ΟΙ ΚΑΘΕΤΕΣ ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ

Σελ. 1

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Εισαγωγή

Κεφάλαιο 1

Εισαγωγή*

Α. Με μια ματιά

1.01. Το παρόν βιβλίο αναλύει τους ενωσιακούς κανόνες του δικαίου του ανταγωνισμού που είναι εφαρμοστέοι σε κάθετες συμφωνίες τόσο εντός όσο και εκτός του πεδίου εφαρμογής του Κανονισμού 2022/720 και του Κανονισμού 461/2010. Αναφορές γίνονται και στο σχετικό εθνικό ρυθμιστικό και θεσμικό πλαίσιο, όπου απαιτείται.

1.02. Ο όρος «κάθετες συμφωνίες» καλύπτει ένα ευρύ φάσμα συμφωνιών προμήθειας και διανομής (αποκλειστική, επιλεκτική και ελεύθερη διανομή, δικαιόχρηση, εμπορική αντιπροσωπεία). Η επιχειρηματική πρακτική βρίθει από τέτοιου είδους συμφωνίες και αργά ή γρήγορα κάθε δικηγόρος θα κληθεί να παράσχει νομική συμβουλή σχετικά µε το επιτρεπτό ορισμένων περιορισμών του ανταγωνισμού που συχνά περιλαμβάνονται σε τέτοιες συμφωνίες. Ο Κανονισμός 2022/720 είναι πιθανό να αποτελέσει το σημείο εκκίνησης για την εν λόγω ανάλυση. Ο Κανονισμός 2022/720 εφαρμόζεται εάν και εφόσον δεν εφαρμόζεται άλλο, ειδικότερο, καθεστώς απαλλαγής κατά κατηγορία. Για τη διανομή αυτοκίνητων οχημάτων, όμοιο καθεστώς απαλλαγής προβλέπεται στον Κανονισμό 461/2010.

1.03. Οι συμφωνίες μεταφοράς τεχνολογίας, οι οποίες αφορούν την παραχώρηση άδειας εκμετάλλευσης τεχνολογίας, είναι επίσης κάθετες συμφωνίες για τις οποίες έχει δημιουργηθεί ειδικό καθεστώς απαλλαγής κατά κατηγορία, ήτοι ο Κανονισμός 316/2014. Οι συμφωνίες μεταφοράς τεχνολογίας και το καθεστώς απαλλαγής κατά κατηγορία του Κανονισμού 316/2014 εξετάζονται μόνο παρεμπιπτόντως στο παρόν βιβλίο, καθώς αυτό εστιάζει στις συμφωνίες διανομής (και όχι παραγωγής).

Οι συμφωνίες μεταφοράς τεχνολογίας αποτελούν αντικείμενο μιας σειράς ξεχωριστών ειδικών μελετών.

1.04. Το παρόν βιβλίο αποτελείται από τέσσερα μέρη και δώδεκα κεφάλαια. Το παρόν Μέρος Ι (Κεφάλαιο 1) πραγματεύεται μία σειρά γενικών ζητημάτων που σχετίζονται με την εν γένει αντιμετώπιση των κάθετων περιορισμών στο πλαίσιο του ενωσιακού δικαίου ανταγωνισμού: την εφαρμογή και την (δημόσια και ιδιωτική) επιβολή του άρθρου 101 ΣΛΕΕ πριν και μετά την έναρξη ισχύος του Κανονισμού 1/2003, το ιστορικό υπόβαθρο του Κανονισμού 2022/720 και του Κανονισμού 461/2010, καθώς και τη φύση και τις νομικές και πρακτικές συνέπειες του «ήπιου» ενωσιακού δικαίου ανταγωνισμού (“soft EU competition law” υπό τη μορφή ανακοινώσεων, κατευθυντήριων γραμμών, κ.λπ.) σε αντιδιαστολή προς το «σκληρό» ενωσιακό δίκαιο ανταγωνισμού (“hard EU competition law”, ήτοι διατάξεις του πρωτογενούς και του παράγωγου ενωσιακού δικαίου με υποχρεωτική εφαρμογή).

1.05. Το Μέρος ΙΙ (Κεφάλαια 2 έως 10) εξετάζει την εφαρμογή του Κανονισμού 2022/720 στις κάθετες συμφωνίες. Το Κεφάλαιο 2 περιλαμβάνει «οδηγό αξιολόγησης», παραθέτοντας στον δικηγόρο τα βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν και τα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν προκειμένου να αξιολογηθεί εάν μια κάθετη συμφωνία επωφελείται από τον «ασφαλή λιμένα» που παρέχει ο Κανονισμός 2022/720. Τα Κεφάλαια 3 έως 8 ακολουθούν τη δομή του Κανονισμού 2022/720 και εξετάζουν τα ακόλουθα θέματα:

- Τα Κεφάλαια 3 και 4 πραγματεύονται το πεδίο εφαρμογής της απαλλαγής του άρθρου 2 του Κανονισμού 2022/720 (ο «ασφαλής λιμένας»). Στο πλαίσιο αυτό, το Κεφάλαιο 3 ασχολείται με τις κάθετες συμφωνίες που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της απαγόρευσης που προβλέπεται στο άρθρο 101 παρ. 1 ΣΛΕΕ και δύνανται να επωφεληθούν από τον ασφαλή λιμένα του Κανονισμού 2022/720. Οι συμφωνίες που δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της απαγόρευσης του άρθρου 101 παρ. 1 ΣΛΕΕ δεν χρήζουν απαλλαγής βάσει του άρθρου 101 παρ. 3 ΣΛΕΕ. Είναι συμβατές με το ενωσιακό δίκαιο ανταγωνισμού άνευ ετέρου. Για τις κάθετες συμφωνίες που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της απαγόρευσης του άρθρου 101 παρ. 1 ΣΛΕΕ, το Κεφάλαιο 4 εξετάζει τους περιορισμούς του πεδίου εφαρμογής του ασφαλούς λιμένα που απορρέουν από το άρθρο 2 παρ. 2 έως 7 του Κανονισμού 2022/720.

- Η απαλλαγή του άρθρου 2 του Κανονισμού 2022/720 υπόκειται στο διττό όριο του μεριδίου αγοράς του άρθρου 3 του Κανονισμού 2022/720, το οποίο εξετάζεται στο Κεφάλαιο 5.

- Το Κεφάλαιο 6 καταπιάνεται µε τους περιορισμούς ιδιαίτερης σοβαρότητας του άρθρου 4 του Κανονισμού 2022/720, και το Κεφάλαιο 7 εξετάζει τους αποκλειόμενους από τον κανονισμό απαλλαγής κατά κατηγορίες περιορισμούς του

άρθρου 5, το οποίο περιλαμβάνει τους όρους µε τους οποίους πρέπει να συμμορφώνονται οι υποχρεώσεις µη άσκησης ανταγωνισμού και ισοτιμίας ώστε να καλύπτονται από τον ασφαλή λιμένα του Κανονισμού 2022/720.

- Το Κεφάλαιο 8 αναλύει τις περιστάσεις κάτω από τις οποίες το ευεργέτημα της απαλλαγής του Κανονισμού 2022/720 μπορεί να ανακληθεί (άρθρο 6) ή να μην εφαρμοστεί (άρθρο 7).

