Back to Top
ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ, ΣΕ ΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ
Κωδικός Προϊόντος:
18678
- Έκδοση: 2022
- Σχήμα: 17x24
- Βιβλιοδεσία: Εύκαμπτη
- Σελίδες: 104
- ISBN: 978-960-654-857-4
Το έργο «Τα δικαιώματα των ανθρώπων με αναπηρία, σε νομική και κοινωνική συζήτηση» περιέχει εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν στο Τρίτο Φόρουμ της Θεσσαλονίκης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, το οποίο ήταν αφιερωμένο στα δικαιώματα των ανθρώπων με αναπηρία. Το Φόρουμ πραγματοποιήθηκε στις 25 και 26 Νοεμβρίου 2021, υπό την αιγίδα του Κέντρου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης για τον Ευρωπαϊκό Νομικό Πολιτισμό. Οι συμβολές σε αυτόν τον τόμο αντικατοπτρίζουν τις τέσσερις ενότητες στις οποίες είχαν κατανεμηθεί οι παρεμβάσεις στο διήμερο Φόρουμ: δικαιώματα των ανθρώπων με αναπηρία, σε νομική και θεσμική συζήτηση· άτομα με αναπηρία και κοινωνία· εργασία, παιδιά και αναπηρία· άτομα με αναπηρία και επαγγελματική-προσωπική ζωή. Τα δέκα επί μέρους κείμενα του έργου αντανακλούν το πνεύμα που είχε πρυτανεύσει κατά τη διήμερη εκδήλωση του Νοεμβρίου 2021: την ανάδειξη του «σύμπαντος» των ανθρώπων με αναπηρία ως μια δυναμική κατάσταση, ικανή να εξαλείψει τις συμπεριφορές που παράγουν, σε βάρος των συνανθρώπων μας, ανισότητα και αποκλεισμό.
Το έργο αποτελεί ένα απαραίτητο εγχειρίδιο για κάθε νομικό που ενδιαφέρεται για την προστασία και τα δικαιώματα των ανθρώπων με αναπηρία.
Πρόλογος IX
Οι συγγραφείς XIII
ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΗ ΣΤΟ 3ο ΦΟΡΟΥΜ
ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ
25 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2021
Γιώργος Γεραπετρίτης 1
ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ
Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα δικαιώματα των ανθρώπων
με αναπηρία: από τη νομοθέτηση στη δημόσια πολιτική
Ματθίλδη Χατζηπαναγιώτου 9
Social Rights of people with disabilities: Achievements
through the application of the European Social Charter by
the European Committee of Social Rights
Giuseppe Palmisano 16
Noμοθεσία και νομολογία για άτομα με αναπηρίες
στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Ευγενία Ρ. Σαχπεκίδου 26
Το νομικό πλαίσιο για τη χρήση σκύλων-οδηγών στην Ελλάδα
Δημοσθένης Λέντζης 36
Αναπηρία και Δικαιώματα στο ελληνικό πλαίσιο:
Αντιφάσεις και αντινομίες
Γιώτα Καραγιάννη 42
Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων
με Αναπηρίες ως «εργαλείο» για τη βελτίωση της καθημερινότητας
των Ατόμων με Αναπηρία
Ιωάννης Ε. Λυμβαίος 55
Τα δικαιώματα των παιδιών με αναπηρία, το κράτος δικαίου
και η κοινωνία των πολιτών. Το παράδειγμα της ΕΛΕΠΑΠ
Λίλα Μπακατσέλου 62
Κοινωνικά δικαιώματα των ανάπηρων καλλιτεχνών
Αντώνης Ρέλλας 66
Τα δικαιώματα των παιδιών με αναπηρία
Φωτεινή Ζαφειροπούλου 71
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα
των Ανθρώπων με Αναπηρία, σε σύνοψη 75
1
ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΗ ΣΤΟ 3ο ΦΟΡΟΥΜ
ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ
25 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2021
3
Γιώργος Γεραπετρίτης
Είναι μεγάλη χαρά και τιμή που προσκλήθηκα να βρεθώ στο 3ο Φόρουμ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Το ΑΠΘ έχει μία πολύ μεγάλη παράδοση στα θέματα κράτους δικαίου και ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού. Nομίζω ότι είναι μια σπουδαία ευκαιρία προκειμένου να υπάρξει μία ωραία συζήτηση για ένα θέμα το οποίο έχει αναπτύξει μία πολύ μεγάλη θεσμική δυναμική τα τελευταία χρόνια.
