ΝΟΜΙΚΗ ΘΈΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΖΩΩΝ ΣΕ ΑΣΤΙΚΟ ΚΩΔΙΚΑ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ

Περιεχόμενα

Πρόλογος VII

Πίνακας κυριοτέρων συντομογραφιών IX

Εισαγωγικό μέρος 1

§ 1. Εισαγωγή στο αντικείμενο της έρευνας 1

Ι. Προβληματισμοί ως προς τη θέση των ζώων στο Δίκαιο 1

ΙΙ. Στόχος της νομοθεσίας για την προστασία των ζώων 4

ΙΙΙ. Χαρακτηριστικά των κανόνων προστασίας των ζώων 5

ΙV. Δικαιοηθικοφιλοσοφική προσέγγιση της θέσης των ζώων 7

V. Διάρθρωση έρευνας 8

§ 2. Βασικές έννοιες και υποχρεώσεις των ιδιοκτητών
των δεσποζόµενων ζώων συντροφιάς 11

Ι. Έννοια ζώου 11

ΙΙ. Ορισμοί σχετικά με τη μεταχείριση των ζώων 15

ΙΙΙ. Υποχρεώσεις των ιδιοκτητών των δεσποζόµενων ζώων συντροφιάς 18

ΙV. Απαγορεύσεις χρησιμοποίησης ζώων 23

V. Η ευθανασία ζώων 27

VΙ. Βασικές αρχές ελευθερίας και φροντίδας των ζώων 28

VIΙ. Η ευαισθησία των ζώων ως βάση αναγνώρισης δικαιωμάτων 29

VIΙΙ. Η διοργάνωση εκθέσεων με ζώα συντροφιάς 30

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΝΟΜΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΖΩΩΝ ΣΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΚΩΔΙΚΑ

§ 3. Ζώα και προστασία της προσωπικότητας 33

Ι. Προστασία του ανθρώπου έναντι των ζώων 33

ΙΙ. Η προστασία των ζώων από τον άνθρωπο 37

ΙΙΙ. Η κατοχή ζώου ως προσωπικό δεδομένο 40

IV. Σκύλοι βοήθειας και ζώα θεραπείας 44

§ 4. Η απόκρουση της επίθεσης ζώου: άμυνα ή κατάσταση ανάγκης; 46

Ι. Προϋποθέσεις άμυνας (ΑΚ 284) 46

ΙΙ. Προϋποθέσεις κατάστασης ανάγκης (ΑΚ 285) 46

§ 5. Τα ζώα στις συμβάσεις 49

Ι. Η δωρεά ζώου 49

ΙΙ. Η πώληση ζώων 50

Α. Πραγματικά και νομικά ελαττώματα στην πώληση ζώων 50

Β. Απαγορευμένη πώληση ζώων 54

Γ. Πώληση ζώου συντροφιάς με παρακράτηση κυριότητας 56

Δ. Η διαφήμιση ζώων 58

Ε. Υποχρέωση πωλητή ζώου προς παροχή συμβουλών και
πληροφόρηση του αγοραστή 59

ΙΙΙ. Ζώα συντροφιάς και μίσθωση ακινήτου 59

Α. Οι ενοχλήσεις από ζώα ως πραγματικό ελάττωμα του μισθίου 60

Β. Εγκυρότητα όρου σύμβασης μίσθωσης περί μη διατήρησης
ζώου στο μίσθιο 62

Γ. Κακή χρήση του μισθίου προερχόμενη από τη διατήρηση ζώου συντροφιάς 63

Δ. Απόδοση μισθίου και τύχη ζώων 66

Ε. Απόδοση μισθίου κατά τη λήξη της αγρομίσθωσης 67

ΙV. Κτηνοληψία 67

V. Η παρακαταθήκη ζώου 68

§ 6. Η αδικοπρακτική ευθύνη του κατόχου ζώου: ευθύνη
από διακινδύνευση; 71

Ι. Η ευθύνη από διακινδύνευση 71

ΙΙ. Η αδικοπρακτική αντιμετώπιση των κατόχων ζώων 73

Α. Προϋποθέσεις ευθύνης κατόχου ζώου γενικά 76

Β. Προϋποθέσεις ευθύνης κατόχου κατοικίδιων ζώων
ειδικών σκοπών 85

Γ. Συντρέχον πταίσμα και ευθύνη κατόχου ζώου 92

Δ. Ευθύνη για ζημίες από αδέσποτα ζώα 92

§ 7. Αποζημίωση και Χρηματική Ικανοποίηση λόγω
Ηθικής Βλάβης για τραυματισμό ή θανάτωση ζώου 97

Ι. Αποζημίωση για βλάβη της υγείας ή της σωματικής ακεραιότητας
του ζώου 97

ΙΙ. Η αποκατάσταση της ηθικής βλάβης του κατόχου
λόγω τραυματισμού ή θανάτωσης ζώου από τρίτο 100

ΙΙΙ. Ηθική βλάβη λόγω ζωοκτονίας 103

§ 8. Ειδικά ζητήματα Εμπραγμάτου Δικαίου 106

Ι. Γενικές διατάξεις Εμπραγμάτου Δικαίου που εφαρμόζονται
στα ζώα 106

ΙΙ. Το σμήνος μελισσών 112

ΙΙΙ. Ζώα και γειτονικό δίκαιο 113

Α. Ζώα συντροφιάς και οροφοκτησία 113

Β. Όχληση γειτόνων από τα ζώα συντροφιάς 117

Γ. «Όχληση» γειτόνων από τη σίτιση αδέσποτων ζώων
συντροφιάς 121

ΙV. Καταφύγια ζώων συντροφιάς & πάρκα 123

V. Διατήρηση οικόσιτων ζώων 126

§ 9. Η σχέση των ζώων με το Οικογενειακό Δίκαιο 127

Ι. H τύχη των ζώων σε περίπτωση διακοπής της έγγαμης συμβίωσης,
στην περίπτωση που ανήκουν σε έναν σύζυγο 127

ΙΙ. H τύχη των ζώων σε περίπτωση διακοπής της έγγαμης συμβίωσης,
στην περίπτωση που ανήκουν και στους δύο συζύγους 129

ΙΙΙ. Η φροντίδα ζώων ως λόγος ισχυρού κλονισμού του γάμου 132

ΙV. Υιοθεσία & Αναδοχή Αδέσποτων Ζώων Συντροφιάς 133

§ 10. Η θέση των ζώων στο Κληρονομικό Δίκαιο 136

Ι. Τα ζώα ως «κληρονόμοι» 136

II. Τα ζώα ως εξαίρετο 137

IIΙ. Τα κληρονομητέα ζώα 138

§ 11. Συγκριτικό Δίκαιο και κριτική υφιστάμενου
καθεστώτος 139

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΖΩΩΝ ΣΕ ΕΙΔΙΚΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ

