ΤΟ ΔΙΑΖΥΓΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ

Συνδυάστε Βιβλίο (έντυπο) + e-book και κερδίστε 23.2€
Δωρεάν μεταφορικά σε όλη την Ελλάδα για αγορές άνω των 30€
credit-card

Πληρώστε σε έως άτοκες δόσεις των /μήνα με πιστωτική κάρτα.

Σε απόθεμα

Τιμή: 55,20 €

* Απαιτούμενα πεδία

Κωδικός Προϊόντος: 18624
Παντελίδου Κ.
  • Εκδοση: 3η 2022
  • Σχήμα: 17x24
  • Βιβλιοδεσία: Εύκαμπτη
  • Σελίδες: 624
  • ISBN: 978-960-654-727-0
Αποκτήστε τη συνδυαστική προσφορά

Οι εκτεταμένες αλλαγές που επέφεραν οι Ν 4800/2021 και Ν 4842/2021 κατέστησαν αναγκαία την παρούσα 3η έκδ. του έργου «Το Διαζύγιο και οι Συνέπειές του».

Ειδικότερα, τόσο ο θεσμός του διαζυγίου όσο και οι συνέπειές του προσεγγίζονται και αναλύονται μέσα από τη θεωρητική και νομολογιακή τεκμηρίωση των σχετικών ζητημάτων, όπως διαμορφώθηκαν μετά τις τροποποιήσεις στο Οικογενειακό Δίκαιο με τους παραπάνω νόμους. Έμφαση δίνεται ιδιαίτερα στην παρουσίαση της νέας διαδικασίας της συναινετικής λύσης του γάμου με κοινή ψηφιακή δήλωση των συζύγων καθώς και στη ρύθμιση της άσκησης της επιμέλειας των ανήλικων τέκνων μετά το διαζύγιο των γονέων τους και το δικαίωμα επικοινωνίας με αυτούς.

Επιπλέον, η ύλη πλαισιώνεται με αντιπροσωπευτικά υποδείγματα και χρηστικό αλφαβητικό ευρετήριο.

Το έργο απευθύνεται στον δικηγόρο, τον δικαστή, τον διαμεσολαβητή και τον κάθε μελετή του Οικογενειακού Δικαίου που ενδιαφέρεται για τη διαδικασία και τον τρόπο λειτουργίας του διαζυγίου και να καθοδηγηθεί στην αντιμετώπιση των καίριων θεμάτων που ανακύπτουν μετά τη λύση του γάμου.

Πρόλογος 3ης έκδοσης V

Πρόλογος 2ης έκδοσης VII

Πρόλογος 1ης έκδοσης IX

Γενική Βιβλιογραφία 1

Εισαγωγή

Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία 3

Ι. Η έννοια του γάμου 4

ΙΙ. Ο θρησκευτικός και ο πολιτικός γάμος 7

ΙΙΙ. Ο άκυρος και ακυρώσιμος γάμος 9

Κεφάλαιο 1ο

Η λύση του γάμου με διαζύγιο

Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία 13

Ι. Γενικά περί της λύσης του γάμου με διαζύγιο 14

ΙΙ. Έννοια διαζυγίου - Ιστορική εξέλιξη/Επισκόπηση δικαίου 14

ΙΙΙ. Η διαμόρφωση του θεσμού του διαζυγίου κατά την ΑΚ 1438 16

IV. Φύση των κανόνων για το διαζύγιο/Κύρος
των συμφωνιών των συζύγων 21

Κεφάλαιο 2ο

Το δικαίωμα διάζευξης

Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία 25

Ι. Νομική φύση του δικαιώματος 26

ΙΙ. Γέννηση του δικαιώματος 29

ΙΙΙ. Άσκηση του δικαιώματος 29

IV. Απόσβεση του δικαιώματος 30

α. Γενικά περί των λόγων απόσβεσης 30

β. Οι λόγοι απόσβεσης 31

1. Γενικά 31

2. Ο θάνατος και η αφάνεια του δικαιούχου 31

3. Η παραίτηση από το δικαίωμα διάζευξης 32

4. Η συγγνώμη 33

5. Η συναίνεση του δικαιούχου 38

6. Η πάροδος χρόνου 39

V. Καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος διάζευξης 40

α. Γενικά περί της καταχρηστικής άσκησης του δικαιώματος 40

β. Έλεγχος για την καταχρηστική άσκηση δικαιώματος 43

1. Η καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος διάζευξης
από το άρθρο 1439 παρ. 1 ΑΚ 43

i. Συνέπειες από το διαζύγιο 43

ii. Συμφέρον του ενάγοντος από τη διατήρηση του γάμου 47

2. Η καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος διάζευξης
από το άρθρο 1439 παρ. 3 ΑΚ 48

γ. Η δικονομική μεταχείριση του άρθρου 281 ΑΚ:
Η ένσταση καταχρηστικής άσκησης του δικαιώματος 49

Κεφάλαιο 3ο

Η διαδικασία του διαζυγίου

Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία 53

Ι. Επισκόπηση δικαίου (προγενέστερου και ισχύοντος) - Η πνευματική
λύση του γάμου 55

ΙΙ. Η διαδικασία με αντιδικία 59

α. Διαδικασία των γαμικών διαφορών 59

β. Αρμοδιότητα 61

γ. Διεθνής δικαιοδοσία 63

δ. Διάδικοι 70

ε. Ικανότητα δικαστικής παράστασης - Δικαστική πληρεξουσιότητα 70

στ. Περιεχόμενο της αγωγής διαζυγίου 74

ζ. Αίτημα της αγωγής διαζυγίου 74

η. Προβολή ισχυρισμών 76

θ. Παρέμβαση 78

ι. Αποδεικτικά μέσα 79

ια. Ερημοδικία 83

ιβ. Κατάργηση της δίκης 85

ιγ. Απόφαση διαζυγίου (φύση-χαρακτηριστικά) 87

ιδ. Ειδικές ρυθμίσεις για τα ένδικα μέσα 91

ιε. Δεδικασμένο 93

1. Λειτουργία και έκταση δεδικασμένου 93

2. Δεδικασμένο από αλλοδαπή απόφαση 95

ΙΙΙ. Η διαδικασία του συναινετικού διαζυγίου 99

Κεφάλαιο 4ο

Οι λόγοι διαζυγίου (γενικά) 101

Κεφάλαιο 5ο

Το κατ’ αντιδικία διαζύγιο

Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία 105

Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις επί του συστήματος κλονισμού
της έγγαμης σχέσης κατ’ άρθρο 1439 ΑΚ 107

ΙΙ. Ο ισχυρός κλονισμός του γάμου (άρθρο 1439 παρ. 1 ΑΚ) 110

α. Προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 1439 παρ. 1 110

1. Κλονιστικό γεγονός 111

i. Έννοια – περιεχόμενο κλονιστικού γεγονότος 111

ii. Κατηγορίες κλονιστικών λόγων 115

2. Επέλευση ισχυρού κλονισμού από το κλονιστικό γεγονός 119

3. Το βάσιμα αφόρητο εξακολούθησης της έγγαμης σχέσης 121

β. Δικονομικά ζητήματα 123

ΙΙΙ. Τα μαχητά τεκμήρια του ισχυρού κλονισμού του γάμου
(άρθρο 1439 παρ. 2 ΑΚ) 126

α. Γενικά και δικονομικά θέματα 126

β. Τα επιμέρους μαχητά τεκμήρια κλονισμού 128

1. Διγαμία 128

2. Μοιχεία 130

3. Εγκατάλειψη 132

4. Επιβουλή της ζωής 135

5. Άσκηση ενδοοικογενειακής βίας 137

ΙV. Η διετής διάσταση ως τεκμήριο (αμάχητο) για τον κλονισμό 141

α. Περιεχόμενο και αιτιολογία άρθρου 1439 παρ. 3 ΑΚ 141

β. Προϋποθέσεις εφαρμογής της διάταξης 144

1. Έννοια διάστασης 144

2. Διετής διάσταση 149

γ. Δικονομικά ζητήματα 154

V. Το διαζύγιο λόγω αφάνειας 158

Κεφάλαιο 6ο

Το συναινετικό διαζύγιο

Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία 163

Ι. Ιστορική εξέλιξη του θεσμού του συναινετικού διαζυγίου
μέχρι το Ν 4509/2017 164

ΙΙ. Η διαμόρφωση του συναινετικού διαζυγίου υπό το καθεστώς
του Ν 4509/2017 166

ΙΙΙ. Οι προϋποθέσεις του συναινετικού διαζυγίου 168

α. Συμφωνία των συζύγων για τη λύση του γάμου 168

β. Συμφωνία για την επιμέλεια των ανήλικων τέκνων,
την επικοινωνία με αυτά και τη διατροφή τους 176

