ΕΠΙΤΟΜΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ

Η ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ

Επιλογή ειδικής βιβλιογραφίας: — Π. Αγαλλοπούλου, Η σημασία της γνώμης του ανήλικου παιδιού στη διαμόρφωση της δικαστικής απόφασης για τη ρύθμιση της άσκησης της γονικής μέριμνας σε περίπτωση διαζυγίου των γονέων του, στον αναμνηστικό τόμο: Ενθύμημα Άλκη Αργυριάδη Ι, σελ. 1 επ. — Η ίδια, Παρένθετη μητρότητα, Digesta 2004, 1 επ. — Μ. Αυγουστιανάκης, Πράξεις διαχείρισης της περιουσίας του ανηλίκου χωρίς διατυπώσεις, σε: Ζητήματα Γονικής Μέριμνας (Πρακτικά 7ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Εταιρίας Οικογενειακού Δικαίου), 2021, σελ. 111 επ. — Γ. Βαλμαντώνης, Η προσαρμογή του ελληνικού οικογενειακού δικαίου στις σύγχρονες ευρωπαϊκές νομοθεσίες, με την καθιέρωση του κανόνα της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας μετά το χωρισμό των γονέων, ΕλλΔνη 2021, 1075. — Ο ίδιος, Συνεπιμέλεια και βέλτιστο συμφέρον του τέκνου – Υπό το φως του ν. 4800/2021, 2022. — Ο ίδιος, Σκέψεις για μια φιλική προς το παιδί αστική δικαιοσύνη, ΕΦΑΠΟΛΔ 2022, 992. — Α. Βαλτούδης, Συνεπιμέλεια και εναλλασσόμενη κατοικία στο νέο οικογενειακό δίκαιο, ΕλλΔνη 2021, 999. — Ε. Βασιλακάκης, Η νέα νομοθετική ρύθμιση των διεθνών υιοθεσιών, Αρμ ΝΑ΄, 1313 επ. — Γ. Βελλής, Ζητήματα από το ν. 3089/2002 για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή, ΧρΙΔ 2003, 495 επ. — Τ. Βιδάλης, Ζωή χωρίς πρόσωπο. Το Σύνταγμα και η χρήση του ανθρώπινου γενετικού υλικού, 2η έκδ., 2003. — Ο ίδιος, Το πρόταγμα της οικογένειας. Η συνταγματικότητα του νόμου για την «ιατρική βοήθεια στην ανθρώπινη αναπαραγωγή», ΝοΒ ΝΑ΄, 832 επ. — Π. Γέσιου-Φαλτσή, Ζητήματα από την αναγνώριση του δεδικασμένου αλλοδαπών αποφάσεων για την αναγνώριση της πατρότητας – Πότε υπάρχει αντίθεση προς την ουσιαστική και δικονομική δημόσια τάξη (γνωμ.), ΧρΙΔ 2013, 219. — Η ίδια, Οι ενδοκοινοτικές αποφάσεις για την αναγνώριση της πατρότητας και τα ζητήματα της αντιθέσεώς τους προς την ελληνική δημόσια τάξη, σε Τιμητικό Τόμο Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, 2016, σελ. 113. — Γ. Γεωργιάδης, Ζητήματα από την κατανομή της άσκησης της γονικής μέριμνας μεταξύ των γονέων, ΕΦΑΠΟΛΔ 2016, 903. — Ο ίδιος, Η προσβολή και η προστασία του δικαιώματος επικοινωνίας του γονέα με το τέκνο (ΑΚ 1520), ΧρΙΔ 2016, 721. — Ο ίδιος, Άσκηση της γονικής μέριμνας παιδιού γεννημένου εκτός γάμου. Συμβολή στην ερμηνεία της ΑΚ

1515 § 3 εδ. β’, σε: Ζητήματα Γονικής Μέριμνας (Πρακτικά 7ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Εταιρίας Οικογενειακού Δικαίου), 2021, σελ. 73 επ. — Ε.-Ε. Γεωργιακάκη, Κοινή υιοθεσία ενηλίκου από ανάδοχους γονείς, ΕΦΑΠΟΛΔ 2023, 201. — Α. Γραμματικάκη – Αλεξίου, Ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή με διασυνοριακό χαρακτήρα: Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο, σε Δημοσιεύματα ιατρικού δικαίου και βιοηθικής, τ. 20, 2015, σελ. 427. — Γ. Δασκαρόλης, Πρόσφατες επεμβάσεις εις το δίκαιον της υιοθεσίας, Αρμ ΝΣΤ΄, 1269 επ. — Ο ίδιος, Παρατηρήσεις έπειτα από τον νόμον περί υποβοηθουμένης αναπαραγωγής, ΧρΙΔ 2004, 193. — Ι. Δεληγιάννης, Η επίδραση των νέων μεθόδων τεχνητής αναπαραγωγής του ανθρώπου στη διαμόρφωση του ελληνικού δικαίου της συγγένειας, σε Σύγχρονα ζητήματα αστικού δικαίου, 1995, σελ. 199 επ. — Ο ίδιος, Τα πεπραγμένα της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής για τη μεταρρύθμιση των θεσμών της υιοθεσίας και της επιτροπείας II, 1996. — Ο ίδιος, Ζητήματα από την ανώμαλη λειτουργία της γονικής μέριμνας σε Θέματα γονικής μέριμνας, Εταιρία Νομικών Βορείου Ελλάδος, 1989, σελ. 53 επ. — Ο ίδιος, Τέκνα γεννημένα χωρίς γάμο: Οι βασικές αρχές της νέας ρύθμισης της νομικής θέσης των εξώγαμων, ΔκΠ 4, 39. — Ο ίδιος, Η σχεδιαζόμενη μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου στον τομέα της επιτροπείας, Αρμ 49, 1241 επ. — Ο ίδιος, Προϋποθέσεις και διαδικασία τέλεσης της υιοθεσίας ανηλίκων κατά το νέο δίκαιο (ν. 2447/1996), Αρμ ΝΒ΄, 1 επ. — Ν. Δημόπουλος, Το επιχείρημα της ισότητας ως προς την πρόσβαση στην ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή για το μοναχικό άνδρα: νομική και ηθική θεώρηση, σε Δημοσιεύματα ιατρικού δικαίου και βιοηθικής, τ. 20, 2015, σελ. 379. — Φ. Ευαγγελίδου - Τσικρικά, Μορφές ανισχύρου της υιοθεσίας και τρόποι προσβολής της, 2001. — Η ίδια, Ζητήματα από τη νομολογιακή εφαρμογή του δικαίου της υιοθεσίας και οι πρόσφατες τροποποιήσεις του ν. 4538/2018, σε: Σύγχρονες εξελίξεις για την ίδρυση και κατάργηση της συγγένειας (Πρακτικά 6 Πανελλήνιου Συνεδρίου Εταιρίας Οικογενειακού Δικαίου), 2019, σελ. 119 επ. — Ε. Ζερβογιάννη, Άρση διαφωνιών των γονέων για το θρήσκευμα, τις διατροφικές επιλογές και την υγειονομική περίθαλψη του παιδιού, σε: Ζητήματα Γονικής Μέριμνας (Πρακτικά 7 Πανελλήνιου Συνεδρίου Εταιρίας Οικογενειακού Δικαίου), 2021, σελ. 39 επ. — Η ίδια, Κοινωνική γονεϊκότητα και Οικογενειακό Δίκαιο, ΕΦΑΠΟΛΔ 2022, 14. — Η ίδια, Η επικοινωνία με το ανήλικο τέκνο ως δικαίωμα και ως υποχρέωση, ΕλλΔνη 2022, 660. — Μ. Καράσης, Το σχέδιο νόμου για την «Ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή», ΧρΙΔ 2002, 577. — Χ. Κατσιάνης, Διενέργεια ιατρικών εξετάσεων με

