ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ – ΕΤΑΙΡΙΕΣ - Σκληρόδετο

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ

Ι. Έννοια και διακρίσεις της εταιρίας

Η εταιρία, υπό τους διάφορους τύπους που ο νόμος μπορεί να θεσπίσει, συνιστά τη σημαντικότερη μορφή οργάνωσης των παραγωγικών οικονομικών μονάδων. Ως εκ τούτου, δεν μπορεί παρά να αποτελεί ένα από τα βασικότερα αντικείμενα του εμπορικού δικαίου. Το κύριο σώμα των νομοθετικών πράξεων που εντάσσονται στο εμπορικό δίκαιο αφορούν στη ρύθμιση της ίδρυσης, της λειτουργίας και της ανάπτυξης της οικονομικής δραστηριότητας των εταιρικών μορφών. Έχει, δηλαδή, το εμπορικό εταιρικό δίκαιο, ως σύνολο διατάξεων για τις διάφορες εταιρικές μορφές, την αποστολή να θέσει στη διάθεση της κοινωνίας ασφαλές και πλήρες σύστημα τρόπων οικονομικής συνεργασίας, που αποτελεί και ένστικτο και ωφέλεια, και κατά ορισμένη άποψη τη μεγαλύτερη ανθρώπινη επινόηση στον οικονομικό τομέα. Το σύνολο αυτών των κανόνων, μαζί με τους ειδικούς κανόνες φορολογικού και ποινικού δικαίου, οι οποίοι εφαρμόζονται στις σχέσεις που αναπτύσσονται εντός μιας εταιρίας ή μεταξύ αυτής και των τρίτων, αποδίδεται στη θεωρία με τον όρο εταιρικό δίκαιο ή δίκαιο των εταιριών.

Η έννοια της εταιρίας και οι μορφές που μπορεί αυτή να λάβει είναι σημαντικές για την κατανόηση των κανόνων του εταιρικού και του εν γένει εμπορικού δικαίου. Απαραίτητη, επομένως, είναι η διευκρίνιση της έννοιας της εταιρίας, που ενδεχομένως διαφέρει μεταξύ ετερογενών έννομων τάξεων, οι οποίες αναγνωρίζουν την ιδιότητα της εταιρίας σε διαφορετικά μορφώματα επιχειρήσεων. Ως εταιρική μορφή νοείται το προβλεπόμενο και διαμορφούμενο από το θετικό δίκαιο είδος εταιρίας, προσδιοριζόμενο από το τελευταίο όχι μόνο κατά τα χαρακτηριστικά του αλλά και κατά τις διαφορές του από τα άλλα εταιρικά είδη. Στην ελληνική θεωρία και έννομη τάξη γενικότερα, βασική είναι η διάκριση των εταιριών σε εταιρίες εν ευρεία έννοια και εταιρίες εν στενή έννοια.

Εταιρία, με την ευρεία έννοια του όρου, χαρακτηρίζεται η ένωση προσώπων ιδιωτικού δικαίου, η οποία ιδρύεται με δικαιοπραξία για την επιδίωξη κοινού σκοπού. Τα βασικά εννοιολογικά στοιχεία της εταιρίας υπό ευρεία έννοια είναι η απαιτούμενη για την ίδρυσή της δικαιοπραξία (σύμβαση κατά κανόνα), η σύμπραξη τουλάχιστον δύο προσώπων και η επιδίωξη κοινού σκοπού, που πρέπει να πραγματώνεται με την από κοινού συμβολή των μελών της ένωσης.

Η εταιρία με την ευρεία έννοια του όρου συγκαταλέγεται στην ευρύτερη κατηγορία των «κοινωνιών σκοπού», οι οποίες εκτός από τις κοινωνίες ιδιωτικού δικαίου, όπου ανήκει

η εταιρία υπό ευρεία έννοια, περιλαμβάνουν ακόμη τις κοινωνίες δημόσιου δικαίου και τις οικογενειακές κοινωνίες.

Από την «κοινωνία σκοπού» θα πρέπει να διακριθεί η «κοινωνία δικαιώματος», στο πλαίσιο της οποίας δεν υπάγεται η ύπαρξη και η επιδίωξη κοινού σκοπού, αλλά απλώς οι συνδικαιούχοι είναι φορείς ενός κοινού δικαιώματος. Και οι δύο κοινωνίες ανήκουν στην ευρύτερη έννοια της «κοινωνίας συμφερόντων». Οι κυριότερες διαφορές ανάμεσα στην εταιρία υπό ευρεία έννοια και στην κοινωνία δικαιώματος είναι οι εξής:

α. Η εταιρία ιδρύεται με δικαιοπραξία (συνήθως σύμβαση), ενώ η κοινωνία δικαιώματος από το νόμο, δηλαδή είναι ανεξάρτητη από τη δικαιοπρακτική βούληση των συνδικαιούχων.

β. Στην κοινωνία δικαιώματος δεν υφίσταται η έννοια του κοινού σκοπού και της αντίστοιχης επιδίωξής του, όπως συμβαίνει στην εταιρία. Η δέσμευση των κοινωνών συνίσταται στη διατήρηση του κοινού δικαιώματος και στις ενέργειες για τη διαφύλαξή του.

γ. Η λύση της κοινωνίας δικαιώματος είναι ελεύθερη, εφόσον ο κάθε κοινωνός μπορεί οποτεδήποτε να την απαιτήσει βάσει των ΑΚ 795, 797, πράγμα που δεν ισχύει στην εταιρία, όπου πρέπει να συντρέχουν συγκεκριμένες και αυστηρές προϋποθέσεις για τη λύση της.

δ. Η έξοδος από την κοινωνία δικαιώματος είναι ελεύθερη και το μερίδιο του κάθε κοινωνού είναι ελεύθερα μεταβιβάσιμο σύμφωνα με το νόμο (ΑΚ 793), σε αντίθεση με ό,τι ισχύει στην εταιρία, στην οποία η έξοδος και η μεταβίβαση της μερίδας είναι καταρχήν απαγορευμένες, αφού η λειτουργία της είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τα πρόσωπα των μελών της.