γ. Η συμβολαιογραφική πράξη λύσης του γάμου 180

δ. Η καταχώριση της συμβολαιογραφικής πράξης στο ληξιαρχείο 182

ε. Η πνευματική λύση του γάμου 183

IV. H αναγνώριση του συναινετικού διαζυγίου
στην ευρωπαϊκή έννομη τάξη 185

V. Οι αλλαγές στο συναινετικό διαζύγιο με τον Ν 4800/2021 186

α. Τα νομοθετικά κείμενα 186

β. Παρατηρήσεις στο άρθρο 1441 193

1. Το άυλο διαζύγιο 193

2. Οι συμφωνίες για τα ανήλικα τέκνα 195

Κεφάλαιο 7ο

Συνέπειες διαζυγίου

Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία 199

I. Γενικά για τις συνέπειες από το διαζύγιο 202

ΙΙ. Συνέπειες προσωπικού χαρακτήρα 202

ΙΙΙ. Συνέπειες περιουσιακού χαρακτήρα 204

α. Περιπτωσιολογία 204

β. Χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης 205

IV. Η διατροφή λόγω διακοπής της συμβίωσης - Η ρύθμιση
της χρήσης οικογενειακής στέγης 210

α. Η διατροφή κατά τη διάσταση των συζύγων 210

1. Γενικές παρατηρήσεις – Νομοθετικές ρυθμίσεις 210

2. Προϋποθέσεις χορήγησης διατροφής 210

3. Υπολογισμός - καταβολή διατροφής 213

4. Παύση της υποχρέωσης διατροφής 215

5. Δικονομικά θέματα 215

β. Η ρύθμιση της χρήσης οικογενειακής στέγης 218

1. Νομοθετική ρύθμιση – Έννοια οικογενειακής στέγης 218

2. Προϋποθέσεις της ΑΚ 1393 220

3. Οι συνέπειες από την παραχώρηση της οικογενειακής στέγης 221

4. Δικονομικά θέματα 223

V. Ειδικά η διατροφή των συζύγων μετά το διαζύγιο
(μεταγαμιαία διατροφή) 225

α. Γενικές παρατηρήσεις για τη διατροφή μετά το διαζύγιο 225

β. Οι προϋποθέσεις της διατροφής κατά το άρθρο 1442 ΑΚ 231

γ. Οι γενικές προϋποθέσεις της διατροφής 232

1. Απορία δικαιούχου 233

2. Ευπορία υποχρέου 237

δ. Οι ειδικές προϋποθέσεις της διατροφής 239

1. Αδυναμία άσκησης κατάλληλου επαγγέλματος λόγω ηλικίας ή υγείας 239

2. Αδυναμία άσκησης κατάλληλου επαγγέλματος λόγω επιμέλειας
ανηλίκου τέκνου 243

3. Αδυναμία εξεύρεσης κατάλληλης και σταθερής εργασίας
ή ανάγκη επαγγελματικής εκπαίδευσης 245

4. Λόγοι επιείκειας 248

ε. Το μέτρο και το περιεχόμενο της διατροφής 250

1. Το μέτρο της διατροφής 250

2. Το περιεχόμενο της διατροφής 252

στ. Ο χρόνος και ο τρόπος καταβολής της διατροφής 252

1. Ο χρόνος καταβολής της διατροφής 253

2. Ο τρόπος καταβολής της διατροφής 256

ζ. Η μεταβολή των όρων διατροφής και η εντεύθεν μεταρρύθμιση
της σχετικής δικαστικής απόφασης 257

η. Ο περιορισμός ή αποκλεισμός της διατροφής 258

θ. Η παύση του δικαιώματος διατροφής 263

ι. Δικονομικά και άλλα ειδικά θέματα διατροφής 267

1. Αξίωση παροχής πληροφοριών 267

2. Δικονομικά θέματα 270

VΙ. Η διατροφή των παιδιών μετά τη λύση του γάμου 276

α. Το δικαίωμα διατροφής του ανηλίκου τέκνου 276

β. Η από κοινού υποχρέωση των γονέων προς διατροφή
των ανηλίκων τέκνων τους 278

1. Χαρακτηριστικά της κοινής υποχρέωσης των γονέων 278

2. Η συνεισφορά των γονέων 282

γ. Το μέτρο και το περιεχόμενο της διατροφής 287

1. Σκοπός του άρθρου 1493 ΑΚ 287

2. Το μέτρο της διατροφής 288

3. Το περιεχόμενο της διατροφής 292

4. Ειδικά η ανάλογη διατροφή του ανηλίκου δικαιούχου - Η διατροφή
του ενηλίκου τέκνου 294

i. Ανατροφή 294

ii. Εκπαίδευση 295

δ. Μεταβολή των όρων διατροφής 300

ε. Δικονομικά θέματα 305

VIΙ. Η ρύθμιση της άσκησης γονικής μέριμνας μετά τη λύση του γάμου -
Η ρύθμιση του δικαιώματος επικοινωνίας (υπό το καθεστώς
πριν από τον Ν 4800/2021) 318

α. Εισαγωγικά 318

β. Οι προϋποθέσεις εφαρμογής του παλαιού άρθρου 1513 ΑΚ 322

γ. Η κατ’ ιδίαν δικαστική ρύθμιση της άσκησης γονικής μέριμνας 323

1. Το συμφέρον του τέκνου 323

2. Η γνώμη του τέκνου 333

3. Οι τρόποι ρύθμισης της άσκησης της γονικής μέριμνας 335

i. Ανάθεση της γονικής μέριμνας στον έναν γονέα 336

ii. Ανάθεση της γονικής μέριμνας και στους δύο γονείς από κοινού 340

iii. Κατανομή της άσκησης της γονικής μέριμνας μεταξύ των γονέων 341

iv. Ανάθεση της άσκησης της γονικής μέριμνας σε τρίτο 344

4. Το δικαίωμα επικοινωνίας του τέκνου με τον γονέα 345

5. Δικονομικά θέματα 356

Κεφάλαιο 7Α

Οι αλλαγές που επήλθαν στις συνέπειες του διαζυγίου ως προς
τα ανήλικα τέκνα με τον Ν 4800/2021 - Το νέο δίκαιο
της συνεπιμέλειας 369

Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία 370

Ι. Εισαγωγή 371

ΙΙ. Η ρύθμιση της επιμέλειας 371

α. Οι νέες διατάξεις 371

β. Η από κοινού άσκηση της επιμέλειας 373

γ. Ο κανόνας της κοινής άσκησης - ΑΚ 1513 374

δ. Η παρέκκλιση από την κοινή άσκηση - ΑΚ 1514 375

ε. Η άσκηση των αξιώσεων διατροφής - ΑΚ 1516 § 2 376

στ. Η διαφύλαξη της σχέσης με τον άλλο γονέα - ΑΚ 1518 § 4 377

ζ. Η εναλλασσόμενη επιμέλεια 377

η. Η πρόσφατη Νομολογία - Κριτικές παρατηρήσεις 379

ΙΙΙ. Το συμφέρον του τέκνου και τα κριτήρια του δικαστηρίου 383

ΙV. Σημαντικά ζητήματα επιμέλειας 385

V. Το δικαίωμα επικοινωνίας 390

α. Η παλαιά και η νέα διάταξη 390

β. Γενικά γνωρίσματα της νέας ρύθμισης 391

γ. Η Νομική φύση του δικαιώματος 391

δ. Το τεκμήριο επικοινωνίας 392

ε. Οι Συμφωνίες για την επικοινωνία 395

στ. Ο αποκλεισμός της επικοινωνίας και η κακή άσκηση
της γονικής μέριμνας 395

ζ. Επικοινωνία και διατροφή 395

η. Επικοινωνία με τρίτους 396

θ. Η αναγκαστική εκτέλεση της απόφασης που ρυθμίζει την επικοινωνία
μετά από τον Ν 4842/2021 397

1. Νομοθετικά κείμενα 397

2. Παρατηρήσεις 398

ι. Επιλογή νομολογίας για την επικοινωνία 399

VI. Κακή άσκηση γονικής μέριμνας 402

α. Νομοθετικά κείμενα 402

β. Η κακή άσκηση της γονικής μέριμνας - Οι νέες ενδεικτικές
περιπτώσεις του N 4800/2021 404

γ. Δικονομικά - Σχέση ανάθεσης και αφαίρεσης της γονικής μέριμνας 409

VII. Μεταβατικές διατάξεις του Ν 4800/2021 412

α. Νομοθετικά κείμενα 412

β. Η εφαρμογή στον πρώτο και δεύτερο βαθμό 413

γ. Η μεταρρύθμιση των συμφωνιών των γονέων 415

Κεφάλαιο 8ο

Η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα

Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία 417

Ι. Γενικά 420

ΙΙ. Νομική φύση, χαρακτηριστικά και λειτουργία της αξίωσης 421

ΙΙΙ. Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης 428

α. Λύση ή ακύρωση του γάμου ή συμπλήρωση τριετούς διάστασης 428

β. Αύξηση της περιουσίας του υπόχρεου συζύγου 431

γ. Συμβολή στην αύξηση της περιουσίας 444

δ. Αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ αύξησης και συμβολής 452

ΙV. Παραγραφή της αξίωσης 453

V. Κατάχρηση δικαιώματος 456

VI. Προστασία της αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα 457

α. Προστασία του δικαιούχου επί απαλλοτρίωσης των περιουσιακών
στοιχείων του υποχρέου 457

β. Υποθήκη 460

γ. Παροχή ασφάλειας 462

δ. Ασφαλιστικά μέτρα 464

VΙΙ. Δικονομικά θέματα 466

α. Διαδικασία 466

β. Αρμοδιότητα - Διεθνής δικαιοδοσία 468

γ. Η αγωγή από το άρθρο 1400 ΑΚ 471

δ. Απόδειξη 478

ε. Επιμέρους δικονομικά ζητήματα 480

VIΙΙ. Μεταβατικές διατάξεις 480

Υποδείγματα 483

I. Υποδείγματα αγωγών κατ’ αντιδικία διαζυγίου

A. Ισχυρός κλονισμός (ΑΚ 1439 § 1)

1. Λόγοι που αφορούν το πρόσωπο του εναγομένου (σκηνές ζηλοτυπίας,
προσβολή της προσωπικότητας) 487

2. Έννοια κλονιστικού γεγονότος 490

3. Παράβαση υποχρέωσης για συμβίωση από τον εναγόμενο (ΑΚ 1386) ως
κλονιστικό γεγονός και ταυτόχρονα ως λόγος διακοπής έγγαμης συμβίωσης
με εύλογη αιτία (ΑΚ 1391 § 1 - με αναγκαστική αποχώρηση της ενάγουσας
από τον συζυγικό οίκο) 494

4. Αντισυζυγική συμπεριφορά εκδηλούμενη σε διάπραξη οικονομικών
αδικημάτων στην επιχείρηση του άλλου συζύγου 497

5. Έκταση αναιρετικού ελέγχου ως προς την εφαρμογή της ΑΚ 1439 § 1 500

Β. Μαχητά τεκμήρια ισχυρού κλονισμού (ΑΚ 1439 § 2)

