ΤΗΛΕΡΓΑΣIΑ

Πρόλογος IX

Προλογικό σημείωμα του συγγραφέα XIII

Συντομογραφίες XXΙ

Εισαγωγή 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Πραγματολογικά και κανονιστικά δεδομένα της τηλεργασίας 5

1. Γενικές αναφορές 5

2. Η έννοια και οι μορφές εμφάνισης της τηλεργασίας 9

2.1. Ορισμός της τηλεργασίας 9

2.2. Μορφές εμφάνισης της τηλεργασίας 14

2.3. Τα εν δυνάμει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της τηλεργασίας 16

2.3.1. Πλεονεκτήματα 17

2.3.1.1. Μείωση κόστους εργασίας για εργοδότες και εργαζόμενους 17

2.3.1.2. Ικανοποίηση του εργαζόμενου από την εργασία λόγω αυτονομίας
και ευελιξίας 17

2.3.1.3. Συμφιλίωση επαγγελματικής και προσωπικής/οικογενειακής ζωής 18

2.3.1.4. Συμπεριληπτική πρόσβαση σε ευκαιρίες απασχόλησης 18

2.3.1.5. Ευρύτερα θετικές κοινωνικές συνέπειες 19

2.3.2. Μειονεκτήματα 19

2.3.2.1. Εντατικοποίηση της εργασίας και σύγχυση μεταξύ εργασιακού
και προσωπικού χρόνου 19

2.3.2.2. Εργασιακή απομόνωση - ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι 20

2.3.2.3. Δυσκολία άσκησης διευθυντικού δικαιώματος 21

2.3.2.4. Αποδόμηση της επιχειρησιακής κουλτούρας 21

2.3.2.5. Ζητήματα πληροφοριακής ασφάλειας 21

3. Το εργασιακό καθεστώς του τηλεργαζόμενου 22

4. Η νομοθετική κατοχύρωση της τηλεργασίας 26

4.1. Η τηλεργασία στο πλαίσιο της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας 26

4.1.1. H Διεθνής Σύμβαση Εργασίας υπ’ αριθ. 177 του 1996 για την κατ’ οίκον εργασία 26

4.1.2. Η Διεθνής Σύσταση Εργασίας υπ’ αριθ. 184 του 1996 για την κατ’ οίκον εργασία 27

4.2. Η τηλεργασία στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης 29

4.2.1. H ευρωπαϊκή Συμφωνία - Πλαίσιο για την τηλεργασία της 16.07.2002 29

4.2.2. Η ενσωμάτωση της Συμφωνίας - Πλαισίου στα κράτη μέλη της Ε.Ε. 32

4.3. Συγκριτική επισκόπηση του θεσμού της τηλεργασίας σε επιλεγμένα
ευρωπαϊκά κράτη 33

4.3.1. Γαλλία 33

4.3.2. Ιταλία 34

4.3.3. Ισπανία 36

4.3.4. Ηνωμένο Βασίλειο 37

4.3.5. Γερμανία 39

4.4. Η ρύθμιση της τηλεργασίας στην Ελλάδα 40

4.4.1. Έμμεση αναγνώριση του φαινομένου από τον Ν. 2639/1998 40

4.4.2. Ενσωμάτωση της Ευρωπαϊκής Συμφωνίας - Πλαισίου με την ΕΓΣΣΕ 2006 - 2007 41

4.4.3. Η προϊσχύουσα ρύθμιση του άρθρου 5 Ν. 3846/2010 42

4.4.4. Η νομοθεσία εκτάκτου ανάγκης της υγειονομικής κρίσης 42

4.4.5. Η ισχύουσα ρύθμιση του άρθρου 67 Ν. 4808/2021 43

4.4.6. Η συσχέτιση της ρύθμισης του άρθρου 67 Ν. 4808/2021
με το Προσάρτημα Β’ της ΕΓΣΣΕ 2006 - 2007 44

Κεφάλαιο 2

Η συμφωνία για τηλεργασία: Σύναψη, μεταβολή, λύση 47

1. Η κατάρτιση της συμφωνίας περί τηλεργασίας -
Υποχρέωση έγγραφης ενημέρωσης για το περιεχόμενό της 47

2. Ο οικειοθελής χαρακτήρας της συμφωνίας περί τηλεργασίας 51

3. Αποκλίσεις από τον οικειοθελή χαρακτήρα της τηλεργασίας 54

3.1. Προστασία της Δημόσιας Υγείας 54

3.2. Προστασία της υγείας του μισθωτού 56

3.3. H τηλεργασία ως μέτρο διευκόλυνσης εργαζομένων που έχουν οικογενειακές υποχρεώσεις 61

3.4. Η τηλεργασία ως μέτρο καταπολέμησης της βίας και παρενόχλησης
στον χώρο εργασίας 64

4. Η μονομερής επιβολή και διακοπή της τηλεργασίας 64

4.1. Ο κανόνας: Περιορισμός του διευθυντικού δικαιώματος - Ανυπαρξία αξίωσης
του μισθωτού για εργασία με το σύστημα της τηλεργασίας 64

4.2. Συμβατικές ρήτρες για μετατροπή της σύμβασης εργασίας σε σύμβαση τηλεργασίας 67

4.3. Δικαίωμα υπαναχώρησης ή «μεταμέλειας» 69

4.4. Η επιβολή ή διακοπή της τηλεργασίας ως εκδήλωση της γενικής υποχρέωσης
πρόνοιας του εργοδότη 74

4.5. Αποδέσμευση του εργοδότη από τη συμφωνία τηλεργασίας μέσω άσκησης τροποποιητικής καταγγελίας 79

4.6. Η αξίωση του εργοδότη για παροχή τηλεργασίας για οργανωτικούς λόγους 81

4.7. Πρόσκαιρη κάλυψη επειγουσών επιχειρησιακών αναγκών. 81

4.8. Η αξίωση του μισθωτού για παροχή τηλεργασίας βάσει της αρχής της ίσης
μεταχείρισης 82

4.9. Η αξίωση του μισθωτού για παροχή τηλεργασίας βάσει του άρθρου 281 ΑΚ 85

4.10. Η τηλεργασία ως τρόπος παροχής εργασίας, σε περίπτωση που συντρέχουν λόγοι ανωτέρας βίας που εμποδίζουν την παροχή της εργασίας με φυσική παρουσία 85

5. Η επίδραση της τηλεργασίας στο δίκαιο καταγγελίας της σύμβασης εργασίας 87

5.1. Προστασία από την απόλυση λόγω άρνησης παροχής τηλεργασίας 87

5.2. Ειδική προστασία από την απόλυση 89

5.2.1. Προστασία κατά της εργοδοτικής αντίδρασης στην άσκηση εκ μέρους
του μισθωτού του δικαιώματος αποσύνδεσης 90

5.2.2. Προστασία σε περίπτωση υποβολής αιτήματος του μισθωτού για ευέλικτη παροχή εργασίας για οικογενειακούς λόγους 90

5.3. Η παροχή τηλεργασίας ως ηπιότερο μέτρο της απόλυσης για λόγους
που συνδέονται με το πρόσωπο του μισθωτού 90

5.4. Τηλεργασία και οικονομοτεχνικές απολύσεις 94

5.4.1. Η τηλεργασία και τα ηπιότερα μέτρα σε περίπτωση οικονομοτεχνικών απολύσεων 96

5.4.2. Ο κύκλος των προσώπων μεταξύ των οποίων θα χωρήσει η επιλογή
του απολυτέου 98

Κεφάλαιο 3

Το περιεχόμενο και οι όροι της σύμβασης παροχής τηλεργασίας 101

1. Ο τόπος της τηλεργασίας 101

1.1. Ο καθορισμός του τόπου τηλεργασίας 101

1.2. Ο τόπος εκπλήρωσης της υποχρέωσης για παροχή εργασίας 105

2. Το ωράριο στην τηλεργασία 106

3. Η τηλετοιμότητα 118

4. Το δικαίωμα στην αποσύνδεση 124

4.1. Οι πρωτοβουλίες για την κατοχύρωση του δικαιώματος αποσύνδεσης σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης 126

4.1.1. Αρχές και διατάξεις του ενωσιακού δικαίου 126

4.1.2. Η Ευρωπαϊκή Συμφωνία-πλαίσιο για την Ψηφιοποίηση 127

4.1.3. Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 21ης Ιανουαρίου 2021 σχετικά
με το δικαίωμα στην αποσύνδεση 129

4.2. Η κατοχύρωση του δικαιώματος αποσύνδεσης σε άλλες έννομες τάξεις 130

4.2.1. Το δικαίωμα αποσύνδεσης στην Γαλλία 131

4.2.2. Το δικαίωμα αποσύνδεσης στην Ισπανία 134

4.2.3. Ρυθμίσεις σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη 135

4.3. Η αναγνώριση του δικαιώματος αποσύνδεσης στην Ελλάδα 136

4.3.1. Το υποκειμενικό πεδίο εφαρμογής του 137

4.3.2. Το περιεχόμενο και η φύση του δικαιώματος 139

4.3.3. Τα χρονικά πλαίσια άσκησης του δικαιώματος 141

4.3.4. Ο τρόπος και τα μέσα για την εξασφάλιση του δικαιώματος 143

4.3.5. Εγγυήσεις 147

4.3.5.1. Προστασία από τις διακρίσεις 147

4.3.5.2. Προστασία από την απόλυση 148

4.3.5.3. Διοικητικές και ποινικές κυρώσεις 148

5. Ο εξοπλισμός και τα έξοδα για την παροχή της τηλεργασίας 149

5.1. Ο εξοπλισμός της τηλεργασίας 149

5.2. Αδυναμία παροχής - ευθύνη από ζημία 152

5.3. Η κάλυψη του κόστους παροχής τηλεργασίας 154

6. Αρχή ίσης μεταχείρισης - Συνδικαλιστικά δικαιώματα 158

Κεφάλαιο 4

Η προστασία του ιδιωτικού βίου και των προσωπικών δεδομένων
των τηλεργαζόμενων 165