Από την εταιρία με την ευρεία έννοια του όρου σκόπιμο θα ήταν να διακριθούν δύο άλλες έννοιες, αυτή των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου και αυτή του ιδρύματος.

1. Νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου είναι τα δημόσια νομικά πρόσωπα που διέπονται καταρχήν από το διοικητικό δίκαιο και χαρακτηρίζονται έτσι ρητά από τις ιδρυτικές τους ή μεταγενέστερες διατάξεις. Αν δεν υπάρχει τέτοιος χαρακτηρισμός, κριτήριο για την πλήρωση της έννοιας του ΝΠΔΔ αποτελεί η άσκηση δημόσιας εξουσίας, δηλαδή αν αυτά τα δημόσια νομικά πρόσωπα εκδίδουν ατομικές ή κανονιστικές διοικητικές πράξεις. Τόσο η ίδρυση όσο και η κατάργησή τους γίνονται με νόμο ή κανονιστικό διάταγμα ή κανονιστική πράξη κατόπιν νομοθετικής εξουσιοδότησης και όχι με δικαιοπραξία, όπως η εταιρία.

2. Το ίδρυμα, όπως ορίζεται στην ΑΚ 108 (πρβλ. και τη γενική ΑΚ 61) είναι σύνολο περιουσίας αφιερωμένης στην εξυπηρέτηση ενός διαρκούς σκοπού, και αποκτά νομική προσωπικότητα με διάταγμα που εγκρίνει τη σύστασή του. Οι βασικές διαφορές του ιδρύματος από την εταιρία συνοψίζονται στα ακόλουθα:

α. Το ίδρυμα είναι σύνολο περιουσίας και όχι ένωση προσώπων, όπως η εταιρία.

β. Το ίδρυμα δεν απαρτίζεται από μέλη. Μέλη του ιδρύματος δεν μπορούν να θεωρηθούν ούτε τα πρόσωπα, τα οποία ωφελούνται από την ύπαρξη και τη λειτουργία του.

γ. Η σύσταση του ιδρύματος γίνεται με ιδρυτική πράξη, η οποία έχει δικαιοπρακτικό χαρακτήρα (είναι δικαιοπραξία εν ζωή ή αιτία θανάτου, ΑΚ 109), όμως για να αποκτήσει νομική προσωπικότητα απαιτείται έγκριση της Πολιτείας, η οποία παρέχεται με εγκριτικό προεδρικό διάταγμα (ΑΚ 108). Η σύσταση δηλαδή του ιδρύματος εναπόκειται τόσο στην ιδιωτική αυτονομία όσο και στη διακριτική ευχέρεια της Πολιτείας. Το νομικό σύστημα, που εφαρμόζεται εδώ, είναι το σύστημα της παραχώρησης από την Πολιτεία (Konzessionssystem),, το οποίο ορίζει ότι για την απόκτηση νομικής προσωπικότητας από μια ένωση προσώπων απαιτείται άδεια της διοίκησης χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη αξίωση αυτών (των προσώπων). Έτσι το παραπάνω σύστημα βρίσκεται σε σχέση σύγκρουσης προς την αρχή της ελευθερίας της ιδιωτικής βούλησης (Σ 5 παρ. 1, 106 παρ. 2, ΑΚ 361) και εφαρμόζεται περιορισμένα στον ελληνικό ΑΚ.

Στην εταιρία με την ευρεία έννοια του όρου υπάγονται επίσης το σωματείο (ΑΚ 78), η επιτροπή εράνων (ΑΚ 122 επ.) και η εταιρία με τη στενή έννοια του όρου.

Η εταιρία με τη στενή έννοια του όρου είναι η σύμβαση μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων, με την οποία αυτά αναλαμβάνουν αμοιβαία την υποχρέωση να επιδιώκουν με κοινές εισφορές κοινό σκοπό, ιδίως οικονομικό. Σε αυτήν περιλαμβάνεται η αστική εταιρία, όπως προσδιορίζεται στην ΑΚ 741, και της οποίας κύριο χαρακτηριστικό είναι ότι οι εταίροι δεν επιδιώκουν εμπορικό σκοπό, καθώς και οι εταιρίες του εμπορικού δικαίου. Αυτές είναι η ομόρρυθμη εταιρία, η ετερόρρυθμη εταιρία, απλή και κατά μετοχές, η αφανής εταιρία, η ανώνυμη εταιρία, η εταιρία περιορισμένης ευθύνης, ο συνεταιρισμός

και η συμπλοιοκτησία. Ας σημειωθεί ότι με τον ν. 4072/2012 εισήχθη νέα εταιρική μορφή, η ιδιωτική κεφαλαιουχική εταιρία, στην οποία γίνεται εκτενής αναφορά στο οικείο κεφάλαιο.

ΙΙ. Εταιρίες με την ευρεία έννοια του όρου

1. Σωματείο

1.1. Εννοιολογικά γνωρίσματα

Σωματείο είναι η ένωση προσώπων που ιδρύεται με την ελεύθερη βούλησή τους, επιδιώκει σκοπό μη κερδοσκοπικό και έχει νομική προσωπικότητα (ΑΚ 78).

Τα πρόσωπα, που ιδρύουν το σωματείο, πρέπει να είναι τουλάχιστον είκοσι και μπορεί να είναι φυσικά ή νομικά πρόσωπα.