τη μέθοδο της γενετικής ανάλυσης (Τεστ DNA) προς διαπίστωση της συγγενικής σχέσης πατρόίδιοςας και μητρότητας, σε: Σύγχρονες εξελίξεις για την ίδρυση και κατάργηση της συγγένειας (Πρακτικά 6 Πανελλήνιου Συνεδρίου Εταιρίας Οικογενειακού Δικαίου), 2019, σελ. 75 επ. — Ι. Κονδύλη, Ειδικές πράξεις του γονέα μετά το διαζύγιο, τη διάσπαση ή την ακύρωση του γάμου, ΕΦΑΠΟΛΔ 2021, 398. — Η ίδια, Η ηλικία της γυναίκας στην ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή κατά τον ν. 4958/2022, ΕΦΑΠΟΛΔ 2023, 475. — Α. Κοτζάμπαση, Ισότητα των φύλων και ιδιωτική αυτονομία στις οικογενειακές σχέσεις, 2011. — Η ίδια, Δεσμοί αγάπης ή δεσμοί αίματος; Παιδιά στο μεταίχμιο της κοινωνικής και της φυσικής συγγένειας, σε Δημοσιεύματα ιατρικού δικαίου και βιοηθικής, τ. 20, 2015, σελ. 343. — Η ίδια, Αναγκαίες αλλαγές στο δίκαιο των σχέσεων γονέων και τέκνων μετά το διαζύγιο και παρατηρήσεις επί του ΣχΝ του Υπουργείου Δικαιοσύνης, ΕΦΑΠΟΛΔ 2021, 389. — Η ίδια, Η παρένθετη κυοφορία ως υποβοήθηση στην αναπαραγωγή: Βιοηθικά διλήμματα και ερμηνευτικά ζητήματα, ΕλλΔνη 2021, 981. — Η ίδια, Νομοτεχνικά ζητήματα στην τροποποίηση του ΑΚ με το ν. 4958/2022, ΕΦΑΠΟΛΔ 2023, 473. — Α.-Ν. Κουκούλης, Δυνατότητες απόκτησης παιδιών από ομόφυλα ζεύγη στην ελληνική δικαιοταξία, σε: Σύγχρονες εξελίξεις για την ίδρυση και κατάργηση της συγγένειας (Πρακτικά 6 Πανελλήνιου Συνεδρίου Εταιρίας Οικογενειακού Δικαίου), 2019, σελ. 105 επ. — Ν. Κουμουτζής, Η ίδρυση της συγγένειας με τον πατέρα μετά τον ν. 3089/2002, ΧρΙΔ 2003, 498 επ. — Ο ίδιος, H γονική μέριμνα του γεννημένου χωρίς γάμο παιδιού και το δικαίωμα οικογενειακής ζωής του πατέρα, 2011. — Ο ίδιος, H τεχνητή αναπαραγωγή του άγαμου μόνου άνδρα, ΧρΙΔ 2011, 316. — Ο ίδιος, Η θεμελίωση της μητρότητας στην περίπτωση του δανεισμού μήτρας, σε Δημοσιεύματα ιατρικού δικαίου και βιοηθικής, τ. 20, 2015, σελ. 151.— Ο ίδιος, Η ανατροπή της δικαστικής άδειας για την τεχνητή αναπαραγωγή – με αφορμή την ΕφΑθ 3357/2010, ΧρΙΔ 2013, 552. — Ο ίδιος, Υιοθεσία μετά από δανεισμό μήτρας χωρίς δικαστική άδεια, σε: Σύγχρονες εξελίξεις για την ίδρυση και κατάργηση της συγγένειας (Πρακτικά 6 Πανελλήνιου Συνεδρίου Εταιρίας Οικογενειακού Δικαίου), 2019, σελ. 63 επ. — Έ. Κουνουγέρη - Μανωλεδάκη, Το σχέδιο νόμου για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή και ο αντίλογος στις αντιδράσεις εναντίον του, ΧρΙΔ 2002, 676. — Η ίδια, Οι προϋποθέσεις της δικαστικής αναγνώρισης της πατρότητας μετά το ν. 1329/1983, στην Επιστημονική επετηρίδα Αρμενόπουλος 1984, 155 επ. — Η ίδια, Η δικαστική αναγνώριση της πατρότητας, 1986. — Η ίδια, Οι προϋποθέσεις, τα αποτελέσματα και