§ 12. Τα ζώα με μεταδοτικές νόσους 147

I. Ορισμοί 147

II. Δήλωση κρούσματος 148

III. Θανάτωση ζώων που νοσούν 148

IV. Αντιμετώπιση λεϊσμανίωσης 149

§ 13. Καλλιτεχνικά δημιουργήματα ζώων 151

§ 14. Ζώα και οδική κυκλοφορία 156

§ 15. Κανόνες μεταφοράς ζώων 159

Ι. Μεταφορά ζώων συντροφιάς με οδικά μέσα και μέσα
σταθερής τροχιάς 159

Α. Υποχρεώσεις συγκοινωνιακών φορέων και επιβάτη κατά
τη μεταφορά του μικρού ζώου συντροφιάς με οδικά μέσα
και μέσα σταθερής τροχιάς 159

Β. Ευθύνη επιβάτη κατά τη μεταφορά του ζώου συντροφιάς
με οδικά μέσα και μέσα σταθερής τροχιάς 161

ΙΙ. Μεταφορά κατοικίδιων ζώων με επιβατηγό πλοίο 161

ΙΙΙ. Οι μη εμπορικού χαρακτήρα μετακινήσεις ζώων συντροφιάς 163

ΙV. Οι εμπορικού χαρακτήρα μετακινήσεις ζώων συντροφιάς 165

V. Βασικές αρχές μεταφοράς των ζώων 166

§ 16. Ζώα και επιστημονική έρευνα 169

Ι. Αρχές που διέπουν τη χρήση ζώων για επιστημονικούς
ή εκπαιδευτικούς σκοπούς 171

ΙΙ. Σκοπός των διαδικασιών 173

ΙΙΙ. Επιλογή μεθόδου 175

ΙV. Είδη ζώων που απαγορεύεται να χρησιμοποιηθούν για πειράματα 176

V. Η διενέργεια δοκιμών σε ζώα για τα τελικά καλλυντικά προϊόντα 177

§ 17. Το υπερνομοθετικό πλαίσιο 179

Ι. Συνταγματική προστασία 179

ΙΙ. Οι διεθνείς συμβάσεις 182

Α. Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ζώα 182

B. H Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης 185

Γ. Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου
& το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων 192

Δ. Η Διεθνής Σύμβαση της Βέρνης για τη διατήρηση της άγριας
ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης 195

Ε. H Διεθνής Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Ζώων (1978) 196

§18. Συμπερασματικές σκέψεις 198

Βιβλιογραφία 205

Ευρετήριο 217

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

§ 1. Εισαγωγή στο αντικείμενο της έρευνας

Ι. Προβληματισμοί ως προς τη θέση των ζώων στο Δίκαιο

Ο Τζορτζ Όργουελ έγραψε στο προτελευταίο του μυθιστόρημα «Η φάρμα των ζώων» ότι ο άνθρωπος είναι το μόνο πλάσμα που καταναλώνει δίχως να παράγει. Δε δίνει γάλα, δε γεννάει αυγά, είναι υπερβολικά αδύναμος για να τραβάει το αλέτρι, δεν μπορεί να τρέξει αρκετά γρήγορα για να πιάσει λαγούς. Ωστόσο, είναι ο αφέντης όλων των ζώων. Τα βάζει για δουλειά, τους δίνει πίσω το ελάχιστο αντίτιμο, ώστε να μη λιμοκτονήσουν και κρατάει τα υπόλοιπα για τον εαυτό του[1].

H σχέση του ανθρώπου με τα ζώα έχει αλλάξει διαμέσου των αιώνων. Πεποιθήσεις ότι τα ζώα δεν έχουν αισθήματα και συνείδηση επηρέασαν αρνητικά την κοινωνική αντίληψη και τη μεταχείριση των ζώων στον δυτικό κόσμο μέχρι τις αρχές του 1800[2]. Από τότε η ανθρωπότητα έχει κάνει νομικά βήματα, προκειμένου να κατοχυρώσει τη σχέση του ανθρώπου με τα ζώα[3]. Η δυτική κοσμοβιομηχανία ήταν σαφώς ανθρωποκεντρική. Ο άνθρωπος τοποθετείτο στην κορυφή της πυραμίδας των όντων. Μόνο το ανθρώπινο ον ήταν απολύτως μοναδικό και είχε μια αξία. Κατά τις νεότερες όμως αντιλήψεις όλα τα όντα που είναι πιθανό να βιώσουν ευχαρίστηση και πόνο — όχι μόνο οι άνθρωποι — μπορεί να αναγνωριστεί ότι έχουν δικαιώματα[4]. Τα τελευταία χρόνια αυξάνονται δε κινήματα υπέρ των δικαιωμάτων των ζώων και της ηθικής μεταχείρισής τους[5].

Το δίκαιο των ζώων έχει γίνει ήδη ανεξάρτητος κλάδος του δικαίου στις ΗΠΑ την τελευταία εικοσαετία. Συγκεκριμένα, όταν η Νομική Σχολή του Χάρβαρντ μετά από αίτημα των φοιτητών της προσέθεσε στο πρόγραμμα σπουδών του ως μάθημα το δίκαιο των ζώων, το αμερικανικό σύστημα νομικής εκπαίδευσης αντιλήφθηκε τη σπουδαιότητα του εν λόγω εγχειρήματος, με συνέπεια να καθιερωθεί ως μάθημα στις περισσότερες Νομικές Σχολές της χώρας[6]. Το Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης και το Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου παρέχουν μεταπτυχιακές σπουδές με εξειδίκευση το Δίκαιο των ζώων. Πιο συγκεκριμένα, το Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου από το 2015, στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού προγράμματός του «Ηθική και Κοινωνίες», παρέχει εξειδίκευση στο «Δίκαιο των Ζώων» και στην «Ηθική μεταχείριση των ζώων». Επίσης, το Πανεπιστήμιο της Λιμόζ έχει δημιουργήσει ένα τμήμα Δικαίου των Ζώων[7]. Πλέον στην Ελλάδα λειτουργεί το Διϊδρυματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΔΠΜΣ) Ζώα: Ηθική, Δίκαιο, Ευζωία, το οποίο διοργανώνεται από το Τμήμα Φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ και το Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ με την υποστήριξη του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ και των Επιστημονικών Ινστιτούτων The Animals and Society Institute (ASI) και Humane Society Institute for Science and Policy της Επιστημονικής Εταιρείας The Humane Society of the United States (HSUS), που λειτουργεί δυνάμει του ΦΕΚ Β΄ 679/03.03.2020[8].