6. Διγαμία 505

7. Επιβουλή της ζωής με προπαρασκευαστική πράξη ή έστω
απρόσφορη απόπειρα 510

8. Επιβουλή της ζωής με παράλειψη 513

9. Άσκηση ενδοοικογενειακής βίας 516

Γ. Αμάχητο τεκμήριο ισχυρού κλονισμού (ΑΚ 1439 § 3)

10. Αποχώρηση από τη συζυγική οικία και εγκατάσταση σε άλλο μέρος 519

11. Η έννοια της διαστάσεως στην ΑΚ 1439 § 3 και η σχέση της
προς τη διακοπή της έγγαμης συμβίωσης στην ΑΚ 1391 § 1 522

12. Η διετής διάσταση στην ΑΚ 1439 § 3: πρόκειται για αμάχητο τεκμήριο
ισχυρού κλονισμού ή για αυτοτελή λόγο διαζυγίου; 526

Δ. Αφάνεια (ΑΚ 1440)

13. Αγωγή διαζυγίου λόγω αφάνειας κηρυχθείσης ένεκα εξαφάνισης
κατά την ύπαρξη κινδύνου ζωής 531

14. Αγωγή διαζυγίου λόγω αφάνειας κηρυχθείσης ένεκα απουσίας
πολύ καιρό
(τουλάχιστον 5 έτη) χωρίς ειδήσεις 534

ΙΙ. Υποδείγματα συμφωνητικού & πράξης συναινετικού διαζυγίου

15. Ιδιωτικό συμφωνητικό συναινετικής λύσης του γάμου 539

16. Συμβολαιογραφική πράξη συναινετικής λύσης γάμου 540

ΙΙI. Υποδείγματα αγωγής / αίτησης ασφαλιστικών μέτρων
για τη ρύθμιση της επιμέλειας τέκνων

17. Ενημέρωση για τη δυνατότητα προσφυγής στη διαμεσολάβηση 555

18. Αγωγή ανάθεσης αποκλειστικής επιμέλειας τέκνου –
καταβολής διατροφής 557

19. Προσκόμιση Πρακτικού Περάτωσης ΑΥΣ 569

20. Ασφαλιστικά μέτρα ανάθεσης επιμέλειας τέκνου – ρύθμισης
του δικαιώματος επικοινωνίας – καταβολής διατροφής 571

Αλφαβητικό Ευρετήριο 581

3

Εισαγωγή

Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία

Αϊδινλής Σ./Νικολού Γ., Τι θεμελιώνει το δίκαιο; Μια νομικο-φιλοσοφική ανάγνωση της ΑΠ 1428/2017 για το υποστατό των γάμων των ομοφύλων ζευγαριών υπό το πρίσμα του νομικού ερμηνευτισμού (legal interpretivism) ΤοΣ 2018, 293· Αλεξόπουλος, Γένεσις και εξέλιξις του γάμου. 1937· Ανδρουλιδάκη-Δημητριάδη, Κατευθυντήριες αρχές του σύγχρονου γάμου (συγκριτική επισκόπηση). 1989· Βιδάλης, Η συνταγματική διάσταση της εξουσίας στο γάμο και στην οικογένεια, 1996· Βουζίκας, Η έννοια του γάμου μετά το Ν 1329/1983, τιμ. τόμ. Μιχαηλίδη-Νουάρου, τ. Α΄. 1987, σελ. 175· Δασκαρόλης, Θέματα του τύπου συστάσεως του γάμου Αρμ 1991, 1· Δεληγιάννης, Το νέο σύστημα σύναψης του γάμου (Ν 1250/1982). 1982· Ευαγγελίδου - Τσικρικά Φ., Γάμος μεταξύ προσώπων του ιδίου φύλου: «Η υπόθεση της Τήλου» ως ένα παράδειγμα της μεθοδολογίας του ιδιωτικού δικαίου ΕφΑΔΠολΔ 2009, 1283· Καράσης, Γάμος και οικογένεια ως δικαιικοί θεσμοί. 1994· Κασιμάτης, Η νομική φύσις του γάμου, Επιστ. Επετ. Σχολής ΝΟΕ Πανεπ. Θεσσαλονίκης. 1932, 137· Ιδίου, Θρησκευτικός και πολιτικός γάμος ΕΕΝ 2,593· Κοτζάμπαση Α., Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου, έκδ. β΄, 2022· Κουμάντος, Πολιτικός γάμος που έγινε από Δήμαρχο άλλης περιφέρειας είναι ανυπόστατος (γνωμ.) ΕλλΔνη 1989, 1298· Κωστάρας, Ο συστατικός τύπος του γάμου ΕΕΝ 35, 200· Ιδίου, Σχέσις θρησκευτικού και πολιτικού γάμου ΕΕΝ 1990, 213· Μαρίνος Α., Γάμος Θρησκευτικός, Γάμος Πολιτικός, «Γάμος Ομοφυλοφίλων» ΕΔΔΔ 2011, 565· Νικολόπουλος Π., Το ανυπόστατο του γάμου ομόφυλων προσώπων. Με αφορμή τις ΠΠρΡοδ 114/2009 και 115/2009 ΝοΒ 2009, 1075· Παντελίδου Κ., Φύλο και έννομες σχέσεις - Κριτικές Παρατηρήσεις στο Ν 4491/2017 για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, ΝοΒ 2018, 3 επ.· Σταθόπουλος Μ., Μορφές ανισχύρου δικαιοπραξιών. Διαφοροποίηση βάσει εννοιών ή βάσει έννομων συνεπειών ΧρΙΔ 2013, 321· Σωτηρόπουλος, Το δικαίωμα στο γάμο: Η δικαστική αναζήτηση της ανυπόστατης απαγόρευσης ΝοΒ 2009, 2002· Τσιρακοπούλου Τ., Γάμος και Σύμφωνο Συμβίωσης Συνήγορος τ. 89/2012, 50· Τρωιάνος, Το δίκαιο του θρησκευτικού γάμου μετά το Ν 1250/1982 ΝοΒ 1982, 593· Τσιτσελίκης, Γάμος θρησκευτικός-πολιτικός Αρμ 36, 330· Φραγκίστας, Πολιτικός και θρησκευτικός γάμος, Νομικαί Μελέται ΙΙΙ, 1987, σελ. 1675.

4

Ι. Η έννοια του γάμου

  1. 1

Έννοια γάμου. Ο γάμος συνιστά μια ισόβια κοινωνία βίου δύο φυσικών προσώπων διαφορετικού φύλου[1], [2], που αναγνωρίζεται, ρυθμίζεται και προστατεύεται[3] από την έννομη τάξη[4], με την ένταξή της σε ιδιαίτερο νομικό καθεστώς που συνεπάγεται δικαιώματα

5

και υποχρεώσεις για αμφότερα τα μέρη[5]. Για να καταρτισθεί η σύμβαση του γάμου πρέπει να συντρέχουν ορισμένες προϋποθέσεις, να υπάρχει συμφωνία των μερών και η σχετική συμφωνία να περιβληθεί το θρησκευτικό ή πολιτικό τύπο[6].

  1. 2

Συστατικός τύπος. Κατ’ άρθρο 1367 παρ. 1 ΑΚ, «ο γάμος τελείται είτε με τη σύγχρονη δήλωση των μελλονύμφων ότι συμφωνούν σ’ αυτό (πολιτικός γάμος) είτε με ιερολογία από ιερέα της ανατολικής ορθόδοξης εκκλησίας ή από λειτουργό άλλου δόγματος ή θρησκεύματος γνωστού στην Ελλάδα». Εκτός από την τήρηση του τύπου ως συστατικό στοιχείο του γάμου, η διάταξη αυτή καθιερώνει το διαζευκτικό σύστημα κατά το οποίο ο γάμος πρέπει να γίνει είτε με τον πολιτικό είτε με τον θρησκευτικό τύπο. Πρόκειται για δύο ισότιμους και ισοδύναμους μεταξύ τους τύπους[7]. Αν τηρηθούν, λοιπόν, και οι δύο τύποι θα πρόκειται για ένα γάμο που τελέστηκε δύο φορές, δηλαδή με διπλό τύπο, που, όμως, μόνο ο χρονικά πρώτος ήταν συστατικός[8].

  1. 3

Ανυπόστατος γάμος. Ανυπόστατος, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1372 παρ. 2 ΑΚ, είναι ο γάμος που έγινε χωρίς να τηρηθεί καθόλου ένας από τους τύπους που προβλέπονται στο άρθρο 1367 ΑΚ. Έτσι, ανυπόστατος, σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, είναι ο γάμος που όταν λείπει εντελώς κάποιο ουσιώδες στοιχείο του «πραγματικού» του, δηλαδή κάποιο από τα στοιχεία της συστατικής του πράξης που είναι η συμφωνία των μελλονύμφων και ο συστατικός τύπος του γάμου[9]. Έλλειψη δε συστατικού τύπου υπάρχει όταν ο γάμος έχει γίνει από εντελώς αναρμόδιο υλικά όργανο[10]. Κύριο γνώρισμα του ανυπόστατου γάμου είναι ότι δεν παράγει έννομα αποτελέσματα, δηλαδή είναι νομικά ανύπαρκτος[11] όχι μόνο ως προς τους συζύγους αλλά και για τα τέκνα

6

τους. Η ανυπαρξία ως προς την επέλευση νομικών συνεπειών είναι αυτοδίκαιη[12], δηλαδή δεν χρειάζεται δικαστική απόφαση που να τη βεβαιώνει[13], και αθεράπευτη[14].

  1. 4

Άδεια γάμου. Πριν από την τέλεση του γάμου τόσο του θρησκευτικού όσο και του πολιτικού απαιτείται η έκδοση άδειας από την αρμόδια Αρχή (Δήμαρχος ή Πρόεδρος της Κοινότητας), προκειμένου να γίνει έλεγχος για τη συνδρομή των προϋποθέσεων τέλεσης του γάμου[15] και εντεύθεν την αποτροπή τέλεσης άκυρων γάμων. Προκειμένου να τελέσει γάμο αλλοδαπός, απαιτείται προσκομιδή βεβαίωσης από την οικεία προξενική αρχή ότι δεν υπάρχει κώλυμα αυτός να τελέσει γάμο[16].