Ο σκοπός του σωματείου δεν επιτρέπεται να είναι κερδοσκοπικός, δηλαδή να αποβλέπει σε οικονομικό κέρδος. Δεν έχει σημασία εάν το κέρδος προορίζεται για τα μέλη του σωματείου ή για το ίδιο το σωματείο. Συνεπώς, σκοπός του σωματείου δεν μπορεί να είναι η άσκηση εμπορίας ή επιχείρησης. Δεν είναι όμως κερδοσκοπικός ο κάθε οικονομικός σκοπός. Έτσι, το σωματείο μπορεί να εκμεταλλεύεται την περιουσία του για την πραγμάτωση του κύριου σκοπού του ή να έχει ως σκοπό την προαγωγή και εξυπηρέτηση των οικονομικών ή επαγγελματικών συμφερόντων των μελών του, π.χ. επαγγελματικά σωματεία, ή ακόμα και την παροχή άμεσων ή έμμεσων παροχών στα μέλη του, π.χ. αλληλοβοηθητικά σωματεία (ν. 281/1914, 12 ΕισΝΑΚ). Συνήθως ο σκοπός είναι θρησκευτικός, επιστημονικός, μορφωτικός, καλλιτεχνικός, ψυχαγωγικός, αθλητικός, φιλανθρωπικός, επαγγελματικός και καθορίζει το είδος του σωματείου. Ευνόητο είναι ότι απαγορεύεται να είναι παράνομος (ΑΚ 174) ή αντίθετος στα χρηστά ήθη (ΑΚ 178). Η συμμετοχή μάλιστα σε αθέμιτο (παράνομο) σωματείο αποτελεί ποινικό αδίκημα βάσει της και επισύρει τις ανάλογες κυρώσεις.

Η νομική προσωπικότητα του σωματείου αποκτάται με την εγγραφή του στο ειδικό δημόσιο βιβλίο που τηρείται στο Πρωτοδικείο της έδρας του (ΑΚ 78, 83).

1.2. Σύσταση του σωματείου

Η σύσταση του σωματείου ρυθμίζεται στις ΑΚ 79-83 και περιλαμβάνει την τήρηση μιας σειράς ουσιαστικών και τυπικών προϋποθέσεων. Ειδικότερα απαιτούνται:

α. Η συστατική πράξη του σωματείου και η αναγραφή των ονομάτων των μελών της διοί­κησής του (ΑΚ 79 εδ. β΄).

β. Το καταστατικό του σωματείου (ΑΚ 79 εδ. β΄).

γ. Η αίτηση προς το Δικαστήριο, την οποία υποβάλλουν οι ιδρυτές ή η διοίκηση του σωματείου (ΑΚ 79 εδ.α΄).

δ. Η απόφαση του Ειρηνοδικείου, που θα κάνει δεκτή την αίτηση και θα διατάξει τη δημοσίευση στον τύπο της περίληψης του καταστατικού και την εγγραφή του σωματείου στο βιβλίο σωματείων (ΑΚ 81 παρ. 1).

ε. Εγγραφή του σωματείου στο βιβλίο σωματείων αμέσως μετά την έκδοση της διαταγής της ΑΚ 81 (ΑΚ 81 παρ. 1, 83).

Η συστατική πράξη και το καταστατικό, αποτελούν τις ουσιαστικές προϋποθέσεις σύστασης του σωματείου, μέσω των οποίων εκφράζεται η αυτονομία της βούλησης των ιδρυτών του. Οι υπό γ, δ και ε παραπάνω προϋποθέσεις αφορούν στη διαδικασία και στις διατυπώσεις σύστασης του σωματείου με τη σύμπραξη της Πολιτείας, και αποτελούν τις τυπικές προϋποθέσεις σύστασης σωματείου.

1.3. Οργάνωση και λειτουργία του σωματείου

Η οργάνωση και η λειτουργία του σωματείου ρυθμίζονται κατά πρώτο λόγο από τις διατάξεις αναγκαστικού δικαίου του Αστικού Κώδικα, έπειτα από τις διατάξεις του καταστατικού, και τέλος από τις διατάξεις ενδοτικού δικαίου του ΑΚ, που εφαρμόζονται συμπληρωματικά. Στο καταστατικό μπορεί να υπάρχει πρόβλεψη για τη δυνατότητα έκδοσης κανονισμών εσωτερικής λειτουργίας του σωματείου.

1.3.1. Όργανα του σωματείου

Τα όργανα του σωματείου σύμφωνα με τον νόμο είναι η συνέλευση των μελών (ΑΚ 93) και η διοίκηση (διοικητικό συμβούλιο), (ΑΚ 92). Το καταστατικό μπορεί να προβλέπει και άλλα όργανα, όπως για παράδειγμα πειθαρχικό συμβούλιο ή ελεγκτές, τα οποία ασκούν τη δραστηριότητά τους μέσα στα όρια της αρμοδιότητας που προβλέπεται γι’ αυτά από το καταστατικό.

Η (γενική) συνέλευση είναι το σύνολο των μελών του σωματείου, που οργανώνονται σε σώμα. Αποτελεί το ανώτατο όργανο του σωματείου και τα κύρια χαρακτηριστικά της είναι τα εξής:

Είναι όργανο εσωτερικό, με την έννοια ότι δεν εκπροσωπεί το σωματείο προς τα έξω, καθώς και όργανο αρμόδιο για τη λήψη αποφάσεων. Τις αποφάσεις της συνέλευσης εφαρμόζουν το διοικητικό συμβούλιο, που είναι το εκτελεστικό όργανο του σωματείου, καθώς και τα άλλα όργανα, που προβλέπει το καταστατικό.

Είναι περιοδικό όργανο, δηλαδή τα μέλη του σωματείου αποτελούν στο σύνολό τους όργανο του σωματείου όχι διαρκώς, αλλά κάθε φορά που συνέρχονται σε συνέλευση.

Η συνέλευση έχει καθολικό χαρακτήρα, αφού μετέχουν σε αυτήν όλα τα μέλη της, χωρίς αυτό να αποκλείει την ύπαρξη διάταξης στο καταστατικό, η οποία να προβλέπει ότι ορισμένα μέλη (π.χ. επίτιμα) δεν έχουν δικαίωμα ψήφου ή συμμετοχής σ’ αυτήν.

