειες συγκεκριμένων όρων της. Η αγωγή έγινε αμετάκλητα δεκτή από την υπ’ αριθμ. 171/1978 απόφαση του Δ’ Τμήματος του Αρείου Πάγου. Στηριζόμενο στις διατάξεις των άρθρ. 914, 904 και επικουρικά στη διάταξη του άρθρ. 145 παρ. 1 ΑΚ, το Ελληνικό Δημόσιο και η συνενάγουσα Υπηρεσία Πολιτικής Υπηρεσίας αξίωσαν την καταβολή αποζημίωσης λόγω αυθαίρετης κατακράτησης και εκμετάλλευσης των μίσθιων χώρων μετά τη λήξη της μίσθωσης εκ μέρους του εναγομένου. Το πρωτοβάθμιο δικαστήριο έκανε εν μέρει δεκτή την αγωγή, η οποία κατέστη τελεσίδικη με την υπ’ αριθμ. 1127/1990 απόφαση του Εφετείου Πειραιώς. Κατόπιν άσκησης αναίρεσης εκ μέρους του εναγομένου εφεσίβλητου, ο Άρειος Πάγος, ερμηνεύοντας τις διατάξεις του άρθρ. 145 ΑΚ, επιβεβαίωσε τη θέση ότι η υποχρέωση ανόρθωσης της ζημίας που προκλήθηκε από την ακύρωση ακυρώσιμης λόγω πλάνης δικαιοπραξίας, «[…] περιλαμβάνει τη ζημία που υπέστη αυτός λόγω του ότι πίστεψε στο νομικώς άψογο της δηλώσεως, δηλαδή περιλαμβάνει το λεγόμενο διαφέρον εμπιστοσύνης ή αρνητικό διαφέρον, το οποίο δεν μπορεί να υπερβεί το διαφέρον από την έγκυρη δικαιοπραξία, δηλαδή το διαφέρον εκπληρώσεως», καθώς και ότι «[…] η ευθύνη αυτή απορρέει εκ του νόμου».

2Το άρθρ. 145 ΑΚ, νομοθετικό πρότυπο του οποίου υπήρξε το άρθρ. §122 γερμΑΚ, καθώς και το άρθρ. 26 του ελβΚωδΕν, ιδρύει υποχρέωση αποζημίωσης, ανεξάρτητα από την υπαιτιότητα του πλανηθέντος «[…] διότι ούτος πρέπει, ανεξαρτήτως υπαιτιότητος, να φέρη

Σελ. 2

3Από την εν λόγω ακύρωση, ωστόσο, θίγονται αφενός τα πλεονεκτήματα που ο αντισυμβαλλόμενός του απέκτησε με αφορμή την επιχειρηθείσα δικαιοπραξία και αφετέρου η εμπιστοσύνη του τελευταίου ως προς την ίδρυση έγκυρης έννομης σχέσης. Για τον λόγο αυτό, ο νόμος παρέχει στον αντισυμβαλλόμενο του πλανηθέντα τη δυνατότητα να αξιώσει «όπως περιαχθεί από οικονομικής απόψεως εις ην κατάστασιν θα ευρίσκετο, αν δεν είχεν πιστεύσει εις την ύπαρξιν δηλώσεως βουλήσεως απηλλαγμένης πλάνης». Ο Άρειος Πάγος, στην παραπάνω απόφασή του, αναφέρεται ειδικά στην αποκατάσταση της εν λόγω ζημίας, καθώς και στη νομική φύση της ευθύνης που καθιερώνει η ως άνω διάταξη. Μόλις 130 χρόνια πριν από την έκδοση της παραπάνω απόφασης του Ακυρωτικού, οι λύσεις που το προϊσχύον Ρωμαϊκό Δίκαιο υπαγόρευε εν αναφορά με το υπό εξέταση πρόβλημα υπήρξαν αναμφίβολα αναποτελεσματικές ως προς την εξυπηρέτηση των συναλλακτικών αναγκών και την ακριβοδίκαιη εξισορρόπηση των συγκρουόμενων συμφερόντων των συναλλασσομένων.