Το ζήτημα των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία εκκινεί ως μεγάλη συζήτηση τη δεκαετία του 2000, ιδίως με τη Σύμβαση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία. H Σύμβαση σηματοδοτεί την παραδοχή της οικουμενικότητας και οδηγεί στην υιοθέτηση νέων εννοιών όπως της καθολικής προσβασιμότητας στο φυσικό, το δομημένο και το ψηφιακό περιβάλλον. Επίσης, ξεκινά η συζήτηση που αφορά στην ανεξάρτητη διαβίωση όλων των ανθρώπων, και ιδίως η αλλαγή στο μοντέλο διακυβέρνησης, στο μοντέλο λήψης αποφάσεων μέσω, προπαντός, οριζόντιων πολιτικών, οι οποίες καθίστανται συμπεριληπτικές.
Η συμπερίληψη κατά τη χάραξη αυτοτελών πολιτικών, όλων των ατόμων, ιδίως εκείνων που βρίσκονται εξ ορισμού σε μία ευάλωτη θέση, είναι ένας πολύ σοβαρός δείκτης, πλέον και στις διεθνείς μετρήσεις ποιότητας της διαδικασίας λήψης απόφασης από οποιοδήποτε κέντρο εξουσίας Αυτή ήταν και η παραδοχή η δική μας, της νέας διακυβέρνησης, όταν αναλάβαμε το 2019, με σκοπό ακριβώς να αλλάξουμε αυτή τη φόρμα λήψης αποφάσεων. Το σκεπτικό μας ήταν ότι υπάρχουν ορισμένες κεντρικές πολιτικές, οι οποίες κατεξοχήν αφορούν ευάλωτα κοινωνικά υποσύνολα και οι οποίες επιβάλλουν την υιοθέτηση οριζόντιων στοιχείων αξιολόγησης με εφαρμογή σε κάθε αυτοτελή πολιτική. Τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία δεν αποτελούν ύλη ενός υπουργείου, ούτε θα μπορούσαν να αποτελούν ύλη μίας οργανωτικής δομής του κράτους, όπως αντιστοίχως τα δικαιώματα των παιδιών, τα δικαιώματα των γυναικών, τα δικαιώματα των Ρομά και όλων εκείνων των ομάδων για τις οποίες προκύπτει ότι βρίσκονται σε ένα καθεστώς υστέρησης σε ό,τι αφορά την κοινωνική πρόσβαση ή οποιαδήποτε άλλη μορφή πρόσβασης.
Στο πλαίσιο αυτό έχουν ήδη καταρτισθεί μία σειρά από εθνικά σχέδια δράσης. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία ήταν ακριβώς το πρώτο τέτοιο σχέδιο δράσης, του οποίου την ευθύνη ανέλαβε ο ίδιος ο Πρωθυπουργός αμέσως μετά τις εκλογές του 2019. Περίπου ένα μήνα μετά την ψήφο εμπιστοσύνης στη νέα Κυβέρνηση, ο Πρωθυπουργός κάλεσε τον θεσμικό φορέα, την Εθνική Συνομοσπονδία των Ατόμων με Αναπηρία (ΕΣΑμεΑ), και τον παριστάμενο εδώ Πρόεδρό της, τον κ. Βαρδακαστάνη, έτσι ώστε να ενεργοποιηθεί ο ήδη προβλεπόμενος από τη νομοθεσία, αλλά αδρανής, εθνικός Συντονιστικός Μηχανισμός στον Υπουργό Επικρατείας. Με την ανάληψη αυτής της πρωτοβουλίας είχαμε τη συγκρότηση μίας επιτελικής ομάδας, η οποία δούλεψε σε συνεργασία με όλα τα Υπουργεία και με τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε μία πολυεπίπεδη και διακλαδική επιχείρηση, έτσι ώστε το Δεκέμβριο του 2020, να αναρτηθεί σε δημόσια διαβούλευση, και στη συνέχεια να εγκριθεί, το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία. Πρόκειται για μία ολιστική προσέγγιση για τα δικαιώματα αυτά, σε έξι πυλώνες και τριάντα επιμέρους στόχους, οι οποίοι εξειδικεύονται περαιτέρω σε συγκεκριμένες δράσεις, με ορισμένη στοχοθεσία, προϋπολογισμένες, με χρονοδιαγράμματα πολύ συγκεκριμένα και με προσδιορισμένο τον «ιδιοκτήτη» της κάθε πολιτικής, έτσι ώστε να είναι δυνατόν να παρακολουθήσει ο καθένας την εξέλιξη υλοποίησης του Σχεδίου αυτού.