1. Το θεσμικό πλαίσιο της προστασίας του ιδιωτικού βίου
και των προσωπικών δεδομένων των τηλεργαζόμενων 167

1.1. Οι γενικές διατάξεις για την προστασία των προσωπικών δεδομένων
των εργαζομένων 167

1.2. Οι αρχές που διέπουν την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων
των εργαζόμενων 171

1.3. Η εφαρμογή των αρχών νόμιμης επεξεργασίας των προσωπικών δεδομένων,
με έμφαση στην ηλεκτρονική παρακολούθηση του μισθωτού 175

1.4. Οι ειδικές ρυθμίσεις για την τηλεργασία 177

2. Ο έλεγχος της παροχής εργασίας των τηλεργαζόμενων μέσω ΤΠΕ 180

2.1. Έλεγχος του ωραρίου 181

2.2. Συμμετοχή σε τηλεδιασκέψεις 185

2.3. Η εποπτεία του υπολογιστή του μισθωτού 187

2.4. Το δικαίωμα αποσύνδεσης ως εργοδοτική υποχρέωση προστασίας
του ιδιωτικού βίου του μισθωτού 189

2.5. Απαγόρευση αυτοματοποιημένης επεξεργασίας δεδομένων
προσωπικού χαρακτήρα 190

3. Εργοδοτικές υποχρεώσεις για λήψη μέτρων ασφαλείας
των πληροφοριών στο πλαίσιο της τηλεργασίας 192

3.1. Ασφαλής πρόσβαση στο διαδίκτυο 193

3.2. Χρήση εφαρμογών ηλεκτρονικού ταχυδρομείου/ανταλλαγής μηνυμάτων 194

3.3. Χρήση τερματικής συσκευής/αποθηκευτικών μέσων 194

3.4. Ασφαλείς τηλεδιασκέψεις 195

Κεφάλαιο 5

Η προστασία της υγείας και ασφάλειας των τηλεργαζόμενων 197

1. Οι συναρτώμενοι με την τηλεργασία κίνδυνοι για την υγεία και ασφάλεια
των εργαζομένων 198

1.1. Επιπτώσεις στη σωματική υγεία 198

1.2. Ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι 200

2. Το νομικό πλαίσιο της προστασίας της υγείας και ασφάλειας
των τηλεργαζόμενων 202

2.1. Το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Συμφωνίας - Πλαίσιο για την Τηλεργασία 2002
και η Ε.Γ.Σ.Σ.Ε. 2006-2007 203

2.2. Η Ευρωπαϊκή Συμφωνία - Πλαίσιο για την ψηφιοποίηση στην Εργασία του 2020
και η Ε.Γ.Σ.Σ.Ε. 2021 204

2.3. H Διεθνής Σύμβαση Εργασίας 177/1996 και η Διεθνής Σύσταση Εργασίας
184/1996 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για την κατ’ οίκον εργασία 205

2.4. H ρύθμιση της ελληνικής νομοθεσίας (άρθρο 67 Ν. 4808/2021) 206

3. Τα δικαιώματα και υποχρεώσεις των συμβαλλόμενων μερών
στην τήρηση των μέτρων υγείας και ασφάλειας 207

3.1. Η αρχή της ευθύνης του εργοδότη και η υποχρέωση
του τηλεργαζόμενου να τηρεί τα μέτρα υγείας και ασφάλειας 207

3.2. Τα επιμέρους μέτρα για την υγεία και ασφάλεια στην τηλεργασία 210

3.2.1. Γραπτή εκτίμηση επαγγελματικού κινδύνου -
Πολιτική για υγιή και ασφαλή τηλεργασία 211

3.2.2. Προδιαγραφές χώρου τηλεργασίας - Εργονομία - Εργασία σε οθόνες οπτικής απεικόνισης 213

3.2.3. Μέτρα για την αποτροπή της ψυχοκοινωνικής επιβάρυνσης 217

3.2.4. Η λίστα ελέγχου (check-list) του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια
και την Υγεία στην Τηλεργασία (EU-OSHA) 219

3.2.5. Η πρόσβαση του εργοδότη στην κατοικία του μισθωτού 221

3.2.6. Η επιθεώρηση εκ μέρους των αρχών του τόπου τηλεργασίας 224

3.3. Εργατικό ατύχημα - Επαγγελματική ασθένεια 224

Αντί συμπερασμάτων 231

Βιβλιογραφία 235

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ 245

Εισαγωγή

«Ο χρόνος και ο χώρος είναι τρόποι με τους οποίους σκεφτόμαστε και όχι οι συνθήκες στις οποίες ζούμε». Το ρητό αυτό, που αποδίδεται στον Αϊνστάιν, συμπυκνώνει τις επαναστατικές ιδέες του για τη φύση του χρόνου και του χώρου, όπως περιγράφονται στη θεωρία της ειδικής σχετικότητας (special relativity).

Με τη θεωρία της ειδικής σχετικότητας, ο Αϊνστάιν υποστήριξε ότι η αντίληψή μας για τον χρόνο και τον χώρο δεν είναι μια εγγενής, αμετάβλητη πτυχή του σύμπαντος. Αντιθέτως, θεωρούσε ότι ο χρόνος και ο χώρος αποτελούν νοητικές κατασκευές, μέσω των οποίων το ανθρώπινο μυαλό οργανώνει και κατανοεί την πραγματικότητα.

Μία από τις βασικές έννοιες της θεωρίας της ειδικής σχετικότητας είναι ότι ο χρόνος και ο χώρος δεν είναι ξεχωριστοί και απόλυτοι, αλλά είναι μάλλον συνυφασμένοι σε μια ενιαία οντότητα, γνωστή ως «χωροχρόνος». Αυτή η θεωρία εισήγαγε την ιδέα ότι ο χρόνος μπορεί να βιωθεί διαφορετικά για τους παρατηρητές σε σχετική κίνηση (relative motion) και ότι η ταυτοχρονικότητα (η έννοια των γεγονότων που συμβαίνουν ταυτόχρονα) είναι σχετική.

Η παραπάνω προσέγγιση του Αϊνστάιν ως προς τον χωροχρόνο μπορεί να χρησιμεύσει ως υπόβαθρο για τον αναστοχασμό της έννοιας της εργασίας μέσω της τηλεργασίας.

Στο πλαίσιο αυτό, οι συμβατικές έννοιες για το πώς πρέπει να δομηθεί η εργασία από την άποψη του χώρου και του χρόνου επαναπροσδιορίζονται, ώστε να ταιριάζουν στις ανάγκες ενός σύγχρονου, τεχνολογικά συνδεδεμένου κόσμου της εργασίας, τουλάχιστον στα ακόλουθα σημεία:

Επαναπροσδιορισμός του τόπου εργασίας. Με την τηλεργασία, ανατρέπεται η παραδοσιακή έννοια ενός σταθερού, «φυσικού» τόπου εργασίας, που είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα της σχέσης εξαρτημένης εργασίας, καθώς η εργασία μπορεί να παρέχεται αποτελεσματικά από διάφορες τοποθεσίες, οι οποίες βρίσκονται, πολλές φορές, εκτός εργοδοτικού ελέγχου, όπως συμβαίνει με την συνηθέστερη μορφή της τηλεργασίας, που είναι η κατ’ οίκον τηλεργασία (homeoffice). Τα ανωτέρω απηχούν την αντίληψη του Αϊνστάιν ότι ο χώρος είναι ένα νοητικό κατασκεύασμα

και όχι μια αμετάβλητη κατάσταση, που υπαγορεύει άκαμπτα το πού μπορεί να παρασχεθεί η εργασία.

Επαναπροσδιορισμός του χρόνου εργασίας. Η τηλεργασία συχνά προσφέρει ευελιξία στις ώρες εργασίας. Οι εργαζόμενοι έχουν τη δυνατότητα να μην περιορίζονται στο αυστηρά προδιαγραμμένο πλαίσιο ενός συνηθισμένου συμβατικού ωραρίου, με συγκεκριμένη ώρα έναρξης και λήξης, αλλά να προσδιορίζουν αυτόνομα τον χρόνο παροχής της εργασίας τους. Αυτή η ευελιξία σχετίζεται με την προσέγγιση ότι ο χρόνος δεν είναι απόλυτος, αλλά μια νοητική κατασκευή, που μπορεί να προσαρμοστεί στις ανάγκες τόσο των εργαζομένων όσο και των εργοδοτών.

Εξατομικευμένη οργάνωση της εργασίας. Όπως κατά την ειδική θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν ο χρόνος μπορεί να βιώνεται διαφορετικά για παρατηρητές σε σχετική κίνηση, έτσι και με την τηλεργασία, δίνεται η ευκαιρία σε ανθρώπους με διαφορετικές μεταξύ τους ανάγκες, να προσαρμόσουν την εργασία στις προσωπικές τους περιστάσεις. Ο χρόνος και ο χώρος εργασίας που είναι κατάλληλοι για έναν εργαζόμενο π.χ. χωρίς οικογενειακές υποχρεώσεις, ενδέχεται να είναι ακατάλληλοι για κάποιον άλλο σε ό,τι αφορά τις προσωπικές του ανάγκες, όπως π.χ. έναν εργαζόμενο που επιθυμεί να συνδυάσει την επαγγελματική με την οικογενειακή του ζωή.