Είτε ο νόμος αναγνωρίζει τα ζώα ως όντα με συναισθήματα είτε όχι, αυτά εξακολουθούν να αισθάνονται φόβο και άγχος και υποφέρουν κατά τη μεταφορά τους, τη σφαγή τους ή οποιεσδήποτε άλλες καταστάσεις στις οποίες διακυβεύεται η ευημερία τους. Ο Έλληνας νομοθέτης δεν έμεινε αμέτοχος μπροστά στις ανωτέρω εξελίξεις. H απομάκρυνσή του από την ανθρωποκεντρική προσέγγιση των ζητημάτων που αφορούν τα ζώα και η στενότερη σύνδεση του ανθρώπου με αυτά οδήγησαν σε έναν επαναπροσδιορισμό[9] των σχέσεων και των συνεπειών που απορρέουν από την ευθύνη του κατόχου ζώου. Παρόλο που ο Αστικός Κώδικας προβλέπει ένα ειδικό καθεστώς ευθύνης για τα ζώα (άρ. 924 ΑΚ), ωστόσο νομικά θεωρούνται ως lato sensu πράγματα.

Με το ν. 4830/2021 επιδιώκεται η ενίσχυση της υπεύθυνης ιδιοκτησίας των ζώων συντροφιάς και η θέσπιση αυστηρών κανόνων για τη διασφάλιση της ευζωίας των δεσποζόμενων και των αδέσποτων ζώων συντροφιάς, που εμφορείται από τις πέντε διεθνώς αναγνωρισμένες ελευθερίες (ελευθερία από την

πείνα και τη δίψα, από άσκοπη ταλαιπωρία και καταπόνηση, από πόνο, τραυματισμό και ασθένεια, από φόβο και αγωνία και ελευθερία έκφρασης μιας φυσιολογικής συμπεριφοράς). Στον πυρήνα του νόμου βρίσκεται, επίσης, η θέσπιση ενός σαφούς και συνεκτικού κανονιστικού πλαισίου για τη διαχείριση των αδέσποτων ζώων συντροφιάς και τη δραστική μείωση του αριθμού τους μέσω προγραμμάτων υιοθεσίας.

Μέχρι σήμερα, δεν έχει καταστεί δυνατή η αποτελεσματική διαχείριση των αδέσποτων ζώων με τρόπο που να διασφαλίζει την ευζωία τους και να αποτρέπει την αύξηση του πληθυσμού τους, η οποία σήμερα είναι εκθετική. Επιπλέον, δεν έχουν εξαλειφθεί φαινόμενα εγκατάλειψης, κακοποίησης και παράνομης εμπορικής εκμετάλλευσής τους, φαινόμενα τα οποία δεν συνάδουν με τις προτεραιότητες και τις αξίες ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού κράτους. Η υπεύθυνη ιδιοκτησία και η ενίσχυση της ευζωίας των ζώων συντροφιάς, δεσποζόμενων και αδέσποτων, οδήγησαν στην ψήφιση του ν. 4830/2021 και στην πρόβλεψη με σαφή τρόπο της ενεργού συνεργασίας όλων των εμπλεκόμενων προσώπων και πρωτίστως των δήμων, των επιστημόνων, των φιλοζωικών σωματείων και οργανώσεων και των υπεύθυνων πολιτών, με συγκεκριμένους ρόλους, αρμοδιότητες και υποχρεώσεις, με βάση την αρχή της διαφάνειας[10]. Δεν μπορεί, όμως, να παραβλεφθεί το γεγονός ότι η πρόβλεψη προγράμματος χρηματοδότησης των δήμων, οι οποίοι καλούνται να συντάξουν και να υλοποιήσουν συγκεκριμένα επιχειρησιακά προγράμματα για τα ζώα με στόχους, χρονοδιάγραμμα και προϋπολογισμό, δεν ταιριάζει σε ένα νομοθέτημα με σκοπό την προστασία των ζώων, διότι αφορά οικονομικά ζητήματα διαχείρισης τα οποία δεν συνάδουν με τις προτεραιότητες του νόμου που αφορούν την ευζωία των ζώων.

Επισημαίνεται δε η σημασία και η σοβαρότητα των ως άνω θεμάτων που αφορούν στην προστασία των ζώων και η ιδιαίτερη επιμέλεια των αρμοδίων αρχών για την αποτροπή περιπτώσεων κακοποίησης και βασανισμού ζώων, δεδομένου ότι συνδέεται η εκδήλωση αυτών των φαινομένων άμεσα και με την γενικότερη εκδήλωση εγκληματικότητας[11]. Ειδικότερα, η κακοποίηση των ζώων έχει αναγνωριστεί ως ένδειξη ενδοοικογενειακής βίας και μελλοντικής επιθετικότητας σε παιδιά και εφήβους[12]. Είναι δεδομένο, επομένως, ότι οι σύγχρονες αξιακές αντιλήψεις της ελληνικής κοινωνίας, καθώς και το πολιτισμικό της επίπεδο, επιβάλλουν την πλήρη προστασία των ζώων. Εξάλλου,

όπως ο Μαχάτμα Γκάντι είχε πει, το μεγαλείο και η ηθική πρόοδος ενός έθνους μπορούν να κριθούν από τον τρόπο που φέρεται στα ζώα.

Παράλληλα με την ανάπτυξη αυτού του τομέα του Δικαίου, δημιουργήθηκε πλήθος εξειδικευμένων πανεπιστημιακών επιθεωρήσεων. Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής εκδίδονται το Journal of Animal Law, υποστηριζόμενο από το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, το Stanford Journal of Animal Law and Policy, καθώς και το Animal Law Review (εκδίδεται από το 1994), φανερώνοντας τον δυναμισμό του αντικειμένου εντός των πανεπιστημιουπόλεων. Στη Γαλλία, από το 2009, το περιοδικό Revue semestrielle de droit animalier προσπαθεί να ενώσει τους νομικούς από όλους τους κλάδους του δικαίου, προκειμένου να γίνουν κατανοητές οι εξελίξεις ως προς την προστασία των ζώων.

ΙΙ. Στόχος της νομοθεσίας για την προστασία των ζώων

H στάση του ανθρώπου απέναντι στα ζώα έχει αλλάξει και οι άνθρωποι έχουν αρχίσει να μεριμνούν για την προστασία των ζώων από την εξαφάνιση, την εξόντωση και την περιττή ταλαιπωρία. Το δίκαιο των ζώων είναι δίκαιο προστασίας, διότι θέτει όρια και καθορίζει πλαίσια. Προβλέπει τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται, γεγονός που αποδεικνύει ότι οι σχέσεις μεταξύ ανθρώπου και ζώου δεν αφήνονται στη διακριτική ευχέρεια του καθενός, αλλά αντίθετα υπόκεινται στον σεβασμό σταθερών ex lege αρχών και ισχύουν για όλους. Η θέσπιση κανόνων, συμπεριλαμβανομένων ακόμη και εκείνων που πλαισιώνουν μια δυσμενή για το ζώο δραστηριότητα, όπως για παράδειγμα το κυνήγι, ο πειραματισμός, η σφαγή, αποτελεί από μόνη της προστασία, δεδομένου ότι περιορίζει την ελευθερία του ισχυρού (ανθρώπου) έναντι των αδύναμων (ζώων), σύμφωνα με το μοντέλο τομέων νομικής που ρυθμίζουν μια σχέση εκ φύσεως ανισόρροπη (για παράδειγμα η σχέση εργοδότη-εργαζομένου στο εργατικό δίκαιο ή η σχέση προμηθευτή-καταναλωτή σε σχέση με το δίκαιο των καταναλωτών). Ένας κανόνας, ακόμη και μη ικανοποιητικός, είναι προτιμότερος από μια εξουσία δίχως όρια[13].