Η συνέλευση των μελών έχει το «τεκμήριο αρμοδιότητας» σύμφωνα με την ΑΚ 93 εδ. α΄, δηλαδή αποφασίζει για κάθε υπόθεση που δεν υπάγεται στην αρμοδιότητα άλλου οργάνου. Συγκεκριμένα, εφόσον το καταστατικό δεν ορίζει διαφορετικά η συνέλευση εκλέγει τα πρόσωπα της διοίκησης, αποφασίζει για την είσοδο ή την αποβολή μέλους και εγκρίνει τον ισολογισμό (ΑΚ 93 εδ. β’). Στην αποκλειστική αρμοδιότητα της συνέλευσης ανήκουν ακόμη οι αποφάσεις για την τροποποίηση του καταστατικού, τη διάλυση του σωματείου και τη μεταβολή του σκοπού του σωματείου (ΑΚ 93 εδ. β’ σε συνδ. με τις ΑΚ 99,100 και 103). Επίσης, αποκλειστική αρμοδιότητα έχει και για την εποπτεία και τον έλεγχο των οργάνων της διοίκησης, καθώς και για την παύση τους, χωρίς να μπορεί το καταστατικό να περιορίσει τα παραπάνω δικαιώματα (ΑΚ 94).

Η σύγκληση της συνέλευσης ρυθμίζεται από το καταστατικό και από διατάξεις αναγκαστικού δικαίου (ΑΚ 95, 96). Σύμφωνα με αυτές, η συνέλευση συγκαλείται υποχρεωτικά όταν το ζητήσει ο προβλεπόμενος από το καταστατικό αριθμός μελών, ή αν δεν υπάρχει τέτοια πρόβλεψη, εάν το ζητήσει το ένα πέμπτο των μελών με έγγραφη αίτηση, που αναγράφει τα θέματα που πρόκειται να συζητηθούν. Αν η διοίκηση δεν κάνει δεκτή την παραπάνω αίτηση, τότε ο Ειρηνοδίκης μπορεί να εξουσιοδοτήσει τους αιτούντες να συγκαλέσουν τη συνέλευση. Αρμόδιο δικαστήριο είναι το Ειρηνοδικείο της έδρας του σωματείου, το οποίο δικάζει κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας (ΚΠολΔ 740, 787).

Ο τρόπος λειτουργίας και λήψης αποφάσεων της συνέλευσης ρυθμίζονται στις διατάξεις του καταστατικού και στις ΑΚ 97-100. Ειδικότερα, η συνέλευση αποφασίζει μόνο για τα θέματα της ημερήσιας διάταξης (ΑΚ 97 παρ. 1 εδ. β’). Οι αποφάσεις λαμβάνονται με απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων μελών (ΑΚ 97 παρ. 1 εδ. α’), δηλαδή δεν απαιτείται ελάχιστος αριθμός μελών για τον σχηματισμό απαρτίας, αν δεν υπάρχει αντίθετη πρόβλεψη στο καταστατικό. Για την τροποποίηση όμως του καταστατικού και τη διάλυση του σωματείου απαιτείται αυξημένη απαρτία (το 1/2 του αριθμού των μελών) και πλειοψηφία (τα 3/4 των παρόντων), όπως ορίζει η ΑΚ 99. Τέλος, για τη μεταβολή του σκοπού του σωματείου απαιτείται η συναίνεση όλων των μελών του (ΑΚ 100).

Η ψηφοφορία διεξάγεται σύμφωνα με τον τρόπο που προβλέπει το καταστατικό (μυστική ή φανερή κλπ.) και αν δεν υπάρχει σχετική πρόβλεψη, αρμόδια να αποφασίσει είναι η συνέλευση. Δεν έχει δικαίωμα ψήφου μέλος του σωματείου, αν η απόφαση αφορά στην επιχείρηση δικαιοπραξίας ή στην έγερση ή κατάργηση δίκης μεταξύ του σωματείου

και του εν λόγω μέλους ή του συζύγου του ή συγγενούς του εξ αίματος έως και τον τρίτο βαθμό (ΑΚ 98).

Οι αποφάσεις της συνέλευσης που έχουν ληφθεί κατά παράβαση του νόμου ή που αντίκεινται σε διατάξεις του καταστατικού είναι άκυρες (ΑΚ 101). Η ακυρότητα δεν επέρχεται αυτοδικαίως, αλλά κηρύσσεται με διαπλαστική δικαστική απόφαση ύστερα από αγωγή μέλους που δεν συναίνεσε ή οποιουδήποτε τρίτου που έχει έννομο συμφέρον. Η προθεσμία για την άσκησή της είναι έξι μήνες από τη λήψη της απόφασης και αρμόδιο για την εκδίκασή της είναι το Μονομελές Πρωτοδικείο της έδρας του σωματείου (ΑΚ 101, ΚΠολΔ 17 αριθ. 4). Η απόφαση που κηρύσσει την ακυρότητα ισχύει υπέρ και εναντίον όλων.

Η διοίκηση είναι το διαρκές εκτελεστικό όργανο του σωματείου που έχει την επιμέλεια των υποθέσεών του και το εκπροσωπεί δικαστικά και εξώδικα. Για τη διοίκηση ισχύουν οι γενικές διατάξεις του ΑΚ για τα νομικά πρόσωπα και οι ειδικές διατάξεις που ρυθμίζουν τα σωματεία. Η διοίκηση μπορεί να είναι μονομελής ή, συνηθέστερα, πολυμελής. Σύμφωνα με την ΑΚ 92, αποτελείται από μέλη του σωματείου, αν δεν ορίζει διαφορετικά το καταστατικό, τα οποία θα πρέπει να έχουν δικαιοπρακτική ικανότητα και να είναι Έλληνες πολίτες.

Όπως προαναφέρθηκε, η διοίκηση είναι το εκπροσωπευτικό όργανο του σωματείου, σε αντίθεση με τη συνέλευση που είναι εσωτερικό όργανο. Η εξουσία της προσδιορίζεται από τη συστατική πράξη ή το καταστατικό, τα οποία μπορεί να περιέχουν πρόβλεψη για την ανάθεση ορισμένων υποθέσεων σε ιδιαίτερο πρόσωπο, μέλος της διοίκησης ή τρίτο (ΑΚ 68). Περιορισμούς στην εξουσία της διοίκησης θέτει και ο σκοπός του σωματείου. Λόγω της δημοσιότητας της συστατικής πράξης και του καταστατικού οι περιορισμοί της εξουσίας της διοίκησης ισχύουν και για τους τρίτους, καλόπιστους ή κακόπιστους, αφού κατά τεκμήριο είναι γνωστοί σε αυτούς. Οι περιορισμοί όμως που δεν αναγράφονται στη συστατική πράξη ή στο καταστατικό ή που δεν συνάδουν προς τον σκοπό του σωματείου, δεν αντιτάσσονται στους καλόπιστους τρίτους.