Προσέγγιση προσανατολισμένη στα αποτελέσματα. Η τηλεργασία, αντί να εστιάζει στη διαθεσιμότητα του μισθωτού ως προς τον τόπο και τον χρόνο εκτέλεσης της εργασίας, επικεντρώνεται στην ποιότητα της εργασίας και την παραγωγικότητα. Αυτό υπογραμμίζει την ιδέα ότι ο χρόνος και ο χώρος είναι απλώς τρόποι οργάνωσης της εργασίας και όχι άκαμπτες συνθήκες που διαμορφώνουν το αποτέλεσμα της εργασίας.

Τεχνολογική διευκόλυνση. Η τηλεργασία καθίσταται δυνατή χάρη στις εξελίξεις στην τεχνολογία των επικοινωνιών (ΤΠΕ). Αυτά τα εργαλεία επιτρέπουν την απρόσκοπτη εργασία, σε διαφορετικές τοποθεσίες, ανά πάσα στιγμή. Οι νέες τεχνολογικές δυνατότητες ενισχύουν την ιδέα ότι η κατανόησή μας για τον χώρο και τον χρόνο δεν είναι σταθερή, αλλά μπορεί να επαναπροσδιοριστεί μέσω της καινοτομίας.

Η τηλεργασία, αν και δεν είναι μία καινούργια μορφή ευέλικτης εργασίας, καθώς ήταν γνωστή ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, εισήλθε «βίαια» και απότομα στον κόσμο της εργασίας λόγω της πανδημίας του COVID-19, η δε αφομοίωσή της έγινε αμέσως δυνατή, λόγω της προόδου των τελευταίων ετών στον τομέα της τεχνολογίας της πληροφορίας και επικοινωνίας. Ήδη, μετά το τέλος της πανδημίας, η τηλεργασία έχει κατοχυρωθεί στη συνείδηση τόσο των εργαζομένων, όσο και των εργοδοτών ως ένας εναλλακτικός τρόπος παροχής της εργασίας, προκειμένου να εξυπηρετηθούν διάφορες ανάγκες, πολλοί, δε, εργαζόμενοι την προτιμούν κιόλας, αντί της παροχής της εργασίας στις εγκαταστάσεις του εργοδότη, λόγω της αυτονομίας που προσφέρει.

Φιλοδοξία της παρούσας μονογραφίας είναι να διερευνηθεί εάν οι προκλήσεις που συνεπάγεται η τηλεργασία ρυθμίζονται επαρκώς από το ισχύον θεσμικό πλαίσιο που

θεσπίζεται με το άρθρο 67 Ν. 4808/2021, που αφορά την παροχή της τηλεργασίας στο πλαίσιο της σχέσης εξαρτημένης εργασίας, και το εγχείρημα της σχετικής ανάλυσης διαρθρώνεται σε πέντε κεφάλαια.

Στο πρώτο κεφάλαιο, με τίτλο «Πραγματολογικά και Κανονιστικά Δεδομένα της Τηλεργασίας», παρουσιάζεται η εξέλιξη της τηλεργασίας, τόσο διεθνώς όσο και στη χώρα μας, ως μίας νέας μορφής παροχής της εργασίας, η έννοια και οι μορφές εμφάνισης της τηλεργασίας, τα εν δυνάμει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα αυτής, τα ζητήματα που η νέα αυτή μορφή εργασίας θέτει κυρίως ως προς την αποδόμηση των παραδοσιακών κριτηρίων της εξάρτησης στο εργατικό δίκαιο και, τέλος, η θεσμική κατοχύρωσή της, αρχικά σε ευρωπαϊκό επίπεδο και, στη συνέχεια, στη χώρα μας.

Στο δεύτερο κεφάλαιο, με τίτλο «Η συμφωνία για τηλεργασία: Σύναψη, μεταβολή, λύση», αναλύονται όλα τα δεδομένα που σχετίζονται με την υπόσταση της σύμβασης τηλεργασίας. Η ανάλυση επικεντρώνεται στον οικειοθελή χαρακτήρα της τηλεργασίας, αλλά και στις διάφορες αποκλίσεις που μπορεί αυτός να παρουσιάζει, είτε αυτές προβλέπονται ευθέως στη νομοθεσία, είτε απορρέουν από γενικές διατάξεις της νομοθεσίας (π.χ. αρχή ίσης μεταχείρισης ή ανωτέρα βία). Στο κεφάλαιο αυτό, παρουσιάζονται, επίσης, οι δυνατότητες που έχει ο εργοδότης, στο πλαίσιο άσκησης του διευθυντικού του δικαιώματος, να τροποποιήσει μονομερώς μία σύμβαση εργασίας που παρέχεται από τις εγκαταστάσεις του σε τηλεργασία ή και το αντίστροφο, καθώς και ο τρόπος, με τον οποίο το δίκαιο της απόλυσης, είτε πρόκειται για απολύσεις για προσωπικούς λόγους, είτε για οικονομοτεχνικές απολύσεις, επηρεάζεται από την παροχή της εργασίας μέσω τηλεργασίας.

Το τρίτο κεφάλαιο έχει τίτλο «Το περιεχόμενο και οι όροι της σύμβασης παροχής τηλεργασίας» και, όπως σαφώς προκύπτει εκ του τίτλου αυτού, αφορά όλους τους όρους που αποτελούν το ελάχιστο περιεχόμενο μίας σύμβασης τηλεργασίας. Στο κεφάλαιο αυτό, αναλύονται όλες οι ιδιαίτερες ρυθμίσεις, καθώς και τα αμοιβαία δικαιώματα και υποχρεώσεις των συμβαλλόμενων μερών, που συνεπάγεται η παροχή εργασίας μέσω τηλεργασίας, όπως ο τόπος της τηλεργασίας, οι διάφορες πτυχές που συνδέονται με την οργάνωση του χρόνου της τηλεργασίας, το δικαίωμα αποσύνδεσης, ο εξοπλισμός και τα έξοδα της τηλεργασίας, αλλά και οι λοιπές εγγυήσεις που συνοδεύουν την πα-

ροχή της εργασίας μέσω τηλεργασίας, όπως αυτές απορρέουν από την εφαρμογή της αρχής της μη διάκρισης.

Το τέταρτο κεφάλαιο αφορά το πολύ σημαντικό ζήτημα της «Προστασία[ς] του ιδιωτικού βίου και των προσωπικών δεδομένων των τηλεργαζόμενων», καθώς η παροχή τηλεργασίας, που συνεπάγεται κατ’ ανάγκη τη χρήση ΤΠΕ, οδηγεί σε αυξημένες διακινδυνεύσεις για τα προσωπικά δεδομένα των εργαζομένων, καθώς, λόγω της απόστασης, μοναδικός, «εύκολος», τρόπος για τον εργοδότη, προκειμένου να ασκήσει το διευθυντικό του δικαίωμα σε ό,τι αφορά τον έλεγχο της τήρησης των συμβατικών υποχρεώσεων του τηλεργαζόμενου, είναι να έχει πρόσβαση εξ αποστάσεως στον ηλεκτρονικό υπολογιστή του μισθωτού. Έτσι, τίθεται το, εν πολλοίς, ρητορικό ερώτημα του κατά πόσον μία τέτοια πρόσβαση είναι νόμιμη με βάση τη νομοθεσία για τα προσωπικά δεδομένα και η απάντηση αυτή επιχειρείται να τεκμηριωθεί στο κεφάλαιο αυτό.

Στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο, αναλύεται το ζήτημα της «Προστασία[ς] της υγείας και ασφάλειας των τηλεργαζόμενων». Το ζήτημα μπορεί να φαίνεται θεωρητικό, καθώς, εκ πρώτης όψεως, το εργασιακό περιβάλλον, ειδικά στην περίπτωση της κατ’ οίκον τηλεργασίας, δεν φαίνεται να δημιουργεί ιδιαίτερους κινδύνους για τη σωματική ακεραιότητα του μισθωτού, ενώ, σε κάθε περίπτωση, καταρχήν, βρίσκεται, εν αντιθέσει με την επιχειρηματική εγκατάσταση, υπό την απόλυτη εξουσίαση του μισθωτού. Ωστόσο, και νέοι κίνδυνοι παρουσιάζονται από την τηλεργασία (π.χ. ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι ή μυοσκελετικές παθήσεις) και νέες εργοδοτικές υποχρεώσεις προκύπτουν για τη λήψη μέτρων υγείας και ασφάλειας, ακόμα και εάν τα μέτρα αυτά αφορούν την οικία του μισθωτού. Όπως στο κεφάλαιο αυτό επισημαίνεται, ειδικό θεσμικό πλαίσιο για την τηλεργασία δεν υφίσταται, ωστόσο, εν αναμονή υιοθέτησης ειδικής νομοθεσίας, το ήδη υπάρχον γενικό πλαίσιο, με κατάλληλες προσαρμογές που υποχρεούται να κάνει ο εργοδότης βάσει της γενικής υποχρέωσης πρόνοιας που έχει, μπορεί να προσφέρει ικανοποιητικές λύσεις για την παροχή ασφαλούς τηλεργασίας.