4
Στο πλαίσιο αυτό έχουν ήδη αναληφθεί πολύ σημαντικές δράσεις που αφορούν τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία. Ήδη έχει συσταθεί η Εθνική Αρχή Προσβασιμότητας ως συμβουλευτικό όργανο της Πολιτείας στον Πρωθυπουργό για τον έλεγχο της εφαρμογής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης, την υποβολή προτάσεων για τον εκσυγχρονισμό του πλαισίου και τη διευκόλυνση της προσβασιμότητας των πολιτών με αναπηρία. Έχει προωθηθεί μία μεγάλη δράση για τη διοικητική κωδικοποίηση όλης της νομοθεσίας που αφορά τα άτομα με αναπηρία, μίας εξαιρετικά πολυδιασπασμένης νομοθεσίας, η οποία βρίσκεται στο στάδιο της ολοκλήρωσης στην Κεντρική Επιτροπή Κωδικοποιήσεων, και θα καταστεί σύντομα ενεργός. Έχει επίσης προωθηθεί και μία σειρά από πολύ σημαντικές δράσεις όλων των Υπουργείων οι οποίες διασφαλίζουν ότι θα βελτιωθεί ουσιωδώς το επίπεδο της ζωής των συμπολιτών μας με αναπηρία.
Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης έχει ενταχθεί ως επιμέρους πολιτική σε όλα τα ετήσια σχέδια δράσης των επιμέρους Υπουργείων. Θυμίζω ότι με βάση το νέο μοντέλο διακυβέρνησης, το Επιτελικό Κράτος, τα υπουργεία υποβάλουν ένα σχέδιο δράσης, το οποίο ενσωματώνεται σε ένα Ενιαίο Σχέδιο Κυβερνητικής Πολιτικής, και αυτό αποτελεί ουσιαστικά εργαλείο λογοδοσίας του Κράτους. Όλοι οι πολίτες μπορούν να γνωρίζουν το εθνικό σχέδιο κυβερνητικής πολιτικής, δηλαδή το Ενιαίο Σχέδιο Κυβερνητικής Πολιτικής, το οποίο αναρτάται στην κεντρική ιστοσελίδα της Κυβέρνησης, και είναι αξιοσημείωτο ότι πλέον μπορούμε να πούμε, με μία σχετική υπερηφάνεια, ότι η διάσταση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία καθίσταται ένας οριζόντιος δείκτης που διαπερνά όλες τις πολιτικές οι οποίες συντάσσονται και οι οποίες τίθενται σε ενέργεια από την Πολιτεία.
5
Με τον τρόπο αυτό, έχουμε ένα τελείως διαφορετικό μοντέλο στην παραγωγή των δημοσίων πολιτικών, αλλά και μία διαφορετική προσέγγιση σε ό,τι αφορά τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία: από το αμιγώς ιατρικό μοντέλο, το οποίο ακολουθήθηκε για δεκαετίες, προχωρούμε στην υιοθέτηση ενός μοντέλου περισσότερο δικαιωματικού. Από την επιδοματική λογική μεταβαίνουμε σε μία λογική στήριξης της ανεξάρτητης διαβίωσης και της ουσιαστικής προσβασιμότητας, σε δείκτες πολύ πιο σύγχρονους, οι οποίοι προσιδιάζουν περισσότερο στις νέες θεωρήσεις για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία. Μεταβαίνουμε, βεβαίως, και σε μία λογική ουσιαστικής διαβούλευσης με όλους εκείνους οι οποίοι εμπλέκονται στην εφαρμογή αυτής της νομοθεσίας, είτε ως υποκείμενα, είτε ως εφαρμοστές του δικαίου.
Η ΕΣΑμεΑ, ως εθνικός φορέας βρίσκεται σε μία διαρκή διαβούλευση με τον εθνικό Συντονιστικό Μηχανισμό, αλλά και με όλα τα υπουργεία, τα οποία παράγουν τις πολιτικές αυτές, έτσι ώστε να έχουμε αυτή τη στιγμή ένα πολύ σύγχρονο, απτό πλαίσιο για την εφαρμογή της νέας νομοθεσίας που αφορά τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία. Μόλις πριν λίγο επιστρέψαμε από τη Βουλή, οι τρεις από τους τέσσερις που θα χαιρετίσουμε στο σπουδαίο αυτό Φόρουμ, ο Πρόεδρος, ο κ. Βαρδακαστάνης και η συνάδελφος, η Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η κα. Γαβουνέλη, όπου παρουσιάσαμε την Έκθεση για την εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου για τα δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία και την ενδιάμεση έκθεση της νέας Εθνικής Αρχής Προσβασιμότητας. Νομίζω ότι πρόκειται για πολύ σημαντικές νέες πολιτικές, οι οποίες αλλάζουν ουσιαστικά τη ζωή των συμπολιτών μας.