Η διοίκηση έχει, εκτός των άλλων, εξουσία να συνάπτει δικαιοπραξίες στο όνομα του νομικού προσώπου του σωματείου και να το δεσμεύει έναντι τρίτων (ΑΚ 70). Αν όμως ενήργησε εκτός των ορίων εξουσίας της, οι πράξεις της δεν υποχρεώνουν το νομικό πρόσωπο (ΑΚ 68 παρ. 2) και εφαρμόζονται κατ’ αναλογία οι διατάξεις για την αντιπροσώπευση (βλ. ιδίως ΑΚ 229 επ.) και την εντολή. Η εξουσία της διοίκησης σε περίπτωση αμφιβολίας εκτείνεται και σε κάθε δραστηριότητα συναφή προς τις δραστηριότητες για τις οποίες έχει αρμοδιότητα από το καταστατικό ή τη συστατική πράξη (ΑΚ 68 παρ. 1). Το νομικό πρόσωπο του σωματείου σύμφωνα με την ΑΚ 71 (που είναι διάταξη αναγκαστικού δικαίου) ευθύνεται και για τις πράξεις (ή παραλείψεις) των οργάνων, που το διοικούν και το εκπροσωπούν, οι οποίες δεν αποτελούν δικαιοπραξίες, εφόσον έγιναν κατά την εκτέλεση των ανατεθέντων σ’ αυτά καθηκόντων και δημιουργούν υποχρέωση αποζημίωσης.

Η διοίκηση του σωματείου (καθώς και η ιδιότητα μέλους της) παύει: α) με τη λήξη της θητείας της, β) με απόφαση της συνέλευσης των μελών (ΑΚ 94 εδ. β΄), γ) με απόφαση άλλου οργάνου του σωματείου, αν υπάρχει σχετική πρόβλεψη στο καταστατικό (σε αυτή την περίπτωση η συνέλευση των μελών έχει συντρέχουσα αρμοδιότητα για την παύση της διοίκησης), δ) με τη διάλυση του σωματείου, οπότε ακολουθεί το στάδιο της εκκαθάρισης (ΑΚ 73, 74), ε) με έκπτωση, στ) λόγω έλλειψης μελών της διοίκησης, όταν δηλαδή εξαιτίας θανάτου, παραίτησης, δικαιοπρακτικής ανικανότητας κλπ. τόσων μελών, αποβαίνει αδύνατη η απαιτούμενη από το καταστατικό απαρτία και πλειοψηφία και ακολουθεί, για τον λόγο αυτό, ο διορισμός προσωρινής διοίκησης από το Ειρηνοδικείο (ΑΚ 69).

1.3.2. Μέλη του σωματείου

Μέλη του σωματείου μπορεί να είναι φυσικά ή νομικά πρόσωπα. Μεταξύ μέλους και σωματείου δημιουργείται μια έννομη σχέση προσωποπαγής, αμεταβίβαστη (εν ζωή ή αιτία θανάτου) και ανεπίδεκτη αντιπροσώπευσης (εφόσον δεν υπάρχει αντίθετη πρόβλεψη στο καταστατικό). Δεν υφίσταται όμως αντίστοιχη έννομη σχέση μεταξύ των μελών του σωματείου, ούτε μεταξύ μέλους και τρίτου, ο οποίος βρίσκεται σε κάποια έννομη σχέση προς το σωματείο. Η είσοδος νέων μελών στο σωματείο, η αποχώρηση και η αποβολή τους ρυθμίζονται από το καταστατικό (ΑΚ 80) και τις ΑΚ 86 επ.

Η είσοδος και η αποχώρηση μέλους είναι καταρχήν ελεύθερη. Οι όροι εισόδου ρυθμίζονται από το καταστατικό, το οποίο κατ’ εξαίρεση μπορεί να απαγορεύσει την είσοδο νέων μελών, (ΑΚ 86) π.χ. στην περίπτωση του μοναδικού επαγγελματικού σωματείου εργαζομένων σε μια επιχείρηση, η συμμετοχή στο οποίο συνδέεται με άδεια άσκησης του αντίστοιχου επαγγέλματος. Η αποβολή μέλους και η προστασία του μέλους, που αποβλήθηκε, ρυθμίζονται στην ΑΚ 88. Το καταστατικό μπορεί να ορίσει οποιοδήποτε περιστατικό ως λόγο αποβολής.

Από την ιδιότητα του μέλους πηγάζουν μια σειρά δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, προσωπικής και περιουσιακής φύσεως. Η κύρια αρχή που διέπει τα δικαιώματα αυτά και κατ’ αναλογία και τις υποχρεώσεις είναι η αρχή της ισοτιμίας των μελών, η οποία καθιερώνεται στην ΑΚ 89.

Από τη διάταξη της ΑΚ 89, η οποία αποτελεί κανόνα ενδοτικού δικαίου, είναι δυνατόν να υπάρξουν κάποιες εξαιρέσεις, είτε λόγω σχετικής πρόβλεψης του καταστατικού, είτε μετά από συναίνεση όλων των μελών του σωματείου. Έτσι, είναι δυνατόν να προβλέπεται διάκριση των μελών σε κατηγορίες με ανάλογη διαβάθμιση δικαιωμάτων και υποχρεώσεων (π.χ. όσον αφορά στην καταβολή εισφοράς ή στην ψήφο ή στο δικαίωμα συμμετοχής στη διοίκηση κ.λπ.).

1.4. Διάλυση του σωματείου

Το σωματείο διαλύεται οποτεδήποτε με απόφαση της συνέλευσης των μελών του (ΑΚ 103).