- Το Κεφάλαιο 9 συνοψίζει την ανάλυση που περιέχεται στα Κεφάλαια 2 έως 8. Εφαρμόζει την απαλλαγή του Κανονισμού 2022/720 σε ορισμένους συχνά χρησιμοποιούμενους τύπους διανομής και προμήθειας, και εξετάζει το επιτρεπτό ορισμένων κάθετων περιορισμών στο πλαίσιο των εν λόγω τύπων διανομής βάσει του Κανονισμού 2022/720. Οι συχνά χρησιμοποιούμενοι τύποι διανομής είναι η επιλεκτική διανομή, η μη επιλεκτική διανομή (αποκλειστική και ελεύθερη διανομή), η δικαιόχρηση και η εμπορική αντιπροσωπεία. Το Κεφάλαιο 9 ασχολείται, επίσης, με τις κάθετες συμφωνίες που συνάπτονται για σκοπούς άλλους από τη διανομή συμβατικών προϊόντων, δηλαδή τις συμφωνίες βιομηχανικής προμήθειας και υπεργολαβίας.

- Το Κεφάλαιο 10 ασχολείται ξεχωριστά με το ηλεκτρονικό εμπόριο, λόγω της αυξανόμενης σημασίας του, όπως άλλωστε αντικατοπτρίζεται στον νέο Κανονισμό 2022/720 και στις νέες Κατευθυντήριες Γραμμές για τους Κάθετους Περιορισμούς.

1.06. Το Μέρος ΙΙΙ (Κεφάλαιο 11) εξετάζει την αξιολόγηση, από τη σκοπιά του ενωσιακού δικαίου ανταγωνισμού, των κάθετων συμφωνιών που δεν καλύπτονται ή δεν πληρούν τους όρους του Κανονισμού 2022/720. Δεν υφίσταται τεκμήριο ότι μια κάθετη συμφωνία που δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού 2022/720 αντιβαίνει στους κανόνες του ανταγωνισμού. Το εάν η συμφωνία αυτή είναι πράγματι παράνομη ή όχι εξαρτάται από το λόγο για τον οποίο δεν καλύπτεται από τον εν λόγω Κανονισμό, για παράδειγμα από το εάν υπερβαίνει τα όρια μεριδίου αγοράς του Κανονισμού 2022/720 ή εάν, αντίθετα, περιέχει έναν ή περισσότερους σοβαρούς περιορισμούς του ανταγωνισμού. Η αξιολόγηση κάθετων συμφωνιών εκτός του πεδίου εφαρμογής του Κανονισμού 2022/720, ήτοι η λεγόμενη «αυτο-αξιολόγηση», βασίζεται στα εκάστοτε πραγματικά περιστατικά και απαιτεί κατά περίπτωση (in concreto) προσέγγιση. Επί τη βάσει της οικονομικής ανάλυσης των κάθετων περιορισμών του ανταγωνισμού, το Κεφάλαιο 11 επιχειρεί να συστηματοποιήσει την καθοδήγηση που προσφέρουν οι Κατευθυντήριες Γραμμές για τους Κάθετους Περιορισμούς για τους σκοπούς της διενέργειας μιας τέτοιας αυτο-αξιολόγησης. Περιλαμβάνει την αυτο-αξιολόγηση βάσει του άρθρου 102 ΣΛΕΕ (σχετικά με την καταχρηστική εκμετάλλευση δεσπόζουσας θέσης).

1.07. Στο Μέρος IV (Κεφάλαιο 12) αναλύεται το ειδικό καθεστώς που ισχύει για τη διανομή αυτοκίνητων οχημάτων.

Τέλος, το Μέρος V (Κεφάλαια 13 και 14) εστιάζει στους κανόνες που ισχύουν στην Ελλάδα και στην Κύπρο αντίστοιχα αναφορικά με τις κάθετες συμφωνίες υπό το πρίσμα εθνικών νομοθετημάτων (του δικαίου συμβάσεων και άλλων), σε αντίθεση με τα υπόλοιπα κεφάλαια του βιβλίου που εστιάζουν στους σχετικούς κανόνες υπό το πρίσμα του ενωσιακού δικαίου του ανταγωνισμού.

Β. Άρθρο 101 ΣΛΕΕ

(1) Γενικά

1.08. Ένας από τους τομείς αποκλειστικής αρμοδιότητας της ΕΕ είναι η θέσπιση των κανόνων ανταγωνισμού που είναι αναγκαίοι για τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς (άρθρο 3 παρ. 1 εδ. β’ ΣΛΕΕ). Στο πλαίσιο αυτό, η ΣΛΕΕ περιέχει ειδικό κεφάλαιο για τον ανταγωνισμό (Κεφάλαιο I του Τίτλου VII), το οποίο με τη σειρά του περιέχει ειδική ενότητα για κανόνες εφαρμοστέους επί των επιχειρήσεων (άρθρα 101-106 ΣΛΕΕ). Η εν λόγω ενότητα, ιδίως τα άρθρα 101 και 102 ΣΛΕΕ, αποτελούν το γενικό νομικό πλαίσιο οιουδήποτε βιβλίου περί δικαίου ανταγωνισμού της ΕΕ. Το παρόν βιβλίο πραγματεύεται κατά κύριο λόγο τις περιοριστικές πρακτικές μεταξύ επιχειρήσεων που ενδέχεται να εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 101 παρ. 1 ΣΛΕΕ και να καλύπτονται από τον Κανονισμό 2022/720.

1.09. Το άρθρο 101 ΣΛΕΕ αποτελείται από τρεις παραγράφους:

- Το άρθρο 101 παρ. 1 ΣΛΕΕ απαγορεύει τις συμφωνίες μεταξύ επιχειρήσεων, αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων και εναρμονισμένες πρακτικές, που δύνανται να επηρεάσουν το εμπόριο μεταξύ κρατών μελών και που έχουν ως αντικείμενο ή ως αποτέλεσμα την παρεμπόδιση, τον περιορισμό ή τη νόθευση του ανταγωνισμού.

- Το άρθρο 101 παρ. 2 ΣΛΕΕ προβλέπει μια συνέπεια που επέρχεται σε περίπτωση παράβασης της σχετικής απαγόρευσης, ήτοι την αυτοδίκαιη ακυρότητα.

- Το άρθρο 101 παρ. 3 ΣΛΕΕ απαριθμεί τις σωρευτικές προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται προκειμένου να μην τυγχάνει εφαρμογής το άρθρο 101 παρ. 1 ΣΛΕΕ.

1.10. Το άρθρο 101 παρ. 3 ΣΛΕΕ περιέχει τέσσερις προϋποθέσεις, δύο εκ των οποίων είναι θετικές, και δύο αρνητικές. Ειδικότερα:

- Η συμφωνία πρέπει να ενισχύει την αποτελεσματικότητα, δηλαδή να συμβάλλει στη βελτίωση της παραγωγής ή της διανομής των προϊόντων ή στην προώθηση της τεχνικής ή οικονομικής προόδου.

- Οι καταναλωτές πρέπει να λαμβάνουν ένα δίκαιο τμήμα από το όφελος που προκύπτει.

- Η συμφωνία δεν πρέπει να επιβάλλει στις ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις περιορισμούς μη απαραίτητους για την επίτευξη των στόχων αυτών.