4Κατά το προϊσχύον Βυζαντινορωμαϊκό Δίκαιο του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, όπως αυτό επεξεργάστηκε θεωρητικά από την επιστήμη του δικαίου των Πανδεκτών (Pandektenwissenschaft), σε περίπτωση ακύρωσης της σύμβασης μεταξύ των αντισυμβαλλομένων λόγω ουσιώδους πλάνης (wesentlicher Irrtum) ενός εξ αυτών, ουδεμία έννομη

Σελ. 3

5Παραμένουν, κατά τούτο, δύο νομικές δυνατότητες για τον αντισυμβαλλόμενο που ζημιώθηκε εξαιτίας της ακύρωσης της σύμβασης: η actio doli και η actio legis Aquiliae.

Σελ. 4

Σελ. 5

6Παρόμοιο πρόβλημα απαντούσε σε περιπτώσεις ανάκλησης της πρότασης προς σύναψη σύμβασης ενάντια στην πεποίθηση του λήπτη αυτής ότι η σύμβαση έχει ή πρόκειται να συναφθεί, της απόκρυψης ελαττωμάτων πωληθέντος ή χρησιδανεισθέντος πράγματος, καθώς και επί συμβάσεων με αντικείμενο αδύνατη παροχή. Μολονότι το πραγματικό των παραπάνω περιπτώσεων δεν ήταν άγνωστο στην κανονιστική νομοθετική ύλη της περιόδου, η φορμαλιστική και εννοιοκρατική κατεύθυνση της νομικής σκέψης της εποχής εμπόδιζε την επανασύνδεση της νομικής δογματικής με την κοινωνική, συναλλακτική πραγματικότητα.

7Εγκαταλείποντας τη φυσικοϊστορική προσέγγιση του πρώιμου έργου του, ο Rudolph von Jhering, Γερμανός νομομαθής και Καθηγητής Ρωμαϊκού Δικαίου, στρεφόμενος προς τον πραγματισμό, υποστηρίζει ότι «(η) επιταγή της συναλλακτικής καλής πίστης ισχύει τόσο για τις υπάρχουσες, όσο και για τις υπό διαπραγμάτευση συμβατικές σχέσεις (in statu nascendi), η παραβίαση δε της επιταγής αυτής, θεμελιώνει εδώ, όπως και εκεί ενδοσυμβατική αξίωση αποζημίωσης». Ειδικότερα, ο Jhering αισθάνθηκε τα ανεπιεική αποτελέσματα στα οποία οδηγεί ο αποκλεισμός της αναζήτησης ευθύνης του μέρους που εκ πταίσματος

Σελ. 6

8Ειδικότερα, η εν λόγω προβληματική μόνο περιορισμένα και σε κάθε περίπτωση αποσπασματικά είχε απασχολήσει την προγενέστερη θεωρία του φυσικού δικαίου (Ius Naturale), τα σχετικά δε προβλήματα αντιμετωπίζονταν επί τη βάσει άμορφων γενικών κανόνων που θεμελίωναν δικαίωμα αποζημίωσης εξωσυμβατικού χαρακτήρα με αναγωγή είτε στους

Σελ. 7

9Στηριζόμενος στις πηγές του Ρωμαϊκού Δικαίου, ιδίως εν αναφορά με την πώληση πραγμάτων extra commercium και ανύπαρκτης κληρονομιαίας περιουσίας, ο Jhering παρατηρεί

Σελ. 8

10Χαρακτηριστικά παραδείγματα ίδρυσης της εν λόγω ευθύνης συνιστούν σύμφωνα με τον ίδιο περιπτώσεις νομικής αδυναμίας ενός εκ των συμβαλλομένων να συνάψει έγκυρη σύμβαση (π.χ. δικαιοπρακτικές δηλώσεις ανηλίκων), η υπόσχεση αδύνατης παροχής και η εμφιλοχώρηση ελαττωμάτων στη δήλωση ή τη βούληση του δικαιοπρακτούντος. Ως προς τις προϋποθέσεις ίδρυσης της ευθύνης, αυτές συνοψίζονται α) στη σύμπτωση των δηλώσεων βουλήσης των μερών με σκοπό την κατάρτιση σύμβασης, η οποία θα πρέπει να έχει όλα τα εξωτερικά χαρακτηριστικά που θα την καθιστούν έγκυρη, β) στην ακυρότητα της σύμβασης είτε λόγω ελαττώματος της βούλησης ή της δήλωσης είτε λόγω υπόσχεσης αδύνατης παροχής ή συνδρομής νομικής αδυναμίας σύναψής της και γ) στο πταίσμα (culpa) του ζημιώσαντος.