η λύση της υιοθεσίας κατά το σχέδιο νόμου της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής του Υπουργείου Δικαιοσύνης σε Εταιρία Νομικών Βορείου Ελλάδος 27: Η μεταρρύθμιση του δικαίου της υιοθεσίας (1996) σελ. 33. — Η ίδια, Υιοθεσία και αναδοχή ανηλίκου, Αρμ 51, 745 επ. — Η ίδια, Η ίδρυση της συγγένειας με τη μητέρα στην περίπτωση του δανεισμού μήτρας, σε Σύγχρονα ζητήματα αστικού δικαίου, 1995, σελ. 235 επ. — Η ίδια, Το δικαίωμα επικοινωνίας στα πλαίσια του εκσυγχρονισμένου οικογενειακού δικαίου, Αρμ 42, 1097 επ. = Τιμητικός τόμος: Χαριστήρια στον Ι. Δεληγιάννη, Β΄ μέρος, σελ. 423 επ. — Η ίδια, Παιδιά γεννημένα χωρίς γάμο, ΔκΠ ΙΑ΄, 113 επ. — Η ίδια, Σπέρμα, ωάριο και γονιμοποιημένο ωάριο που βρίσκονται έξω από το ανθρώπινο σώμα. Η νομική τους φύση και μεταχείριση κατά το αστικό δίκαιο, Αρμ ΝΓ΄, 465 επ. — Η ίδια, Τα αποτελέσματα της αναγνώρισης της πατρότητας, Αρμ Μ΄, 4 επ. — Η ίδια, Ζητήματα του νέου δικαίου της υιοθεσίας, ΚριτΕπ 1997, 177 επ. — Η ίδια, Μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση και πρόωρη γέννηση, ΧρΙΔ 2005, 97. — Η ίδια, Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή με ξένο γεννητικό υλικό - Νομικά και βιοηθικά ζητήματα, σε Δημοσιεύματα ιατρικού δικαίου και βιοηθικής, τ. 20, 2015, σελ. 15.— Η ίδια, Τριάντα χρόνια εφαρμογής του ν. 1329/1983: γενική ανασκόπηση και αποτίμηση, ΧρΙΔ 2013, 161. — Έ. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη / Γ. Γεωργόπουλος /Αν. Καλαϊτζή / Β. Καντσά / Κ. Κηπουρίδου / Ν. Κουμουτζής / Μ. Μηλαπίδου / Ε. Ρεθυμιωτάκη / Χρ. Σαχινίδου / Αντ. Τσαλίδης / Ά. Χαλκίδου, Yποβοηθούμενη αναπαραγωγή και εναλλακτικά οικογενειακά σχήματα [Σειρά: Δημοσιεύματα Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής - τ. 18], 2014. — Χ. Κούσουλας, Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το νομικό καθεστώς των τέκνων που γεννήθηκαν χωρίς γάμο των γονέων τους σε Αφιέρωμα εις τον Κ. Βαβούσκο, τομ. Β, 1990, 231. — Α. Κουτσουράδης, Προβλήματα από τη θεμελίωση της συγγένειας εξ αίματος τέκνων γεννημένων σε γάμο, ΕλλΔνη 29, 1325. — Ο ίδιος, Η αυτοδίκαιη ανάθεση της γονικής μέριμνας στον πατέρα που ανεγνώρισε εκούσια το εκτός γάμου τέκνο του μετά το θάνατο της μητέρας, ΚριτΕπιθ 1996. — Ο ίδιος, Είναι δυνατή η υπέρβαση του ανώτατου ορίου διαφοράς ηλικίας μεταξύ υιοθετούντος και υιοθετουμένου; (γνμδ.), Αρμ 1997, 1986. — Αθ. Κρητικός, Η προσβολή της εκούσιας αναγνωρίσεως απ’ τον αναγνωρίσαντα για το λόγο ότι δεν είναι ο πραγματικός πατέρας του τέκνου και η σχέση της με την ακύρωση της αναγνωρίσεως λόγω πλάνης, Προσφορά στον Μιχαηλίδη - Νουάρο, τόμος Β΄, σελ. 179 επ. — Ελ. Κώνστα, Το «βέλτιστο συμφέρον» του τέκνου και ο ρυθμιστικός του ρόλος μετά τις τροποποιήσεις στο Οικογενειακό Δίκαιο, ΕλλΔνη 2021, 1061. — Μ.-Α. Κωστοπούλου, Υι-