  1. 5

Η απόδειξη του γάμου (: Η ληξιαρχική πράξη του γάμου). Ο κύριος τρόπος απόδειξης του γάμου είναι η ληξιαρχική πράξη γάμου, η οποία εκδίδεται βάσει της πράξης τέλεσης γάμου. Στη σύνταξη της πράξης αυτής πρέπει να προβαίνει μετά το πέρας της γαμήλιας τελετής ο αρμόδιος λειτουργός, δηλαδή ο ιερέας αν πρόκειται για θρησκευτικό γάμο (άρθρο 1367 παρ. 3 ΑΚ) ή ο Δήμαρχος ή Πρόεδρος της Κοινότητας αν ο γάμος τελέσθηκε με τον πολιτικό τύπο (άρθρο 1367 παρ. 2 ΑΚ). Η ληξιαρχική πράξη γάμου[17] αποδεικνύει μόνο την τέλεση του γάμου[18]. Κατά τη σύνταξη της ληξιαρχικής πράξης ο ληξίαρχος δεν ελέγχει το κύρος του γάμου[19], το οποίο εξάλλου δεν επηρεάζεται από τυχόν ελλείψεις ή ανακρίβειες της ληξιαρχικής πράξης[20]. Η απόδειξη από τη ληξιαρχική πράξη είναι σχετική, αφού μπορεί να ανατραπεί κατ’ άρθρο 12 παρ. 1 Ν 344/1976[21]. Επίσης έχει αποδεικτικό (και όχι συστατικό) χαρακτήρα η καταχώριση απόφασης στη ληξιαρχική πράξη του γάμου με την οποία ο γάμος λύεται λόγω διαζυγίου[22].

7

ΙΙ. Ο θρησκευτικός και ο πολιτικός γάμος

  1. 6

Ο θρησκευτικός γάμος. Προϋποθέσεις τέλεσης αυτού. Η διαδικασία του θρησκευτικού γάμου διέπεται κατ’ άρθρο 1367 παρ. 3 ΑΚ από τους κανόνες του δόγματος ή του θρησκεύματος, σύμφωνα με το οποίο γίνεται η ιεροτελεστία, υπό τον όρο οι κανόνες αυτοί να μην αντίθετοι στη δημόσια τάξη. Προϋπόθεση του θρησκευτικού τύπου του γάμου είναι η ιερολογία από ιερέα της ανατολικής ορθόδοξης εκκλησίας ή από λειτουργό άλλου δόγματος ή θρησκεύματος γνωστού στην Ελλάδα. Έτσι, θρησκευτικό γάμο μπορούν να τελέσουν όλοι οι Έλληνες ανεξαρτήτως δόγματος ή θρησκείας (και επομένως όχι μόνο οι Έλληνες ορθόδοξοι), αρκεί η θρησκεία να είναι γνωστή στην Ελλάδα[23], δηλαδή η διδασκαλία και η λατρεία της να είναι φανερές[24]. Περαιτέρω, από τη διάταξη του άρθρου 1367 ΑΚ συνάγεται ότι προϋπόθεση για τη νόμιμη υπόσταση γάμου μεταξύ προσώπων, που ανήκουν στην ανατολική ορθόδοξη Εκκλησία, είναι η ιερολογία από ορθόδοξο ιερέα, σύμφωνα με τη δογματική ορθόδοξη διδασκαλία[25].

  1. 7

Ο πολιτικός γάμος. Διαδικασία τέλεσής του. Η διαδικασία του πολιτικού γάμου διέπεται από τις διατάξεις των άρθρων 1367 παρ. 2 ΑΚ και 5, 6 του ΠΔ 391/1982. Την τελετή του γάμου διεξάγει καταρχήν ο τοπικά αρμόδιος Δήμαρχος ή Πρόεδρος της Κοινότητας. Αν όμως ο γάμος τελεσθεί στην περιφέρεια ενός Δήμου ή Κοινότητας από Δήμαρχο ή Πρόεδρο της Κοινότητας άλλης περιφέρειας, δεν επηρεάζεται το έγκυρο και το υποστατό αυτού, διότι η εν λόγω αρμοδιότητα αφενός δεν αποτελεί στοιχείο του πραγματικού του γάμου κατ’ άρθρο 1372 παρ. 2 ΑΚ και αφετέρου θα πρέπει να υπαχθεί στους κατ’ άρθρο 1372 παρ. 1 εδ. β΄ ΑΚ «άλλους όρους της τέλεσης» του γάμου που η έλλειψή τους δεν επηρεάζει το κύρος του[26]. Απαραίτητη για το κύρος του πολιτικού γάμου είναι η δήλωση των μελλονύμφων η οποία γίνεται σύμφωνα με τη διατύπωση του άρθρου 1367 παρ. 2 ΑΚ προς τον Δήμαρχο ή τον Πρόεδρο της Κοινότητας.

8

Κατά την ορθότερη γνώμη, η συντέλεση του πολιτικού γάμου επέρχεται μόλις δηλώσει τη συναίνεσή του και ο δεύτερος σύζυγος[27]. Η δήλωση αυτή αποτελεί και το μοναδικό συστατικό στοιχείο του πολιτικού γάμου. Αντίθετα, η μεταγενέστερη δήλωση του Δημάρχου ή του Προέδρου της Κοινότητας δεν έχει συστατικό χαρακτήρα, όπως και τα λοιπά στοιχεία της τελετής (π.χ. η παρουσία των μαρτύρων). Γι’ αυτόν τον λόγο, μπορούν να λείψουν χωρίς να επέρχεται ακυρότητα του γάμου[28].

  1. 8

Οι παλαιοί πολιτικοί γάμοι. Αναδρομική ισχυροποίηση και εξαιρέσεις. Πριν από την εισαγωγή του Ν 1250/1982 και την καθιέρωση του πολιτικού γάμου, οι τελεσθέντες στο εξωτερικό πολιτικοί γάμοι μεταξύ Ελλήνων Χριστιανών Ορθόδοξων ήταν ανυπόστατοι, καθώς η ιερολογία ήταν ουσιαστική προϋπόθεση που έπρεπε να τηρείται κατά το εφαρμοστέο ελληνικό δίκαιο και όταν ο γάμος λάμβανε χώρα στο εξωτερικό (παλαιό άρθρο 13 ΑΚ)[29]. Η μη αναγνώριση των γάμων αυτών είχε οδηγήσει στη δημιουργία μιας ειδικής κατηγορίας ανυπόστατων γάμων, των λεγόμενων «χωλών γάμων»[30]. Μετά την ισχύ του Ν 1250/1982 αναγνωρίσθηκε πλέον στην Ελλάδα ο πολιτικός γάμος (από τις 19.7.1982), με αποτέλεσμα να θεωρούνται πλέον έγκυροι όλοι οι γάμοι που λαμβάνουν τον πολιτικό τύπο οπουδήποτε και αν τελούνται[31]. Όσον αφορά το υποστατό των τελεσθέντων πριν από την ισχύ του Ν 1250/1982[32] στο εξωτερικό[33] πολιτικών γάμων Ελλήνων, η μεταβατική διάταξη του άρθρου 7 του Ν 1250/1982 έθεσε τις προϋποθέσεις εγκυροποίησης αναδρομικά[34] (και αυτοδίκαια)

9

των γάμων αυτών[35] με δύο όμως εξαιρέσεις: Η τέλεση από τον έναν σύζυγο άλλου έγκυρου γάμου[36] και η έκδοση αμετάκλητης απόφασης που αναγνωρίζει ότι ο γάμος είναι ανυπόστατος (άρθρο 7 παρ. 1 Ν 1250/1982). Η αναδρομική εγκυροποίηση των πολιτικών γάμων, που τελέσθηκαν πριν από την ισχύ του Ν 1250/1982 στο εξωτερικό επάγεται πλήρως τα προσωπικά και περιουσιακά αποτελέσματα του υποστατού γάμου, υπό την επιφύλαξη της μη τέλεσης νέου έγκυρου γάμου από τον ένα από τους συζύγους. Η αναδρομική όμως εγκυροποίηση του γάμου δεν συνεπάγεται και την ανατροπή αποτελεσμάτων που επήλθαν μέχρι το χρόνο έναρξης της ισχύος του ανωτέρω νόμου και αφορούν δικαιώματα προστατευόμενα από το Σύνταγμα[37].

ΙΙΙ. Ο άκυρος και ακυρώσιμος γάμος

  1. 9

Οι λόγοι ακυρότητας. Κατά την πρόβλεψη του άρθρου 1372 παρ. 1 ΑΚ, «άκυρος είναι μόνο ο γάμος που έγινε κατά παράβαση των άρθρων 1350 έως 1352, 1354[38], 1356, 1357 και 1360». Οι περιπτώσεις αυτές αναφέρονται περιοριστικά, οπότε αποκλείεται η αναγνώριση άλλων λόγων ακυρότητας πέραν των προβλεπόμενων στην εν λόγω διάταξη[39]. Συγκεκριμένα, οι παραπάνω διατάξεις περιέχουν τους εξής λόγους ακυρότητας: την έλλειψη των θετικών προϋποθέσεων για τη σύναψη γάμου, την ύπαρξη κωλύματος για τον γάμο, την έλλειψη πλήρους συμφωνίας των μελλόνυμφων και τη μη αυτοπρόσωπη και ανεπιφύλακτη δήλωση της βούλησης για γάμο. Κρίσιμος χρόνος ως προς τη διαπίστωση ύπαρξης λόγου ακυρότητας είναι ο χρόνος τέλεσης του γάμου[40].