Τέλος, πρέπει να επισημανθεί ότι στην παρούσα μελέτη δεν γίνεται καθόλου ανάλυση του θεσμικού πλαισίου της τηλεργασίας στον δημόσιο τομέα, που θεσπίστηκε με τον Ν. 4807/2021, αλλά αυτή επικεντρώνεται μόνον στην σύμβαση εξαρτημένης εργασίας στον ιδιωτικό τομέα και τα ζητήματα που θέτει η τηλεργασία εκεί, ενώ, επίσης, δεν γίνεται καθόλου ανάλυση στα ζητήματα που άπτονται των διεθνικών διαστάσεων της τηλεργασίας. Το ενδιαφέρον αυτό ζήτημα, θα αποτελέσει αντικείμενο χωριστής μελέτης, καθώς παρουσιάζει μία θεματική αυτοτέλεια, που σχετίζεται με ζητήματα εφαρμοστέου εργατικού δικαίου, σύμφωνα με τις διατάξεις του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου, φορολογικού δικαίου, που απορρέουν από τις συμβάσεις αποφυγής διπλής φορολόγησης που έχει καταρτίσει η χώρα μας με άλλες χώρες, αλλά και συντονισμού συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, είτε στο πλαίσιο της Ε.Ε. μέσω του Κανονισμού 883/2004, είτε στο πλαίσιο διμερών συμβάσεων που έχει καταρτίσει με τρίτα κράτη.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Πραγματολογικά και κανονιστικά δεδομένα της τηλεργασίας

1. Γενικές αναφορές

Η τηλεργασία δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Η ιδέα της εκτέλεσης εργασίας εξ αποστάσεως, κυρίως από το σπίτι, αλλά, γενικότερα, από άλλον χώρο, εκτός του συνηθισμένου χώρου εργασίας στην εγκατάσταση του εργοδότη, με τη βοήθεια της τεχνολογίας των πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ), είχε ήδη προβλεφθεί από τον συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Sir Arthur Charles Clarke και εμφανίστηκε σε μικρή κλίμακα στην αμερικανική πολιτεία της Καλιφόρνια στα μέσα της δεκαετίας του 1970, όπως αναδείχθηκε από τον J. Nilles.

Πέντε περίπου δεκαετίες αργότερα, η οικονομική δραστηριότητα έχει ριζικά μετασχηματιστεί με τη ραγδαία αύξηση του τριτογενούς τομέα των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, ενώ, από την άλλη, οι αγορές έχουν πλημμυρίσει με φθηνές και μικρές συσκευές, που βρίσκονται στη διάθεση του καθενός, και οι οποίες μπορούν να συνδέονται εύκολα μεταξύ τους μέσω του διαδικτύου και γρήγορων ευρυζωνικών συνδέσεων. Πρόκειται για τις ΤΠΕ νέας γενιάς, όπως τα smartphones, οι φορητοί υπολογιστές και τα tablets, η εξάπλωση των οποίων γίνεται με εκθετικό ρυθμό τα τελευταία χρόνια, όπως με εκθετικό ρυθμό εξαπλώνεται και το διαδίκτυο. Αυτές οι νέες τεχνολογικές δυ-

νατότητες πρακτικά επιτρέπουν στους κατόχους τους να έχουν απεριόριστη πρόσβαση σε πληροφορίες, καθώς και να βρίσκονται διαρκώς διασυνδεδεμένοι μεταξύ τους.

Τα παραπάνω δεδομένα δεν θα μπορούσαν να μην επηρεάσουν και τον κόσμο της εργασίας, καθώς, πλέον, πρακτικά όλοι οι μισθωτοί που κάνουν εργασία γραφείου, μπορούν να παρέχουν μέρος, έστω, της εργασίας τους αυτής εξ αποστάσεως, παραμένοντας συνδεδεμένοι μέσω των ΤΠΕ με τον εργοδότη τους και τους συναδέλφους τους από οποιοδήποτε μέρος και ανά πάσα στιγμή.

Ωστόσο, παρά τις παραπάνω τεχνολογικές δυνατότητες και προβλέψεις που είχαν εκφραστεί ήδη από την δεκαετία του 1960, η αύξηση της τηλεργασίας δεν ήταν η αναμενόμενη, καθώς η τακτική της χρήση περιοριζόταν σε ορισμένα επαγγέλματα, ιδίως διευθυντικά στελέχη, εξειδικευμένους επαγγελματίες και τεχνικό προσωπικό, καθώς και σε ορισμένους κλάδους της οικονομίας, όπως η πληροφορική και ο χρηματοπιστωτικός τομέας.

Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία του 2013, στην Ευρώπη, περίπου το 5,8% των εργαζομένων εργάζονταν από το σπίτι «μερικές φορές» ή «συνήθως», ενώ το μερίδιο αυτό αυξήθηκε σταδιακά με την πάροδο των ετών, φθάνοντας το 7,9% το 2019.

Η κρίση της πανδημίας του 2020 αποτέλεσε τον καταλύτη για την εξάπλωση της τηλεργασίας, καθώς αυτός ο τρόπος εργασίας επέτρεψε σε πολλές επιχειρήσεις να συνεχίσουν την οικονομική τους δραστηριότητα κατά τη διάρκεια των lockdowns, ενώ, παράλληλα, έγινε και ο συνήθης τρόπος εργασίας πολλών εργαζομένων, τόσο κατά τη διάρκεια των lockdowns όσο και μετά, καθώς η τηλεργασία επιβαλλόταν για λόγους κοινωνικής αποστασιοποίησης.

Σύμφωνα με έρευνα του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβιώσεως και Εργασίας (Eurofound) «Διαβίωση, εργασία και COVID-19», τον Απρίλιο του 2020, περίπου το 39% των εργαζομένων στα κράτη - μέλη της ΕΕ εργάζονταν από

το σπίτι, ποσοστό που αυξήθηκε σε 48% τον Ιούλιο του 2020. Η ραγδαία αυτή αύξηση δεν ήταν, ασφαλώς, αντιπροσωπευτικό δείγμα για τον ρόλο της τηλεργασίας στη διαμόρφωση της αγοράς εργασίας, καθώς αποτέλεσε, στο πλαίσιο συνθηκών ανωτέρας βίας, λύση ανάγκης, προκειμένου να συνεχίσει να λειτουργεί η οικονομία.

Ωστόσο, η εξάπλωση αυτή της τηλεργασίας κατά την κορύφωση της πανδημίας, επέδρασε στην κατεύθυνση της εξάπλωσης της τηλεργασίας και μετά από την πανδημία, σε ποσοστά υψηλότερα σε σχέση με αυτά που κατείχε προ πανδημίας. Έτσι, μετά την ομαλοποίηση των συνθηκών στο πεδίο της δημόσιας υγείας, σε επίπεδο Ε.Ε. τηλεργάζεται τακτικά, κατά μέσο όρο, το 11,4% των εργαζομένων, είτε κάποιες ημέρες την εβδομάδα είτε πλήρως (αντί του 7,9% που ήταν προ πανδημίας), με τις προβλέψεις να κάνουν λόγο για ποσοστό εργαζομένων που θα εργάζονται με τηλεργασία περίπου στο 22 - 23% έως το 2027.

Στη χώρα μας, σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, τα επίπεδα της τηλεργασίας προ πανδημίας ήταν ελάχιστα, με τους τηλεργαζόμενους να ανέρχονται στο 2,7% των συνολικά εργαζόμενων, ενώ, με βάση στατιστικά στοιχεία του 2022, το ποσοστό αυτό υπερδιπλασιάστηκε, και πλέον το 6,7% των εργαζομένων τηλεργάζεται τακτικά, είτε πλήρως είτε κάποιες ημέρες την εβδομάδα.

Περαιτέρω, η συχνότητα επιλογής της τηλεργασίας ως μορφής απασχόλησης ποικίλλει ανάλογα με τον τομέα εργασίας. Ειδικότερα, τα υψηλότερα ποσοστά τηλεργαζόμενων εμφανίζονται σε κλάδους απασχόλησης, όπως είναι η πληροφορική (40%), η παροχή νομικών, λογιστικών, συμβουλευτικών υπηρεσιών, η επιστημονική έρευνα, η διαφήμιση, η εκπαίδευση, ο εκδοτικός κλάδος (30%), οι τηλεπικοινωνίες, οι χρηματοοικονομικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες (20%).

Οι τομείς, στους οποίους είναι δύσκολη έως και ανέφικτη η τηλεργασία, είναι εκείνοι που σχετίζονται με δραστηριότητες που περιλαμβάνουν κάποιον χειρισμό μηχανήματος, που απαιτεί τη φυσική παρουσία του εργαζόμενου, όπως είναι, για παράδειγμα, οι χειριστές εγκαταστάσεων και μηχανημάτων, αλλά και, εν γένει, οι εργαζόμενοι στη βιοτεχνία και τη βιομηχανία. Επίσης, το ίδιο το αντικείμενο εργασίας μπορεί ως προς

ορισμένες μόνο πτυχές του να ευνοεί την τηλεργασία, χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο ιατρικός κλάδος, όπου ναι μεν η συνταγογράφηση ή η ιατρική έρευνα μπορεί να γίνει μέσω της τηλεργασίας, αλλά η κλινική εξέταση του ασθενή γίνεται μόνον δια ζώσης. Τέλος, η τηλεργασία δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική επιλογή για τους εργαζόμενους που κατ’ ανάγκην αλληλεπιδρούν άμεσα με το κοινό, όπως είναι οι πωλητές εμπορικών καταστημάτων ή το προσωπικό της εστίασης κλπ..

Δεν πρέπει, ακόμη, να παραβλέπεται το γεγονός ότι η τηλεργασία είναι διαδεδομένη κυρίως σε εργαζόμενους υψηλών δεξιοτήτων, οι οποίοι αντίστοιχα έχουν και υψηλότερες απολαβές, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια ανισότητα ανάμεσα σε αυτούς που δύνανται να απασχοληθούν με τηλεργασία και έχουν την κατάλληλη τεχνογνωσία που αυτή προϋποθέτει, και σε εκείνους που είτε δεν είναι καταρτισμένοι, είτε λόγω του αντικειμένου της εργασίας τους δεν μπορούν καν να την επιλέξουν.