οθεσία από ομόφυλα ζευγάρια; - Με αφορμή την απόφαση ΕΔΔΑ, X. Κ.ά. κατά Αυστρίας, ΕΦΑΠΟΛΔ 2013, 720. — Η ίδια, Απόκτηση παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια και άτομα με ομόφυλο σύντροφο σε ευρωπαϊκές έννομες τάξεις και στη νομολογία του ΕΔΔΑ, σε: Σύγχρονες εξελίξεις για την ίδρυση και κατάργηση της συγγένειας (Πρακτικά 6 Πανελλήνιου Συνεδρίου Εταιρίας Οικογενειακού Δικαίου), 2019, σελ. 87 επ. — Η ίδια, ΕΣΔΑ και ίδρυση της συγγένειας – Η επίδραση της νομολογίας του ΕΔΔΑ στο ελληνικό οικογενειακό δίκαιο, 2021. — Κ. Λαδοπούλου, «Συνεπιμέλεια» και ψυχική υγεία των παιδιών, ΕΦΑΠΟΛΔ 2021, 394. — Γ. Λέκκας, Ελεύθερη ένωση και πατρότητα κατά τον ΑΚ, 2003. — Ο ίδιος, Προθεσμίες και Συγγένεια στον Αστικό Κώδικα, 2012. — Ο ίδιος, Η ηλικία υιοθετούντος και υιοθετούμενου στην υιοθεσία ανηλίκου, ΕΦΑΠΟΛΔ 2015, 387. — Ο ίδιος, Ζητήματα προθεσμιών στις δίκες για τη συγγένεια, σε: Σύγχρονες εξελίξεις για την ίδρυση και κατάργηση της συγγένειας (Πρακτικά 6 Πανελλήνιου Συνεδρίου Εταιρίας Οικογενειακού Δικαίου), 2019, σελ. 15 επ. — Ο ίδιος, Η επιμέλεια του παιδιού κατά τον Αστικό Κώδικα – Μετά τον ν. 4800/2021, 2021. — Ο ίδιος, Η ανωνυμία του δότη γεννητικού υλικού στο νέο δίκαιο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (ν. 4958/2022), ΕΦΑΠΟΛΔ 2023, 459. — Α. Μανιτάκης, Η νομοθετική απαγόρευση της κλωνοποίησης και το δικαίωμα στην αναπαραγωγή ΕΝΟΒΕ 48 (2003), 35 επ. — Α.Μ. Μαρίνος, Γενετική μηχανή και δίκαιο, Δνη 1998, 1221. — Σ. Ματθίας, Διατροφικές αξιώσεις μετά το νόμο 1329/1983, ΕλλΔνη 29, 1301. — Σ. Μιχαλακάκου, Η κακή άσκηση τη γονικής μέριμνας κατά την νομολογία, σε σειρά: Νομικά Μελετήματα αρ. 8, 2015. — Θ. Νικολαΐδου, Η συνεκτίμηση της γνώμης του ανηλίκου υπό το πρίσμα των νέων ρυθμίσεων. Πρακτική εφαρμογή των σχετικών διατάξεων με ιδιαίτερη έμφαση στη βιωματική εμπειρία του εφαρμοστή του δικαίου μέσα από τη δικαστηριακή καθημερινότητα, ΕλλΔνη 2022, 644. — Π. Νικολόπουλος, Κοινή γονική μέριμνα μετά το διαζύγιο: πρόοδος ή οπισθοδρόμηση, ΕΦΑΠΟΛΔ 2010, 1300. — Ο ίδιος, Η δωρεά γεννητικού υλικού μεταξύ συγγενών σε πλάγια γραμμή κατά το άρθρο 8 του ν. 4958/2022, ΕΦΑΠΟΛΔ 2023, 469. — Ο ίδιος, Κατανομή της γονικής μέριμνας και της επιμέλειας του παιδιού μετά τη διακοπή της συμβίωσης ή το διαζύγιο, ΕΦΑΠΟΛΔ 2023, 721. — Α. Ξηρογιάννη, Η συναισθηματική κακοποίηση των παιδιών στο πλαίσιο των γονεϊκών συγκρούσεων, ΕλλΔνη 2021, 1067. — Κ. Παναγόπουλος, Τρεις περιπτώσεις κωλύματος γάμου λόγω συγγένειας υπό το πρίσμα των αλλαγών που επέφερε στον ΑΚ ο ν. 2447/1996, Digesta 2 (1999-2000), 53. — Ο ίδιος, Η ηλικία στην υιοθεσία, ΕΦΑΠΟΛΔ 2013, 1029.

— Ο ίδιος, Σχόλιο στην ΕφΑθ 7138/2014 ΕΦΑΠΟΛΔ 2015,1008. — Σ. Πανταζόπουλος, Σκέψεις για τη δικαστική προστασία του δικαιώματος επικοινωνίας του τέκνου με τον ένα από τους γονείς του, Δ 16, 452. — Κ. Παντελίδου, Σύγχρονες εξελίξεις–την άσκηση της γονικής μέριμνας μετά τη διάσταση ή το διαζύγιο, σε: Ζητήματα Γονικής Μέριμνας (Πρακτικά 7 Πανελλήνιου Συνεδρίου Εταιρίας Οικογενειακού Δικαίου), 2021, σελ. 3 επ. — Η ίδια, Οι αλλαγές του ν. 4800/2021 στη γονική μέριμνα και στο δικαίωμα επικοινωνίας με το τέκνο εκτός γάμου, ΕλλΔνη 2021, 974. — Δ. Παπαδοπούλου – Κλαμαρή, Η συγκατάθεση του τεκμαιρόμενου πατέρα στην τεχνητή γονιμοποίηση, ΚριτΕπ 2, 115. — Η ίδια, H Συγγένεια: Θεμελίωση – Καταχώριση – Προστασία, 2010. — Η ίδια, Η μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση και η παρένθετη μητρότητα στην πράξη, σε Δημοσιεύμ ιατρικού δικαίου και βιοηθικής, τ. 20, 2015, σελ. 117. — Η ίδια, Η κυοφορία από παρένθετη μητέρα – Επίκαιρα ζητήματα Οικογενειακού Δικαίου, ΧρΙΔ 2015, 634. — Η ίδια, Η αναζήτηση της βιολογικής ταυτότητας, ΕΦΑΠΟΛΔ 2013, 703. — Η ίδια, Θεμελίωση συγγένειας επί εφαρμογών μεθόδων τεχνητής γονιμοποίησης, σε Πρακτικά 13 συνεδρίου Εταιρίας Δικαστικών Μελετών, 2013, σελ. 8. — Η ίδια, Καθορισμός και μεταβολή του τόπου διαμονής του ανηλίκου, σε Τιμητικό Τόμο Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, 2016, σελ. 313. — Η ίδια, Θεμελίωση και κατάργηση της συγγένειας, σε: Σύγχρονες εξελίξεις για την ίδρυση και κατάργηση της συγγένειας (Πρακτικά 6 Πανελλήνιου Συνεδρίου Εταιρίας Οικογενειακού Δικαίου), 2019, σελ. 3 επ. — Η ίδια, Άσκηση γονικής μέριμνας μετά το διαζύγιο, ΕΦΑΠΟΛΔ 2020, 1209. — Η ίδια, Σημαντικά ζητήματα επιμέλειας – Η ΑΚ 1519, ΕΦΑΠΟΛΔ 2022, 1. — Η ίδια, Οι τροποποιήσεις στο Δίκαιο της Ιατρικά Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής – Συμπεράσματα, ΕΦΑΠΟΛΔ 2023, 484. — Θ. Παπαχρίστου, Το νέο δίκαιο υιοθεσίας, επιτροπείας ανηλίκων, αναδοχής και δικαστικής συμπαράστασης, ΝομΕπιθ τ. 25-26. — Ο ίδιος, Νέες μορφές άσκησης της γονικής μέριμνας μετά το διαζύγιο, Αρμ 39, σελ. 100 επ. — Ο ίδιος, Η τεχνητή αναπαραγωγή στον αστικό κώδικα, 2003. — Ο ίδιος, Η υιοθεσία ενηλίκων, 1996. — Ο ίδιος, Στις υιοθεσίες ενηλίκων ισχύει ανώτατο όριο ηλικίας; ΧρΙΔ 2003, 662. — Ο ίδιος, Καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος διατροφής, ΚριτΕπ 1997, 253. — Ο ίδιος, Φιλία vs συγγένεια, ΕΦΑΠΟΛΔ 2014, 971. — Β. Περάκη, Δίκαιο Υιοθεσίας και Αναδοχής – Μετά τον ν. 4538/2018, 2018. — Η ίδια, Δυνατότητες άσκησης γονικής μέριμνας σε τέκνα ομόφυλων συντρόφων, σε: Ζητήματα Γονικής Μέριμνας (Πρακτικά 7 Πανελλήνιου Συνεδρίου Εταιρίας Οικογενειακού Δικαίου), 2021, σελ. 87 επ. = ΕΦΑΠΟΛΔ 2020, 567. — Η ίδια, Σημαντικά ζητήματα επιμέ-