Ο προσφάτως πάντως ψηφισθείς ν. 4830/2021 έχει ως στόχους[14]:

• Τη θέσπιση των πέντε (5) βασικών ελευθεριών των ζώων.

• Τη σύσταση Εθνικού Μητρώου Ζώων Συντροφιάς, με επιμέρους μητρώα.

• Τη θέσπιση Μητρώου Παραβατών με καταγραφή των φυσικών προσώπων που έχουν καταδικαστεί για ποινικώς κολάσιμες πράξεις σε σχέση με τα ζώα (βλ. άρ. 36 ν. 4830/2021).

• Τη θέσπιση ηλεκτρονικού βιβλιαρίου του ζώου συντροφιάς με καταχώριση αναλυτικών πληροφοριών για το ίδιο και τον ιδιοκτήτη του.

• Την ενίσχυση του θεσμού της υιοθεσίας αδέσποτων ζώων συντροφιάς με τη θέσπιση Πανελλήνιας Πλατφόρμας Υιοθεσίας Αδέσποτων Ζώων Συντροφιάς και τη δυνατότητα συνεργασίας των δήμων με φιλοζωικά σωματεία και οργανώσεις.

• Τη διεύρυνση της έννοιας της κακοποίησης ζώου και θέσπιση ψηφιακής πλατφόρμας καταγγελιών.

• Σύσταση Εργαστηρίου Φύλαξης και Ανάλυσης Γενετικού Υλικού Ζώων Συντροφιάς στο Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών με αντικείμενο την ανάλυση γενετικού υλικού (DNA) ζώων συντροφιάς και στόχο αφενός την προαγωγή της ευζωίας τους και, αφετέρου, την ταυτοποίηση γεννητόρων εγκαταλελειμμένων, νεκρών ή κακοποιημένων ζώων συντροφιάς.

Ρητά προβλέπεται στο άρ. 1 ν. 4830/2021 ότι σκοπός του νόμου είναι η προστασία των ζώων συντροφιάς και η εξασφάλιση της ευζωίας τους, η ενίσχυση της υπεύθυνης ιδιοκτησίας των ζώων συντροφιάς, η θέσπιση σαφούς και συνεκτικού κανονιστικού πλαισίου για τη διαχείριση των αδέσποτων ζώων συντροφιάς και στρατηγικής για τη δραστική µείωση του αριθµού τους µέσω προγραµµάτων υιοθεσίας, µε απαρέγκλιτη τήρηση των κανόνων ευζωίας των ζώων. Το άρθρο 1 ν. 4830/2021, που τιτλοφορείται ως «Σκοπός - Αντικείµενο» είναι περιττό, αφού σκοπός και αντικείμενο προκύπτουν από τις επί μέρους ρυθμίσεις και θα αρκούσε να αναφέρονται στην Αιτιολογική Έκθεση. Επίσης, με το ν. 4830/2021 δημιουργούνται κοιμητήρια και αποτεφρωτήρια ζώων, το ηλεκτρονικό μητρώο εθελοντικής αιμοδοσίας ζώων συντροφιάς, όπου τα ζώα δίνουν αίμα σε όσα άλλα αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα υγείας, αλλά και η πανελλήνια υιοθεσία.

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι υποστηρίζεται πως υπάρχει διεθνές consensus, για τη δημιουργία αυτοτελούς κλάδου διεθνούς δικαίου προστασίας των ζώων[15].

ΙΙΙ. Χαρακτηριστικά των κανόνων προστασίας των ζώων

Το πρώτο χαρακτηριστικό των κανόνων προστασίας των ζώων είναι ότι αφορούν στις σχέσεις των ανθρώπων με τα ζώα και όχι στις σχέσεις των ζώων μεταξύ τους. Οι τελευταίες βρίσκονται εκτός νόμου εν γένει.

Το δεύτερο χαρακτηριστικό των κανόνων προστασίας είναι η διπλή τους φύση. Τα ζώα —με εξαίρεση κάποιων από αυτά, όπως τα έντομα— υπόκεινται πάντα σε δύο είδη κανόνων. Το πρώτο είδος είναι οι κανόνες που κρίνουν το ζώο από τη λειτουργία του, τη χρήση του, τον σκοπό του —εν ολίγοις, σε τι εξυπηρετεί. Αυτοί είναι οι κανόνες που επιτρέπουν τη χρήση του ζώου. Προβλέπουν τη δυνατότητα της ιδιοποίησης του ζώου, της χρήσης του, της ανταλλαγής του, της εγκατάλειψης, της θανάτωσής του. Οι κανόνες αυτοί καλούνται κανόνες res, διότι βλέπουν το ζώο ως ένα αγαθό, ως ένα πράγμα. Όλα τα ζώα υπόκεινται σε αυτούς τους κανόνες. Το δεύτερο είδος προστατεύει το ζώο γι’ αυτό που είναι: ένα ζων και ευαίσθητο ον. Στόχος τους είναι να προωθήσουν την ευημερία του ζώου, να απαγορεύσουν κάθε πόνο ή ταλαιπωρία που του προκαλείται ή, όταν θεωρείται νόμιμη η πρόκληση πόνου ή ταλαιπωρίας σε αυτό, να διασφαλίσουν ότι αυτός ο πόνος ή η ταλαιπωρία είναι εξασθενημένος ή μειωμένος. Οι κανόνες αυτοί ονομάζονται κανόνες animalis. Όλα τα ζώα υπόκεινται σε αυτούς τους κανόνες: τα ζώα εκτροφής, για παράδειγμα, υπόκεινται σε ελάχιστα πρότυπα σχετικά με τις διαστάσεις κλουβιού. Ομοίως, τα άγρια ζώα δεν μπορούν να σκοτωθούν κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου.

Το τρίτο χαρακτηριστικό είναι πως οι κανόνες που ισχύουν για τα ζώα είναι διάσπαρτοι ανάμεσα σε πολλούς νόμους και τομείς, όπως το Ποινικό Δίκαιο που προβλέπει ποινές για πράξεις κακομεταχείρισης ή ακόμη και κλοπής ζώου, το Εμπράγματο Δίκαιο που διέπει τις προϋποθέσεις για την κτήση του, το Ενοχικό Δίκαιο που καθορίζει τους όρους και τους τρόπους αποζημίωσης για ζημίες που προκαλούν ή προκαλούνται σε αυτό, η Περιβαλλοντική Νομοθεσία που αφορά την προστασία των ειδών που απειλούνται με εξαφάνιση, ο νόμος για το κυνήγι, οι νόμοι για την κτηνοτροφία, τον πειραματισμό, τη μεταφορά και πολλοί άλλοι.