11Ειδικότερα, ο Jhering υποστηρίζει ότι κάθε συναλλασσόμενος οφείλει να αποφεύγει κάθε πταίσμα κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων (culpa in contrahendo), όπως σχετικώς οφείλει και μετά την κατάρτιση της σύμβασης. Ακρογωνιαίο λίθο της παραπάνω «νομικής ανακάλυψης (Entdeckung)» αποτελεί η θέση ότι η έναρξη των διαπραγματεύσεων συνεπάγεται για τα μέρη πηγή ιδιαίτερων υποχρεώσεων προστασίας, οι οποίες εντοπίζονται

Σελ. 9

12Η παραπάνω αντικειμενική ευθύνη του επιδεικνύοντος «πταίσμα» κατά τις διαπραγματεύσεις συνεπάγεται την αποκατάσταση του ζημιωθέντος, όχι στη θέση εκείνη, στην οποία θα βρισκόταν αν η παροχή της σύμβασης είχε εκπληρωθεί, ήτοι αν λάμβανε χώρα ένα θετικό γεγονός (positives Vertragsinteresse), αλλά στη θέση, στην οποία θα βρισκόταν, αν δεν είχε συναφθεί η ελαττωματική σύμβαση, ήτοι αν δεν είχε λάβει χώρα η ζημιογόνος συμπεριφορά (negatives Vertragsinteresse). Το διαφέρον αυτό, το οποίο περιλαμβάνει τόσο τη θετική ζημία όσο και το διαφυγόν κέρδος, υπολείπεται καταρχήν του θετικού διαφέροντος, δύναται, ωστόσο, υπό προϋποθέσεις να ισούται με το τελευταίο, αποκλειομένης της αποκατάστασής του σε περίπτωση κατάφασης συντρέχοντος πταίσματος εκ μέρους του ζημιωθέντος.

13O Jhering τοποθετεί συστηματικά το προσυμβατικό πταίσμα στην ενδοσυμβατική ευθύνη, υποστηρίζοντας σχετικά ότι ο βαθμός του πταίσματος είναι ο απαιτούμενος από την εκάστοτε υπό διαπραγμάτευση σύμβαση, καθώς και ότι ο χρόνος παραγραφής διέπεται κατ’ αναλογία από τον χρόνο παραγραφής των ενδοσυμβατικών αξιώσεων. Η θέση αυτή επιβεβαιώνει τη σκέψη ότι η παραδοσιακή διχοτόμηση (summa divisio) του δικαίου της αστικής ευθύνης σε συμβατικές (obligatio ex contractu) και αδικοπρακτικές (oligatio ex delictu) αξιώσεις δεν είναι τόσο ξεκάθαρη όσο κατά κανόνα υπολαμβάνεται.

Σελ. 10

14Η λύση του Jhering, έδωσε την αφορμή για συζητήσεις στη γερμανική νομική φιλολογία, ως προς τη νομική φύση και το γενεσιουργό λόγο της προσυμβατικής ευθύνης, η οποία προσέφερε σταθερή δογματική βάση για την περαιτέρω επεξεργασία του θεσμού από τη γερμανική νομολογία. Μολονότι η διατυπωθείσα θεωρία συνιστά αποτέλεσμα μιας παρωχημένης μεθόδου εννοιοκρατικών κατασκευών, όπως αυτή κυριαρχεί στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, με μικρή έως ελάχιστη σύνδεση με στέρεες νομικές βάσεις, η μέσω αυτής επίλυση ζητημάτων που συνέχονται με τις ανάγκες των ολοένα αυξανόμενων σύγχρονων συναλλαγών συνέβαλε αποφασιστικά στην υιοθέτηση και περαιτέρω εξέλιξή της. Χαρακτηριστική είναι η γενική αποδοχή της θεωρίας της culpa in contrahendo από τον Windscheid B., ο οποίος παρατηρεί σχετικά ότι «[…] πρέπει να θέσωμεν τον γενικόν κανόνα, ότι πας συμβαλλόμενος πρέπει να ευθύνηται δια τας επιζημίους συνεπείας της δια της δηλώσεως αυτού γεννηθείσης παρά τω εναντίω πεποιθήσεως περί της κτήσεως ενοχικού δικαιώματος εκ της συμβάσεως, καθόσον η κτήσις αυτή αποκλείεται εκ λόγου ον αγνοεί και δεν υποχρεούται να γιγνώσκη ο εναντίος». Η εκεί επιστημονική και νομολογιακή κίνηση δρομολόγησε αντίστοιχες εξελίξεις στην πλειοψηφία των εννόμων τάξεων των κρατών της ηπειρωτικής Ευρώπη, μεταξύ των οποίων και η ελληνική νομική σκηνή του νεοσύστατου τότε ελληνικού κράτους.