λειας (ΑΚ 1519), ΕλλΔνη 2022, 648. — Η ίδια, Κρυοσυντήρηση χωρίς ιατρική αναγκαιότητα και χωρίς ανώτατο χρονικό όριο, ΕΦΑΠΟΛΔ 2023, 438. — Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου (επιμ. Μ. Καΐάφα-Γκμπάντι, Ε. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, Ε. Συμεωνίδου-Καστανίδου), Η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή στην Ευρώπη: Κοινωνικά, ηθικά και νομικά ζητήματα [Σειρά: Δημοσιεύματα Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής – τ. 20 Ι], 2015. — Πρακτικά Συνεδρίου προς τιμήν της Καθηγήτριας Ε. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, Ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή. 10 χρόνια εφαρμογής του ν. 3089/2002. [Σειρά: Δημοσιεύματα Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής – τ. 15], 2013. — Μ. Ράμμου, Η καθιέρωση του θεσμού της συνεπιμέλειας στο πλαίσιο της αναμόρφωσης του οικογενειακού δικαίου, ΕλλΔνη 2021, 1115. — Ε. Ρεθυμιωτάκη, Η αναπαραγωγική τεχνολογία και η οικογένεια ομοφύλων: ο ρόλος του οικογενειακού δικαίου, σε Δημοσιεύματα ιατρικού δικαίου και βιοηθικής, τ. 20, 2015, σελ. 319. — Η ίδια, Η αναπαραγωγική τεχνολογία και το γυναικείο σώμα, ΕΦΑΠΟΛΔ 2023, 448. — Π. Σαλκιτζόγλου, Η κακή άσκηση της γονικής μέριμνας και η υποκατάσταση των γονέων από τρίτους, 1993. — Ο ίδιος, Τα δικαιώματα του τυπικού φορέα της γονικής μέριμνας, ΕλλΔνη 1994, 1017. — N.-X. Σαμαρά, Το δικαίωμα προσωπικής επικοινωνίας με ανήλικο τέκνο, 2010. — Η ίδια, Το Επώνυμο του Τέκνου στο Ελληνικό Δίκαιο, 2017. — Ι. Σπυριδάκης, Η υιοθεσία ανηλίκων, 1997. — Ο ίδιος, Η νέα ρύθμιση της τεχνητής γονιμοποιήσεως και της συγγένειας, 2003. — Ο ίδιος, Ζητήματα συγγένειας επί υιοθεσίας ενηλίκου, ΕΦΑΠΟΛΔ 2015, 290. — Ο ίδιος, Παρατηρήσεις για τον νόμο 4800/2021, ΕλλΔνη 2021, 970. — Μ. Σταθόπουλος, Διοίκηση νόμιμης μοίρας ανηλίκου – Αποκλεισμός γονέων, ΚριτΕπ 2, 203. — Ο ίδιος, Ανατροπή της υιοθεσίας, ΚριτΕπ 1997, 201. — Ο ίδιος, Προβλήματα ως προς την προθεσμία για τη δικαστική αναγνώριση της πατρότητας κατά την ΑΚ 1483, Δ 2006, 567. — Ο ίδιος, Νομική συγγένεια ή βιολογική αλήθεια: Υπέρβαση της λογικής του «όλα ή τίποτε», σε Μελέτες ΙΙΙ. Αστικό Δίκαιο: Εμπράγματο, Οικογενειακό, Κληρονομικό, 2015, σελ. 255. — Ο ίδιος, Σκέψεις για το πρόβλημα του επωνύμου, σε Μελέτες ΙΙΙ. Αστικό Δίκαιο: Εμπράγματο, Οικογενειακό, Κληρονομικό, 2015, σελ. 291. — Ο ίδιος, Προθεσμία για τη δικαστική αναγνώριση της πατρότητας (ΑΚ 1483), σε Μελέτες ΙΙΙ. Αστικό Δίκαιο: Εμπράγματο, Οικογενειακό, Κληρονομικό, 2015, σελ. 395. — Ο ίδιος, Ζητήματα υιοθεσίας, σε Μελέτες ΙΙΙ. Αστικό Δίκαιο: Εμπράγματο, Οικογενειακό, Κληρονομικό, 2015, σελ. 439. — Ο ίδιος, Η νέα ρύθμιση της συνεπιμέλειας, ΕλλΔνη 2021, 961. — Χ. Σταμπέλου, Αιματολογικές εξετάσεις και διαπίστωση της πατρότητας, ΝοΒ 32,