Κρίσιμο για τη χρήση της τηλεργασίας ως εναλλακτικού τρόπου εργασίας, είναι και το μέγεθος της επιχείρησης. Επιχειρήσεις που απασχολούν περισσότερους από 50 εργαζόμενους και ανήκουν σε κλάδους, στους οποίους μπορεί να παρασχεθεί αποτελεσματικά η εργασία χωρίς φυσική παρουσία, έχουν μεγαλύτερες δυνατότητες να προχωρήσουν σε αυτή απ' ό,τι οι μεσαίες και μικρότερες επιχειρήσεις.

Αναφορικά με τις προσδοκίες εξάπλωσης της τηλεργασίας, μπορεί να είναι διαδεδομένη η φράση μετά την πανδημία ότι «η τηλεργασία ήρθε για να μείνει», δεν μπορεί, ωστόσο, να μην επισημανθεί ότι, τουλάχιστον βάσει πρόσφατων στατιστικών που αναφέρονται στην αμερικάνικη αγορά εργασίας, το 90% των επιχειρήσεων (ακόμα και αυτών της υψηλής τεχνολογίας, όπως Google, Facebook κλπ.) επιδιώκουν να επιστρέψουν σε μοντέλο εργασίας με φυσική παρουσία μέχρι το τέλος του 2024. Βεβαίως, στις ίδιες στατιστικές σημειώνεται ότι, ακόμα και στην περίπτωση αυτή, η πενθήμερη συνεχής παρουσία στον χώρο της εργοδοτικής εγκατάστασης φαίνεται να αποτελεί παρελθόν, με τις περισσότερες επιχειρήσεις να επιλέγουν ένα υβριδικό μοντέλο εργασίας, βάσει του οποίου οι εργαζόμενοι, τουλάχιστον μία ή δύο ημέρες την εβδομάδα, θα εργάζονται από την οικία τους. Η τάση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι οι εργοδότες στις ΗΠΑ διαπίστωσαν, αφενός ότι η μακροχρόνια συνεχής απουσία των μισθωτών από τον τόπο εργασίας έχει αρνητικό αντίκτυπο στη διατήρηση μακροχρόνιων εργα-

σιακών σχέσεων στην επιχείρηση, καθώς οι εργαζόμενοι δεν δημιουργούν ισχυρούς δεσμούς με το εργασιακό περιβάλλον και τους συναδέλφους τους, και, αφετέρου, ότι είναι πιο εύκολη η άσκηση του διευθυντικού δικαιώματος στους εργαζομένους που εργάζονται με φυσική παρουσία έναντι αυτών που εργάζονται εξ αποστάσεως.

Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, ειδικά σε μία χώρα σαν τη δική μας, που λειτουργεί κατά κανόνα στη βάση των πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων (το 94,5% των Ελληνικών επιχειρήσεων απασχολούν κάτω από 10 εργαζόμενους) και η οποία, παράλληλα, δεν φημίζεται για την ευελιξία της αγοράς εργασίας της και τους νεωτερικούς τρόπους οργάνωσης αυτής, η τηλεργασία δεν αναμένεται να έχει αλματώδη εξάπλωση, αντίστοιχη με αυτή που παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

Ωστόσο, ακόμα και με αυτά τα δεδομένα, η τηλεργασία πλέον, μετά την λήξη της πανδημίας, έχει ενσωματωθεί στη λογική των εργοδοτών και των εργαζομένων στη χώρα μας ως ένας εναλλακτικός τρόπος παροχής της εργασίας για διάφορες κατηγορίες εργαζομένων, αλλά και προκειμένου να αντιμετωπιστούν διάφορες καταστάσεις (λ.χ. φροντίδα τέκνων), λογική που δεν παρατηρείτο καν πριν το 2020.

2. Η έννοια και οι μορφές εμφάνισης της τηλεργασίας

2.1. Ορισμός της τηλεργασίας

Ένας από τους πρώτους ορισμούς της τηλεργασίας εμφανίστηκε στην Αμερική με τη χρήση του όρου «telecommuting», ο οποίος επινοήθηκε για να υποδηλώσει την εξ αποστάσεως εργασία, κυρίως μέσω τηλεφωνικής επικοινωνίας, ως υποκατάστατο των μετακινήσεων των εργαζομένων από την οικία τους προς τον τόπο εργασίας και το αντίστροφο. Έκτοτε, ο όρος «telecommuting» φαίνεται να χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά στην Αμερική, αντικατοπτρίζοντας το motto ότι «η εργασία είναι κάτι

που κάνεις, όχι κάτι στο οποίο ταξιδεύεις» ή αντίστοιχα το ότι «η εργασία είναι αυτό που κάνουμε, όχι εκεί που είμαστε».

Αντιθέτως, στην Ευρώπη, ο όρος που είναι πιο διαδεδομένος είναι αυτός της τηλεργασίας στις διάφορες γλωσσικές εκφάνσεις του [telework αγγλικά, télétravail στα γαλλικά, telearbeit (ή homeoffice) στα γερμανικά, teletrabajo στα ισπανικά ή telelavoro (ή lavoro agile) στα ιταλικά].

Στην πραγματικότητα, τόσο ο όρος telecommuting όσο και ο όρος τηλεργασία, στις διάφορες γλωσσικές του εκφάνσεις στην Ευρώπη, σημαίνουν το ίδιο πράγμα: την παροχή εργασίας εξ αποστάσεως (όπως προκύπτει από την κοινή χρήση του αρχαιοελληνικού πρώτου συνθετικού της λέξης «τηλέ»)· απλώς, οι δύο έννοιες επικεντρώνονται σε διαφορετικά πράγματα: o αμερικάνικος ορισμός στη μετακίνηση της τοποθεσίας της εργασίας και ο ευρωπαϊκός ορισμός στη διαδικασία παροχής εργασίας με τη χρήση τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών.

Έτσι, στην Αμερική τουλάχιστον, οι πρώτες προσπάθειες ορισμού επικεντρώθηκαν στην τηλεργασία ως συνάρτηση της τοποθεσίας, χαρακτηρίζοντας την τηλεργασία ως «ένα είδος εξ αποστάσεως εργασίας ή εκτέλεσης των κανονικών εργασιακών δραστηριοτήτων, ενώ ο εργαζόμενος βρίσκεται μακριά από τον κανονικό χώρο εργασίας του» ή, απλούστερα, ως «εργασία μακριά από το κεντρικό γραφείο».

Οι ορισμοί αυτοί, ωστόσο, ήταν ελλιπείς, καθώς ο μεν πρώτος ήγειρε το ερώτημα τι πρέπει να αποτελεί «τον κανονικό χώρο εργασίας», ειδικά, για παράδειγμα, αν αυτός ήταν ήδη η οικία του μισθωτού, ενώ ο δεύτερος αγνοούσε την πραγματικότητα των αποκεντρωμένων γραφείων μίας επιχείρησης, που βρίσκονταν μακριά από τα «κεντρικά γραφεία».

Αργότερα, ο ορισμός της τηλεργασίας επεκτάθηκε, απομακρυνόμενος από το χωρικό στοιχείο, προκειμένου να καλύψει κυρίως το στοιχείο του τρόπου παροχής εργασίας μέσω ΤΠΕ.

Έτσι, ένας σχετικά πλήρης ορισμός, που εμφανίστηκε ήδη το 1993, ήταν ο ακόλουθος:

«Η τηλεργασία είναι ένας ευέλικτος τρόπος εργασίας, που καλύπτει ευρύ φάσμα εργασιακών δραστηριοτήτων, οι οποίες συνεπάγονται εργασία σε απόσταση από έναν εργοδότη ή από έναν παραδοσιακό τόπο εργασίας για σημαντικό μέρος του χρόνου εργασίας. Η τηλεργασία μπορεί να είναι είτε πλήρους είτε μερικής απασχόλησης. Η εργασία συχνά περιλαμβάνει ηλεκτρονική επεξεργασία πληροφοριών και περιλαμβάνει πάντα τη χρήση τηλεπικοινωνιών για τη διατήρηση της επαφής μεταξύ του απομακρυσμένου εργοδότη και εργαζομένου».

Στη χώρα μας, μία από τις πρώτες προσπάθειες εννοιολογικής περιχαράκωσης της τηλεργασίας, εμφανίζεται σε μελέτη του Ι. Κουκιάδη, όπου ως τηλεργασία ορίζεται «η εργασία από απόσταση, με σύμβαση εργασίας, εξαρτημένης ή ανεξάρτητης, που προσφέρεται άμεσα σε μία επιχείρηση, με τη συνδυασμένη χρήση της πληροφορικής, των τηλεπικοινωνιών και κάθε άλλης δυνατότητας που προσφέρουν τα μέσα πολλαπλής επικοινωνίας (τα multimedia)». Αντίστοιχα, ο Ι. Ληξουριώτης ορίζει την τηλεργασία ως μία «εργασία από απόσταση, που χρησιμοποιεί την πληροφορική, την τηλεπικοινωνία και τις δυνατότητες που προσφέρουν τα μέσα πολλαπλής επικοινωνίας», βασιζόμενος, δε, στον ορισμό που δόθηκε στις αρχές τις δεκαετίας του 1980 από το Institut de l’ Audiovisuel et des Telecommunications en Europe (IDATE), επισημαίνει τρεις βασικές μεταβλητές, που προσδιορίζουν την τηλεργασία:

α) Την τεχνολογική μεταβλητή, ήτοι τη χρησιμοποίηση των ΤΠΕ ως μέσου παροχής της εργασίας, και της ηλεκτρονικής επικοινωνίας ως μέσου μεταφοράς του αποτελέσματός της. Η, δε, προσφυγή στις ΤΠΕ συνιστά ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της τηλεργασίας, που, μάλλον, κατά τον συγγραφέα, αποτελεί και απαραίτητο εννοιολογικό γνώρισμά της.