Αυτοδικαίως διαλύεται, όταν ο αριθμός των μελών του μειωθεί σε λιγότερα από δέκα, και σε κάθε περίπτωση που υπάρχει σχετική πρόβλεψη στο καταστατικό (ΑΚ 104). Μπορεί να διαλυθεί ακόμη με απόφαση του Ειρηνοδικείου για τους λόγους που αναφέρονται στην ΑΚ 105. Με τη λύση του το σωματείο εισέρχεται αυτόματα στο στάδιο της εκκαθάρισης. Μετά το πέρας της εκκαθάρισης η εναπομένουσα περιουσία δεν διανέμεται στα μέλη του, όπως ρητά ορίζει η ΑΚ 106, αλλά διατίθεται κατά τον τρόπο που προβλέπεται από τη συστατική πράξη ή το καταστατικό. Τέλος, βάσει της ΑΚ 77, αν δεν υπάρχει τέτοια πρόβλεψη, η περιουσία περιέρχεται στο Δημόσιο, το οποίο υποχρεούται να τη διαθέσει σύμφωνα με τον σκοπό του σωματείου.

2. Η Επιτροπή εράνων

Επιτροπή εράνων είναι η ένωση προσώπων με νομική προσωπικότητα, που αποσκοπεί στη συλλογή χρημάτων ή άλλων αντικειμένων με εράνους, γιορτές, ή άλλα παρόμοια μέσα για την εξυπηρέτηση ορισμένου δημόσιου ή κοινωφελούς σκοπού (ΑΚ 122).

Τα πρόσωπα που την απαρτίζουν, φυσικά ή νομικά, πρέπει να είναι τουλάχιστον πέντε. Προκειμένου για φυσικά πρόσωπα, αυτά θα πρέπει καταρχήν να έχουν πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα, αν και γίνεται δεκτό ότι σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούν να είναι μέλη της επιτροπής και πρόσωπα με περιορισμένη δικαιοπρακτική ικανότητα.

Ο άμεσος σκοπός της ερανικής επιτροπής είναι η συλλογή χρημάτων ή και άλλων αντικειμένων (π.χ. ρούχα, έπιπλα) και ο έμμεσος σκοπός της είναι η εξυπηρέτηση ορισμένου δημόσιου ή κοινωφελούς σκοπού (π.χ. ανέγερση σχολείου ή ναού).

Η επιτροπή εράνων αποκτά νομική προσωπικότητα με την έκδοση εγκριτικού προεδρικού διατάγματος (ΑΚ 123), με το οποίο εγκρίνεται η σύσταση της επιτροπής, σύμφωνα με το σύστημα της παραχώρησης από την Πολιτεία (Konzessionssystem), το οποίο, όπως ελέχθη, ακολουθείται και για τη σύσταση του ιδρύματος.

Η διοίκηση έχει τη διακριτική ευχέρεια, προτού εκδώσει το διάταγμα, να εξετάσει τη σκοπιμότητα της διενέργειας του εράνου. Με τη δημοσίευση του εγκριτικού προεδρικού διατάγματος στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως η επιτροπή εράνων καθίσταται νομικό πρόσωπο.

Η επιτροπή εράνων διαφέρει από το ίδρυμα ως προς την ύπαρξη μελών, ως προς την περιουσία αφού στο ίδρυμα πρόκειται για αφιέρωση περιουσίας, ενώ στην επιτροπή για προσπάθεια συγκέντρωσης περιουσίας και τέλος ως προς τη διάρκεια του σκοπού.

Η επιτροπή εράνων διαφέρει από το σωματείο ως προς τον ελάχιστο αριθμό των μελών, που απαιτείται για τη σύστασή της και κυρίως ως προς τον σκοπό που επιδιώκεται στην κάθε ένωση.

Το μόνο απαραίτητο για την λειτουργία της ερανικής επιτροπής όργανο είναι η διοίκηση, η οποία αποτελείται από όλα τα μέλη της επιτροπής. Για τη διοίκηση εφαρμόζονται οι γενικές διατάξεις των ΑΚ 65-68, που ρυθμίζουν τα νομικά πρόσωπα. Η εποπτεία της

επιτροπής εράνων και ιδίως ο έλεγχος της οικονομικής διαχείρισης και της λειτουργίας της, γίνεται από την αρμόδια αρχή και ρυθμίζεται στον ν. 5101/1931.

Η διάλυση της επιτροπής εράνων επέρχεται αυτοδικαίως ή με προεδρικό διάταγμα. Αυτοδίκαιη διάλυση επέρχεται είτε με την πάροδο του χρόνου, ο οποίος είχε ταχθεί από το προεδρικό διάταγμα για την περάτωση του έργου της, αδιάφορα αν αυτό επιτεύχθηκε ή όχι, είτε με την περάτωση του έργου της επιτροπής, όπως ορίζεται στην ΑΚ 124. Διάλυση με διάταγμα μπορεί να γίνει μόνο στις περιοριστικά αναφερόμενες περιπτώσεις της ΑΚ 125.

Μετά τη διάλυσή της, η επιτροπή εισέρχεται αυτοδικαίως στο στάδιο της εκκαθάρισης, η οποία συντελείται κατά τις γενικές διατάξεις (ΑΚ 72-76). Η εκκαθάριση μπορεί επίσης να γίνει από το δημόσιο, εφόσον υπάρχει πρόβλεψη στο εγκριτικό διάταγμα. Η περιουσία, που τυχόν υπάρχει, περιέρχεται στο δημόσιο σύμφωνα με τα άρθρα 18 και 25 του ν. 5101/1931.

Μετά το πέρας του σταδίου της εκκαθάρισης η επιτροπή εράνων παύει να υφίσταται ως νομικό πρόσωπο.

ΙΙΙ. Διακρίσεις των εταιριών

1. Προσωπικές και κεφαλαιουχικές

Στην πρώτη κατηγορία βαρύνουσα σημασία έχει η προσωπική συμβολή του κάθε εταίρου στη λειτουργία της εταιρίας. Αυτό σημαίνει ότι ο θάνατος, η κήρυξη σε πτώχευση και η απώλεια της δικαιοπρακτικής ικανότητας εταίρου μπορεί να συνεπάγεται τη λύση της εταιρίας και ότι για τις υποχρεώσεις της εταιρίας ευθύνονται και οι εταίροι με την ατομική τους περιουσία παράλληλα.