Το τέταρτο χαρακτηριστικό είναι ότι οι κανόνες animalis αναφέρονται στα ζώα ως όντα και όχι ως αντικείμενα. Σε αυτό το σημείο εντοπίζονται διαφορές ανάμεσα στο δίκαιο των ζώων και στο δίκαιο περιβάλλοντος. Οι κανόνες που προστατεύουν τα ζώα έχουν ζωοκεντρικό χαρακτήρα ενώ το δίκαιο του περιβάλλοντος ανθρωποκεντρικό. Το δίκαιο των ζώων, όπως αναφέραμε, αντιμετωπίζει τα ζώα ως όντα, ενώ το δίκαιο περιβάλλοντος ως συστατικά του ανθρώπινου περιβάλλοντος. Τέλος, το δίκαιο περιβάλλοντος έχει ρυθμιστικό και προληπτικό στόχο, ενώ το δίκαιο των ζώων έχει στόχο άμεσα την προστασία τους, τα οποία επιτελούν και προληπτικούς σκοπούς[16].

ΙV. Δικαιοηθικοφιλοσοφική προσέγγιση της θέσης των ζώων

Από φιλοσοφική άποψη η υποχρέωση ελαχιστοποίησης της ταλαιπωρίας των ζώων συνιστά μια σημαντική ηθική αρχή.

Οι φιλόσοφοι ξεκινώντας από τους αρχαίους Έλληνες έχουν επιχειρηματολογήσει σχετικά με την ηθική κατάσταση των ζώων. Οι Πυθαγόρειοι υποστήριζαν την ιδέα της συναδέλφωσης, σύμφωνα με την οποία όλα τα όντα έμψυχα και οργανικά (φυτικός κόσμος) φαίνονται σαν συγγενικά, αφού είναι «ενσωματώσεις ψυχικών δαιμόνων»[17]. Ο Πρωταγόρας για τη σχέση ανθρώπων και ζώων εξέφραζε τη θέση ότι ο άνθρωπος είναι ανώτερος των ζώων σε νου και όχι σε σωματική δύναμη[18]. Κατά τον Πλάτωνα υπάρχουν ανώτερα και κατώτερα ζώα στα οποία μπορεί ένας άνθρωπος να μετεμψυχωθεί, ανάλογα με τη συμπεριφορά του όσο ήταν άνθρωπος[19]. Ο Αριστοτέλης θεωρεί πως υφίσταται φυσική ιεραρχία των όντων, όσον αφορά την αξία της ζωής τους, και τα διάφορα επίπεδα καθορίζονται από τις ικανότητες τους. Με αυτόν τον τρόπο, τα φυτά βρίσκονται στη βάση αυτής της ιεραρχίας, ενώ τα ζώα και ο άνθρωπος διαχωρίζονται ως προς το επίπεδο, επειδή διαθέτουν την ικανότητα του «αισθάνεσθαι»[20].

Ο Ντεκάρτ υποστήριξε ότι τα ζώα δεν είναι αντικείμενα ηθικής, επειδή δεν έχουν συνείδηση[21]. Ευτυχώς, άλλοι φιλόσοφοι, μεταξύ των οποίων ο Βολτέρος, υποστήριξαν ότι υπάρχουν τόσοι λόγοι να πιστεύουμε ότι και άλλα ζώα εκτός από τον άνθρωπο σκέφτονται όσοι μας κάνουν να πιστεύουμε ότι και ο άνθρωπος μπορεί να σκέφτεται[22]. Ωφελιμιστές και κοινωνικοί μεταρρυθμιστές, όπως ο Τζέρεμι Μπένθαμ και ο Τζον Στιούαρτ Μιλ, αγωνίστηκαν, για να μειώσουν τον πόνο των ζώων και των ανθρώπων και επέστησαν την προσοχή στην ευαισθητοποίηση ως προς τις σκληρές συνέπειες της κτηνοτροφίας και άλλων κοινών πρακτικών[23].

Οι πιο σύγχρονες φιλοσοφικές θεωρίες αναγνωρίζουν στα άλλα ζώα είτε ίση αξία είτε ίσα δικαιώματα είτε αναγνωρίζουν την άμεση ηθική μας υποχρέωση απέναντί τους[24]. H θεμελιωδέστερη θεωρία, που ουσιαστικά κατοχυρώνει και τα δικαιώματα των ζώων είναι εκείνη του Singer, ο οποίος υποστήριξε ότι το γεγονός ότι κάποιο ον δεν ανήκει στο είδος μας ή είναι λιγότερο έξυπνο από

μας δεν μας επιτρέπει να το εκμεταλλευτούμε ή να υποτιμήσουμε τα συμφέροντά του[25]. Η συνολική ποσότητα πόνου που υφίστανται τα ζώα για την κτηνοτροφία δεν συγκρίνεται με την ωφέλεια που εντέλει έχει ο άνθρωπος. Είναι αδύνατον να παραχθούν ζώα για τροφή σε μεγάλη κλίμακα, χωρίς να υπάρχει σημαντικό ποσοστό πόνου, καθώς αυτή η διαδικασία αναγκαστικά περιλαμβάνει πρακτικές όπως ο χωρισμός της μητέρας από το μωρό της, η μεταφορά και η σφαγή[26].

Ο Regan υποστήριξε, όπως ο Singer, μία πιο ατομικιστική θεώρηση σεβασμού των ζώων. Μίλησε πρώτος για τα δικαιώματα των ζώων, με το επιχείρημα ότι τα ζώα έχουν εγγενή αξία, συνεπώς έχουν δικαιώματα τα οποία και πρέπει να σεβαστούμε. Ένα μεγάλο μέρος των ζώων έχουν αυτοσυνειδησία, πεποιθήσεις και επιθυμίες, και γι’ αυτό πρέπει να τους αναγνωριστούν ηθικά δικαιώματα. Με βάση αυτό το σκεπτικό πρότεινε τον τερματισμό των πειραμάτων, της κτηνοτροφίας και της χρήση ζώων για ψυχαγωγικούς σκοπούς[27].

Τέλος, η Korsgaard αναγνωρίζει στα ζώα ατελή ορθολογικότητα. Τα ζώα, όπως και οι άνθρωποι, επιδεικνύουν μια τελολογική συμπεριφορά, μια συμπεριφορά που δείχνει ότι νοιάζονται για το άτομό τους. Ορθά σημείωσε ότι, όταν δίνουμε αξία αυτοσκοπού στον εαυτό μας, δίνουμε και στο φυσικό μας καλό, άρα και στη ζωώδη φύση μας. Σύμφωνα με την Korsgaard οι φυσικές ικανότητες που μοιραζόμαστε με τα ζώα είναι η ουσία των ηθικών απαιτήσεων και όχι οι έλλογες. Ο καταλληλότερος τρόπος για την αλληλεπίδρασή μας με τα ζώα είναι αυτός που θα τους επέτρεπε τη συναίνεση, στην περίπτωση που είχαν τη δυνατότητα να συναινέσουν. Χωρίς, λοιπόν, να τα επαναταξινομήσουμε ως πρόσωπα, η Korsgaard υποστήριξε ότι μπορούμε να θεωρήσουμε όλα τα ζώα ως αυτοσκοπούς με αποτέλεσμα να συνιστούν τα κατάλληλα υποκείμενα δικαιωμάτων κατά της ανθρώπινης κακομεταχείρισης, καθιστώντας, έτσι τη θεωρία της πειστικότερη σε σχέση με των υπολοίπων[28].