β) Τη γεωγραφική μεταβλητή, την οποία ορίζει ως τη σχέση δύο ή περισσότερων γεωγραφικά απομακρυσμένων μεταξύ τους σημείων, στο ένα εκ των οποίων βρίσκεται η τηλεργασιακή θέση και στο άλλο/στα άλλα μία ή περισσότερες επιχειρήσεις ή άλλοι τηλεργαζόμενοι ή ένα ή περισσότερα συστήματα διαχείρισης πληροφοριών.

γ) Την οικονομικό - οργανωτική μεταβλητή, δηλαδή τη χρησιμοποίηση της τηλεργασίας ως μέσου αποκέντρωσης (decentralisation) και εσωτερικής διάσπασης της επιχείρησης σε επιμέρους λειτουργικές οντότητες, και τη μετατροπή αυτής σε ένα πλέγμα σχέσεων και επικοινωνίας μεταξύ αυτών των αλληλεπιδρούντων οντοτήτων.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η τηλεργασία ορίστηκε με ένα ευρύ και λειτουργικό ορισμό, προκειμένου αυτός να καταλαμβάνει όσο το δυνατόν περισσότερους εργαζόμενους, με την Ευρωπαϊκή Συμφωνία - Πλαίσιο για την Τηλεργασία του 2002, η οποία ενσωματώθηκε στη χώρα μας με την ΕΓΣΣΕ 2006 – 2007.

Σύμφωνα με το άρθρο 2 της Ευρωπαϊκής Συμφωνίας - Πλαισίου για την Τηλεργασία, «η τηλεργασία είναι μια μορφή οργάνωσης ή/και εκτέλεσης εργασίας, που χρησιμοποιεί τεχνολογίες πληροφορικής, βάσει μιας σύμβασης ή σχέσης εργασίας, όπου μια εργασία που θα μπορούσε επίσης να εκτελεστεί στις εγκαταστάσεις του εργοδότη, εκτελείται κανονικά εκτός αυτών των εγκαταστάσεων», ενώ ως τηλεργαζόμενος ορίζεται «ένα φυσικό πρόσωπο που προσφέρει τηλεργασία».

Τέλος, σύμφωνα με τον πλέον πρόσφατο νομοθετικό ορισμό στη χώρα μας (άρθρο 67 παρ. 1 N. 4808/2021), ως τηλεργασία ορίζεται «η εξ αποστάσεως παροχή της εξαρτημένης εργασίας του εργαζόμενου και με τη χρήση της τεχνολογίας, δυνάμει της σύμβασης εργασίας πλήρους, μερικής, εκ περιτροπής ή άλλης μορφής απασχόλησης, η οποία θα μπορούσε να παρασχεθεί και από τις εγκαταστάσεις του εργοδότη».

Από τις παραπάνω επισημάνσεις αναδεικνύονται τα ακόλουθα χαρακτηριστικά, που θα πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά, προκειμένου μία εργασία να εντάσσεται στην εννοιολογική κατηγορία της τηλεργασίας:

α) Η παροχή εργασίας πρέπει να παρέχεται εξ αποστάσεως, εκτός των εγκαταστάσεων του εργοδότη. Εννοείται ότι θα πρέπει να πρόκειται για μία εργασία που να μπορεί, οργανωτικά και λειτουργικά, να παρέχεται εξ αποστάσεως, καθώς δεν είναι όλες

οι εργασίες πρόσφορες για παροχή εξ αποστάσεως εργασίας (όπως π.χ. συμβαίνει με τις εργασίες στους χώρους παραγωγής, με τους πωλητές καταστημάτων, τους σερβιτόρους, μάγειρες κλπ.).

β) Η εργασία αυτή θα πρέπει να εντάσσεται μεταξύ των εργασιών που θα μπορούσαν να παρασχεθούν και από τις εγκαταστάσεις του εργοδότη. Δεν εντάσσονται, δηλαδή, στην έννοια της τηλεργασίας, εργασίες, που από τη φύση τους εκτελούνται εκτός των εγκαταστάσεων του εργοδότη, όπως π.χ. οι περιοδεύοντες πωλητές ή τεχνικές ειδικότητες που παρέχουν υπηρεσίες σε πελάτες του εργοδότη εκτός των εγκαταστάσεών του, ακόμα και εάν αυτοί κάνουν χρήση μέσων ΤΠΕ για να επικοινωνούν με την εργοδοτική εγκατάσταση.

γ) Η εργασία θα πρέπει να εκτελείται «με τη χρήση της τεχνολογίας,» εννοώντας, προφανώς, τη χρήση ΤΠΕ, η οποία επιτρέπει τη διαρκή, εξ αποστάσεως, διασύνδεση του τόπου της παρεχόμενης εργασίας (συνήθως της οικίας του μισθωτού) με την παραγωγική δομή της επιχείρησης. Δηλαδή, στην κατηγορία αυτή δεν θα μπορούσαν να ενταχθούν άλλες μορφές εργασίας που χρησιμοποιούν άλλου είδους τεχνολογικά μέσα, όπως π.χ. συμβαίνει με την κατ’ οίκον απασχόληση για παραγωγή ενδυμάτων φασόν με τη χρήση ραπτομηχανής κλπ..

Περαιτέρω, όπως προκύπτει από τον νομοθετικό ορισμό της τηλεργασίας και την ένταξή του στο πλέγμα των διατάξεων της εργατικής νομοθεσίας, μολονότι η τηλεργασία έχει ευρύτερο αντικείμενο και μπορεί να παρασχεθεί και υπό τη μορφή της παροχής ανεξαρτήτων υπηρεσιών, όπως προαναφέρθηκε, οι παραπάνω κανονιστικές ρυθμίσεις αφορούν τη σύμβαση εξαρτημένης τηλεργασίας και όχι άλλες μορφές αυτής. Αντιθέτως, δεν φαίνεται οι σχετικές διατάξεις να περιορίζονται σε μία συγκεκριμένη μορφή τηλεργασίας, αυτή της κατ’ οίκον τηλεργασίας (αν και αυτή φαίνεται να είχε κατά νου ο νομοθέτης), όπως υποστηρίζεται, αλλά δεν αποκλείεται να αφορά κάθε μορφή τηλεργασίας, με τις αντίστοιχες προσαρμογές, ωστόσο, στις σχετικές διατάξεις (π.χ. ως προς την καταβολή εξόδων χρήσης του οικιακού χώρου, που μπορεί να αφορά μόνον την κατ’ οίκον τηλεργασία).

Ορθώς, ωστόσο, επισημαίνεται ότι, στο πεδίο των διατάξεων του Νόμου, εντάσσεται μόνον η τηλεργασία που παρέχεται κατά τρόπο τακτικό/συστηματικό και όχι η εργασία που μπορεί να απαιτείται για κάποιους έκτακτους λόγους, που οφείλονται είτε στο πρόσωπο του εργοδότη είτε του εργαζόμενου, να παρασχεθεί με τηλεργασία εκτά-

κτως ή περιστασιακώς. Μολονότι και οι περιπτώσεις αυτές της έκτακτης τηλεργασίας περιλαμβάνουν τα τρία θεμελιώδη χαρακτηριστικά της τηλεργασίας που αναφέρθηκαν ανωτέρω, θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι όταν η τηλεργασία παρέχεται εκτάκτως, δεν εντάσσεται στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 67 Ν. 4808/2021, υπό την έννοια ότι ο εργοδότης δεν είναι απαραίτητο να υποβάλλεται στις διαδικασίες και τους ειδικούς όρους που προβλέπει η διάταξη αυτή.

Τέλος, δεν είναι απαραίτητο εννοιολογικό γνώρισμα της τηλεργασίας ο αποκλειστικός τρόπος παροχής εργασίας με τη μέθοδο αυτή, καθώς μπορεί η τηλεργασία να εναλλάσσεται και με εργασία από τις εγκαταστάσεις του εργοδότη (υβριδικό μοντέλο εργασίας).

2.2. Μορφές εμφάνισης της τηλεργασίας

Η τηλεργασία αποτελεί, όπως προαναφέρθηκε, την εργασία που εκτελείται πλήρως ή εν μέρει σε τοποθεσία άλλη, πλην του προεπιλεγμένου τόπου εργασίας, με τη χρήση προσωπικών ηλεκτρονικών συσκευών, όπως υπολογιστή, tablet ή τηλεφώνου (κινητού ή σταθερού) για την εκτέλεση εργασιακών καθηκόντων, όπως είναι η επικοινωνία με πελάτες και συναδέλφους, καθώς και για την εν γένει εκτέλεση συγκεκριμένων εργασιών, που σχετίζονται με την εργασία, χωρίς ο εργαζόμενος να έρχεται σε άμεση επαφή με άλλα άτομα.

Λόγω της ευελιξίας που προσφέρει, η τηλεργασία μπορεί να εμφανιστεί με διάφορες μορφές, οι συνηθέστερες των οποίων είναι οι ακόλουθες.

Η πλέον διαδεδομένη μορφή τηλεργασίας είναι αυτή της κατ’ οίκον τηλεργασίας (homeworking, home-based telework, travail électronique à domicile), την οποία αφορά, κατά κύριο λόγο, και η παρούσα μελέτη, αλλά και στην οποία φαίνεται να επικεντρώνεται και η ισχύουσα νομοθεσία.