Σελ. 11

15Η πρακτικώς προσανατολισμένη θεωρία του Jhering κατέστη γνωστή στην ελληνική νομική επιστήμη και σταδιακά επηρέασε και την ελληνική νομολογία, καθόσον οι πρώτοι Καθηγητές Αστικού Δικαίου που ευτύχησε να έχει η χώρα (1837) και, συγκεκριμένα, ο Καλλιγάς Π., ο Παπαρρηγόπουλος Π. και ο Οικονομίδης Β. ήταν εξοικειωμένοι με τη διδασκαλία των Γερμανών Πανδεκτιστών, τις λύσεις της οποίας μετέφεραν στην υπό σύσταση ελληνική έννομη τάξη, καθώς και στην ελληνική νομική σκέψη της περιόδου που ακολούθησε. Ιδιαίτερη σημασία παρουσιάζει και η εισαγωγή στην ελληνική νομική επιστήμη της έννοιας του αρνητικού διαφέροντος, η ερμηνεία της οποίας ακολουθεί πιστά τους ορισμούς του Jhering κατά την αποτύπωση της θεωρίας περί πταίσματος κατά τις διαπραγματεύσεις. Εντούτοις, τόσο το σχέδιο του 1874 των Καλλιγά Π., Οικονομίδη Β. και Παπαρρηγόπουλου Π., όσο και οι τοπικοί αστικοί κώδικες (Ιόνιος Αστικός Κώδιξ, Σαμιακός Αστικός Κώδιξ και Κρητικός Αστικός Κώδιξ), δεν περιελάμβαναν αντίστοιχες διατάξεις.

Σελ. 12

16Απουσία αντίστοιχης διάταξης εντοπίζεται και στο γαλλοϊταλικό σχέδιο ενοχών του 1927 (Des Obligationes/Delle Obbligazzioni) των Scialoja V. και Larnaude F., το οποίο και αποτέλεσε νομοθετικό πρότυπο του ισχύοντος ΑΚ. Ειδική διάταξη ιδρύουσα ευθύνη του μέρους που κατά παράβαση των επιταγών επιμέλειας ματαίωσε την έγκυρη σύναψη της σύμβασης (“Pflichten des Contrahendes bei Abschliessung des Vetrages”) περιελάμβανε ο πρωσσΑΚ του 1794 (Allgemeines Landrecht für die Preußischen Staaten - ΑLR), όπως κωδικοποιήθηκε από τους Carl Gottlieb Svarez και Ernst Ferdinand Klein, υιοθετώντας κατ’ ουσίαν την προσέγγιση της σχολής του φυσικού δικαίου περί ίδρυσης αδικοπρακτικών αξιώσεων.

17Η συσταθείσα υπό του ν. 4680/1930 Επιτροπή και ιδίως ο Εισηγητής των διατάξεων των Γενικών Αρχών Μαριδάκης Γ., αντιμετώπισαν το πρόβλημα προφανώς επηρεασμένοι από την επιστημονική κίνηση και τα νομολογιακά συμπεράσματα στο χώρο του γερμανικού ιδιωτικού δικαίου. Διάσπαρτες διατάξεις του ΑΚ (ν.δ. 7/10 Μαΐου 1946) καθιερώνουν υποχρέωση αποζημίωσης για την υπαίτια ή αντισυναλλακτική συμπεριφορά απέναντι στον αντισυμβαλλόμενο πριν τη σύναψη της σύμβασης, αλλά και κατά την εκτέλεση της ενοχικής σχέσης. Μολονότι το πλέγμα των ειδικότερων αυτών διατάξεων καταλείπει άλλοτε αναλλοίωτο τον προσυμβατικό χαρακτήρα της ευθύνης (πρβλ. άρθρ. 132, 145, 149, 152, 153, 171, 225, 231 παρ. 2, 891, 1347 ΑΚ) και άλλοτε διαμορφώνει τη σχετική ευθύνη ως συμβατική (πρβλ. άρθρ. 137, 231 παρ. 1, 362, 363, 365, 467, 499, 534 επ., 562, 576 επ., 652 παρ. 2, 683, 744, 804, 1408, 1383, 1384, 1946-1947 ΑΚ), εδράζεται στην αρχή ότι η έναρξη των διαπραγματεύσεων συνεπάγεται για τα μέρη υποχρεώσεις επιμέλειας, η παραβίαση