Θερμές ευχαριστίες στους διοργανωτές, και ιδιαίτερα στον Ομότιμο Καθηγητή του Ευρωπαϊκού Δικαίου, τον κ. Στάγκο. Ελπίζω τα πορίσματα του Φόρουμ να καταστούν έμπνευση για όλους όσους παράγουμε πολιτική, αλλά και για όσους σκεπτόμαστε ακαδημαϊκά τα πολύ σπουδαία ζητήματα που αφορούν τα δικαιώματα των συμπολιτών μας με αναπηρίες.
7
ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ
9
Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα δικαιώματα
των ατόμων με αναπηρία: από τη νομοθέτηση
στη δημόσια πολιτική
Ματθίλδη Χατζηπαναγιώτου
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ
Εισαγωγή
Ι. Σύσταση και συγκρότηση της Εθνικής Αρχής Προσβασιμότητας (ΕΑΠ)
ΙΙ. Η διοικητική κωδικοποίηση της νομοθεσίας για τα δικαιώματα
των ατόμων με αναπηρία
ΙΙΙ. Δημιουργία ηλεκτρονικής πλατφόρμας καταγραφής στοιχείων
προσβασιμότητας των κτηρίων που στεγάζουν δημόσιες υπηρεσίες
Είναι ιδιαίτερη η τιμή της συμμετοχής στο Φόρουμ για τα δικαιώματα των ανθρώπων με αναπηρία και ευχαριστώ θερμά τον Πρόεδρο του Κέντρου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης για τον Ευρωπαϊκό Νομικό Πολιτισμό Καθηγητή κ. Στάγκο για την πρόσκληση, καθώς και την Εθνική Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, τον Δήμο Θεσσαλονίκης και τον Δικηγορικό Σύλλογο Θεσσαλονίκης για τη διοργάνωση. Είναι επίσης ιδιαίτερη χαρά η συμμετοχή μου στην πρώτη συνεδρία, τη νομική και θεσμική συζήτηση επί των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία, και η ευκαιρία διαλόγου, έστω και διαδικτυακά, με τον Καθηγητή κ. Palmisano, τον κ. Michael Beis και την Καθηγήτρια κ. Σαχπεκίδου.
Το 2021 ενεργοποιήθηκε για πρώτη φορά το δίκτυο σημείων αναφοράς του Συντονιστικού Μηχανισμού για την Εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία που προέβλεπαν τα άρθρα 69 επ. του ν. 4488/2017 (Α΄ 137). Στο άρθρο 69 του νόμου αυτού ορίζεται ως Συντονιστικός Μηχανισμός, σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρθρου 33 της Σύμβασης, ο Υπουργός Επικρατείας, ενώ στο άρθρο 70 ορίζεται η Γενική Γραμματεία Δικαιοσύνης και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Υπουργείου Δικαιοσύνης ως Κεντρικό Σημείο Αναφοράς για θέματα σχετιζόμενα με την εφαρμογή της Σύμβασης. Πέραν αυτών, σύμφωνα με το άρθρο 71 ορίζονται, με απόφαση των οικείων Υπουργών, ως Επιμέρους Σημεία Αναφοράς σε κάθε Υπουργείο καταρχήν οι Γενικοί ή Διοικητικοί Γραμματείς. Στα επιμέρους Σημεία Αναφοράς ανατίθενται οι αρμοδιότητες:
10
α) παρακολούθησης υλοποίησης των υιοθετούμενων, κατ’ εφαρμογή της Σύμβασης, δημόσιων πολιτικών, στα οικεία Υπουργεία και στους εποπτευόμενους από αυτά φορείς,
β) προώθησης στο Κεντρικό Σημείο Αναφοράς του άρθρου 70 προτάσεων και νομοθετικών ρυθμίσεων βέλτιστης εφαρμογής της Σύμβασης,
γ) σύνταξης ετήσιων εκθέσεων προόδου και
δ) προώθησης δημόσιας διαβούλευσης για τα ανωτέρω θέματα.