- Η συμφωνία δεν πρέπει να παρέχει στις επιχειρήσεις αυτές τη δυνατότητα κατάργησης του ανταγωνισμού επί σημαντικού τμήματος των σχετικών προϊόντων.

Οι τέσσερις αυτές προϋποθέσεις αναπτύσσονται εκτενώς στις Κατευθυντήριες Γραμμές για την εφαρμογή του άρθρου [101] παρ. 3 [ΣΛΕΕ].

(2) Σχέση μεταξύ άρθρων 101 και 102 ΣΛΕΕ

1.11. Το άρθρο 102 ΣΛΕΕ απαγορεύει την κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης. Σε αντίθεση με το άρθρο 101 ΣΛΕΕ, το άρθρο 102 ΣΛΕΕ ρυθμίζει τη μονομερή συμπεριφορά επιχειρήσεων που (είτε μεμονωμένα είτε συλλογικά) κατέχουν δεσπόζουσα θέση. Το άρθρο 102 ΣΛΕΕ δεν απαγορεύει την επίτευξη δεσπόζουσας θέσης, αλλά την κατάχρηση αυτής.

1.12. Τα άρθρα 101 και 102 ΣΛΕΕ λειτουργούν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο. Βάσει της σχετικής νομολογίας, η εφαρμογή του άρθρου 101 ΣΛΕΕ δεν αποκλείει την εφαρμογή του άρθρου 102 ΣΛΕΕ, και αντιστρόφως, με αποτέλεσμα τα άρθρα 101 και 102 ΣΛΕΕ να επιδέχονται ταυτόχρονης εφαρμογής επί της ίδιας περιοριστικής πρακτικής. Με βάση τις Κατευθυντήριες Γραμμές για τους Κάθετους Περιορισμούς, το ενδεχόμενο ταυτόχρονης εφαρμογής των άρθρων 101 και 102 ΣΛΕΕ σε μία συμφωνία είναι ιδιαιτέρως σημαντικό στο πλαίσιο της τέταρτης προϋπόθεσης του άρθρου 101 παρ. 3 ΣΛΕΕ. Σύμφωνα με την εν λόγω προϋπόθεση, μία συμφωνία δεν πρέπει να επιτρέπει στα μέρη της να καταργούν τον ανταγωνισμό επί σημαντικού τμήματος των σχετικών προϊόντων. Δεδομένου ότι αμφότερα τα άρθρα 101 και 102 ΣΛΕΕ επιδιώκουν την αποτελεσματική προστασία του ανταγωνισμού στην αγορά, η ανάγκη συνοχής κατά την εφαρμογή τους επιτάσσει να μην μπορεί μία συμφωνία να τύχει απαλλαγής δυνάμει του άρθρου 101 παρ. 3 ΣΛΕΕ εάν η συμφωνία αυτή συνιστά κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης.

(3) Οι εθνικοί κανόνες προστασίας του ελεύθερου ανταγωνισμού

Α. Οι απαρχές του ελληνικού δικαίου του ελεύθερου ανταγωνισμού εντοπίζονται στο Νόμο 703/1977 «για τον έλεγχο των μονοπωλίων και ολιγοπωλίων και την προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού». Σήμερα, ο Νόμος 3959/2011 «για Προστασία του Ελεύθερου Ανταγωνισμού», και τα άρθρα 1 και 2 αυτού, έχουν αντικαταστήσει πλήρως τις αντίστοιχες διατάξεις του Νόμου 703/1977 και αποτελούν τον κύριο κορμό του ελληνικού δικαίου ανταγωνισμού. Ως προς το περιεχόμενό τους, τα άρ

θρα 1 και του 2 του Νόμου 3959/2011 αναπαράγουν τα αντίστοιχα άρθρα 101 και 102 ΣΛΕΕ, με εξαίρεση την προϋπόθεση περί αισθητού επηρεασμού του εμπορίου μεταξύ κρατών μελών, που απαντάται μόνο στα άρθρα 101 παρ. 1 και 102 ΣΛΕΕ, και την προσθήκη τέταρτης παραγράφου στο άρθρο 1 του Νόμου 3959/2011, η οποία ρυθμίζει την εφαρμογή ενωσιακών ΚΑΚ.

Τέλος, σημειώνεται ότι πρόσφατα, δυνάμει του Νόμου 4886/2022 (άρθρο 4), προστέθηκε στην ελληνική νομοθεσία άρθρο 1Α, το οποίο απαγορεύει δύο διαφορετικούς τύπους μονομερούς συμπεριφοράς: την πρόσκληση σε απαγορευμένη σύμπραξη και την ανακοίνωση μελλοντικών προθέσεων τιμολόγησης προϊόντων και υπηρεσιών μεταξύ ανταγωνιστών (price signaling), πρόβλεψη που δεν απαντάται ρητώς στο ενωσιακό πλέγμα κανόνων δικαίου για την προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού. Το δε άρθρο 1Α εφαρμόζεται μόνο σε επιχειρήσεις με συνολικό κύκλο εργασιών τουλάχιστον 50 εκατομμυρίων ευρώ και τουλάχιστον 250 εργαζομένους, ενώ δεν τυγχάνει εφαρμογής όταν η εν λόγω συμπεριφορά εμπίπτει στα άρθρα 101 ή 102 ΣΛΕΕ (ή στα ισοδύναμά τους άρθρα 1 και 2 του Ν. 3959/2011). Την 1η Φεβρουαρίου 2023, η ΕΑ εξέδωσε κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την εφαρμογή του άρθρου 1Α χωρίς ωστόσο η υπάρχουσα νομική αβεβαιότητα να έχει πλήρως εξαλειφθεί, ιδίως ενόψει του ότι η διάταξη δεν έχει ακόμη τύχει εφαρμογής στην πράξη.

Β. Όσον αφορά το Κυπριακό νομικό πλαίσιο που διέπει τον ελεύθερο ανταγωνισμό, αυτό εντοπίζεται σήμερα στον περί της Προστασίας του Ανταγωνισμού Νόμο του 2022 (Ν. 13(Ι)/2022). Τα άρθρα 3 παρ. 1 και 2 και το άρθρο 6 αυτού αντικατοπτρίζουν τα αντίστοιχα άρθρα 101 παρ. 1 και 2 και 102 ΣΛΕΕ, με εξαίρεση την προϋπόθεση περί αισθητού επηρεασμού του εμπορίου μεταξύ κρατών μελών και της απαγόρευσης καταχρηστικής εκμετάλλευσης σχέσης οικονομικής εξάρτησης που προβλέπεται στο άρθρο 6 παρ. 2 του Νόμου 13(Ι)/2022. Στη συνέχεια, οι διατάξεις του άρθρου 4 του Νόμου 13(Ι)/2022 αντιστοιχούν σε αυτές του άρθρου 101 παρ. 3 ΣΛΕΕ και απαριθμούν τις προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες μια σύμπραξη η οποία εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 3 παρ. 1 είναι επιτρεπόμενη και έγκυρη. Περαιτέρω, το άρθρο 5 του Νόμου 13(Ι)/2022 επί της ουσίας δίδει στο Υπουργικό Συμβούλιο τη δυνατότητα να εκδίδει, κατόπιν αιτιολογημένης γνώμης της Κυπριακής Επιτροπής Προστασίας του Ανταγωνισμού (Ε.Π.Α.), διατάγματα με τα οποία οι διατάξεις του άρθρου 3 κηρύσσονται ανεφάρμοστες σε συγκεκριμένες κατηγορίες συμπράξεων.