Στις κεφαλαιουχικές εταιρίες, αντίθετα, καίρια σημασία έχει η εξασφάλιση και διατήρηση του κεφαλαίου. Η μεταβίβαση της εταιρικής ιδιότητας είναι ελεύθερη, ενώ ο θάνατος, η πτώχευση και η απώλεια της δικαιοπρακτικής ικανότητας δεν έχουν επίδραση στην εταιρία. Για τα εταιρικά χρέη ευθύνεται μόνο η εταιρία, πράγμα που επιβάλλει την καθιέρωση συστήματος προστασίας των εταιρικών δανειστών.

2. Εμπορικές εταιρίες κατά το ουσιαστικό και κατά το τυπικό σύστημα

Η ομόρρυθμη και η ετερόρρυθμη εταιρία είναι εμπορικές κατά το ουσιαστικό σύστημα. Αυτό σημαίνει ότι ο σκοπός τους πρέπει να συνίσταται στη διενέργεια εμπορικών πράξεων.

Η ανώνυμη εταιρία, η εταιρία περιορισμένης ευθύνης, η ετερόρρυθμη κατά μετοχές εταιρία, ο συνεταιρισμός και η ιδιωτική κεφαλαιουχική εταιρία είναι εμπορικές εταιρίες κατά το τυπικό σύστημα, δηλαδή είναι εμπορικές επειδή ορίζονται στον νόμο ως τέτοιες, ανεξάρτητα από την εμπορικότητα του σκοπού που επιδιώκουν.

IV. Γενικό Εμπορικό Μητρώο (Γ.Ε.ΜΗ.) - Ν. 4635/2019

Με τον ν. 3419/2005, καθιερώθηκε Γενικό Εμπορικό Μητρώο (Γ.Ε.ΜΗ.). Η νομοθεσία περί Γ.Ε.ΜΗ. αναμορφώθηκε με τον ν. 4635/2019, ο οποίος πλέον αποτελεί το ισχύον

νομικό πλαίσιο για ζητήματα Γ.Ε.ΜΗ. Η εισαγωγή ενός νέου ρυθμιστικού πλαισίου αναφορικά με το Γ.Ε.ΜΗ. κρίθηκε αναγκαία, καθώς, ο βασικός στόχος του, δηλαδή η επίτευξη εμπορικής δημοσιότητας, δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς ικανή οργανωτική επάρκεια, τεχνολογική αρτιότητα, φιλικότητα στον χρήστη, διασύνδεση των μητρώων, ταχύτητα, αξιοπιστία κλπ, ζητήματα τα οποία είναι κεφαλαιώδη προκειμένου το Γ.Ε.ΜΗ. να επιτελεί αποτελεσματικά τους σκοπούς του. Τους στόχους εκείνους επιχειρεί να ευοδώσει ο ν. 4635/2019.

Σε αντίθεση με τον ν. 3419/2005, πλέον η εγγραφή μιας οντότητας στο Γ.Ε.ΜΗ. είναι είτε υποχρεωτική είτε μη επιτρεπτή, δεν διατηρείται δηλαδή υπό τον ν.4635/2019 η δυνατότητα εγγραφής ορισμένων οντοτήτων στο Γ.Ε.ΜΗ.· έτσι, προβλέπεται και η διαγραφή οντοτήτων οι οποίες είχαν εγγραφεί στο Γ.Ε.ΜΗ., παρά το γεγονός ότι δεν είχαν υποχρέωση προς τούτο. Από την άλλη πλευρά, παρέχεται στον Υπουργό Ανάπτυξης και Επενδύσεων η δυνατότητα, με απόφασή του, να υπαγάγει στο καθεστώς δημοσιεύσεων στο Γ.Ε.ΜΗ. και άλλα φυσικά ή νομικά πρόσωπα ή ενώσεις προσώπων ή άλλες οντότητες (άρθρο 86 παρ. 4 ν. 4635/2019). Σύμφωνα με το άρθρο 86 παρ. 1 ν. 4635/2019, στο Γ.Ε.ΜΗ. υποχρεούνται να εγγραφούν: α. η Ανώνυμη Εταιρία που προβλέπεται στον ν. 4548/2018, β. η Εταιρία Περιορισμένης Ευθύνης που προβλέπεται στον ν. 3190/1955, γ. η Ιδιωτική Κεφαλαιουχική Εταιρία που προβλέπεται στον ν. 4072/2012 δ. η Ομόρρυθμη και Ετερόρρυθμη (απλή ή κατά μετοχές) Εταιρία που προβλέπονται στον ν. 4072/2012 καθώς και οι ομόρρυθμοι εταίροι αυτών, ε. ο Αστικός Συνεταιρισμός του ν. 1667/1986 (στον οποίο περιλαμβάνονται ο αλληλασφαλιστικός, ο πιστωτικός και ο οικοδομικός συνεταιρισμός), στ. η Κοιν.Σ.ΕΠ. (Κοινή Συνεταιριστική Επιχείρηση) που συστήνεται κατά τον ν. 4430/2016 και ζ. η Κοιν.Σ.ΕΠ. που συστήνεται κατά τον ν. 2716/1999 η. η Αστική Εταιρία με οικονομικό σκοπό (άρθρο 784 ΑΚ και 270 του ν. 4072/2012), θ. ο Ευρωπαϊκός Όμιλος Οικονομικού Σκοπού που προβλέπεται από τον Κανονισμό 2137/1985/ΕΟΚ (ΕΕΕΚ L. 199, διορθωτικό L. 247) και έχει την έδρα του στην ημεδαπή, ι. η Ευρωπαϊκή Εταιρία που προβλέπεται στον Κανονισμό 2157/2001/ΕΚ (ΕΕΕΚ L. 294) και έχει την έδρα της στην ημεδαπή, ια. η Ευρωπαϊκή Συνεταιριστική Εταιρία που προβλέπεται στον Κανονισμό 1435/2003/ΕΚ (ΕΕΕΚ L. 207) και έχει την έδρα της στην ημεδαπή, ιβ. τα υποκαταστήματα ή πρακτορεία που διατηρούν στην ημεδαπή οι αλλοδαπές εταιρίες που αναφέρονται στο άρθρο 29 της Οδηγίας (ΕΕ) 2017/1132 (ΕΕ L 169/30.6.2017) και έχουν έδρα σε κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.), ιγ. τα υποκαταστήματα ή πρακτορεία που διατηρούν στην ημεδαπή οι αλλοδαπές εταιρίες που έχουν έδρα σε τρίτη χώρα και νομική μορφή ανάλογη με εκείνη των αλλοδαπών εταιριών που αναφέρεται στην περίπτωση ιβ΄, ιδ. τα υποκαταστήματα ή πρακτορεία, μέσω των οποίων ενεργούν εμπορικές πράξεις στην ημεδαπή τα φυσικά ή νομικά πρόσωπα ή ενώσεις προσώπων που έχουν την κύρια εγκατάσταση ή την έδρα τους στην αλλοδαπή και δεν εμπίπτουν στις περιπτώσεις ιβ΄ και ιγ΄, καθώς και ιε. η Κοινοπραξία που καταχωρίζεται σύμφωνα με το άρθρο 293 παρ. 3 ν. 4072/2012.