Επίσης, προβλέπεται ότι στην έδρα κάθε Περιφέρειας και κάθε Δήμου ορίζεται ως Επιμέρους Σημείο Αναφοράς ο Περιφερειάρχης και ο Δήμαρχος αντίστοιχα για την παρακολούθηση εφαρμογής της Σύμβασης σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Οι αρμοδιότητές τους μπορούν να μεταβιβασθούν σε οργανική μονάδα επιπέδου Γενικής Διεύθυνσης, Διεύθυνσης ή Τμήματος. Με άλλα λόγια, αρθρώνεται ένα δίκτυο σημείων αναφοράς σε ολόκληρη την Επικράτεια, για την παρακολούθηση εφαρμογής της Σύμβασης σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
Ποια ήταν ωστόσο η εμπειρία της μετάβασης από τη νομοθέτηση, τη θέσπιση δηλαδή αυτού του μηχανισμού παρακολούθησης με νόμο, στην εφαρμογή της νομοθεσίας; Από το 2017 έως τα μέσα του 2019, οπότε και ξεκίνησε με πρωτοβουλία του Υπουργού Επικρατείας ως Συντονιστικού Μηχανισμού η διαδικασία εκπόνησης του πρώτου Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία (ΕΣΔ, https://amea.gov.gr/action), οι ανωτέρω διατάξεις δεν είχαν τύχει εφαρμογής, δεν είχε αναπτυχθεί ποτέ στην πλήρη έκτασή του το δίκτυο σημείων αναφοράς και δεν είχε εξειδικευθεί ο τρόπος λειτουργίας του. Οφείλουμε να σημειώσουμε ότι ο νόμος προσδιορίζει τις αρμοδιότητες κάθε επιπέδου αυτής της πυραμίδας σημείων αναφοράς. Ωστόσο, δίχως συγκεκριμένο σχεδιασμό της συνεκτικής επιχειρησιακής λειτουργίας του δικτύου καθίσταται αδύνατον να καταγραφούν και να παρακολουθούνται από τον Συντονιστικό Μηχανισμό τα ζητήματα που άπτονται της Σύμβασης σε κάθε διακριτό επίπεδο διακυβέρνησης. Για τη μετάβαση από τη θέσπιση του νόμου στην εφαρμογή του, η οποία αποτελεί κεντρικό σημείο στις Τελικές Παρατηρήσεις/Συστάσεις της Επιτροπής των ΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες (29.10.2019), ανελήφθη πρωτοβουλία για την παραγωγή και εφαρμογή δημόσιας πολιτικής. Η ενσωμάτωση στον πρώτο στόχο του ΕΣΔ της de facto ενεργοποίησης του Συντονιστικού Μηχανισμού του ν. 4488/2017 και της διασάφησης της επιχειρησιακής του λειτουργίας, είναι, ουσιαστικά και σημειολογικά, ενδεικτική της προτεραιότητας και της σημασίας που δόθηκε στην υλοποίηση μίας οριζόντιας δημόσιας πολιτικής κατ’ εφαρμογήν του νόμου.
11
Θα ήθελα, ωστόσο, να μοιραστώ μαζί σας σήμερα, στο πλαίσιο του διαλόγου σε αυτό το Φόρουμ, τις πραγματικές προκλήσεις αλλά και ορισμένα παραδείγματα της προόδου που σημειώθηκε στην προώθηση και εφαρμογή των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία σε επίπεδο νομικό και θεσμικό στο πλαίσιο υλοποίησης εμβληματικών οριζόντιων δράσεων του ΕΣΔ. Τον Δεκέμβριο του 2020 παρουσιάσθηκε σε διαδικτυακή εκδήλωση από τον Υπουργό Επικρατείας παρουσία του Πρωθυπουργού το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία. Για την εκπόνηση του ΕΣΔ απαιτήθηκε συστηματική εργασία ενός έτους, η οποία εκκίνησε κατόπιν της εξέτασης της Χώρας μας από την Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία το 2019. Η ίδια η Σύμβαση και οι κύριοι άξονες των συστάσεων της Επιτροπής αποτέλεσαν την πυξίδα για τον σχεδιασμό της οριζόντιας πολιτικής.