Γ. Εφαρμογή του άρθρου 101 ΣΛΕΕ

1.13. Το άρθρο 103 ΣΛΕΕ απονέμει στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης την εξουσία να θεσπίζει τους αναγκαίους κανονισμούς ή οδηγίες για την εφαρμογή των άρθρων 101 και 102 ΣΛΕΕ. Η εφαρμογή των άρθρων 101 και 102 ΣΛΕΕ ρυθμίζεται

από τον Κανονισμό 1/2003. Ο εν λόγω Κανονισμός υιοθετεί ένα σύστημα εξαιρέσεων άμεσης εφαρμογής. Το άρθρο 1 παρ. 2 του Κανονισμού 1/2003 προβλέπει τα εξής:

Οι συμφωνίες, αποφάσεις και εναρμονισμένες πρακτικές οι οποίες υπάγονται στο άρθρο [101 παράγραφος 1] και πληρούν τις προϋποθέσεις του άρθρου [101 παράγραφος 3 ΣΛΕΕ] δεν απαγορεύονται, χωρίς να είναι αναγκαία η προηγούμενη έκδοση σχετικής απόφασης.

1.14. Ο Κανονισμός 1/2003 περιλαμβάνει επίσης έναν διαδικαστικό κανονισμό και έξι γενικές ανακοινώσεις. Δύο από αυτές τις ανακοινώσεις εξετάζουν θέματα ουσιαστικού ενωσιακού δικαίου ανταγωνισμού και είναι άμεσα συναφείς με το θέμα που πραγματεύεται το παρόν βιβλίο:

- οι Κατευθυντήριες Γραμμές σχετικά µε την έννοια του επηρεασμού του εμπορίου των άρθρων [101] και [102] ΣΛΕΕ, που αναλύονται στο Κεφάλαιο 3, και

- οι Κατευθυντήριες Γραμμές του άρθρου 101 παρ. 3 που αφορούν την αξιολόγηση βάσει του ενωσιακού δικαίου ανταγωνισμού των κάθετων συμφωνιών που δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού 2022/720, και αναπτύσσονται στο Κεφάλαιο 11.

1.15. Ο Κανονισμός 1/2003 κατήργησε την υποχρέωση γνωστοποίησης (παράγραφος 1.16) και το μονοπώλιο της Επιτροπής σχετικά με την απαλλαγή («αποκεντρωμένη εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου ανταγωνισμού») (παράγραφοι 1.17-1.23). Γίνεται μνεία στο παρόν στη σημασία:

- της έννοιας του επηρεασμού του εμπορίου (παράγραφοι 1.24-1.26),

- της σχέσης μεταξύ ενωσιακού και εθνικού δικαίου ανταγωνισμού (παράγραφοι 1.27-1.37),

- της ομοιόμορφης εφαρμογής του ενωσιακού δικαίου ανταγωνισμού από την Επιτροπή και τις εθνικές αρχές ανταγωνισμού (παράγραφος 1.38), και

- της διαχρονικής σημασίας των ΚΑΚ σε ένα σύστημα εξαιρέσεων άμεσης εφαρμογής (παράγραφος 1.39).

(1) Κατάργηση γνωστοποίησης

1.16. Ο Κανονισμός 1/2003 απάλλαξε τα μέρη από την υποχρέωση γνωστοποίησης των (κάθετων) συμφωνιών στην Επιτροπή προκειμένου να μπορούν επωφεληθούν της απαλλαγής του άρθρου 101 παρ. 3 ΣΛΕΕ. Η κατάργηση της υποχρέωσης γνωστοποίησης είχε τουλάχιστον δύο άμεσες συνέπειες:

- Πρώτον, αποδεσμευόμενες οι εταιρείες από την υποχρέωση γνωστοποίησης στην Επιτροπή, ανέλαβαν την ευθύνη της αυτο-αξιολόγησης των κάθετων συμφωνιών τους. Τούτο ισχύει ιδίως αναφορικά με συμφωνίες και ρήτρες που εγείρουν ζητήματα ανταγωνισμού, όπως περιορισμοί τιμολόγησης, εδαφικοί περιορισμοί, περιορισμοί πελατείας, και ρήτρες μη άσκησης ανταγωνισμού.

- Δεύτερον, ελλείψει γνωστοποίησης, οι εταιρείες δεν μπορούν να γνωρίζουν κατά πόσο διενήργησαν ορθή αυτο-αξιολόγηση, παρά μόνο σε περίπτωση έρευνας από κάποια αρχή ανταγωνισμού ή όταν η ισχύς κάποιου συμβατικού όρου αμφισβητείται ενώπιον των δικαστηρίων. Οι εταιρείες μπορούν (και πολύ συχνά το πράττουν) να προτιμήσουν την ασφάλεια δικαίου και, ει δυνατόν, να συντάξουν τις συμβάσεις τους με στόχο να επωφεληθούν του ασφαλούς λιμένα που δημιουργούν οι ΚΑΚ, οι οποίοι, ως εκ τούτου, παραμένουν ένα ιδιαίτερα χρήσιμο εργαλείο άσκησης πολιτικής ανταγωνισμού, υπό το καθεστώς του Κανονισμού 1/2003.

(2) Αποκεντρωμένη εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου ανταγωνισμού

1.17. Ο εκσυγχρονισμός της επιβολής του ενωσιακού δικαίου ανταγωνισμού δεν αύξησε τις ευθύνες μόνο των επιχειρήσεων, αλλά και αυτές των εθνικών αρχών ανταγωνισμού και των εθνικών δικαστηρίων.

Αποκεντρωμένη εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου από τις εθνικές αρχές ανταγωνισμού

1.18. Οι εθνικές αρχές ανταγωνισμού, μαζί με την Επιτροπή, συναποτελούν το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Ανταγωνισμού (ΕΔΑ). Οι αρχές της στενής συνεργασίας μεταξύ της Επιτροπής και των εθνικών αρχών ανταγωνισμού στο πλαίσιο του ΕΔΑ αποτυπώνονται στα άρθρα 11 έως 14 του Κανονισμού 1/2003. Περαιτέρω ανάλυσή τους γίνεται στην Ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά µε τη συνεργασία στο πλαίσιο του δικτύου των αρχών ανταγωνισμού (εφεξής «Ανακοίνωση Συνεργασίας ΕΔΑ»). Σε διαδικαστικό επίπεδο, η στενή συνεργασία μεταξύ της Επιτροπής και των εθνικών αρχών ανταγωνισμού αφορά κυρίως την κατανομή υποθέσεων και την ανταλλαγή πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένης της ανταλλαγής και χρήσης εμπιστευτικών πληροφοριών στο πλαίσιο του ΕΔΑ. Σε ουσιαστικό επίπεδο, η συνεργασία αφορά την παράλληλη εφαρμογή ενωσιακού και εθνικού δικαίου ανταγωνισμού, καθώς και τη διαδοχική εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου ανταγωνισμού από τις εθνικές αρχές ανταγωνισμού και την Επιτροπή ή και αντίστροφα.