V. Διάρθρωση έρευνας

Μετά από την εισαγωγή στο αντικείμενο της έρευνας, τους στόχους και τα χαρακτηριστικά των κανόνων προστασίας των ζώων (§1) ακολουθούν (§2) στο

πρώτο μέρος οι βασικές έννοιες και υποχρεώσεις των ιδιοκτητών των δεσποζόµενων ζώων συντροφιάς. Αναφέρονται η έννοια του ζώου και τα είδη ζώων, ορισμοί σχετικά με τη μεταχείριση των ζώων, οι απαγορεύσεις ως προς τη χρήση ζώων, την ευθανασία ζώων, οι βασικές αρχές ελευθερίας και φροντίδας ζώων και τέλος ερευνάται η ευαισθησία των ζώων ως βάση αναγνώρισης δικαιωμάτων .

Στη συνέχεια (§3) εξετάζεται η συσχέτιση της προστασίας της προσωπικότητας με την προστασία των ζώων και αν η κατοχή ζώου συνιστά προσωπικό δεδομένο. Ιδιαιτέρως εξετάζεται (§4) η νομική αντιμετώπιση της απόκρουσης της επίθεσης ζώου.

Ακολουθεί η ανάλυση της αντιμετώπισης των ζώων από το Δίκαιο των Συμβάσεων (§5) και συγκεκριμένα στη δωρεά, στη σύμβαση πώλησης (πραγματικά και νομικά ελαττώματα, απαγορευμένη πώληση και η πώληση ζώου με παρακράτηση κυριότητας), στη μίσθωση ακινήτου (πραγματικό ελάττωμα λόγω οχλήσεων από ζώα, όρος στη σύμβαση περί μη διατήρησης ζώου στο μίσθιο και κακή χρήση του μισθίου), στην κτηνοληψία και στην παρακαταθήκη.

Στη συνέχεια (§6), εξετάζεται η αδικοπρακτική ευθύνη του κατόχου ζώου, οι προϋποθέσεις, τυχόν συντρέχον πταίσμα του ζημιωθέντος, η ευθύνη για ζημίες από αδέσποτα ζώα. Εξετάζεται (§7), επίσης, η αποζημίωση και η ηθική βλάβη για τραυματισμό ή θανάτωση ζώου.

Έπεται (§8) η εξέταση ειδικών ζητημάτων του Εμπραγμάτου Δικαίου που μπορούν να εφαρμοστούν και στις σχέσεις του ανθρώπου με τα ζώα, όπως και ειδικές διατάξεις που ισχύουν για το σμήνος μελισσών και τα ζώα με μεταδοτικές νόσους (ορισμός, δήλωση κρούσματος και θανάτωση του ζώου που νοσεί). Σημαντικός είναι και ο ρόλος των ζώων στο Γειτονικό Δίκαιο, ιδίως στην περίπτωση της οροφοκτησίας, την όχληση των γειτόνων από τα ζώα συντροφιάς, όπως και τη χαρακτηριστική στην καθημερινή ζωή σίτιση αδέσποτων ζώων.

Εν συνεχεία (§9), αναλύεται η θέση των ζώων στο Οικογενειακό Δίκαιο όταν ανήκουν στον ένα ή και στους δύο συζύγους. Ακολουθεί (§10) η ανάλυση των διατάξεων Κληρονομικού Δικαίου που αφορούν στα ζώα, αν τα ζώα μπορούν να είναι κληρονόμοι, εξαίρετο ή αν είναι κληρονομητά.

Το πρώτο μέρος κλείνει με μία συγκριτική επισκόπηση και κριτική του ισχύοντος καθεστώτος (§11).

Το δεύτερο μέρος ξεκινά (§12) με την αντιμετώπιση των ζώων με μεταδοτικές νόσους και εν συνεχεία (§13) αναλύεται το ζήτημα αν τα ζώα έχουν δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας επί των δημιουργημάτων τους.

Στη συνέχεια εξετάζεται (§14) η σχέση των ζώων με τους κανόνες οδικής κυκλοφορίας, όπως και οι κανόνες μεταφοράς τους (§15).

Ιδιαίτερη ενότητα (§16) είναι αφιερωμένη στα πειραματόζωα, τις αρχές που διέπουν τη χρήση ζώων σε πειράματα, ο σκοπός των διαδικασιών, η επιλογή μεθόδου και τα είδη των οποίων η χρήση σε πειράματα απαγορεύεται.

Η τελευταία ενότητα (§17) είναι αφιερωμένη στο υπερνομοθετικό πλαίσιο που περιβάλλει τα ζώα. Η ξεχωριστή ενότητα επιδιώκει να αναδείξει την προστασία των ζώων από το Σύνταγμα, τις διεθνείς συμβάσεις (Ευρωπαϊκή σύμβαση γα τα ζώα, ΣΛΕΕ, ΕΣΔΑ, Διεθνής Σύμβαση Βέρνης), όπως και τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των ζώων.

Η παρούσα έρευνα κλείνει (§18) με ανακεφαλαιωτικά συμπεράσματα από την ανάλυση των ζητημάτων που απασχολούν το Αστικό Δίκαιο ως προς τη θέση των ζώων.

§ 2. Βασικές έννοιες και υποχρεώσεις των ιδιοκτητών
των δεσποζόµενων ζώων συντροφιάς

Ι. Έννοια ζώου

Ζώο είναι κάθε έµβιος οργανισµός, που συναισθάνεται και κινείται σε ξηρά, αέρα και θάλασσα ή οποιοδήποτε άλλο υδατικό οικοσύστηµα ή υγροβιότοπο (άρ. 2 περ. 1 ν. 4830/2021). Κατ’ άλλο ορισμό ως ζώο θεωρείται κάθε ζών σπονδυλωτό μη ανθρώπινο, συμπεριλαμβανομένων των αυτόνομων προνυμφικών μορφών και/ή ικανών για αναπαραγωγή, αλλά εκτός άλλων κυτταρικών ή εμβρυακών μορφών (άρ. 2 §2 περ. α΄ Ευρωπαική Σύμβαση για την προστασία των πειραματόζωων – ν. 1500/1992). Βασικό χαρακτηριστικό του ζώου είναι ότι συνιστά έμβιο οργανισμό που συναισθάνεται. Κατά το άρ. 1 §2 π.δ. 56/2013 ζώα θεωρούνται τα: α) ζώντα σπονδυλωτά ζώα πλην του ανθρώπου, συμπεριλαμβανομένων: αα) των προνυμφών που τρέφονται ανεξάρτητα και ββ) των εμβρύων των θηλαστικών από το τελευταίο τρίτο της ανάπτυξης τους και τα β) ζώντα κεφαλόποδα. Γίνεται αντιληπτό ότι ο νομοθέτης με την έννοια ζώο εννοεί όλα τα ζωντανά ζώα με τη βιολογική έννοια, δίχως να λαμβάνει υπόψη την ικανότητά τους να αισθάνονται τον πόνο. Τα φυτά δεν είναι ζώα.