  1. 10

Ο εικονικός και ο λευκός γάμος. Εικονικός χαρακτηρίζεται ο γάμος που τελείται για λόγους που δεν συμβιβάζονται με την ηθικά και νομικά αναγνωρισμένη φύση του γάμου, όπως είναι οι φορολογικοί, οι κοινωνικοί, οι οικονομικοί κ.λπ. λόγοι[41]. Η εικονικότητα αυτή ενυπάρχει στη διαπίστωση εκούσιας διάστασης ανάμεσα στις δηλώσεις των μελλονύμφων προς τον αρμόδιο λειτουργό ότι επιθυμούν τον γάμο και

10

στις βουλήσεις τους ότι δεν επιθυμούν τον γάμο[42]. Σύμφωνα με την κρατούσα (και ορθότερη) άποψη[43], κατ’ εξαίρεση του κανόνα από το άρθρο 138 ΑΚ για την ακυρότητα της εικονικής δικαιοπραξίας, η εικονικότητα δεν επιδρά στο κύρος του γάμου, ο οποίος έτσι παραμένει έγκυρος. Λευκός είναι ο γάμος που τελείται με κίνητρα αθέμιτα και επιλήψιμα, χωρίς όμως να επηρεάζεται η εγκυρότητά του, με αποτέλεσμα να παράγει κανονικά όλα τα αποτελέσματά του[44].

  1. 11

Ακυρωσία γάμου. Ο γάμος είναι ακυρώσιμος όταν συντρέχουν οι εξής δύο λόγοι: α) η πλάνη σχετικά με την ταυτότητα του άλλου συζύγου (άρθρο 1374 ΑΚ), β) η παράνομη ή ανήθικη απειλή (άρθρο 1375 ΑΚ). Ο ακυρώσιμος γάμος παράγει όλα τα έννομα αποτελέσματά του, τα οποία αίρονται αναδρομικά αν ακυρωθεί με αμετάκλητη δικαστική απόφαση.

  1. 12

Η κήρυξη της ακυρότητας ή η ακυρωσία γάμου με δικαστική απόφαση. Σε αντίθεση με τον ανυπόστατο γάμο[45], τόσο ο άκυρος όσο και ο ακυρώσιμος γάμος λειτουργούν κανονικά, αναπτύσσοντας τα πλήρη έννομα αποτελέσματα ενός έγκυρου γάμου μέχρι να ακυρωθούν αμετάκλητα με δικαστική απόφαση[46] (βλ. άρθρα 1376, 1381 ΑΚ)[47]. Σύμφωνα με την κρατούσα άποψη, η απόφαση αυτή έχει αναγνωριστικό χαρακτήρα, διότι απλώς διαπιστώνει και απαγγέλει την ακυρότητα του γάμου που υπάρχει ήδη από τον χρόνο τέλεσής του[48]. Επίσης, από αυτή προκύπτει δεδικασμένο που ισχύει υπέρ και κατά πάντων[49].

11

  1. 13

Αναδρομική άρση των αποτελεσμάτων του γάμου. Με την έκδοση της αμετάκλητης απόφασης για την ακύρωση του άκυρου ή του ακυρώσιμου γάμου τα αποτελέσματα αυτού αίρονται αναδρομικά (ex tunc), δηλαδή η άρση του γάμου ανατρέχει στον χρόνο σύστασής του[50]. Πρόκειται για έναν κανόνα με εξαιρέσεις, αφού ορισμένα αποτελέσματα δεν επηρεάζονται, ενώ άλλα αίρονται μόνο για το μέλλον (ex tunc)[51]. Κατά βάση ο κανόνας αυτός εφαρμόζεται μόνο στο εξ αδιαθέτου κληρονομικό δικαίωμα και στο δικαίωμα στη νόμιμη μοίρα[52]. Τα αποτελέσματα του άκυρου ή ακυρώσιμου γάμου που ακυρώθηκε κατ’ εξαίρεση παραμένουν σε κάποιες περιπτώσεις. Συγκεκριμένα, διατηρούνται μετά την ακύρωση του γάμου η ιδιότητα του παιδιού που γεννήθηκε σε γάμο (άρθρο 1382 ΑΚ)[53], η συγγένεια που δημιουργήθηκε από τον γάμο (αγχιστεία – άρθρο 1464 εδ. β΄ ΑΚ)[54], καθώς και η ισχύς των δικαιοπραξιών που κατάρτισαν οι σύζυγοι με καλόπιστους τρίτους (άρθρο 1385 ΑΚ). Ακόμη διατηρείται η αναστολή της παραγραφής των αξιώσεων μεταξύ των συζύγων για το χρονικό διάστημα του γάμου (άρθρο 256 ΑΚ).

  1. 14

Ο νομιζόμενος γάμος. Ειδική περίπτωση όπου διασπάται η αρχή της αναδρομικής ενέργειας της ακύρωσης του γάμου είναι ο νομιζόμενος γάμος. Συγκεκριμένα, κατά το άρθρο 1383 παρ. 1 ΑΚ, «αν κατά την τέλεση του γάμου αγνοούσαν την ακυρότητα και οι δύο σύζυγοι ή την αγνοούσε ο ένας μόνο απ’ αυτούς, η ακύρωση ενεργεί ως προς αυτούς ή αυτόν που την αγνοούσε μόνο για το μέλλον». Από τη διάταξη αυτή προκύπτει ότι νομιζόμενος είναι ο γάμος όταν αγνοούσαν ότι τέλεσαν άκυρο γάμο και οι δύο σύζυγοι ή ο ένας μόνο από αυτούς. Κατά την ορθότερη γνώμη, ο σύζυγος που επικαλείται και επιδιώκει την εφαρμογή του άρθρου 1383 παρ. 1 ΑΚ, πρέπει και να αποδείξει την καλή πίστη του[55]. Βασικό αποτέλεσμα του νομιζόμενου γάμου είναι ότι δεν αίρεται αναδρομικά το κληρονομικό δικαίωμα του καλόπιστου συζύγου, όταν ο άλλος σύζυγος αποβιώνει πριν από την ακύρωση του γάμου[56]. Επίσης, ειδική προστασία παρέχεται στον σύζυγο που αγνοούσε την ακυρότητα του γάμου ή που αναγκάστηκε στην τέλεσή του υπό το κράτος απειλής, με τη διάταξη του άρθρου 1383 παρ. 2 ΑΚ.

1. Αν και από τη διατύπωση του νόμου δεν προκύπτει η προϋπόθεση αυτή ρητά, προφανώς θεωρήθηκε αυτονόητο, δεδομένου ότι στο ισχύον δίκαιο δεν γίνεται αναφορά σε γάμο ομόφυλων προσώπων. Βλ. σχετικά ΠΠρΡοδ 115/2009 ΕφΑΔΠολΔ 2009, 690, ΠΠρΡόδ 114/2009 ΧρΙΔ 2009, 617 (παρατ. Παπαχρίστου Θ.-Κ., Παπαζήση Θ.), ΝοΒ 2009, 1118, Αρμ 2009, 1687 (παρατ. Κουμάνη), ΕφΑΔΠολΔ 2009, 690, ΕΠολΔ 2010, 101 (παρατ. Ευαγγελίδου-Τσικρικά), ΕφΔωδ 83/2011 ΔΕΝ 2011,799, ΕγκΕισΑΠ 5/2008 ΕφΑΔΠολΔ 2008, 1073, Αν δεν υπάρχει η διαφορά αυτή, ο γάμος είναι ανυπόστατος (έτσι και ΑΠ 1428/2017 ΕφΑΔΠολΔ 2018, 170, Δεληγιάννης Ι., Οικογενειακό Δίκαιο Ι, 1988, σελ. 96, Γεωργιάδης Απ., Οικογενειακό Δίκαιο, 2η έκδ. 2017, σελ. 56, Παπαχρίστου Θ., Οικογενειακό Δίκαιο, 2014, σελ. 37, Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., Οικογενειακό Δίκαιο τ. Ι, 8η έκδ., 2021, σελ. Κεφ. Γ΄ Ι 2α΄, σελ. 64, Παντελίδου Κ., Φύλο και έννομες σχέσεις – Κριτικές παρατηρήσεις στο Ν 4491/2017 για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου ΝοΒ 2018, 5, 6, Ευαγγελίδου-Τσικρικά Ε., Γάμος μεταξύ προσώπων του ιδίου φύλου: «Η υπόθεση της Τήλου» ως ένα παράδειγμα της μεθοδολογίας του ιδιωτικού δικαίου ΕφΑΔΠολΔ 2009, 1284, Νικολόπουλος Π., Το ανυπόστατο του γάμου ομοφύλων προσώπων ΝοΒ 2009, 1075, αντίθετα Βιδάλης, Η συνταγματική διάσταση της εξουσίας στο γάμο και στην οικογένεια, 1996, σελ. 72 επ.). Περαιτέρω, κρίθηκε ότι η εκ μέρους του Εισαγγελέας άσκηση αγωγής αναγνωρίσεως της ανυπαρξίας γάμου μεταξύ προσώπων του ιδίου φύλου δεν αποτελεί επέμβαση στην ιδιωτική ζωή των προσώπων αυτών, αλλά προβλεπόμενη από το νόμο διαδικαστική ενέργεια αυτού, αποτελούσα μέτρο αναγκαίο για την προστασία της ηθικής (ΕφΔωδ 83/2011 ΔΕΝ 2011,799, ΠΠρΡοδ 114/2009, ό.π.). Πάντως δεν επιβάλλεται από την ΕΣΔΑ υποχρέωση των κρατών για πρόβλεψη δικαιώματος γάμου των ομόφυλων (βλ. ΕΔΔΑ, υπόθ. Chapin και Charpentier κατά Γαλλίας, 9.6.2016 ΝοΒ 2017, 738), γεγονός που επισημαίνεται έμμεσα και στην ΑΠ 1428/2017, ό.π., όπου γίνεται δεκτό ότι αν και η νομολογία του ΕΔΔΑ τάσσεται υπέρ της διευρύνσεως της οικογένειας και μεταξύ των ομοφύλων (βλ. ΕΔΔΑ, υπόθ. Taddeuci και MacCall κατά Ιταλίας, 30.6.2016, ΝοΒ 2017, 740), δεν επιτάσσει και τον
τρόπο με τον οποίο θα πραγματωθεί η διεύρυνση αυτή (π.χ. με το σύμφωνο συμβίωσης – βλ. Παντελίδου Κ., ό.π., 6). Ήδη με το Ν 4356/2015 το σύμφωνο συμβίωσης επεκτάθηκε και στα ομόφυλα ζευγάρια (βλ. άρθρο 1: Η συμφωνία δύο ενήλικων προσώπων, ανεξάρτητα από το φύλο τους, με την οποία ρυθμίζουν τη συμβίωσή τους (σύμφωνο συμβίωσης) καταρτίζεται αυτοπροσώπως με συμβολαιογραφικό έγγραφο. [...]). Επισημαίνεται ότι κατ’ άρθρο 3 παρ. 3 Ν 4491/2017 για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, προϋπόθεση για τη διόρθωση του καταχωρισμένου φύλου είναι το αιτούν πρόσωπο να μην είναι έγγαμο (βλ. σε Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π., σελ. 64-65).