Δεσμεύσεις Booking.com

Οι υποθέσεις της Booking.com αποτελούν ένα καλό παράδειγμα του είδους της συνεργασίας που προάγεται στο πλαίσιο του ΕΔΑ. Με τη βοήθεια της Επιτροπής, οι εθνικές αρχές ανταγωνισμού της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Σουηδίας συντόνισαν τις έρευνες που διεξήγαν στις λεγόμενες «ρήτρες ισοδυναμίας τιμών» που περιλαμβάνονταν σε συμβάσεις μεταξύ ξενοδοχείων και διαδικτυακών ταξιδιωτικών πρακτορείων, όπως η Booking.com.

Η ρήτρα ισοδυναμίας τιμών του ηγέτη στη σχετική αγορά Booking.com ουσιαστικά υποχρέωνε τα ξενοδοχεία να προσφέρουν ίδια ή καλύτερη τιμή στην πλατφόρμα της Booking.com σε σχέση με τις τιμές που προσέφεραν σε άλλα «κανάλια» πωλήσεων, συμπεριλαμβανομένων των καναλιών απευθείας διαδικτυακών και μη πωλήσεων του ξενοδοχείου. Στις 21 Απριλίου 2015, οι ως άνω εθνικές αρχές υιοθέτησαν εκ παραλλήλου αποφάσεις μέσω των οποίων γίνονταν δεκτές πανομοιότυπες δεσμεύσεις της Booking.com και οι οποίες καθιστούσαν τις εν λόγω δεσμεύσεις υποχρεωτικές στο πλαίσιο της εκάστοτε δικαιοδοσίας.

Βάσει των εν λόγω δεσμεύσεων, η Booking.com δεν θα δύναται πλέον να απαιτεί από τα ξενοδοχεία να προσφέρουν μέσω της Booking.com ίδιες ή καλύτερες τιμές για τα δωμάτιά τους από αυτές που προσφέρουν σε ανταγωνιστικά διαδικτυακά ταξιδιωτι

κά πρακτορεία. Επιπλέον, η Booking.com δεν θα μπορεί να εμποδίσει τα ξενοδοχεία από το να προσφέρουν εκπτώσεις για τα δωμάτιά τους, εάν οι εν λόγω εκπτώσεις δεν προβάλλονται ή δεν είναι διαθέσιμες στο κοινό μέσω διαδικτύου. Οι εκπτώσεις αυτές, όμως, μπορούν να προσφέρονται διαδικτυακά στα μέλη του προγράμματος πίστεως (loyalty scheme) ενός ξενοδοχείου, ή στα εκτός διαδικτύου κανάλια, όπως σε κρατήσεις μέσω απευθείας αλληλογραφίας, τηλεφώνου, ή δια ζώσης.

1.19. Η αξιολόγηση της αποκεντρωμένης εφαρμογής του ενωσιακού δικαίου ανταγωνισμού μέσω του ΕΔΑ δυνάμει του Κανονισμού 1/2003 είναι εν συνόλω θετική, καθώς ορισμένοι τομείς στους οποίους οι εθνικές αρχές ανταγωνισμού θα μπορούσαν να έχουν σημειώσει περαιτέρω πρόοδο έχουν εν τω μεταξύ αντιμετωπιστεί από την Οδηγία (ΕΕ) 2019/1 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 11ης Δεκεμβρίου 2018 για την παροχή αρμοδιοτήτων στις αρχές ανταγωνισμού των κρατών μελών ώστε να επιβάλλουν αποτελεσματικότερα τους κανόνες και για τη διασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς (εφεξής «Οδηγία ΕΔΑ+»), την οποία τα κράτη μέλη έπρεπε να ενσωματώσουν έως τις 4 Φεβρουαρίου 2021.

1.20. Κατά τη διάρκεια των δέκα πρώτων ετών εφαρμογής του Κανονισμού 1/2003, από την 1η Μαΐου 2004 έως τις 31 Δεκεμβρίου 2013, διερευνήθηκαν περισσότερες από 780 υποθέσεις, 122 από την Επιτροπή και 665 από τις εθνικές αρχές ανταγωνισμού. Μέχρι το τέλος του 2021, ο αριθμός των ερευνών είχε αυξηθεί σε 2.943, με 428 έρευνες από την Επιτροπή και 2.515 από τις εθνικές αρχές ανταγωνισμού. Μέχρι τότε, οι εθνικές αρχές ανταγωνισμού είχαν ενημερώσει την Επιτροπή για 1.346 αναμενόμενες τελικές αποφάσεις και η Επιτροπή γνωστοποίησε 137 προσχέδια

τελικών αποφάσεων στο ΕΔΑ. Οι υποθέσεις κάθετων περιορισμών του ανταγωνισμού αντιπροσώπευαν πολύ μεγαλύτερο μέρος του έργου των εθνικών αρχών ανταγωνισμού (27%) από ό,τι της Επιτροπής (9%). Οι κάθετες υποθέσεις αφορούσαν ιδίως καθορισμό τιμών μεταπώλησης, αντι-ανταγωνιστικές μορφές αποκλειστικής διανομής και αποκλειστικής προμήθειας και περιορισμούς του παράλληλου εμπορίου. Όσον αφορά τους τομείς, ο μεγαλύτερος αριθμός φερόμενων παράνομων κάθετων πρακτικών εντοπίζεται στην ενέργεια, τα καταναλωτικά αγαθά, τα τρόφιμα/γεωργία και τα αυτοκίνητα οχήματα.

Όσον αφορά το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο, η Ελληνική ΕΑ ιδρύθηκε το 1982 ως απλό γνωμοδοτικό όργανο του Υπουργού Εμπορίου. Κατά τη δεκαετία του 1990, απέκτησε αποφασιστικές αρμοδιότητες αναφορικά με τον έλεγχο της συμμόρφωσης των επιχειρήσεων με τα άρθρα 1 και 2 του Νόμου 703/1977, και τον έλεγχο των συγκεντρώσεων. Μετά τη θέση σε ισχύ του Νόμου 3959/2011, η Ελληνική ΕΑ λειτουργεί ως ανεξάρτητη διοικητική αρχή (άρθρο 12 του Νόμου 3959/2011). Το έργο της Επιτροπής Ανταγωνισμού επικουρείται από τη Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού («ΓΔΑ»). Η ΓΔΑ αποτελεί το διοικητικό μηχανισμό της Επιτροπής Ανταγωνισμού για τη διενέργεια αυτεπάγγελτων ελέγχων, και συνεπικουρεί τους Εισηγητές στη σύνταξη εισηγήσεων και στον χειρισμό υποθέσεων αναφορικά με τα άρθρα 1, 2, και 11 του Νόμου 3959/2011.