Την εκπόνηση του ΕΣΔ ανέλαβε Ομάδα Εργασίας/τεχνική επιτροπή αποτελούμενη κυρίως από υπηρεσιακά στελέχη της Κεντρικής Δημόσιας Διοίκησης υπό την εποπτεία του Συντονιστικού Μηχανισμού. Στο πρώτο στάδιο εργασιών της, η Ομάδα Εργασίας ανέλαβε την καταγραφή της κείμενης νομοθεσίας, τη χαρτογράφηση σε επίπεδο οργανικής μονάδας των αρμοδιοτήτων, κύριων και παρεμπιπτουσών, που σχετίζονται με τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία σε κάθε Υπουργείο, και την συγκέντρωση των δεδομένων και των στατιστικών στοιχείων που συλλέγονται από κάθε Υπουργείο. Παράλληλα, ο Συντονιστικός Μηχανισμός προέβη στην αποδελτίωση των Τελικών Συστάσεων της Επιτροπής των ΗΕ, των εκθέσεων και εναλλακτικών εκθέσεων του Συνηγόρου του Πολίτη, της Εθνικής Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και της Εθνικής Συνομοσπονδίας των Ατόμων με Αναπηρία (ΕΣΑμεΑ), καθώς και σε μία δια ζώσης συνάντηση με την ΕΣΑμεΑ και τις δευτεροβάθμιες οργανώσεις-μέλη της το φθινόπωρο του 2019, προκειμένου να τεθεί η βάση για διαρκή διαβούλευση και συνεργασία.
Η διάρθρωση του ΕΣΔ θεμελιώνεται τόσο στην καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης, όσο και στο ίδιο το κείμενο της Σύμβασης και τις συστάσεις και εκθέσεις που αφορούν στην εφαρμογή της: πρόκειται για μία στρατηγική που αναπτύσσεται σε έξι (6) πυλώνες, σε τριάντα (30) στόχους με εμφανή δικαιωματικό χαρακτήρα και σε επιμέρους έργα και ενέργειες. Κρισιμότατη για την αποτελεσματική παρακολούθηση και αξιολόγηση της υλοποίησης του ΕΣΔ ήταν η δυνατότητα καταχώρισής του στο Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα “ΜΑΖΙ” για την παρακολούθηση και αξιολόγηση του Κυβερνητικού Έργου. Το ΕΣΔ τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση στην ιστοσελίδα opengov.gr για δύο εβδομάδες, όπως ακριβώς τα σχέδια νόμου βάσει του ν. 4622/2019 για το επιτελικό κράτος. Προτάσεις και σχόλια που κατατέθηκαν στην ιστοσελίδα οpenogov.gr εντάχθηκαν στην Έκθεση Διαβούλευσης και αρκετά από αυτά υιοθετήθηκαν από τον Συντονιστικό Μηχανισμό, όπως μαρτυρεί το ΕΣΔ που παρουσιάσθηκε τον Δεκέμβριο.
12
Από τις δεσμεύσεις που ενσωματώθηκαν στο ΕΣΔ αξίζει να σημειωθούν, επιπλέον της ενεργοποίησης του Συντονιστικού Μηχανισμού, οι αμέσως αναφερόμενες οριζόντιες, εμβληματικές δράσεις.
Ι. Σύσταση και συγκρότηση της Εθνικής Αρχής Προσβασιμότητας (ΕΑΠ)
Η σύσταση της ΕΑΠ ήταν η θετική ανταπόκριση της Κυβέρνησης στη σχετική πρόταση της ΕΣΑμεΑ. Σκοπός της ΕΑΠ είναι η παρακολούθηση, σε υψηλό πολιτικό επίπεδο, των θεμάτων που σχετίζονται με το δικαίωμα πρόσβασης των ατόμων με αναπηρία και η συμβολή στη χάραξη δημόσιων πολιτικών εμπειρογνωμόνων, εκπροσώπων των ατόμων με αναπηρία και της Ένωσης Περιφερειών Ελλάδος, της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδος, της Εθνικής Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, του Συνηγόρου του Πολίτη.
Η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες εξέφρασε την ανησυχία της στις Τελικές Παρατηρήσεις/Συστάσεις της (29.10.2019) για την απουσία εθνικής στρατηγικής για την εφαρμογή των προτύπων προσβασιμότητας που διέπουν το δομημένο περιβάλλον, τα αγαθά και τις υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων των μεταφορών, των μέσων ενημέρωσης και των υπηρεσιών πληροφόρησης και επικοινωνίας, τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Επίσης, διαπίστωσε τη διάσταση μεταξύ νομοθέτησης και εφαρμογής των νόμων, επισημαίνοντας ότι το θεσμικό πλαίσιο υφίσταται μεν, αλλά δεν εφαρμόζεται. Οι αρμοδιότητες της ΕΑΠ κινούνται προς ακριβώς αυτήν την κατεύθυνση: της συμβολής στην εφαρμογή των προτύπων προσβασιμότητας και της βελτιστοποίησης υλοποίησης της δημόσιας πολιτικής με τη συνεισφορά πολύτιμης τεχνογνωσίας και των νεότερων επιστημονικών εξελίξεων στον τομέα της προαγωγής της προσβασιμότητας.