2. Κατά την ΕγκΕισΑΠ 5/2008 ΕφΑΔΠολΔ 2008, 1073, στην περίπτωση εμφανίσεως ενώπιον του Δημάρχου ατόμων του ιδίου φύλου (ομοφυλοφίλων), προκειμένου να δηλώσουν ότι συμφωνούν στην τέλεση γάμου, ο Δήμαρχος οφείλει να μη δεχθεί τέτοια δήλωση, παραβιάζοντας στην αντίθετη περίπτωση το καθήκον του, ενώ περαιτέρω δεν είναι επιτρεπτή η καταχώριση από τον ληξίαρχο στα οικεία βιβλία του ληξιαρχείου βεβαιώσεως του Δημάρχου περί τελέσεως γάμου μεταξύ ομοφυλοφίλων. Έτσι και η ΠαραγγΕισΑΠ 2223/2008 ΕφΑΔΠολΔ 2008, 1074.

3. Ο γάμος προστατεύεται και συνταγματικά, με τη διάταξη του άρθρου 21 παρ. 1 Συντ. (: «Η οικογένεια, ως θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους, καθώς και ο γάμος, η μητρότητα και η παιδική ηλικία τελούν υπό την προστασία του Κράτους»). Βλ. σχετικά σε Μπεσίλα-Βήκα, Η συνταγματική κατοχύρωση των δικαιωμάτων σύναψης γάμου και ίδρυσης οικογένειας. 1989.

4. Δεληγιάννης Ι., Οικογενειακό Δίκαιο ΙΙ, Συζυγικές σχέσεις – Διαζύγιο, 1987, σελ. 231.

5. Θεράπου Σ., εις Καράκωστα Ι., Αστικός Κώδικας, Ερμηνεία – Σχόλια – Νομολογία, τ. 8Α, 2011, άρθρο 1350, σελ. 76, αρ. 1, Τριάντος Ν., Αστικός Κώδικας, Ερμηνεία κατ’ άρθρο, τ. ΙΙ, 4η έκδ., 2018, άρθρο 1350, αρ. 1, Γεωργιάδης Απ./Σταθόπουλος Μ., Αστικός Κώδικας, τ. VII, 2007, σελ. 53, Βαθρακοκοίλης Β., ΕΡΝΟΜΑΚ, τ. Ε΄, Οικογεν. Δίκαιο, 2004, σελ. 57.

6. Βούλγαρη Κ., σε Καράκωστα Ι., Αγωγές και Αιτήσεις Αστικού Δικαίου, εκδ. 2η, 2011, σελ. 532, αρ. 2.

7. Τρωιάνος Σ., Το δίκαιο του θρησκευτικού γάμου μετά τον Ν 1250/1982 ΝοΒ 30, 593, Τσιτσελίκης, Γάμος θρησκευτικός-πολιτικός Αρμ 36, 330. Κριτική του διαζευκτικού συστήματος από Σταθόπουλο Μ./Σταμπέλου Χ., σε Γεωργιάδη Απ./Σταθόπουλο Μ., Αστικός Κώδικας, Οικογενειακό Δίκαιο (άρθρα 1346-1504), τ. VII, έκδ. β΄, 2007, 100-102, ΜΠρΠατρ 301/2017 ΕλλΔνη 2018, 857, ΜΠρΞάνθης 1623/2003 Αρμ 2004, 366 (παρατ. Κοτζάμπαση Α.).

8. ΠΠρΑθ 1485/2011 ΝΟΜΟΣ.

9. Βλ. εκτενή παράθεση των περιπτώσεων αυτών που στοιχειοθετούν τον ανυπόστατο γάμο, σε Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π., Κεφ. Δ΄ ΙΙ, σελ. 110 επ.

10. Βλ. από τη νομολογία σχετικά ΑΠ 608/2011 ΝΟΜΟΣ: Ανυπόστατος γάμος μεταξύ Έλληνα και Αλβανού υπηκόου που τελέστηκε από Αλβανό πρόξενο και δη αναρμόδιο όργανο προς τέλεση τέτοιων γάμων, ΠΠρΑθ 1544/2014 ΝΟΜΟΣ: Παράλειψη προσκόμισης από τους διαδίκους του κειμένου του ισχύοντος πακιστανικού μουσουλμανικού δόγματος που προσδιορίζει τις προϋποθέσεις, τον λειτουργό του μουσουλμανικού δόγματος ο οποίος ιερολογεί τον γάμο και το τελετουργικό της έγκυρης τέλεσης γάμου.

11. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π., σελ. 113 , Θεράπου Σ., σε Καράκωστα Ι., ό.π., σελ. 117, αρ. 7.

12. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π., Κεφ. Δ΄ ΙΙ, σελ. 113.

13. Ωστόσο υπάρχει δυνατότητα άσκησης αναγνωριστικής αγωγής από οποιονδήποτε έχει έννομο συμφέρον (βλ. Γεωργιάδη Απ., σε Γεωργιάδη Απ./Σταθόπουλο Μ., ό.π., σελ. 127, αρ. 31, ιδίου, Οικογενειακό Δίκαιο, ό.π., σελ. 85, Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π., σελ. 112, Παπαχρίστου Θ., ό.π., σελ. 53, ΕφΑθ 5169/1990 ΕλλΔνη 33, 155, ΕφΑθ 1103/1972 ΝοΒ 1972, 933, ΕφΘεσ 537/1967 Αρμ 22, 203).

14. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π., Κεφ. Δ΄ ΙΙ, σελ. 114.

15. Οι προϋποθέσεις αυτές προβλέπονται από τα άρθρα 1350 - 1360 ΑΚ.

16. ΠΠρΑθ 243/2013 ΝΟΜΟΣ.

17. Τα στοιχεία που περιέχει η ληξιαρχική πράξη γάμου, προβλέπονται από το άρθρο 31 Ν 344/1976, όπως αντικαταστάθηκε από το άρθρο 4 παρ. 9 του Ν 4144/2013 (ΦΕΚ Α΄ 88/18.4.2013).

18. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π., Κεφ. Γ΄ ΙΙ 1 β δδ, σελ. 102, Γεωργιάδης Απ., σελ. 80, Σταθόπουλος Μ./Σταμπέλου Χ., σε Γεωργιάδη Απ./Σταθόπουλο Μ., ό.π., σελ. 108, αρ. 25, ΕφΑθ 140/1987 ΕλλΔνη 29, 146.

19. Σταθόπουλος Μ./Σταμπέλου Χ., σε Γεωργιάδη Απ./Σταθόπουλο Μ., ό.π., όπου επισημαίνεται ότι μόνο το δικαστήριο μπορεί να ελέγχει τους λόγους ακυρότητας ή ακυρωσίας του γάμου. Βλ. και Γεωργιάδη Απ., ό.π., σελ. 80.

20. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π.

21. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π.

22. ΠΠρΗρακλ 58/2002 ΝΟΜΟΣ.

23. Βλ. σχετικά και ΣτΕ Ολ 2015, 2016/1975 Αρμ 1987, 242, ΕφΑθ 1843/1987 ΝοΒ 35, 782, ΕλλΔνη 28, 1115, ΠΠρΑθ 2772/2013 ΝΟΜΟΣ.

24. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π., Κεφ. Γ΄ ΙΙ 1 β γγ 3, σελ. 99, Σταθόπουλος Μ./Σταμπέλου Χ., σε Γεωργιάδη Απ./Σταθόπουλο Μ., Αστικός Κώδικας, Οικογενειακό Δίκαιο (άρθρα 1346-1504), τ. VII, έκδ. β΄, 2007, άρθρο 1367, σελ. 103-104, αρ. 16, Κουμάντος Γ., Οικογενειακό Δίκαιο Ι, σελ. 63, Τρωιάνος Σ., Το δίκαιο του θρησκευτικού γάμου μετά το Ν 1250/1982 ΝοΒ 1982, 593, βλ. από τη νομολογία σχετικά ΕφΑθ 5018/2011 ΕλλΔνη 2012, 482.

25. ΣτΕ Ολ 2015, 2016/1975 Αρμ 1987, 242, ΠΠρΘεσ 3164/1980 Αρμ 35, 382, ΠΠρΤρικ 125/1977 ΑρχΝ 33, 262, ΕλλΔνη 23, 341, ΕΕΝ 53, 69. Βλ. σχετικά και ΕφΑθ 657/1981 ΑρχΝ ΛΒ΄, 171.

26. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π., Κεφ. Γ΄ ΙΙ 1 β γγ 2, σελ. 97-98, Σταθόπουλος Μ./Σταμπέλου Χ., σε Γεωργιάδη Απ./Σταθόπουλο Μ., ό.π., σελ. 102-103, αρ. 15, υποσημ. 9, Γεωργιάδης Ν. σε ­Γεωργιάδη Απ. ΣΕΑΚ, άρθρο 1367, αρ. 9. Έτσι οι ΑΠ 547/1990 ΕΕΝ 1991, 117, ΠΠρΑθ 6349/1988 ­ΕλλΔνη 1989, 1383. Κατά τη ΣτΕ 21780/2004 (Συνήγορος 49/2005, 78, Digesta 2005, 152) δεν είναι ανυπόστατος ο γάμος που τελέσθηκε από λειτουργό που φέρει μεν την απαραίτητη ιδιότητα και ενεργεί κατά τα αναγκαία εξωτερικά χαρακτηριστικά της άσκησης του λειτουργήματός του, αλλά είναι απλώς κατά τόπον ή καθ’ ύλην αναρμόδιος, δυνάμει ειδικού κανόνα εσωτερικής οργάνωσης του αντίστοιχου κλάδου. Αντίθετα η ΕφΑθ 696/1989 ΕλλΔνη 1989, 1372, ΑρχΝ 1989, 128, καθώς και οι Γεωργίου/Κατράς, Ο πολιτικός γάμος (ερμηνεία του Ν 1250/1982 και του ΠΔ 391/1982) ΑρχΝ 1982, 196, Κουμάντος Γ., Πολιτικός γάμος που έγινε από Δήμαρχο άλλης περιφέρειας είναι ανυπόστατος (γνωμ.) ΕλλΔνη 1989, 1298-1299.

27. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π., Κεφ. Γ΄ ΙΙ βγγ 2, σελ. 96, Σταθόπουλος Μ./Σταμπέλου Χ., σε Γεωργιάδη Απ./Σταθόπουλο Μ., ό.π., σελ. 102-103, αρ. 15, Καρακατσάνης Ι., Πολιτικός γάμος με δήλωση της συμφωνίας των μελλονύμφων ενώπιον αναρμοδίου κατά τόπο Δημάρχου ή Προέδρου Κοινότητας Αρμ 1990, 815, 819.

28. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π.

29. Σταθόπουλος Μ./Σταμπέλου Χ., σε Γεωργιάδη Απ./Σταθόπουλο Μ., ό.π., σελ. 98-99, αρ. 3.

30. Χωλοί ήταν οι γάμοι που ήταν ισχυροί σε μια πολιτεία, ενώ σε άλλη ήταν ανυπόστατοι, όπως ακριβώς συνέβαινε και με τους γάμους που στην Ελλάδα θεωρούνταν ανυπόστατοι και στη χώρα τέλεσής τους υποστατοί (Θεράπου Σ., σε Καράκωστα Ι., ό.π., σελ. 104, αρ. 6, υποσημ. 6).

31. Βλ. από τη νομολογία σχετικά ΜΠρΠατρ 301/2017 ΕλλΔνη 2018, 857.

32. Η ρύθμιση του άρθρου 7 παρ. 1 Ν 1250/1982, όπως διατυπώνεται σε αυτή ρητά, καλύπτει τους πολιτικούς γάμους του εξωτερικού που τελέστηκαν πριν από τη δημοσίευση του Ν 1250/1982, παρά τη γενική ρύθμιση του άρθρου 8 του ίδιου νόμου, που ορίζει ότι η ισχύς του νόμου αυτού αρχίζει ένα μήνα μετά τη δημοσίευση του ΠΔ 391/1982, δηλαδή στις 18.7.1982. Επομένως, στη ρύθμιση του άρθρου 7 παρ. 1 Ν 1250/1982 εμπίπτουν και οι τελεσθέντες στην αλλοδαπή πολιτικοί γάμοι μεταξύ 7.4 και 18.7.1982 (Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π., σελ. 106). Σύμφωνα όμως με την ΑΠ 71/1985 ΕλλΔνη 1985, 1115, ΑρχΝ 1985, 392, ΑρχΝ 1986, 10, ο πολιτικός γάμος Έλληνα που έγινε στο εξωτερικό, θεωρείται έγκυρος και στην Ελλάδα μετά τις 18.7.1982 και αναδρομικά από τότε που έγινε (άρθρο 7 Ν 1250/1982), οπότε τα παιδιά που προήλθαν από τέτοιο γάμο θεωρούνται γνήσια μετά τις 18.7.1982.

33. Η σχετική ισχυροποίηση αφορά μόνο τους γάμους εκείνους που πραγματοποιήθηκαν στο εξωτερικό και όχι στην Ελλάδα. Οι πραγματοποιούμενοι στην Ελλάδα γάμοι εξακολουθούν να είναι ανυπόστατοι (βλ. περισσότερα σε Ματθία Στ., Δύο ζητήματα από τη μεταρρύθμιση του Οικογενειακού μας Δικαίου, τιμητ. τομ. Μιχαηλίδη-Νουάρου, τ. Β΄, 1987, σελ. 265 επ.).

34. Ως προς την αναδρομική θεώρηση ως υποστατών των γάμων αυτών βλ. ΑΠ 1181/1991 ΕλλΔνη 33, 817, ΕΕΝ 1992, 713.

35. Από τη νομολογία βλ. σχετικά ΑΠ 1258/1986 ΝοΒ 35, 913, ΑΠ 71/1985 ΑρχΝ 37, 10, ΕφΑθ 5623/2007 ΕλλΔνη 2009, 196, ΕφΑθ 7486/1983 ΕλλΔνη 25, 918, ΜΕφΘεσ 1273/2013 ΕλλΔνη 2015, 159.

36. Βλ. σχετικά ΑΠ 23/2012 ΝΟΜΟΣ.

37. ΕφΑθ 6492/1991 ΕλλΔνη 33, 366.

38. Μετά το άρθρο 14 του Ν 4356/2015 («Σύμφωνο Συμβίωσης, άσκηση δικαιωμάτων, ποινικές και άλλες διατάξεις», ΦΕΚ Α΄ 181/24.12.2015) ελήφθη υπόψη η περίπτωση κωλύματος γάμου από σύμφωνο συμβίωσης. Ως αποτέλεσμα, η ΑΚ 1354 τροποποιήθηκε ως εξής: «Εμποδίζεται η σύναψη γάμου πριν λυθεί ή ακυρωθεί αμετάκλητα ο γάμος που υπάρχει, καθώς και πριν λυθεί ή ακυρωθεί με αμετάκλητη δικαστική απόφαση το σύμφωνο συμβίωσης που συνδέει τον ένα μελλόνυμφο με τρίτον».

39. Γεωργιάδης Απ., σε Γεωργιάδη Απ./Σταθόπουλο Μ., ό.π., άρθρο 1372, σελ. 119, αρ. 5, Θεράπου Σ., σε Καράκωστα Ι., ό.π., σελ. 116, αρ. 2.

40. Γεωργιάδης Απ., σε Γεωργιάδη Απ./Σταθόπουλο Μ., ό.π., άρθρο 1372, σελ. 119, αρ. 4.

41. Θεράπου Σ., σε Καράκωστα Ι., ό.π., σελ. 119, αρ. 14.

42. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π., 8η έκδ., κεφ. Γ΄ ΙΙ 1 α , σελ. 84.

43. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π., Κουμάντος Γ., ό.π., σελ. 45, Γεωργιάδης Απ., Γενικές Αρχές Αστικού Δικαίου, Μιχαηλίδης-Νουάρος, Οικογενειακόν Δίκαιον, 1977, σελ. 54, Καρύμπαλη-Τσίπτσιου, Η ακυρότητα λόγω εικονικότητας, 1998, σελ. 130, ΠΠρΑθ 759/2012 ΝΟΜΟΣ, αντίθετα Καρακατσάνης Ι., Η υπογραφή του ιδιωτικού εγγράφου από τον αντιπρόσωπο, σελ. 76, σημ. 21.

44. Θεράπου Σ., σε Καράκωστα Ι., ό.π., σελ. 119, αρ. 15, Βαθρακοκοίλης Β., ΕΡΝΟΜΑΚ, τ. ε΄, Οικογ. Δίκαιο, 2004, σελ. 69. Βλ. σχετικά ΕφΑθ 976/1996 ΕλλΔνη 1996, 1618.

45. Ο ανυπόστατος γάμος δεν υφίσταται από την αρχή και επομένως δεν χρειάζεται δικαστική απόφαση για να εξαφανισθεί. Δεν αποκλείεται όμως η άσκηση αναγνωριστικής αγωγής που διαπιστώνει την ανυπαρξία του (Θεράπου Σ., σε Καράκωστα Ι., ό.π., άρθρο 1376, σελ. 132, αρ. 1).

46. Κατ’ άρθρο 592 παρ. 1 περ. β΄ ΚΠολΔ (όπως ισχύει μετά το Ν 4331/2015), οι διαφορές που αφορούν την ακύρωση του γάμου δικάζονται με την ειδική διαδικασία των γαμικών διαφορών των άρθρων 592-613 ΚΠολΔ.

47. Βλ. από τη νομολογία σχετικά ΜΕφΑθ 2524/2018 ΤΝΠ QUALEX, ΠΠρΑθ 314/2012 ΝΟΜΟΣ, ΜΠρΑθ 116/2019 ΤΝΠ QUALEX: Η παρά την ύπαρξη γάμου, τέλεση άλλου, δεύτερου ενός από τους συζύγους, γάμου, ως συνέπεια έχει την ακυρότητα του δεύτερου γάμου, ανεξάρτητα από το αν ο δίγαμος είναι καλόπιστος ή όχι όσον αφορά στον πρώτο γάμο. Η ακυρότητα όμως, η οποία είναι απόλυτη, δεν εμποδίζει την επέλευση των αποτελεσμάτων του δεύτερου γάμου, αφού για την ακύρωσή του απαιτείται αμετάκλητη δικαστική απόφαση που έχει αναδρομική ανατρεπτική ενέργεια.