Ζώο συντροφιάς είναι κάθε ζώο που συντηρείται ή προορίζεται να συντηρηθεί από τον άνθρωπο κυρίως µέσα στην οικία του, για λόγους ζωοφιλίας ή αναφέρεται στον κατάλογο του Παραρτήµατος Ι του Κανονισµού (ΕΕ) 2016/429 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 9ης Μαρτίου 2016 σχετικά µε τις μεταδοτικές νόσους των ζώων και για την τροποποίηση και την κατάργηση ορισµένων πράξεων στον τοµέα της υγείας των ζώων (L 84) (άρ. 2 περ. 3 εδ. α΄ ν. 4830/2021). Ζώα συντροφιάς είναι και οι σκύλοι βοήθειας, οι σκύλοι εργασίας, καθώς και τα ζώα θεραπείας. Ως ζώα συντροφιάς δεν µπορούν να συντηρούνται ζώα άγριας πανίδας (άρ. 2 περ. 3΄ εδ. γ΄ ν. 4830/2021). Η διατύπωση του ορισμού αυτού είναι ασαφής. Ουσιαστικά εκκινεί λανθασμένα από τον τρόπο συντήρησης και προέλευσης του ζώου και όχι από τη δυνατότητα συντροφικότητας ζώου και ανθρώπου. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προστασία των ζώων συντροφιάς (ν. 2017/1992) ως ζώο συντροφιάς εννοούμε κάθε ζώο, που συντηρείται ή προορίζεται να συντηρηθεί από τον άνθρωπο, κυρίως μέσα στο σπίτι του για ευχαρίστησή του και σαν σύντροφός του (άρ. 1 περ. 1 ν. 2017/1992).

Τα ζώα συντροφιάς μπορούν να διακριθούν σε δεσποζόμενα ζώα συντροφιάς, σε αδέσποτα ζώα συντροφιάς, σε επικίνδυνα ζώα συντροφιάς, σε μικρά και μεγάλα ζώα συντροφιάς.

Δεσποζόμενο ζώο συντροφιάς είναι το ζώο συντροφιάς που έχει ιδιοκτήτη. Οι άµεσοι απόγονοι δεσποζόµενου σκύλου ή γάτας νοούνται αυτόµατα δεσπο

ζόµενα ζώα µε ιδιοκτήτη τον ιδιοκτήτη του θηλυκού γεννήτορα (άρ. 2 περ. 4 ν. 4830/2021).

Ορθότερα κριτήρια, για να χαρακτηρίζεται ένα ζώο δεσποζόμενο, είναι: α) να μην είναι άγριο, β) να συντηρείται ή να προορίζεται να συντηρηθεί, γ) να τελεί υπό την εποπτεία ενός ανθρώπου.

Αδέσποτο ζώο συντροφιάς είναι το ζώο συντροφιάς που δεν έχει ιδιοκτήτη (άρ. 2 περ. 5 ν. 4830/2021). Η μη σήμανση του ζώου από τον ιδιοκτήτη του, δεν το καθιστά αυτόματα αδέσποτο. Μία τέτοια πρόβλεψη θα ήταν αντίθετη στη φύση του ζώου ως έμβιου όντος με συναισθήματα. Κατ’ άλλο ορισμό με τον όρο, αδέσποτο ζώο, εννοούμε κάθε ζώο συντροφιάς το οποίο, είτε δεν έχει σπίτι, είτε βρίσκεται εκτός των ορίων του σπιτικού του ιδιοκτήτη του ή του φύλακά του και δεν βρίσκεται υπό την άμεση επίβλεψη ή τον έλεγχο κανενός ιδιοκτήτη ή φύλακα (άρ. 1 περ. 5 ν. 2017/1992).

Ημι-αδέσποτο ζώο είναι το ζώο που απολαμβάνει την παροχή τροφής ή άλλων ανθρώπινων ενεργειών που συμβάλλουν στην υγεία και την ευεξία ενός ζώου, αλλά δεν αποτελούν «ιδιοκτησία» των ανθρώπων που προβαίνουν στις ευεργετικές γι’ αυτό ενέργειες[29]. Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι δεν απαγορεύεται η παροχή τροφής, νερού και ιατροφαρμακευτικής φροντίδας σε (ημι-)αδέσποτα ζώα συντροφιάς από φιλόζωους πολίτες, υπό την προϋπόθεση ότι τηρούνται όλοι οι κανόνες καθαριότητας και υγιεινής, καθώς και οι κανόνες ευζωίας των ζώων (άρ. 10 §5 περ. γ΄ εδ. β΄ ν. 4830/2021). Μπορεί λοιπόν να μην υπάρχει υποχρέωση των πολιτών να σιτίζουν τα (ημι-)αδέσποτα ζώα, όμως αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμά τους να δίνουν νερό και τροφή, τηρώντας τους κανόνες καθαριότητας. Εξάλλου, έχει υποστηριχθεί[30] ότι οι πολίτες που ενδιαφέρονται για τα ζώα θα αντιστέκονταν σε μία ενδεχομένη απαγόρευση παροχής τροφής στα (ημι-) αδέσποτα, ενώ παράλληλα μία τέτοια απαγόρευση δεν θα γινόταν δεκτή και δεν θα μπορούσε να επιβληθεί. Σε κάθε περίπτωση, κατά την ορθή αυτή άποψη, οι επιβεβλημένες απαγορεύσεις παροχής τροφής σε ζώα τείνουν να κάνουν την κατάσταση πολύ χειρότερη και όχι καλύτερη.