Στην Κύπρο, η Ε.Π.Α. συστάθηκε το 1990 με τη θέσπιση του περί της Προστασίας του Ανταγωνισμού Νόμου του 1989 (Ν. 207(Ι)/89). Ο νόμος αυτός καταργήθηκε με την εφαρμογή του περί Προστασίας του Ανταγωνισμού Νόμου του 2008 (Ν. 13(Ι)/2008), ο οποίος μετέπειτα τροποποιήθηκε με τον περί της Προστασίας του Ανταγωνισμού (Τροποποιητικός) Νόμο του 2014 (Ν.41(Ι)/2014). Ο νέος περί της Προστασίας του Ανταγωνισμού Νόμος του 2022 (Ν. 13(Ι)/2022) τέθηκε σε ισχύ στις 23 Φεβρουαρίου 2022, καταργώντας τους προγενέστερους. Βάσει του άρθρου 8 του Νόμου 13(Ι)/2022, η Ε.Π.Α. λειτουργεί ως ανεξάρτητο διοικητικό όργανο, επιτροπή, και οι αρμοδιότητες της παρατίθενται στο άρθρο 26 του νόμου αυτού. Το

έργο της Ε.Π.Α. επικουρείται από την Υπηρεσία της Επιτροπής σύμφωνα με το άρθρο 21 του Νόμου 13(Ι)/2022. Οι αρμοδιότητες της Υπηρεσίας παρατίθενται στο άρθρο 23 του εν λόγω νόμου και περιλαμβάνουν την εκτέλεση του έργου γραμματείας της Επιτροπής, την τήρηση μητρώων, τη συλλογή και τον έλεγχο πληροφοριών απαραίτητων για την άσκηση των αρμοδιοτήτων της Επιτροπής, την εισαγωγή καταγγελιών, τη διενέργεια αναγκαίων κοινοποιήσεων και δημοσιεύσεων, την υποβολή εισηγήσεων προς την Επιτροπή και τη διενέργεια επιτόπιων αιφνίδιων ερευνών σε επιχειρήσεις.

Αποκεντρωμένη εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου από τα εθνικά δικαστήρια

1.21. Τα εθνικά δικαστήρια μπορεί να κληθούν να εφαρμόσουν τα άρθρα 101 και 102 ΣΛΕΕ σε διαφορές που εισάγονται μεταξύ ιδιωτών (λ.χ. στο πλαίσιο εκδίκασης μίας συμβατικής διαφοράς ή άσκησης αγωγής αποζημίωσης). Η συνεργασία μεταξύ εθνικών δικαστηρίων και της Επιτροπής στο πλαίσιο τέτοιων διαδικασιών προβλέπεται στο άρθρο 15 του Κανονισμού 1/2003 και αναλύεται στην Ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά µε τη συνεργασία μεταξύ της Επιτροπής και των δικαστηρίων των κρατών µελών της ΕΕ κατά την εφαρμογή των άρθρων [101] και [102 ΣΛΕΕ].

1.22. Το άρθρο 15 παρ. 1 του Κανονισμού 1/2003 προβλέπει ότι τα εθνικά δικαστήρια δύνανται να ζητούν από την Επιτροπή να τους διαβιβάσει πληροφορίες που κατέχει ή τη γνωμοδότηση της επί ζητημάτων που άπτονται της εφαρμογής της ενωσιακής νομοθεσίας ανταγωνισμού. Πολλές από αυτές τις γνωμοδοτήσεις άπτονται ζητημάτων κάθετων πρακτικών.

Γνωμοδοτήσεις σε υποθέσεις πρατηρίων καυσίμων στην Ισπανία

Η Επιτροπή εξέδωσε μία σειρά γνωμοδοτήσεων προς τα ισπανικά δικαστήρια αναφορικά με κάθετες πρακτικές προμηθευτών καυσίμων προς πρατήρια καυσίμων στην Ισπανία, συμπεριλαμβανομένων συμφωνιών αποκλειστικής προμήθειας, έμμεσου καθορισμού τιμών μεταπώλησης και καθορισμού ανώτατων τιμών. Σε μία από τις εν λόγω γνωμοδοτήσεις που αφορούσε σε σύμβαση μεταξύ προμηθευτή και διανομέα η οποία επέβαλλε στον διανομέα υποχρέωση αποκλειστικής προμήθειας από το 1995 με διάρκεια 14 ετών, η Επιτροπή έκρινε ότι η σύμβαση δεν μπορούσε να επωφεληθεί της απαλλαγής κατά κατηγορία του Κανονισμού 2790/99 (προκατόχου του Κανονισμού 2022/720), αλλά ότι ήταν δυνατή η διαπίστωση ατομικής απαλλαγής δυνάμει του άρθρου 101 παρ. 3 ΣΛΕΕ.

1.23. Η Επιτροπή μπορεί επίσης, με δική της πρωτοβουλία, να λειτουργήσει ως amicus curiae και να υποβάλει γραπτές παρατηρήσεις στο εθνικό δικαστήριο, όπου αυτό απαιτείται για λόγους συνοχής στην εφαρμογή των άρθρων 101 και 102 ΣΛΕΕ. Η Επιτροπή μπορεί να διατυπώσει και προφορικές παρατηρήσεις αν το εθνικό δικαστήριο το επιτρέψει (άρθρο 15 παρ. 3).

Amicus curiae στην Pierre Fabre

Η Pierre Fabre διατηρούσε δίκτυο επιλεκτικής διανομής. Μέσω της απαίτησης να διενεργούνται οι λιανικές πωλήσεις καλλυντικών και προϊόντων προσωπικής περιποίησης σε φυσικό κατάστημα με την παρουσία πιστοποιημένου φαρμακοποιού, η Pierre Fabre έθεσε μία γενική απαγόρευση διαδικτυακών πωλήσεων στα μέλη του δικτύου της.

Η γαλλική αρχή ανταγωνισμού ξεκίνησε αυτεπάγγελτη έρευνα κατά της εν λόγω απαγόρευσης, η οποία κατέληξε στην επιβολή προστίμου στην Pierre Fabre για παράβαση του άρθρου 101 ΣΛΕΕ και έδωσε προθεσμία τριών μηνών στην εταιρεία να αφαιρέσει τον περιορισμό από τις συμβάσεις της, και να προβλέψει ρητώς σε αυτές ότι επιτρέπονται οι διαδικτυακές πωλήσεις.

Κατόπιν προσφυγής ενώπιον του Εφετείου των Παρισίων, η Επιτροπή ζήτησε προθεσμία για να υποβάλει τις παρατηρήσεις της, με τις οποίες έκρινε ότι, ελλείψει αντικειμενικής δικαιολόγησης, η οποία ως έννοια πρέπει να ερμηνεύεται στενά (λ.χ. για να διασφαλιστεί η τήρηση μιας δημόσιας απαγόρευσης πώλησης επικίνδυνων ουσιών σε ορισμένους πελάτες για λόγους ασφάλειας ή υγείας), μία τέτοια απαγόρευση συνιστά περιορισμό ιδιαίτερης σοβαρότητας και εξ αντικειμένου.

Αφού έλαβε τις παρατηρήσεις amicus curiae από την Επιτροπή, το Εφετείο των Παρισίων υπέβαλε προδικαστικό ερώτημα στο Δικαστήριο.