1324. — Η ίδια, Τα τεκμήρια της πατρότητας από γάμο κατά τον ΑΚ, 1992. — Η ίδια, Προσωπικότητα και οικογενειακές σχέσεις: το παράδειγμα της επικοινωνίας του τέκνου, 2010. — Η ίδια, Προσωπικότητα και Δικαίωμα Επικοινωνίας, ΕΦΑΠΟΛΔ 2013, 859. — Η ίδια, Η ανωνυμία του δότη γεννητικού υλικού, σε Πρακτικά 13 συνεδρίου Εταιρίας Δικαστικών Μελετών, 2013, σελ. 16. — Η ίδια, Σκέψεις για το Σχέδιο Νόμου: «Μεταρρυθμίσεις αναφορικά με τις σχέσεις γονέων – τέκνων», ΕΦΑΠΟΛΔ 2021, 385. — Η ίδια, Εισαγωγή στο ν. 4800/2021, ΕλλΔνη 2022, 641. — Χ. Σταμπέλου / Γ. Λέκκας, Νομοθετικές προτάσεις για τη ρύθμιση της Συγγένειας, ΕΦΑΠΟΛΔ 2021, 529. — Ι. Στεργιαννίδου, Ζητήματα εφαρμογής του νέου άρθρου 1561 ΑΚ (μετά το ν. 2447/96) σε Αρμ 52 (1998), 1466. — Β. Ταρλατζής, Νέες Ρυθμίσεις στην Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή, ΕΦΑΠΟΛΔ 2023, 434. — Γ. Τζίφα, Η Μεταθανάτια Τεχνητή Γονιμοποίηση, σε σειρά: Νομικά Μελετήματα αρ. 6, 2015. — Θ. Τροκάνας, Ανθρώπινη αναπαραγωγή: η ιδιωτική αυτονομία και τα όριά της, 2011. — Ο ίδιος, Συναίνεση σε μεταθανάτια γονιμοποίηση με ιδιόγραφη διαθήκη (σκέψεις με αφορμή την ΜΠρΘεσ 4318/2014), ΧρΙΔ 2016, 637. — Ο ίδιος, Η εφαρμογή των μεθόδων ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και το συμφέρον του παιδιού που θα γεννηθεί, σε Δίκαιο και Κοινωνία στον 21 αιώνα τ. 26, 2012, σελ. 119. — Ο ίδιος, Η ίδρυση και η ανατροπή της συγγένειας σε ετερόφυλα ζευγάρια που προσφεύγουν σε ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, σε: Σύγχρονες εξελίξεις για την ίδρυση και κατάργηση της συγγένειας (Πρακτικά 6 Πανελλήνιου Συνεδρίου Εταιρίας Οικογενειακού Δικαίου), 2019, σελ. 33 επ. — Ι. Τσαλαγανίδης, Νομολογιακές εξελίξεις στο δίκαιο της υιοθεσίας, σε Πρακτικά 13 συνεδρίου Εταιρίας Δικαστικών Μελετών, 2013, σελ. 98. — Σ. Τσαντίνης, Ουσιαστικά και δικονομικά ζητήματα ονοματοδοσίας και μεταβολής κυρίου ονόματος, ΕλλΔνη 1997, 996. — Ζ. Τσολακίδης, Κατάλειψη περιουσίας σε ανήλικο υπό τον όρο να μην έχουν την διοίκηση οι γονείς, σε: Ζητήματα Γονικής Μέριμνας (Πρακτικά 7 Πανελλήνιου Συνεδρίου Εταιρίας Οικογενειακού Δικαίου), 2021, σελ. 123 επ. — Κ. Φουντεδάκη, Η υιοθεσία, 1998. — Η ίδια, Η πληροφόρηση του παιδιού που γεννήθηκε με ετερόλογη γονιμοποίηση για την καταγωγή του ΕΝΟΒΕ 48, 129. — Η ίδια, Υιοθεσία: ο ν. 2447/1996, οι τροποποιήσεις και η εφαρμογή του, 2010. — Η ίδια, Ιατρικά υποβοηθούμενη αναπαραγωγή στις ενώσεις προσώπων του ίδιου φύλου σύμφωνα με το ελληνικό δίκαιο, σε Δημοσιεύματα ιατρικού δικαίου και βιοηθικής, τ. 20, 2015, σελ. 353. — Η ίδια, Οι προτεινόμενες τροποποιήσεις στο Οικογενειακό Δίκαιο, ΕΦΑΠΟΛΔ 2020, 1213. — Η ίδια, Το νέο δίκαιο των

σχέσεων γονέων και παιδιών – Οι αλλαγές που επέφερε στον Αστικό Κώδικα ο ν. 4800/2021, 2021. — Η ίδια, Γάμος ατόμων του ίδιου φύλου στο εξωτερικό. Ίδρυση συγγένειας των συζύγων με παιδί που γεννήθηκε μέσω παρένθετης μητρότητας σύμφωνα με αλλοδαπό δίκαιο. Μη αντίθεση της αναγνώρισης της σχετικής δικαστικής απόφασης στην ελληνική δημόσια τάξη (γνωμ.), ΕΦΑΠΟΛΔ 2021, 245. — Η ίδια, Πρώτες σκέψεις και παρατηρήσεις για το ν. 4800/2021, ΕλλΔνη 2021, 987. — Η ίδια, Η Ιατρικά Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή (ΙΥΑ) χωρίς τη συναίνεση του συζύγου ή συντρόφου, ΕΦΑΔΠΟΛΔ 2023, 455. — Κ. Χριστοδούλου, Βιολογικό και κοινωνικοσυναισθηματικό κριτήριο ή αλήθεια και φαινόμενο δικαίου στη συγγένεια; σε Σύγχρονα ζητήματα αστικού δικαίου, 1995, σελ. 267 επ. — Ν. Ψούνη, Το νέο δίκαιο της συγγένειας και της προστασίας των ανικάνων προσώπων, 2000. — Η ίδια, H ηλικία του υιοθετούντος επί υιοθεσίας ενηλίκου, σε Γενέθλιον Απ. Γεωργιάδη I, σελ. 1014 επ.

I. ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑΣ

α. Συγγένεια καλείται ο δεσμός προσώπων (φυσικών) που είτε στηρίζεται στην κοινή καταγωγή τους, οπότε γίνεται λόγος για συγγένεια εξ αίματος (ή, με άλλη ορολογία, βιολογική) είτε ιδρύεται με την τεκνοθεσία (υιοθεσία), που χαρακτηρίζεται ως τεχνητή συγγένεια και εξομοιώνεται ως προς τα αποτελέσματά της με τη βιολογική.

Μετά την τροποποίηση του Aστικού Kώδικα με το ν. 3089/2002 για την τεχνητή γονιμοποίηση, γίνεται πλέον λόγος και για την κοινωνικοσυναισθηματική συγγένεια στις περιπτώσεις ετερόλογης γονιμοποιήσεως (με ξένο δηλαδή γεννητικό υλικό), όπου το παιδί συνδέεται νομικά όχι με τους «γενετικούς» γονείς του (δότες του υλικού), αλλά με αυτούς που το επιθυμούν και επιδίωξαν την απόκτησή του με τεχνητή γονιμοποίηση («κοινωνικοί» γονείς). Και εδώ, όπως στην τεκνοθεσία (υιοθεσία), η συγγένεια είναι «τεχνητή».

β. Ο δεσμός του ενός συζύγου ή του συντρόφου από σύμφωνο συμβίωσης με τους συγγενείς του άλλου (εξ αίματος, εξ υιοθεσίας ή εκ τεχνητής γονιμοποιήσεως) ονομάζεται αγχιστεία και διατηρείται και μετά τη λύση ή ακύρωση του γάμου ή του συμφώνου συμβίωσης από το οποίο δημιουργήθηκε (ΑΚ 1462).

Το άρθρο ΑΚ 1462 (παλαιό 1464) ορίζει μεν ως αγχιστείς μόνο τους εξ αίματος συγγενείς του συζύγου ή του συντρόφου από σύμφωνο συμβίωσης. Όμως, με την τροποποίηση του δικαίου της τεκνοθεσίας (υιοθεσίας), το θετό ανήλικο τέκνο «εντάσσεται πλήρως στην οικογένεια του θετού γονέα του» (ΑΚ 1561, όπως ισχύει μετά το ν. 2447/1996). Παρά τη μη ευθεία επέμβαση λοιπόν του νομοθέτη στη διατύπωση του άρθρου ΑΚ 1462 (τότε 1464), που και μετά τις νέες τροποποιήσεις του Αστικού Κώδικα με το ν. 3089/2002 για την τεχνητή γονιμοποίηση παρέμεινε αμετάβλητη (άλλαξε μόνο η αρίθμηση), πρέπει πλέον με διασταλτική ερμη-

νεία, επιβαλλόμενη τελολογικά από το όλο πνεύμα της μεταρρυθμίσεως του αστικού κώδικα με αμφότερους τους ανωτέρω νόμους, να θεωρηθεί ότι το άρθρο ΑΚ 1462, παρά το ελλιπές «γράμμα» του, ορίζει ως αγχιστεία το δεσμό του ενός συζύγου ή συντρόφου από σύμφωνο συμβίωσης όχι μόνο με τους εξ αίματος συγγενείς του άλλου, αλλά και με τους συγγενείς του τόσο εκ τεκνοθεσίας (υιοθεσίας) ανηλίκου, όσο και εκ νόμιμης τεχνητής γονιμοποιήσεως.

γ. Η τεκνοθεσία, η αγχιστεία, η εξ αίματος (βιολογική) συγγένεια που στηρίζεται στη γέννηση εντός γάμου ή κατά τη διάρκεια συμφώνου συμβίωσης ή στην αναγνώριση της πατρότητας και η συγγένεια από νόμιμη τεχνητή γονιμοποίηση χαρακτηρίζονται ως νομική συγγένεια σε αντιδιαστολή προς τη φυσική συγγένεια, προερχόμενη από εξώγαμη σχέση είτε περιστασιακή είτε μονιμότερη, στο πλαίσιο συμβιώσεως δίχως γάμο ή δίχως σύμφωνο συμβίωσης («ελεύθερη ένωση»).

δ. Ως «φυσική» συγγένεια επικράτησε εξάλλου (ατυχώς) να χαρακτηρίζεται και ο αντίποδας της τεχνητής (εκ τεκνοθεσίας) συγγένειας, καθώς επίσης και της σχέσεως (όχι συγγένειας) εκ της αναδοχής ανηλίκου. Μιλώντας όμως με αυτή την έννοια για «φυσικό» γονέα ο νομοθέτης, σε σχέση δηλαδή προς τον ανάδοχο (βλ. ΑΚ 1656-1660) δεν εννοεί βέβαια τον φυσικό και κατά την πρώτη έννοια, αλλά αντιθέτως τον νομικό γονέα, που μπορεί ναι είναι είτε θετός είτε φυσικός κατά τη δεύτερη έννοια (πρβλ. ΑΚ 1562, 1566 και 1567).

ε. Ο κίνδυνος ορολογικής συγχύσεως είναι προφανής. Σκοπιμότερο λοιπόν είναι να χρησιμοποιείται ο όρος «φυσική» συγγένεια μόνο ως αντίποδας της «νομικής», ενώ αναφορικά με την τεκνοθεσία και την αναδοχή η αντιδιαστολή μπορεί να γίνεται όχι με τον όρο «φυσικός» πατέρας, αλλά «βιολογικός» ή «εξ αίματος» (βλ. έτσι ΑΚ 1568). Γι’ αυτό εξ άλλου φαίνεται, αντίστροφα, πιο εύστοχος ο όρος «φυσικός» πατέρας (όχι βιολογικός ή εξ αίματος) όταν πρόκειται για τον εμφανιζόμενο ως πραγματικό πατέρα σε ζητήματα προσβολής της πατρότητας ή αναγνωρίσεως τέκνου.