Η εν λόγω μορφή τηλεργασίας εκτελείται στην κατοικία του μισθωτού, ο οποίος είναι διασυνδεδεμένος με ΤΠΕ, είτε δικής του κυριότητας είτε κυριότητας του εργοδότη, με την εργοδοτική επιχείρηση ή και τους πελάτες της. Η κατ’ οίκον τηλεργασία μπορεί να παίρνει τη μορφή της διαρκούς τηλεργασίας, όταν ο μισθωτός εργάζεται αποκλειστικά ή κατά κύριο λόγο από την οικία του, ή της εναλλασσόμενης ή υβριδικής τηλεργασί-

ας, κατά την οποία ο μισθωτός εργάζεται ορισμένες ημέρες την εβδομάδα στην εγκατάσταση του εργοδότη και ορισμένες ημέρες εκτός αυτής, στην οικία του, με βάση τη συμφωνία που έχει καταρτίσει με τον εργοδότη του. Η υβριδική μορφή τηλεργασίας φαίνεται να είναι αυτή που σταδιακά επικρατεί, καθώς συνδυάζει τα πλεονεκτήματα και των δύο μορφών εργασίας, προσφέροντας, αφενός, μεγαλύτερη ανεξαρτησία και ευελιξία στους μισθωτούς και, αφετέρου, επιτρέποντας στους εργοδότες να ασκούν αποτελεσματικότερα το διευθυντικό τους δικαίωμα.

Εκτός από αυτή τη μορφή της τηλεργασίας, χαρακτηριστικό της οποίας είναι ένας σταθερός τόπος εργασίας (η οικία του μισθωτού), υπάρχει η περίπτωση της κινητής τηλεργασίας (mobile telework), κατά την οποία ο χώρος όπου παρέχεται η τηλεργασία δεν είναι σταθερός, αλλά εξαρτάται από τον τόπο που κάθε φορά βρίσκεται ο μισθωτός. Η κινητή τηλεργασία μπορεί να λάβει πολλές μορφές, όπως, στην απλούστερη μορφή της, εργασία από κάποιο δωμάτιο ξενοδοχείου, βιβλιοθήκη ή μέσα μαζικής μεταφοράς, αλλά μπορεί να καλύπτει και περιπτώσεις, όπως η περίπτωση της νομαδικής τηλεργασίας, που αναφέρεται σε μισθωτούς ή ανεξάρτητους επαγγελματίες (ψηφιακοί νομάδες), στην περίπτωση των οποίων είτε η εργασία που παρέχουν απαιτεί συνεχείς μετακινήσεις, και, χάρη στην τεχνολογική ανάπτυξη, μπορούν να συνδέονται με τις επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες τους από οπουδήποτε, είτε αυτοί επιλέγουν ως τρόπο ζωής να εργάζονται εξ αποστάσεως από διαφορετικά κάθε φορά μέρη, τα οποία πολλές φορές βρίσκονται και εκτός των συνόρων της εργοδοτικής εγκατάστασης [εκτός συνόρων τηλεργασία (Offshore Telework)].

Τέλος, η τηλεργασία μπορεί να παρέχεται σε ένα «επικοινωνιακό κέντρο» μιας επιχείρησης, σχετικά ανεξάρτητο από τις λοιπές εγκαταστάσεις της, το οποίο συχνά αποκαλείται δορυφορική μονάδα ή οι λεγόμενοι σταθμοί τηλεργασίας ή κέντρα τηλεργασίας (Telecentre/Satellite Office). Κοινό χαρακτηριστικό όλων των παραπάνω είναι το γεγονός ότι αποτελούν χώρους - μονάδες που διαφοροποιούνται γεωγραφικά από τις κύριες εγκαταστάσεις της επιχείρησης ή του οργανισμού. Οι χώροι αυτοί μπορεί να είναι είτε ιδιόκτητοι είτε να μισθώνονται από τις επιχειρήσεις, όλοι τους, όμως, διαθέτουν τον αναγκαίο τεχνολογικό εξοπλισμό, που επιτρέπει την απρόσκοπτη επικοινωνία μαζί τους. Το κέντρο τηλεργασίας ή «τηλεκέντρο» μπορεί να αποτελεί και το ίδιο μία ανεξάρτητη επιχείρηση, η οποία θέτει στη διάθεση των εργαζομένων διαφόρων επιχειρήσεων, ιδίως μικρών επιχειρήσεων που δεν θα μπορούσε η καθεμία χωριστά να αντέξει το κόστος μιας τέτοιας επένδυσης, σταθμούς εργασίας και διάφορες άλλες διευκολύνσεις, προκειμένου αυτοί να παρέχουν την εργασία τους εξ αποστάσεως για

λογαριασμό του εργοδότη τους. Τέτοια τηλεκέντρα απαντώνται σε διάφορα σημεία της χώρας μας, όπου εργαζόμενοι από διάφορα μέρη του κόσμου, κυρίως ψηφιακοί νομάδες, έρχονται και συνδυάζουν την εργασία τους με τη διαβίωσή τους σε έναν τόπο, όπου μπορούν παράλληλα να κάνουν και τις διακοπές τους.

Η παραπάνω απαρίθμηση είναι ενδεικτική, καθώς η τηλεργασία, ως σχετικά νέα εργασιακή πρακτική, διαρκώς εμπλουτίζεται, ενσωματώνοντας στοιχεία από τις τεχνολογικές καινοτομίες που κατακλύζουν τη σύγχρονη εποχή, αλλά και τις προτιμήσεις των εργοδοτών και των εργαζομένων για μία πιο ευέλικτη μορφή απασχόλησης.

2.3. Τα εν δυνάμει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της τηλεργασίας

Γίνεται λόγος για εν δυνάμει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της τηλεργασίας, διότι δεν είναι δυνατόν να διατυπωθούν με τρόπο απόλυτο και εξαντλητικό, ούτε όλα τα πλεονεκτήματα ούτε όλα τα μειονεκτήματα αυτής, κυρίως, διότι, λόγω της φύσης της τηλεργασίας, υπεισέρχεται έντονα ο υποκειμενικός παράγοντας του τηλεργαζόμενου, ιδίως ως προς τον τρόπο, με τον οποίο εκλαμβάνει την αυτονομία που διαθέτει, ανάλογα και με την εργασία που εκτελεί, ενώ, περαιτέρω, υπεισέρχεται και η ποιότητα και αποτελεσματικότητα του τρόπου, με τον οποίο ένας εργοδότης οργανώνει την τηλεργασία και την άσκηση του διευθυντικού του δικαιώματος.

Γενικώς, πάντως, οι υπέρμαχοι της τηλεργασίας υποστηρίζουν ότι με την τηλεργασία μειώνεται το λειτουργικό κόστος της επιχείρησης, παρέχεται στους μισθωτούς αυτονομία και ευελιξία, που βελτιώνει την απόδοσή τους και την ικανοποίηση που αντλούν από την εργασία τους, προσφέρονται ευκαιρίες συμφιλίωσης της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, μειώνονται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τις μετακινήσεις, δίνεται η δυνατότητα στους εργαζόμενους να διαθέτουν την εργασιακή τους δύναμη σε, και αντίστοιχα στους εργοδότες να αντλούν υποψηφίους από, γεωγραφικά ευρύτερες περιοχές, ενώ, περαιτέρω, επιτρέπει στους μισθωτούς να μετεγκατασταθούν σε ένα μέρος που θα επιθυμούσαν να ζήσουν.

Αντιθέτως, όσοι στέκονται κριτικά έναντι της τηλεργασίας, προβάλλουν ότι η τεχνολογία των εξ αποστάσεως τηλεπικοινωνιών δεν είναι σε θέση να αναπαράγει τα πλεονεκτήματα της πρόσωπο με πρόσωπο αλληλεπίδρασης στον τόπο εργασίας, ότι οι ερ-

γαζόμενοι μπορεί να μην συγκεντρώνονται εύκολα στην εργασία τους και μπορεί να αδυνατούν να διατηρήσουν τον διαχωρισμό μεταξύ της εργασιακής και προσωπικής/οικογενειακής τους σφαίρας, ενώ, περαιτέρω, η μειωμένη κοινωνική αλληλεπίδραση που είναι εγγενής στην τηλεργασία, μπορεί να οδηγήσει σε συναισθήματα απομόνωσης.

2.3.1. Πλεονεκτήματα

2.3.1.1. Μείωση κόστους εργασίας για εργοδότες και εργαζόμενους

Η τηλεργασία μπορεί να μειώσει το λειτουργικό κόστος για τις επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένου του κόστους των χώρων γραφείων και των σχετικών εξόδων, όπως ο χώρος στάθμευσης, ο εξοπλισμός υπολογιστών, τα έπιπλα, τα είδη γραφείου, ο φωτισμός και η θέρμανση, ο εξαερισμός και ο κλιματισμός.

Η τηλεργασία, όμως, μειώνει και τα κόστη για τους ίδιους τους μισθωτούς, όπως το κόστος μετακίνησης και ένδυσης, αλλά και τη δυνατότητα διαβίωσης σε φθηνότερη περιοχή, αντί για μία περιοχή που βρίσκεται κοντά στην εργασία τους.

2.3.1.2. Ικανοποίηση του εργαζόμενου από την εργασία λόγω αυτονομίας και ευελιξίας

Η ευελιξία και αυτονομία που προσφέρει η τηλεργασία συνεπάγεται για τους εργαζόμενους ικανοποίηση λόγω των ευκαιριών προσωπικής ανάπτυξης, γενική ικανοποίηση από την εργασία, υψηλότερη απόδοση στην εργασία και χαμηλότερο αριθμό απουσιών. Επιπρόσθετα, με την τηλεργασία το άγχος των εργαζόμενων κυμαίνεται σε χαμηλότερα επίπεδα, αυτοί φαίνεται να απολαμβάνουν περισσότερο την εργασία τους, να νιώθουν μεγαλύτερη ικανοποίηση από αυτήν και να έχουν εν γένει καλύτερη ποιότητα ζωής, καθώς αξιοποιούν καλύτερα τον χρόνο τους.