Αρμόδια δικαστήρια στην Ελλάδα

Οι αποφάσεις της Επιτροπής Ανταγωνισμού υπόκεινται σε προσφυγή ενώπιον του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών, δυνάμει του άρθρου 30 παρ. 1 του Νόμου 3959/2011. Όπως έχει ορθά υποστηριχθεί, η διάταξη αυτή αναφέρεται μόνο στις αποφάσεις με τις οποίες ασκούνται αρμοδιότητες στο πεδίο του ελεύθερου ανταγωνισμού, και όχι σε πράξεις δημοσιοϋπαλληλικού χαρακτήρα ή δημόσιες συμβάσεις. Οι προσφυγές κατά αποφάσεων της Επιτροπής Ανταγωνισμού που ασκούνται δυνάμει του άρθρου 30 παρ. 1 εκδικάζονται από ειδικά τμήματα του Διοικητικού Εφετείου και κατά προτεραιότητα. Δικαίωμα προσφυγής στο Διοικητικό Εφετείο έχουν οι επιχειρήσεις και οι ενώσεις επιχειρήσεων κατά των οποίων εκδόθηκε η απόφαση της Επιτροπής Ανταγωνισμού, τα πρόσωπα που υπέβαλαν καταγγελία για παράβαση του Νόμου 3959/2011, το Δημόσιο, και οποιοσδήποτε έχει έννομο συμφέρον.

Για τις αγωγές αποζημίωσης ιδιωτών από παραβάσεις του δικαίου ανταγωνισμού, αρμόδια είναι τα πολιτικά δικαστήρια. Σύμφωνα δε με τον Νόμο 4529/2018, για την εκδίκαση των εν λόγω αγωγών, συστήνονται ειδικά τμήματα στο Πρωτοδικείο Αθηνών και το Εφετείο Αθηνών, τα οποία, αρχής γενομένης την 16η Σεπτεμβρίου 2018, έχουν, κατά τόπο αρμοδιότητα που εκτείνεται στο σύνολο της Επικράτειας.

Αρμόδια δικαστήρια στην Κύπρο

Δυνάμει του άρθρου 20 παρ. 5 του Νόμου 13(Ι)/2022, οι αποφάσεις της Ε.Π.Α. υπόκεινται σε προσφυγή ενώπιον του Διοικητικού Δικαστηρίου, το οποίο έχει αποκλειστική δικαιοδοσία να αποφασίζει σε πρώτο βαθμό επί πάσης προσφυγής. Οι προσφυγές κατά αποφάσεων της Ε.Π.Α. ασκούνται δυνάμει του άρθρου 146 του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας και στις εν λόγω διαδικασίες η Ε.Π.Α. συμμετέχει ως αντίδικος ενώπιον του δικαστηρίου και έχει τα ιδία δικαιώματα με τους

διαδίκους. Ομοίως με το ελληνικό δίκαιο, δικαίωμα προσφυγής ενώπιον του Διοικητικού Δικαστηρίου στην Κύπρο έχουν οι επιχειρήσεις και οι ενώσεις επιχειρήσεων κατά των οποίων εκδόθηκε η απόφαση της Ε.Π.Α., τα πρόσωπα που υπέβαλαν καταγγελία για παράβαση του Νόμου 13(1)/2022 και οποιοσδήποτε έχει έννομο συμφέρον. Οι αποφάσεις του Διοικητικού Δικαστηρίου υπόκεινται σε έφεση ενώπιον του Κυπριακού Εφετείου και σε ορισμένες περιπτώσεις υφίσταται τριτοβάθμια αναθεώρηση στο Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο.

Αρμόδια δικαστήρια για αγωγές αποζημίωσης ιδιωτών από παραβάσεις του δικαίου του ανταγωνισμού στην Κύπρο είναι τα πολιτικά δικαστήρια των οποίων η αρμοδιότητα χωρίζεται κατά τόπο. Με τη λειτουργία του Εμπορικού Δικαστηρίου, όλες οι εμπορικές διαφορές που αφορούν εφαρμογή των διατάξεων του περί Αγωγών Αποζημίωσης για Παραβάσεις του Δικαίου του Ανταγωνισμού Νόμου του 2017 (Ν. 113(Ι)/2017) θα εμπίπτουν στην αποκλειστική αρμοδιότητα του εν λόγω δικαστηρίου.

(3) Σημασία της έννοιας του επηρεασμού του εμπορίου

1.24. Η έννοια του επηρεασμού του εμπορίου αποτελεί κριτήριο δικαιοδοσίας και συνιστά ένα βασικό όριο του πεδίου εφαρμογής του ενωσιακού δικαίου ανταγωνισμού. Αν μία κάθετη συμφωνία δεν επηρεάζει αισθητά το εμπόριο μεταξύ των κρατών μελών, το ενωσιακό δίκαιο ανταγωνισμού δεν τυγχάνει εφαρμογής και η εθνική αρχή ανταγωνισμού ή το εθνικό δικαστήριο αποφασίζει επί της υπόθεσης αποκλειστικά βάσει του εθνικού δικαίου ανταγωνισμού. Αντίθετα, αν υφίσταται αισθητός επηρεασμός του εμπορίου μεταξύ των κρατών μελών, το άρθρο 3 παρ. 1 του Κανονισμού 1/2003 υποχρεώνει την εθνική αρχή ανταγωνισμού ή το εθνικό δικαστήριο να εφαρμόσουν και τα άρθρα 101 και 102 ΣΛΕΕ παράλληλα με τις εθνικές διατάξεις:

Οσάκις οι αρχές ανταγωνισμού των κρατών μελών ή τα εθνικά δικαστήρια εφαρμόζουν την εθνική νομοθεσία ανταγωνισμού σε συμφωνίες, αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων ή εναρμονισμένες πρακτικές κατά την έννοια του άρθρου [101 παράγραφος 1 ΣΛΕΕ], οι οποίες είναι πιθανόν να επηρεάσουν το εμπόριο μεταξύ κρατών μελών κατά

την έννοια της διάταξης αυτής, εφαρμόζουν επίσης το άρθρο [101 ΣΛΕΕ], στις εν λόγω συμφωνίες, αποφάσεις ή εναρμονισμένες πρακτικές. Όταν οι αρχές ανταγωνισμού των κρατών μελών ή τα εθνικά δικαστήρια εφαρμόζουν την εθνική νομοθεσία ανταγωνισμού σε τυχόν καταχρηστική πρακτική που απαγορεύεται από το άρθρο [102 ΣΛΕΕ], εφαρμόζουν επίσης το άρθρο [102 ΣΛΕΕ].

1.25. Το άρθρο 3 παρ. 1 του Κανονισμού 1/2003 δεν επιτρέπει την αποκλειστική εφαρμογή του εθνικού δικαίου ανταγωνισμού σε κάθετες συμφωνίες που μπορούν να επηρεάσουν αισθητά το εμπόριο μεταξύ κρατών μελών. Δεν υφίσταται, εντούτοις, υποχρέωση εφαρμογής εθνικού δίκαιου ανταγωνισμού σε υποθέσεις που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του ενωσιακού δικαίου ανταγωνισμού: Τα κράτη μέλη μπορούν να επιλέξουν εάν το εθνικό δίκαιο ανταγωνισμού εφαρμόζεται σε αυτές τις περιπτώσεις. Τα κράτη μέλη δύνανται επίσης να προβλέψουν ότι εφαρμόζεται το ενωσιακό δίκαιο ανταγωνισμού ακόμη και ελλείψει αισθητού επηρεασμού του εμπορίου μεταξύ των κρατών μελών. Επομένως, λ.χ. δύνανται να προβλέψουν ότι εφαρμόζεται ο Κανονισμός 2022/720 σε συμβάσεις προμήθειας ή διανομής που δεν επηρεάζουν αισθητά το διακρατικό εμπόριο μεταξύ κρατών μελών. Πράγματι, ο Έλληνας νομοθέτης έκανε χρήση αυτής της δυνατότητας στο άρθρο 1 παρ. 4 του Νόμου 3959/2011, προβλέποντας την αναλογική εφαρμογή των Κανονισμών Απαλλαγής Κατά Κατηγορία σε συμφωνίες, αποφάσεις και εναρμονισμένες πρακτικές που δεν είναι πιθανόν να επηρεάσουν το εμπόριο μεταξύ κρατών μελών κατά την έννοια της παρ. 1 του άρθρου 101 ΣΛΕΕ. Όπως και η Ελληνική νομοθεσία, έτσι και η Κυπριακή στο άρθρο 5 παρ. 2 του Νόμου 13(1)/2022 προβλέπει για την εφαρμογή κατ’ αναλογία των Κανονισμών Απαλλαγής Κατά Κατηγορία σε συμπράξεις στις οποίες δεν εφαρμόζεται το Ευρωπαϊκό δίκαιο ανταγωνισμού, νοουμένου,