στ. Η σχέση μεταξύ της νομικής και της φυσικής συγγένειας αναπαριστάνεται με δυο τεμνόμενους κύκλους (βλ. γράφημα 2), όπου το μεν τμήμα που περικλείεται από την τομή τους περιλαμβάνει τις περιπτώσεις νομικής συγγένειας που ανταποκρίνονται και στη βιολογική πραγματικότητα, ενώ το τμήμα του πρώτου κύκλου πέραν της τομής περιλαμβάνει τις περιπτώσεις νομικής συγγένειας προσώπων που δεν είναι πραγματικά συγγενείς και το τμήμα του δεύτερου κύκλου πέραν της τομής περιλαμβάνει τους φυσικούς συγγενείς, τόσο εκείνους που δεν απέκτησαν (ακόμη) το ένδυμα της νομικής συγγένειας, όσο και εκείνους που το απέβαλαν λόγω τεκνοθεσίας (υιοθεσίας).

ζ. Στο προϊσχύσαν δίκαιο (πρβλ. παλαιό άρθρο ΑΚ 1358) είχε σημασία και ο δεσμός μεταξύ συγγενών του ενός συζύγου και συγγενών του άλλου, χαρακτηριζόμενος ως καταχρηστική ή οιονεί αγχιστεία. Με την κατάργηση του αναφερόμενης διατάξεως, η κατα-

χρηστική αγχιστεία είναι σήμερα αδιάφορη για το δίκαιο. όπως αδιάφοροι ήταν και παραμένουν κοινωνικοί δεσμοί που δημιουργούνται από την ύπαρξη όχι ενός, αλλά δύο γάμων, όπως λ.χ. η σχέση των συννυφάδων (μεταξύ δηλαδή της γυναίκας και της συζύγου του αδελφού του άντρα της) ή των συγγάμβρων κ.λπ.

η. Εξάλλου, σημασία δεν έχει πλέον για το δίκαιο ούτε η λεγόμενη πνευματική συγγένεια, δηλαδή ο δεσμός αναδόχου - αναδεκτού που δημιουργείται με το βάπτισμα. Μετά την κατάργηση του παλαιού άρθρου ΑΚ 1361 πρόκειται απλώς για μια κοινωνική σχέση, αδιάφορη για το δίκαιο.

Σελ. 18

Υπόμνημα

1. Νομική συγγένεια που δεν ανταποκρίνεται στη βιολογική πραγματικότητα.

2. Νομική συγγένεια που ανταποκρίνεται και στη βιολογική πραγματικότητα.

3. Φυσική συγγένεια που δεν απόκτησε (ακόμη) νομικό ένδυμα (με αναγνώριση).

4. Συγγένεια που μετέπεσε σε απλώς φυσική, επειδή απέβαλε το νομικό ένδυμα λόγω τεκνοθεσίας (υιοθεσίας). Πρβλ. ΑΚ 1561: η ίδρυση τεχνητής συγγένειας συνοδεύεται από την αυτόματη κατάργηση του νομικού δεσμού με τους εξ αίματος συγγενείς, διατηρουμένου μόνο του κωλύματος γάμου ως υπόλειμμα νομικής συγγένειας.

ΙΙ. ΕΙΔΗ ΚΑΙ ΒΑΘΜΟΙ ΤΗΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑΣ

α. Όταν το ένα πρόσωπο κατάγεται από το άλλο, αυτά συνδέονται με ευθύγραμμη συγγένεια εξ αίματος, ενώ αν κατάγονται και τα δύο από κοινό πρόγονο δίχως να κατάγεται όμως το ένα από το άλλο, είναι συγγενείς εξ αίματος σε πλάγια γραμμή ή, όπως επίσης λέγεται, εκ πλαγίου (θείοι, ανήψια, εξάδελφοι κ.λπ.).

β. Οι πρόγονοι ενός προσώπου σε ευθεία γραμμή καλούνται ανιόντες (γονείς, παππούδες, γιαγιάδες, προπαππούδες κ.λπ.) και οι απόγονοί του, σε επίσης ευθεία γραμμή, καλούνται κατιόντες (παιδιά, εγγόνια, δισέγγονα κ.λπ).

γ. Οι αδελφοί με κοινούς και τους δύο γονείς ονομάζονται αμφιθαλείς, ενώ αν έχουν κοινό μόνο τον ένα γονέα λέγονται ετεροθαλείς (βλ. το υπόμνημα του διαγράμματος 3 περίπτωση 7).

δ. Ο αριθμός των γεννήσεων που μεσολαβούν μεταξύ δύο προσώπων καθορίζει το βαθμό της συγγένειας. Δεν προσμετράται η γέννηση του προσώπου, του οποίου αναζητείται ο βαθμός συγγένειας.

ε. Για παράδειγμα (βλ. παραστατικότερα το διάγραμμα 3 και το υπόμνημά του), ο εγγονός είναι συγγενής δεύτερου βαθμού (σε ευθεία γραμμή) με την εκ πατρός γιαγιά του, γιατί μεταξύ τους μεσολαβούν δύο γεννήσεις: εκείνης και του γιου της, δηλαδή του πατέρα του εγγονού της. Και ο θείος είναι συγγενής τρίτου βαθμού (εκ πλαγίου) με την ανηψιά του, γιατί, μεσολαβούν οι γεννήσεις εκείνης, του πατέρα της (αδελφού του θείου της) και της γιαγιάς της (μητέρας του θείου), που είναι εξάλλου ο κοινός πρόγονός τους δίχως να κατάγεται η μία (ανεψιά) από τον άλλο (θείο) και γι’ αυτό συγγενεύουν εκ πλαγίου.

στ. Ο ένας σύζυγος ή σύντροφος σε σύμφωνο συμβίωσης είναι στον ίδιο βαθμό και με τον ίδιο τρόπο (σε ευθεία ή πλάγια γραμμή) συγγενής εξ αγχιστείας των συγγενών του άλλου εξ αίματος, εκ τεχνητής γονιμοποιήσεως ή εκ τεκνοθεσίας (υιοθεσίας) ανηλίκου. Μεταξύ τους οι σύζυγοι ή σύντροφοι δεν συνδέονται με συγγένεια (κανενός είδους ή βαθμού), αλλά με τη λεγόμενη συζυγική σχέση (αντίστοιχα, συντροφική σχέση).