48. Γεωργιάδης Απ., σε Γεωργιάδη Απ./Σταθόπουλο Μ., ό.π., άρθρο 1376, σελ. 137, αρ. 5, Κουμάντος Γ., ό.π., σελ. 99, Ράμμος, ΕρμΑΚ, άρθρο 1376, αρ. 15, Ροϊλός/Κουμάντος, ό.π., άρθρο 1377, αρ. 5, ΕφΑθ 1757/1975 ΝοΒ 23, 1183, ΕφΘεσ 482/1952 Αρμ 7, 38, ΕΕΝ 22, 130, ΠρΚαβ 457/1959 ΑρχΝ 10, 687, ΠρΚαλαβρ 126/1960 ΝοΒ 9, 197. Αντίθετα ότι πρόκειται για διαπλαστική απόφαση, Δεληγιάννης Ι., ό.π., σελ. 202, ΑΠ 567/1953 Θ 65, 26 (σημ. Ζέπου), ΕφΑθ 1519/1962 ΕΕΝ 31, 666.

49. Βλ. αναλυτικά για το θέμα αυτό σε Γεωργιάδη Απ., σε Γεωργιάδη Απ./Σταθόπουλο Μ., ό.π., άρθρο 1376, σελ. 139 επ.

50. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π., σελ. 135, Γεωργιάδης Απ., σε Γεωργιάδη Απ./Σταθόπουλο Μ., ό.π., σελ. 151, αρ. 2, Βαθρακοκοίλης Β., ό.π., άρθρο 1381, αρ. 1, Κουμάντος Γ., ό.π., σελ. 105, Ράμμος, ΕρμΑΚ, άρθρο 1381, αρ. 13 επ.

51. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π.

52. Γεωργιάδης Απ., σε Γεωργιάδη Απ./Σταθόπουλο Μ., ό.π., άρθρα 1381-1382, σελ. 153, αρ. 9, Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π., Κεφ. Δ΄ V 6 β, σελ. 138 επ., Κοτζάμπαση Α., Κληρονομική διαδοχή μεταξύ συζύγων, 2007, σελ. 146, 157, 161, 171, 209 επ., 319, Ψούνη, Κληρονομικό Δίκαιο, ΙΙ, έκδ. ε΄, 2016, σελ. 308.

53. ΠΠρΑθ 1328/2013 ΝΟΜΟΣ.

54. Βλ. από τη νομολογία σχετικά ΑΠ 955/2015 ΝΟΜΟΣ: Η συγγένεια εξ αγχιστείας εξακολουθεί να υπάρχει και μετά τη λύση ή την ακυρότητα του γάμου από τον οποίο δημιουργήθηκε. Η τέλεση γάμου παρά το κώλυμα της συγγένειας εξ αγχιστείας έχει ως συνέπεια την ακυρότητα αυτού.

55. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π., σελ. 146, Γεωργιάδης Απ., σε Γεωργιάδη Απ./Σταθόπουλο Μ., ό.π., σελ. 158-159, αρ. 17, ίδιος, Οικογενειακό Δίκαιο, ό.π., σελ. 113.

56. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., ό.π.

13

Κεφάλαιο 1ο

Η λύση του γάμου με διαζύγιο

Περιεχόμενα

Ι. Γενικά περί της λύσης του γάμου με διαζύγιο 1-3

ΙΙ. Έννοια διαζυγίου - Ιστορική εξέλιξη/Επισκόπηση δικαίου 4-9

ΙΙΙ. Η διαμόρφωση του θεσμού του διαζυγίου κατά την ΑΚ 1438 10-16

IV. Φύση των κανόνων για το διαζύγιο/Κύρος των συμφωνιών
των συζύγων 17-21

Βιβλιογραφία[1] - Αρθρογραφία

Αθανασόπουλος Ε., Γραμματική ερμηνεία και αυθεντικό νόημα των ερμηνευομένων συνταγματικών διατάξεων («originalism» - «textualism») - Η έννοια της «οικογένειας» και του «γάμου» υπό την Συντ. 21 παρ. 1 - Αντισυνταγματικότητα του νέου συμφώνου συμβιώσεως (Ν 4356/2015), ΕλλΔνη 2018, 681· Ασκητής Α., Η καθιέρωση της συντρέχουσας αρμοδιότητας του μουφτή στο πεδίο των οικογενειακών διαφορών. Η σαρία αντιμέτωπη με τις προκλήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της θρησκευτικής διαμεσολάβησης, ΕφΑΔΠολΔ 2019, 166· Βάρκα-Αδάμη Α., Το διαζύγιο ως μέσο λύσης του γάμου από την ελληνική αρχαιότητα ως σήμερα, ΕΕΝ 1990, 630· Γαζής Α., Το διαζύγιον λόγω μακροχρονίου διακοπής της εγγάμου συμβιώσεως. 1979· Ιδίου, Το νέο Οικογενειακό Δίκαιο. Τα προβλήματα. 1985· Κοτζάμπαση Α., Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου, έκδ. β΄. 2022· Ίδια, Μια πρώτη αποτίμηση του Ν 4800/21 Αρμ 2022, 1· Ίδια, Οι συμφωνίες των συζύγων για τις συνέπειες του διαζυγίου. 1999· Μαρίνος Α., Γάμος Θρησκευτικός, Γάμος Πολιτικός, «Γάμος Ομοφυλοφίλων», ΕΔΔΔ 2011, 565· Ματθίας Σ., Δικονομικά και συνταγματικά ζητήματα από το δίκαιο του διαζυγίου, σε Μελετήματα Ιδιωτικού Δικαίου, σελ. 172 επ.· Μιχαηλίδης-Νουάρος, Η αναμόρφωσις του ΟικΔ κ.λπ., ΝοΒ 24, 113· Παντελίδου Κ., Το εφαρμοστέο στους Έλληνες Μουσουλμάνους οικογενειακό και κληρονομικό δίκαιο (με αφορμή την ΕφΘρ 489/2011 και τη ΜΠρΞάνθης 102/2012), ΕφΑΔΠολΔ 2013, 290· Ιδίας, Παρατηρήσεις επί της εισηγήσεως της εφέτη Γ. Σακάλογλου προς την ολομΕφΘρ, ΝοΒ 2015 (63), 1386· Παπαζήση Θ., Η Σαρία στην Ελλάδα μετά τον N 4511/2018, ΕφΑΔΠολΔ 2019, 241· Σπυριδάκης Ι., Το διαζύγιο κατά το Ν 868/1979. 1979· Σταθέας, Η συνταγματικότητα των νέων διατάξεων περί διαζυγίου, ΝοΒ 1984, 198· Ιδίου, Το διαζύγιο κατά τον Αστικό Κώδικα. 1985· Φραγκίστας Χ., Πνευματική ακύρωσις και λύσις του γάμου, Δ 5, 437· Χουβαρδάς, Η συνταγματικότης των νέων περί διαζυγίου διατάξεων, ΝοΒ 31, 939.

14

Ι. Γενικά περί της λύσης του γάμου με διαζύγιο

  1. 1

Το διαζύγιο ως τρόπος λύσης του γάμου. Ο γάμος μπορεί να λυθεί[2] με το διαζύγιο[3], εφόσον διαπιστώνονται «παθολογικά φαινόμενα που αναιρούν τη δυνατότητα της εκπλήρωσης της κοινωνικής του αποστολής»[4]. Το διαζύγιο αποτελεί τον έναν από τους δύο τρόπους λύσης του γάμου, ο άλλος είναι ο θάνατος του ενός συζύγου. Ο θάνατος ως τρόπος λύσης του γάμου δεν ρυθμίζεται από το νόμο, καθώς είναι αυτονόητος, δεδομένου ότι ο γάμος είναι απόλυτα προσωποπαγής σχέση.

  1. 2

Διάκριση διαζυγίου από την κήρυξη της ακυρότητας ή την ακύρωση γάμου. Η λύση του γάμου με διαζύγιο αντιδιαστέλλεται από την κήρυξη της ακυρότητας ή την ακύρωση ακυρώσιμου γάμου, αφού τότε ο γάμος ανατρέπεται αναδρομικά (βλ. ΑΚ 1381), ενώ η λύση λειτουργεί για το μέλλον. Γι’ αυτό τον λόγο, υπάρχει δυνατότητα να ακυρωθεί ένας άκυρος ή ακυρώσιμος γάμος ακόμα και μετά το διαζύγιο, δεδομένου ότι ο διαζευγμένος σύζυγος μπορεί να έχει συμφέρον για την αναδρομική ανατροπή του γάμου, επειδή π.χ. θέλει να απαλλαγεί από την τυχόν υποχρέωσή του να διατρέφει τον άλλον σύζυγο[5].

  1. 3

Λύση με διαζύγιο γάμου που τελέσθηκε με πολιτικό και θρησκευτικό τύπο. Η τήρηση και των δύο τύπων του γάμου (πολιτικού-θρησκευτικού) συνιστούν ένα γάμο που τελέστηκε δύο φορές και μόνο χρονικά ο πρώτος ήταν συστατικός. Η λύση του γάμου με διαζύγιο επιφέρει τη διάλυσή του κατ’ αμφότερους τύπους, έστω και αν αυτό δεν αναφέρεται ρητώς στην απόφαση που απαγγέλει τη λύση του[6].

ΙΙ. Έννοια διαζυγίου - Ιστορική εξέλιξη/Επισκόπηση δικαίου

  1. 4

Έννοια διαζυγίου. Το διαζύγιο μπορεί να οριστεί ως η λύση του συζυγικού δεσμού ενώ ζουν και οι δύο σύζυγοι, που επέρχεται με δικαστική απόφαση μετά από πρωτοβουλία είτε ενός από αυτούς είτε και των δύο[7], εφόσον συντρέχουν ορισμένοι λόγοι που προβλέπονται από το νόμο και συνιστούν τους λόγους διαζυγίου[8].

  1. 5

Είδη διαζυγίου. Τα είδη διαζυγίου είναι δύο: το κατ’ αντιδικία διαζύγιο και το συναινετικό διαζύγιο (όπως διαμορφώθηκε μετά το Ν 4509/2017).

15

Back to Top