Το σχέδιο νόμου περί σύστασης – μεταξύ άλλων – της Εθνικής Αρχής Προσβασιμότητας τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση στον ιστότοπο opengov.gr από 31.12.2020 έως 14.01.2021. Τα δε υποβληθέντα σχόλια έγιναν αντικείμενο επεξεργασίας και πολλά από αυτά έγιναν δεκτά και ενσωματώθηκαν στο τελικό κείμενο. Με τη σύσταση της ΕΑΠ με τον ν. 4780/2021 (Α΄ 30) υλοποιήθηκε ο Στόχος 2 του ΕΣΔ. Σύμφωνα με το άρθρο 1 του ν. 4780/2021, η ΕΑΠ, η οποία υπάγεται στον Πρωθυπουργό, υποστηρίζεται, ως προς τη στελέχωση και την υποδομή της, από την Προεδρία της Κυβέρνησης και εντάσσεται στον προϋπολογισμό της, ως διακριτός ειδικός φορέας. Η Αρχή αποτελεί συμβουλευτικό όργανο της Πολιτείας προς τον σκοπό της πρόσβασης των ατόμων με αναπηρία σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας και έχει ως αποστολή τη διαρκή παρακολούθηση των θεμάτων που σχετίζονται με το δικαίωμα πρόσβασης των ατόμων με αναπηρία και τη διαμόρφωση προτάσεων για τη χάραξη δημόσιων πολιτικών σε θέματα του αντικειμένου της. Οι αρμοδιότητές της εξειδικεύονται στο ά. 2 του ν. 4780/2021, μεταξύ των οποίων είναι:
13
α) να παρακολουθεί την εφαρμογή του διεθνούς, ενωσιακού και εθνικού πλαισίου για την προσβασιμότητα,
β) να διατυπώνει προτάσεις συνολικής πολιτικής, ρυθμιστικών παρεμβάσεων και συγκεκριμένων ενεργειών για την προσβασιμότητα,
γ) να γνωμοδοτεί για σχετικά ζητήματα και να διαβουλεύεται προς τούτο με φορείς της δημόσιας διοίκησης, της Κοινωνίας των Πολιτών και του αναπηρικού κινήματος,
δ) να συνεργάζεται με τον Συντονιστικό Μηχανισμό στην Κυβέρνηση του άρθρου 69 του ν. 4488/2017, και
ε) να υποβάλλει προτάσεις για τη βέλτιστη υλοποίηση και τυχόν απαιτούμενη αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία.
Σύμφωνα με το άρθρο 3 του ν. 4780/2021, η ΕΑΠ αποτελείται από δώδεκα (12) μέλη, και συγεκριμένα από: α) έξι (6) επιστήμονες εγνωσμένου κύρους σε τομείς που έχουν σχέση με την αποστολή και τις αρμοδιότητες της Αρχής ή πολίτες των οποίων η δραστηριότητα συνδέεται με την πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία στην εκπαίδευση, τον πολιτισμό, τις τέχνες, τον αθλητισμό, την εργασία, την επιχειρηματικότητα και την ενημέρωση· τα μέλη αυτά επιλέγονται από τον Πρωθυπουργό, εκ των οποίων τρεις (3) είναι άτομα με αναπηρία, ένας (1) ορίζεται ως Πρόεδρος και ένας (1) ως Α’ Αντιπρόεδρος, β) έναν (1) επιστήμονα εγνωσμένου κύρους σε τομείς που έχουν σχέση με την αποστολή και τις αρμοδιότητες της Αρχής, που επιλέγεται από την ΕΣΑμεΑ, ως Β’ Αντιπρόεδρος, γ) έναν (1) εκπρόσωπο της ΕΣΑμεΑ, δ) έναν (1) εκπρόσωπο της Ένωσης Περιφερειών Ελλάδος, ε) έναν (1) εκπρόσωπο της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδος, στ) τον Πρόεδρο της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, και ζ) τον Συνήγορο του Πολίτη ή βοηθό Συνήγορο που ορίζεται από τον ίδιο. Η ΕΑΠ συγκροτήθηκε με την υπ’ αριθμ. 20/2021 (Υ.Ο.Δ.Δ. 415) απόφαση του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη.