ωστόσο, ότι δεν έχει εκδοθεί αντίθετη διάταξη βάσει διατάγματος του Υπουργικού Συμβουλίου σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ. 1.

1.26. Το άρθρο 3 παρ. 1 του Κανονισμού 1/2003 οδήγησε στην αναβίωση της έννοιας του επηρεασμού του εμπορίου. Παραδοσιακά, η έννοια αυτή είχε μικρή πρακτική σημασία, δεδομένου ότι ερμηνευόταν πολύ ευρέως και, ως εκ τούτου, θεωρείτο ότι πληρούνταν ευχερώς. Υπό το καθεστώς του Κανονισμού 1/2003, η σχετική ανάλυση δεν αποτελεί πλέον μια απλή τυπικότητα. Το Κεφάλαιο 3 του παρόντος βιβλίου (παράγραφοι 3.110-3.167) εξετάζει αναλυτικότερα την έννοια του επηρεασμού του εμπορίου ως ένα από τα βήματα που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την οριοθέτηση του ασφαλούς λιμένα του Κανονισμού 2022/720.

(4) Σχέση μεταξύ ενωσιακού και εθνικού δικαίου ανταγωνισμού

Ο κανόνας της σύγκλισης

1.27. Όταν εθνική αρχή ανταγωνισμού ερευνά μία κάθετη συμφωνία η οποία δύναται να επηρεάσει το εμπόριο μεταξύ των κρατών μελών και πρέπει να εφαρμόσει παράλληλα το ενωσιακό και το εθνικό δίκαιο ανταγωνισμού, ο Κανονισμός 1/2003 επιβάλλει ορισμένους περιορισμούς στον τρόπο με τον οποίο θα εφαρμοστεί το εθνικό δίκαιο ανταγωνισμού από την εθνική αρχή στην υπό κρίση συμφωνία.

1.28. Οι περιορισμοί αυτοί προβλέπονται στον κανόνα σύγκλισης του άρθρου 3 παρ. 2 του Κανονισμού 1/2003, το οποίο αναφέρει ότι:

Η εφαρμογή της εθνικής νομοθεσίας ανταγωνισμού δεν επιτρέπεται να έχει ως αποτέλεσμα την απαγόρευση συμφωνιών, αποφάσεων ενώσεων επιχειρήσεων ή εναρμονισμένων πρακτικών οι οποίες είναι πιθανόν να επηρεάσουν το εμπόριο μεταξύ κρατών μελών, αλλά οι οποίες δεν περιορίζουν τον ανταγωνισμό κατά την έννοια του άρθρου [101 παράγραφος 1 ΣΛΕΕ], ή οι οποίες πληρούν τις προϋποθέσεις του άρθρου [101 παράγραφος 3 ΣΛΕΕ] ή καλύπτονται από κανονισμό για την εφαρμογή του άρθρου [101 παράγραφος 3 ΣΛΕΕ]. Ο παρών κανονισμός δεν εμποδίζει τα κράτη μέλη να θεσπίζουν και να εφαρμόζουν στο έδαφός τους αυστηρότερες εθνικές διατάξεις οι οποίες να απαγορεύουν ή να επιβάλλουν κυρώσεις σε μονομερή συμπεριφορά στην οποία επιδίδονται επιχειρήσεις.

1.29. Σύμφωνα με την ως άνω γραμματική διατύπωση, πρέπει να γίνεται διάκριση μεταξύ περιοριστικών πρακτικών κατά την έννοια του άρθρου 101 παρ. 1 ΣΛΕΕ (συμφωνίες, αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων, και εναρμονισμένες πρακτικές) και μονομερούς συμπεριφοράς.

Ο κανόνας της σύγκλισης και το άρθρο 101 ΣΛΕΕ

1.30. Αναφορικά με την παράλληλη εφαρμογή του άρθρου 101 ΣΛΕΕ και του εθνικού δικαίου ανταγωνισμού, ισχύει πλήρης σύγκλιση: εθνική αρχή ανταγωνισμού ή εθνικό δικαστήριο δεν μπορεί να απαγορεύσει, βάσει του εθνικού δικαίου ανταγωνισμού, μία κάθετη συμφωνία που δεν απαγορεύεται από το άρθρο 101 ΣΛΕΕ. Ο λόγος για τον οποίο δεν απαγορεύεται η συμφωνία είναι αδιάφορος: μπορεί να οφείλεται στο ότι δεν υπάρχει (αισθητός) περιορισμός του ανταγωνισμού κατά την έννοια του άρθρου 101 παρ. 1 ΣΛΕΕ (λ.χ. διότι η πρακτική υπάγεται στον κανόνα De Minimis) ή επειδή πληροί τις προϋποθέσεις του άρθρου 101 παρ. 3 ΣΛΕΕ βάσει του Κανονισμού 2022/720 ή βάσει ατομικής εξαίρεσης. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η εθνική αρχή δεν δύναται να απαγορεύσει τη συμφωνία επικαλούμενη το εθνικό δίκαιο ανταγωνισμού.

1.31. Ισχύει δε και το αντίστροφο. Οι εθνικές αρχές δεν έχουν την εξουσία να επιτρέψουν βάσει του εθνικού δικαίου ανταγωνισμού μία κάθετη συμφωνία που απαγορεύεται βάσει του άρθρου 101 ΣΛΕΕ. Παρόλο που δεν αναφέρεται κάτι τέτοιο ρητώς στο άρθρο 3 παρ. 2 του Κανονισμού 1/2003, προκύπτει σαφώς από τη γενική αρχή της υπεροχής του ενωσιακού δικαίου.

Η σύγκλιση με τους κανόνες περί μονομερούς συμπεριφοράς, συμπεριλαμβανομένου του άρθρου 102 ΣΛΕΕ

1.32. Η έννοια της «μονομερούς συμπεριφοράς». Σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ. 2, in fine, του Κανονισμού 1/2003, δεν απαγορεύεται στα κράτη μέλη να υιοθετούν και να εφαρμόζουν στην έννομη τάξη τους αυστηρότερους εθνικούς κανόνες που απαγορεύουν ή τιμωρούν μονομερή συμπεριφορά επιχειρήσεων.