Σελ. 13

18Η προσπάθεια του Μαριδάκη Γ. να συνοψίσει τα συμπεράσματα επιστήμης και νομολογίας σε γενική διάταξη υπό τη νομοτεχνική μορφή της γενικής ρήτρας με κατεξοχήν αφαιρετική διατύπωση υπήρξε αριστοτεχνική: «(κ)ατά τας διαπραγματεύσεις προς σύναψιν συμβάσεως οι συναλλασσόμενοι υποχρεούνται να συμπεριφέρωνται κατά τας υπαγορεύσεις της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών. Ο ζημιωθείς δύναται να ζητήση εύλογον αποζημίωσιν, εάν τούτο επιβάλλεται εκ λόγων επιεικείας και είτε συνήφθη σύμβασις είτε μη. Το προς αποζημίωσιν δικαίωμα αποσβέννυται μετά παρέλευσιν έτους από της συνάψεως της συμβάσεως ή του τέλους του έτους κατά το οποίο διεκόπησαν αι προς σύναψιν αυτής διαπραγματεύσεις». Με την παραπάνω διατύπωση του άρθρ. 90 του Προσχεδίου, ο ελλΑΚ, με προφανή καινοτόμο διάθεση έναντι των λοιπών ευρωπαϊκών κωδικοποιήσεων, διευρύνει το πεδίο εφαρμογής του προσυμβατικού πταίσματος και σε περιπτώσεις που δεν εμπίπτουν στην κατασκευή της culpa in contrahendo. Τούτο καθόσον πρόθεση των Συντακτών, υπήρξε μεταξύ άλλων, η ισορροπημένη σύζευξη της αρχής της ιδιωτικής αυτονομίας και της καλόπιστης συμπεριφοράς κατά το προσυμβατικό στάδιο.

19Παρατηρεί χαρακτηριστικά ο Μαριδάκης Γ. στην Αιτιολογική έκθεση του Εισηγητή ότι «το αμφίβολον της υπάρξεως παρομοίας αρχής εν τω ισχύοντι δικαίω (ενν. θεωρία της culpa in contrahendo), το οποίον μάλιστα δε διστάζει να αναγράψη, ότι εις ειδικήν περίπτωσιν έξεστιν αλλήλους περιγράφειν, αναγκάζει τους συναλλασσομένους να κατέρχονται εις

Σελ. 14

20Το άρθρ. 90 του Προσχεδίου τροποποιήθηκε εκ νέου από το Σχέδιο της Συντακτικής Επιτροπής. Συγκεκριμένα, η πρώτη παράγραφος αυτού, η εξειδικεύουσα την υποχρέωση διαπραγμάτευσης κατά τις επιταγές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών παρέμεινε ως είχε, χωρίς φραστικές μεταβολές. Αντίθετα, σημαντικές διαφορές παρατηρούνται ως προς τις επόμενες δύο παραγράφους του άρθρ. 90. Ειδικότερα, η Συντακτική Επιτροπή, απαλείφοντας τη σχετική πρόβλεψη αναφορικά με τη δυνατότητα επιδίκασης εύλογης αποζημίωσης για λόγους επιείκειας, υιοθετεί τη λύση της πλήρους αποκατάστασης της ζημίας, ορίζοντας ότι «Ο κατά τας διαπραγματεύσεις εκ πταίσματος επενεγκών ζημίαν εις τον έτερον υποχρεούται εις αποζημίωσιν, είτε συνήφθη η σύμβασις είτε μη». Με την ίδια διάταξη, η ύπαρξη υπαιτιότητας προστίθεται ρητά ως προϋπόθεση για την ίδρυση της ευθύνης. Ως προς την παραγραφή της αξίωσης, το σύντομο χρονικό διάστημα του ενός έτους