Επιπλέον, λόγω της απουσίας χρόνου μετακινήσεων από και προς τον τόπο εργασίας, δίνεται η ευκαιρία στον εργαζόμενο να εκτελεί τις απαιτούμενες για το αντικείμενο της εργασίας του δραστηριότητες σε λιγότερο χρόνο από ό,τι δια ζώσης, κάτι που επιβεβαιώνουν και πορίσματα ερευνών, τα οποία καταδεικνύουν μια σημαντική αύξηση της παραγωγικότητας. Βέβαια, πρέπει να διευκρινιστεί ότι η αύξηση της παραγω-

γικότητας αφορά κυρίως σε δραστηριότητες που απαιτούν ατομική ενασχόληση του μισθωτού και όχι κάποια πιο στενή συνεργασία και ομαδική εργασία μεταξύ των εργαζόμενων.

2.3.1.3. Συμφιλίωση επαγγελματικής και προσωπικής/οικογενειακής ζωής

Ένα από τα βασικά κίνητρα για την υιοθέτηση της τηλεργασίας και, γενικότερα, των ευέλικτων μορφών απασχόλησης, είναι η βελτίωση της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής/οικογενειακής ζωής των μισθωτών, καθώς οι εργαζόμενοι από την οικία τους περιορίζουν τους χρόνους μετακινήσεων, προσαρμόζουν τον χρόνο εργασίας στις προσωπικές τους ανάγκες και μπορούν, παράλληλα με την εργασία τους, να ασχολούνται και με τη φροντίδα των εξαρτώμενων μελών της οικογένειάς τους, εξοικονομώντας παράλληλα και τα σχετικά έξοδα φύλαξης. Επίσης, οι φιλικές προς την οικογένεια επιχειρήσεις και η υιοθέτηση πολιτικών συμφιλίωσης μεταξύ επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής είναι ένας τρόπος, με τον οποίο οι επιχειρήσεις διακρατούν το προσωπικό στο δυναμικό τους. Βεβαίως, σημειώνεται ότι η αυτονομία αυτή που απολαμβάνουν οι εργαζόμενοι, θα πρέπει να εξισορροπείται με υψηλά επίπεδα πειθαρχίας, προκειμένου να διατηρηθεί μια υγιής ισορροπία εργασιακού και προσωπικού/οικογενειακού χρόνου.

2.3.1.4. Συμπεριληπτική πρόσβαση σε ευκαιρίες απασχόλησης

Με την τηλεργασία, δίδεται η ευκαιρία πρόσβασης και ένταξης στην αγορά εργασίας σε άτομα που ενδέχεται να αντιμετωπίζουν εμπόδια σε παραδοσιακά περιβάλλοντα εργασίας, όπως, για παράδειγμα, άτομα με αναπηρίες ή περιορισμένη κινητικότητα, φροντιστές, και μπορεί να δημιουργήσει πιο ισότιμη πρόσβαση σε ευκαιρίες απασχόλησης κλπ.. Δηλαδή, με την τηλεργασία, οι εργοδότες μπορεί να προσλάβουν άτομα που δεν έχουν ίσες ευκαιρίες απασχόλησης σε σχέση με άλλους, δημιουργώντας ένα περιβάλλον εργασίας περισσότερο συμπεριληπτικό. Συναφώς, η τηλεργασία μπορεί να είναι παράγοντας μείωσης πιθανών προκαταλήψεων που ενδέχεται να εμφανιστούν στον χώρο εργασίας όταν η εργασία παρέχεται με φυσική παρουσία, βελτιώνοντας την προοπτική για εργασία με ίσες ευκαιρίες για όλους τους εργαζόμενους. Επίσης, δεν είναι αδιάφορες οι πρακτικά απεριόριστες δυνατότητες για εξεύρεση ερ-

γασίας από άτομα που διαμένουν σε απομακρυσμένες περιοχές, καθώς η τηλεργασία επιτρέπει μεγάλη γεωγραφική ευελιξία για παροχή εργασίας, ακόμα και σε άλλο κράτος σε σχέση με το κράτους που κατοικεί ο μισθωτός.

2.3.1.5. Ευρύτερα θετικές κοινωνικές συνέπειες

Σε ευρύτερο κοινωνικό επίπεδο, η τηλεργασία μπορεί να μειώσει σημαντικά τις μετακινήσεις που συνδέονται με την παροχή της εργασίας, με αποτέλεσμα τον μετριασμό των εκπομπών άνθρακα και αερίων του θερμοκηπίου, της ατμοσφαιρικής ρύπανσης αλλά και την εξοικονόμηση καυσίμων. Παράλληλα, η τηλεργασία συνεπάγεται και χαμηλότερη κατανάλωση ενέργειας σε κτίρια γραφείων (αν και ένα μέρος αυτής της κατανάλωσης εξισορροπείται από την κατανάλωση στον χώρο της τηλεργασίας). Για τον λόγο αυτόν, η τηλεργασία θεωρείται γενικώς ένας φιλικός για την προστασία του περιβάλλοντος τρόπος εργασίας. Τέλος, δεν είναι χωρίς σημασία ότι με την τηλεργασία παρατηρείται μείωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης στις μεγάλες πόλεις, με άμεσα αποτελέσματα τη μείωση των τροχαίων ατυχημάτων, τη μείωση των έργων συντήρησης των δρόμων και την καλύτερη εξυπηρέτηση του επιβατικού κοινού από τα μέσα μαζικής μεταφοράς.

2.3.2. Μειονεκτήματα

Τα κυριότερα μειονεκτήματα που μπορεί να παρουσιάζει η παροχή της εργασίας μέσω τηλεργασίας, και τα οποία καλείται να αντιμετωπίσει η σχετική νομοθεσία, προβλέποντας αντίστοιχες εγγυήσεις, όπως θα αναλυθεί και στα οικεία κεφάλαια της παρούσας μελέτης, είναι τα ακόλουθα:

2.3.2.1. Εντατικοποίηση της εργασίας και σύγχυση μεταξύ εργασιακού και προσωπικού χρόνου

Σύμφωνα με μελέτη του Eurofound, οι τηλεργαζόμενοι έχουν την τάση να εργάζονται περισσότερες ώρες και είναι πιθανότερο να εργάζονται στον ελεύθερο χρόνο τους σε σχέση με τους συναδέλφους τους που εργάζονται στις εγκαταστάσεις του εργοδότη. Συγκεκριμένα, το 27% (περίπου ένας στους τρεις) των τηλεργαζόμενων φαίνεται να εργάζεται και στον προσωπικό τους χρόνο, προκειμένου να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της εργασίας τους. Η τάση αυτή οφείλεται, κυρίως, στην απουσία ορίων μεταξύ

του εργασιακού και του οικιακού περιβάλλοντος και στην ύπαρξη συνεχώς διαθέσιμων εκ μέρους των τηλεργαζόμενων των ΤΠΕ.

Επιπλέον, ιδιαίτερα απαιτητική μοιάζει η τηλεργασία για όσους παρέχουν εργασία από το σπίτι τους και έχουν παιδιά μικρής ηλικίας, με τη διάσταση του φύλου να διαδραματίζει στις περιπτώσεις αυτές σημαντικό ρόλο. Για την ακρίβεια, παρατηρείται ότι οι γυναίκες τηλεργαζόμενες φέρουν το διπλό βάρος (double burden) της εργασίας στο σπίτι και της φροντίδας των τέκνων, με αποτέλεσμα η τηλεργασία να μην μπορεί να ανταποκριθεί σε μία από τις βασικές επιδιώξεις της, που είναι η συμφιλίωση της επαγγελματικής με την οικογενειακή ζωή, καθώς, προκειμένου αυτή να επιτευχθεί, προϋποτίθεται διαμοιρασμός των οικογενειακών βαρών μεταξύ των δύο φύλων. Ωστόσο, εάν οι γυναίκες τηλεργαζόμενες εξακολουθούν να επιβαρύνονται με το διπλό βάρος των οικογενειακών ευθυνών και της εργασίας, η τηλεργασία όχι μόνον δεν μπορεί να ανταποκριθεί στην πρόκληση της συμφιλίωσης της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής και της ένταξης των γυναικών στην αγορά εργασίας, αλλά δημιουργεί και αναπαράγει και επιπλέον ανισότητες.

2.3.2.2. Εργασιακή απομόνωση – ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι

Ένα ακόμη μειονέκτημα που έχει επισημανθεί σε ό,τι αφορά τους τηλεργαζόμενους είναι ότι αυτοί συχνά βιώνουν αισθήματα απομόνωσης, λόγω της περιορισμένης επικοινωνίας με τους συναδέλφους τους, αλλά και λόγω των πολλών ωρών εργασίας, αίσθημα συναισθηματικής "αποστράγγισης", λόγω των πολλών ωρών εραγσίας. Επίσης, για την κατηγορία αυτή των τηλεργαζόμενων παρατηρείται μειωμένη ευημερία στην εργασία σε σχέση με την εργασία στις εγκαταστάσεις του εργοδότη. Τέλος, η τηλεργασία, λόγω της δημιουργίας συνεχώς διαθέσιμων για εργασία εργαζόμενων, μπορεί να είναι ένας παράγοντας ανάπτυξης ψυχοκοινωνικών κινδύνων.