Επικίνδυνο ζώο συντροφιάς είναι το ζώο συντροφιάς που εκδηλώνει επανειληµµένα απρόκλητη και αδικαιολόγητη επιθετικότητα προς τον άνθρωπο ή τα άλλα ζώα χωρίς να απειληθεί, καθώς και το ζώο που πάσχει ή είναι φορέας σοβαρού νοσήµατος, που µπορεί να µεταδοθεί στον άνθρωπο ή στα άλλα ζώα και, σύµφωνα µε γνωµάτευση κτηνιάτρου, δε θεραπεύεται (άρ. 2 περ. 14 ν. 4830/2021). Προϋποθέσεις, για να θεωρηθεί επικίνδυνο ένα ζώο, είναι: α) η απρόκλητη και αδικαιολόγητη επιθετικότητα, β) προς άνθρωπο ή άλλο ζώο,

γ) δίχως προηγούμενη απειλή. Επικίνδυνο χαρακτηρίζεται και το ζώο πάσχει ή είναι φορέας σοβαρού μεταδιδόμενου και ανίατου νοσήματος. Σοβαρό νόσημα θεωρείται κάθε µεταδοτική ή µη νόσος άµεσου και υψηλού κινδύνου για την υγεία του ανθρώπου ή ζώου, του ίδιου ή άλλου είδους, καθώς και κάθε νόσος που µπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή υποβάθµιση της υγείας του ζώου σύµφωνα µε σχετική γνωµάτευση κτηνιάτρου (άρ. 2 περ. 15 ν. 4830/2021). Νόσος είναι η εµφάνιση λοιµώξεων και προσβολών σε ζώα, µε ή χωρίς κλινική ή παθολογική εκδήλωση, που προκαλούνται από έναν ή περισσότερους νοσογόνους παράγοντες (άρ. 2 περ. 16 ν. 4830/2021), ενώ νοσογόνο παράγοντα αποτελεί κάθε παθογόνο που µεταδίδεται σε ζώα ή ανθρώπους, το οποίο µπορεί να προκαλέσει νόσο σε ζώα (άρ. 2 περ. 17 ν. 4830/2021).

Μικρό ζώο συντροφιάς είναι το ζώο συντροφιάς, το βάρος του οποίου δεν υπερβαίνει τα δέκα (10) κιλά (άρ. 2 περ. 10 ν. 4830/2021). Ενώ το ζώο που υπερβαίνει τα δέκα (10) κιλά θεωρείται μεγάλο ζώο. Συνεπώς κριτήριο για τη διάκριση του ζώου σε μεγάλο και μικρό είναι το βάρος του. Μικρά ζώα νοούνται οι σκύλοι, οι γάτες, τα κουνέλια, τα διακοσμητικά και ωδικά πτηνά και γενικώς τα μικρά οικιακά ζώα συντροφιάς. Μεγάλα ζώα, θεωρούνται τα κατοικίδια θηλαστικά, πλην των θηλαστικών που θεωρούνται μικρά (άρ. 2 §4 ν. 604/1977).

Ζώο θεραπείας αποτελεί κάθε ζώο που χρησιµοποιείται για θεραπευτικούς σκοπούς προς όφελος ενός ατόµου, ιδίως ενός ατόµου µε αναπηρία, συµπεριλαµβανοµένης της φυσικής, αισθητηριακής, ψυχιατρικής, νοητικής ή άλλης µορφής ψυχικής αναπηρίας, έχει λάβει ή λαµβάνει ειδική εκπαίδευση και φέρει τα κατά τον νόµο πιστοποιητικά (άρ. 2 περ. 10 ν. 4830/2021). Ο ορισμός, όμως, δεν περιλαμβάνει ζώα θεραπείας για τα οποία δεν προβλέπεται κάποιο είδος εκπαίδευσης, όπως οι γάτες, καθιστώντας άνευ λόγου αυστηρό το γράμμα του νόμου. Κατά τελολογική διαστολή της διάταξης ορθότερο είναι να θεωρήσουμε ότι συμπεριλαμβάνονται και τα ζώα για τα οποία δεν προβλέπεται ιδιαίτερος τρόπος εκπαίδευσης.

Ζώα βοηθείας είναι τα ζώα συντροφιάς και κατοικίδια ζώα που χρησιμοποιούνται σε προγράμματα και δράσεις πρόληψης, θεραπείας και αποκατάστασης προβλημάτων σωματικής, ψυχικής και νοητικής υγείας (άρ. 33 §1 ν. 4238/2014)[31]. Στο ν. 4830/2021 προβλέπεται ο σκύλος βοήθειας, δηλα

δή ο εκπαιδευµένος ή εκπαιδευόµενος σκύλος οδηγός τυφλού και ο σκύλος βοήθειας και προστασίας ατόµων µε αναπηρία ή ασθένειες (άρ. 2 περ. 11 ν. 4830/2021).

Σκύλος εργασίας είναι ο σκύλος υπό την ενεργή καθοδήγηση του χειριστή του και µε επικουρικό ρόλο στην εκτέλεση των καθηκόντων ή του σκοπού του χειριστή του, ο οποίος χρησιµοποιείται για το κυνήγι (κυνηγετικός), τη φύλαξη ποιµνίων (ποιµενικός), τη φύλαξη χώρων (φύλακας), ο σκύλος έρευνας και διάσωσης, ο σκύλος ανίχνευσης δηλητηριασµένων δολωµάτων, καθώς και ο σκύλος που χρησιµοποιείται από τις ένοπλες δυνάμεις, τα σώµατα ασφαλείας και τις διωκτικές αρχές της Ανεξάρτητης Αρχής Δηµοσίων Εσόδων (Α.Α.Δ.Ε.) και του Υπουργείου Οικονοµικών (άρ. 2 περ. 12 ν. 4830/2021).

Ανεπιτήρητο παραγωγικό ζώο είναι το βοοειδές ή προβατοειδές ή αιγοειδές που βρίσκεται εκτός της κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης του ιδιοκτήτη του, συμπεριλαμβανομένου του βοσκότοπου αυτής, άνευ επιτήρησης και το οποίο φέρει ή δεν φέρει σήμανση (ν. 4056/2012).

Θηλαστικό είναι το ζώο της τάξης Mammalia, πλην του ανθρώπου (άρ. 2 περ. 31 π.δ. 33/2008).

Ζώο υδατοκαλλιέργειας θεωρείται οποιοδήποτε υδρόβιο ζώο σε όλα τα στάδια του βίου του, περιλαμβανομένων των αυγών, του σπέρματος και των γαμετών, των υδρόβιων ζώων που εκτρέφονται σε εκμετάλλευση ή περιοχή καλλιέργειας μαλακίων, περιλαμβανομένων των υδρόβιων ζώων που προέρχονται από άγρια κατάσταση και προορίζονται για μια εκμετάλλευση ή περιοχή καλλιέργειας μαλακίων (άρ. 3 §1 περ. β΄ π.δ. 28/2009).

Υδρόβια ζώα είναι τα: i) ψάρια που ανήκουν στην υπερομοταξία Άγναθα και στις ομοταξίες Χονδριχθύες και Οστεϊχθύες, ii) μαλάκια που ανήκουν στο φύλο Mollusca, iii) καρκινοειδή που ανήκουν στο υποφύλο Crustacea (άρ. 3 §1 περ. γ΄ π.δ. 28/2009).

Διακοσμητικά υδρόβια ζώα ονομάζονται τα υδρόβια ζώα που διατηρούνται, εκτρέφονται ή διατίθενται στην αγορά μόνο για διακοσμητικούς σκοπούς (άρ. 3 §1 περ. ια΄ π.δ. 28/2009).