Σελ. 15

21Κατά την τελική διατύπωση, το άρθρ. 85 του Σχεδίου παρέμεινε φραστικά αμετάβλητο. Η Επιτροπή, εντούτοις, αποφάσισε τη διάσπαση της γενικής διάταξης αναφορικά με την ευθύνη από τις διαπραγματεύσεις σε δύο αυτοτελή άρθρα, εκ των οποίων το άρθρ. 197 συνιστά γενική ρήτρα, η οποία εμπεριέχει τον πρωτεύοντα κανόνα δικαίου, το δε άρθρ. 198 περιγράφει τις έννομες συνέπειες που έπονται της παραβίασης του κανόνα εκ του άρθρ. 197. Με την παραπάνω επιλογή και ιδίως μέσω της ενσωμάτωσης στον κανόνα του άρθρ. 197 αόριστων νομικών εννοιών εξαιρετικά εύπλαστων (καλή πίστη, συναλλακτικά ήθη), ο Έλληνας νομοθέτης επιτυγχάνει να αποτυπώσει με την αναγκαία ευρύτητα και πληρότητα την απαιτούμενη κατά το στάδιο των διαπραγματεύσεων συμπεριφορά, αποφεύγοντας να δώσει ο ίδιος ορισμούς ή ακόμα και να παραθέσει ενδεικτικώς κριτήρια καθορισμού του σχετικού μέτρου. Εξάλλου, η έλλειψη νομοθετικών προτύπων καθιστά το σχετικό εγχείρημα εξαιρετικά καινοτόμο: «[...] ο Αστικός Κώδιξ υπήρξε το πρώτον νομοθέτημα, όπερ καθιέρωσε δια ρητών διατάξεων την προσυμβατικήν ευθύνη» και μάλιστα σε εποχή κατά την οποία, το δόγμα της culpa in contrahendo δεν έχει εισέτι αποκρυσταλλωθεί πλήρως στην εγχώρια και αλλοδαπή θεωρία και νομολογία.

Σελ. 17

1Τα περισσότερα δίκαια του ευρωπαϊκού χώρου αναγνωρίζουν ως πηγή υποχρεώσεων την κακόπιστη συμπεριφορά κατά το στάδιο των διαπραγματεύσεων. Στο πλαίσιο μιας σύντομης μικροσυγκριτικής προσέγγισης των επιμέρους συστημάτων προσυμβατικής ευθύνης, παρατηρούμε πως μολονότι η καθιέρωση υποχρέωσης αποζημίωσης για τυχόν ζημία που επήλθε κατά το προσυμβατικό στάδιο αναγνωρίζεται από το σύνολο των δικαίων της ηπειρωτικής Ευρώπης καθώς και το δίκαιο των χωρών του Κοινοδικαίου, η νομική της φύση, οι προϋποθέσεις ίδρυσης και οι έννομες συνέπειες δεν προσδιορίζονται ενιαία, παρουσιάζουν δε επιμέρους διαφορές. Περαιτέρω, η νομολογιακή διάπλαση των σχετικών κανόνων σε σημαντικό αριθμό εννόμων τάξεων δίνει την αφορμή για υιοθέτηση διαφορετικών λύσεων, δεδομένων και των διαφορετικών κοινωνικών και οικονομικών επιδιώξεων. Συχνά, εξάλλου, τα επιμέρους εθνικά δίκαια υιοθετούν λύσεις που ανταποκρίνονται περισσότερο στην ιδιοσυγκρασία αλλά και στις δομικές τους ιδιορρυθμίες. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την εγγενή ιδιαιτερότητα της προσυμβατικής σχέσης, οδηγεί σε πληθώρα νομικών τεχνικών αντιμετώπισης του οικονομικού κινδύνου που τα μέρη επωμίζονται κατά το προσυμβατικό στάδιο.