ΙΙ. Η διοικητική κωδικοποίηση της νομοθεσίας για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία
Η διοικητική κωδικοποίηση της νομοθεσίας για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία αποτελεί διακριτό στόχο (Στόχος 3) του ΕΣΔ. Οι εργασίες συγκέντρωσης της κείμενης νομοθεσίας εκκίνησαν τον Ιανουάριο του 2021 κατόπιν λήψης συγκεκριμένων και λεπτομερών κατευθύνσεων από́ την Κεντρική́ Επιτροπή́ Κωδικοποίησης, με τον ορισμό́ εκπροσώπων από όλα τα υπουργεία και την ΕΣΑμεΑ. Παράλληλα, αναζητήθηκαν συμπληρωματικές πηγές πληροφόρησης τόσο από επιστημονικούς φορείς, όσο και από το ευρύτατο δίκτυο δευτεροβάθμιων φορέων / μελών της ΕΣΑμεΑ. Η καταγραφή ολοκληρώθηκε στις 30 Ιουνίου 2021 και το μορφοποιημένο κωδικοποιητικό κείμενο απεστάλη προς υποβολή σχολίων σε όλους τους συμμετέχοντες στη διαδικασία φορείς στις 31 Ιουλίου 2021. Η συγκέντρωση σχολίων ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2021 και, μετά την ενσωμάτωσή τους, το κείμενο κοινοποιήθηκε στην Κεντρική Επιτροπή Κωδικοποίησης. H κωδικοποιημένη νομοθεσία αναρτήθηκε στη νέα, προσβάσιμη ψηφιακή πύλη amea.gov.gr τον Δεκέμβριο του 2021 και η αναζήτησή της από τους ενδιαφερόμενους υποστηρίζεται από προηγμένο πληροφοριακό σύστημα, και τηρούνται οι βέλτιστες δυνατές προδιαγραφές προσβασιμότητας.
14
ΙΙΙ. Δημιουργία ηλεκτρονικής πλατφόρμας καταγραφής στοιχείων προσβασιμότητας των κτηρίων που στεγάζουν δημόσιες υπηρεσίες
Το πρώτο στάδιο λειτουργίας της νέας ηλεκτρονικής πλατφόρμας για την παρακολούθηση βελτιώσεων προσβασιμότητας σε κτήρια που στεγάζουν δημόσιες υπηρεσίες συνίσταται στην απογραφή́, από τις 21 Σεπτεμβρίου έως τις 31 Δεκεμβρίου 2021 (δόθηκε παράταση έως τις 31 Μαρτίου), των εν λόγω κτηρίων και βασικών χαρακτηριστικών τους, με σκοπό να ακολουθήσουν επιτόπιοι έλεγχοι προσβασιμότητας και να δρομολογηθούν οι αναγκαίες μελέτες, η εύρεση κατάλληλων χρηματοδοτικών εργαλείων και οι παρεμβάσεις σε αυτά. Πρόκειται για την υλοποίηση του Στόχου 20 του ΕΣΔ με ευθύνη του Συντονιστικού Μηχανισμού σε συνεργασία με το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος και την ΕΣΑμεΑ. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ανάγκη οριζόντιας αντιμετώπισης αυτού του χρόνιου προβλήματος αναδείχθηκε κατά το στάδιο καταγραφής της υφιστάμενης κατάστασης στη Δημόσια Διοίκηση (Φθινόπωρο 2019 και εξής).
Με τη συμπλήρωση ενός έτους από την εκπόνηση και παρουσίαση του ΕΣΔ, ο Συντονιστικός Μηχανισμός κατέθεσε στην Υποεπιτροπή της Βουλής για τα θέματα των ατόμων με αναπηρία, ήτοι στην Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Ισότητας, Νεολαίας και Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, την πρώτη Ετήσια Έκθεση Υλοποίησης του ΕΣΔ. Στην έκθεση περιγράφονται αναλυτικά οι υλοποιηθείσες εντός του 2021 δράσεις του ΕΣΔ, αλλά και ορισμένες επιπλέον δράσεις που αναλήφθηκαν με πρωτοβουλία των Υπουργείων και προάγουν τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία.
Ας μου επιτραπεί να καταθέσω, τέλος, τρεις γενικές παρατηρήσεις αναφορικά με την πορεία σχεδιασμού και εφαρμογής του ΕΣΔ.