2Στο παρόν κεφάλαιο επιδιώκεται η συγκριτική ανάλυση της υφιστάμενης στα εξεταζόμενα δίκαια θεωρίας και νομολογίας αναφορικά με την προσυμβατική ευθύνη και ιδίως η επισκόπηση των σχετικών κανόνων, της επιστημονικής και νομοθετικής κίνησης, των οικονομικών και κοινωνικών παραγόντων που αντανακλούν οι ισχύουσες ρυθμίσεις μεταξύ των εννόμων τάξεων των ευρωπαϊκών ιδίως κρατών με απώτερο σκοπό τη συμβολή στην περαιτέρω εναρμόνιση του ισχύοντος διεθνούς και ευρωπαϊκού ιδιωτικού δικαίου. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η δημιουργία συστηματικών και τελολογικών συνδέσεων με τις βασικές αρχές, επιταγές, αξιολογήσεις ή γενικότερες κατευθυντήριες αρχές που ενυπάρχουν στον υπό εξέταση θεσμό, όπως αυτές εκφράζονται από τη σύγχρονη και παλαιότερη

Σελ. 18

3Στο αγγλικό δίκαιο η προσυμβατική ευθύνη (precontractual liability) αντιμετωπίζεται κυρίως στην προβληματική των κανόνων πρότασης και αποδοχής με σκοπό τη σύναψη σύμβασης. Σύμφωνα με την εκεί κρατούσα αντικειμενική θεωρία (objective theory of assent), συμβατική δέσμευση και άρα συμβατική ευθύνη δεν υφίσταται έως την αποδοχή της πρότασης. Μέχρις ότου η πρόταση γίνει δεκτή δύναται ελευθέρως και χωρίς την ανάληψη οποιασδήποτε υποχρέωσης να ανακληθεί. Τυχόν εμπιστοσύνη του λήπτη της πρότασης στη δεσμευτικότητα αυτής και εκ των υστέρων διάψευση της επιδεικνυόμενης σε αυτήν εμπιστοσύνης μόνο εξαιρετικά συνεπάγεται την ίδρυση ευθύνης για τον έτερο συναλλασσόμενο.

4Τούτο καθόσον η παραδοσιακή αντίληψη της συμβατικής ελευθερίας στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων (traditional view of negotiations), αποτελώντας δομικό χαρακτηριστικό

Σελ. 19

Σελ. 20

5Ιδιαίτερη σημασία αποδίδει η διεθνής βιβλιογραφία στην υπόθεση Walford v. Miles (1992), όπου ο Δικαστής Λόρδος Ackner επιβεβαίωσε εμφατικά την απροθυμία του αγγλικού δικαίου να αναγνωρίσει καθήκον καλόπιστης συνεργασίας με σκοπό την οριστική σύναψη της σύμβασης. Σύμφωνα με τα πραγματικά περιστατικά, οι εναγόμενοι - πωλητές (κος. και κα. Miles) συμφώνησαν να διαπραγματευτούν με τον ενάγοντα - αγοραστή (Walford) για την πώληση μιας επιχείρησης επεξεργασίας φωτογραφιών. Συμφώνησαν, επίσης, να τερματίσουν τις διαπραγματεύσεις για την πώληση της επιχείρησης σε τρίτους πιθανούς αγοραστές, υπό την προϋπόθεση ότι ο Walford θα επιβεβαιώσει ότι ήταν στην οικονομική θέση να προχωρήσει στη σύναψη της σύμβασης και στην οριστική αγορά της επιχείρησης. Εντούτοις, οι Miles μετέβαλαν στάση, αποφάσισαν να απόσχουν από τις διαπραγματεύσεις για την πώληση της επιχείρησης με τον ενάγοντα και τελικώς προχώρησαν στην πώλησης της επιχείρησης σε τρίτο. Ο Walford ενήγαγε τους Miles για αθέτησης της μεταξύ τους σύμβασης (breach of contract), επιτυγχάνοντας την καταδίκη τους στον α’ βαθμό, θέση την οποία εν συνεχεία μετέβαλε το House of Lords.

6Ειδικότερα, το House of Lords, αξιοποιώντας προγενέστερη νομολογία των αγγλικών δικαστηρίων, έκρινε ότι η σύμβαση μεταξύ των μερών με αντικείμενο την εξέλιξη της διαπραγματευτικής διαδικασίας δεν υποχρέωνε τα μέρη καθότι εξέλειπε η απαιτούμενη βεβαιότητα (certainty) ώστε να είναι δεσμευτική.