Σύμφωνα με το άρθρο 87 παρ. 1 ν. 4635/2019 συστήνεται στην Κεντρική Ένωση Επιμελητηρίων Ελλάδας, Υπηρεσία Υποστήριξης και Ανάπτυξης των Πληροφοριακών Συστημάτων Γ.Ε.ΜΗ. και ΥΜΣ, η οποία αποτελεί οργανική μονάδα της Κεντρικής Ένωσης Επιμελητηρίων Ελλάδος (ΚΕΕΕ). Οι αρμοδιότητές της ασκούνται αποκλειστικά από τον Προϊστάμενο και τους υπαλλήλους της ΚΕΕΕ σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 4497/2017. Η Υπηρεσία Υποστήριξης και Ανάπτυξης των Πληροφοριακών Συστημάτων Γ.Ε.ΜΗ. και ΥΜΣ συγκροτείται σε επίπεδο Τμήματος ή Διεύθυνσης, με την απόφαση της παραγράφου 8 του άρθρου 87 ν. 4635/2019 και είναι αρμόδια για: α. την οργάνωση του Πληροφοριακού Συστήματος Γ.Ε.ΜΗ. του άρθρου 89 ν. 4635/2019 β. την κανονική, διαρκή και ασφαλή λειτουργία του λειτουργικού συστήματος, του δικτύου και του εν γένει εξοπλισμού και λογισμικού που εξυπηρετούν και υποστηρίζουν τη βάση δεδομένων, γ. την άμεση και τη σύμφωνη με τη χρονική ακολουθία, λήψη και αποθήκευση των δεδομένων που διαβιβάζονται στο Πληροφοριακό Σύστημα Γ.Ε.ΜΗ., δ. τη διασφάλιση της ακεραιότητας, της ορθότητας, της πληρότητας και της ασφάλειας των δεδομένων, ε. την κανονική, διαρκή και ασφαλή λειτουργία του Γ.Ε.ΜΗ. στο Σύστημα διασύνδεσης Μητρώων (BRIS), στ. τη λήψη μέτρων προστασίας της βάσης δεδομένων και των εν γένει πληροφοριακών συστημάτων από κακόβουλες ενέργειες, ζ. την ανάπτυξη των πληροφοριακών συστημάτων Γ.Ε.ΜΗ. και ΥΜΣ, καθώς και κάθε άλλου ψηφιακού εργαλείου που απαιτείται για τη διαλειτουργικότητα των Μητρώων, η. την ανάπτυξη ειδικής εφαρμογής, η οποία αποτυπώνει την είσπραξη και κατανομή των εσόδων από τα τέλη Γ.Ε.ΜΗ. και ΥΜΣ και των εξόδων για όλες τις Υ.Γ.Ε.ΜΗ. και ΥΜΣ, τη στατιστική παρακολούθηση αυτών και την παροχή μηνιαίων αναλυτικών αναφορών στη Διεύθυνση Εταιριών, θ. την υποβολή εισηγήσεων στο Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων για την προκήρυξη έργων για την αναβάθμιση του Γ.Ε.ΜΗ., και την ένταξη στα χρηματοδοτικά προγράμματα ΕΣΠΑ του αρμόδιου Υπουργείου, καθώς και την υποβολή εισηγήσεων για λήψη χρηματοδότησης για την εκτέλεση σχετικών έργων, ι. τη συγκέντρωση προβλημάτων ή και δυσλειτουργιών των πληροφοριακών συστημάτων Γ.Ε.ΜΗ. και ΥΜΣ και την υποβολή εισηγήσεων προς τη Διεύθυνση Εταιριών για επίλυση αυτών, ια. τη σύσταση και τήρηση του ενιαίου ηλεκτρονικού Μητρώου Πιστοποιημένων Χρηστών Γ.Ε.ΜΗ. και ΥΜΣ στο οποίο εγγράφονται υποχρεωτικά όλοι οι υπάλληλοι των Υ.Γ.Ε.ΜΗ., προκειμένου να αποκτήσουν την ιδιότητα του πιστοποιημένου χρήστη, καθώς και οι συμβολαιογράφοι που επιθυμούν να αποκτήσουν την ιδιότητα του πιστοποιημένου χρήστη Γ.Ε.ΜΗ. και ΥΜΣ. Λίστα με τα ονόματα των πιστοποιημένων Συμβολαιογράφων Γ.Ε.ΜΗ. και ΥΜΣ αναρτάται υποχρεωτικά στην ιστοσελίδα του Γ.Ε.ΜΗ., ιβ. τη διασφάλιση της πρόσβασης στα πληροφοριακά συστήματα Γ.Ε.ΜΗ. και ΥΜΣ από τα νομιμοποιούμενα πρόσωπα, τα οποία έχουν δικαίωμα πρόσβασης, ιγ. την υποστήριξη των πιστοποιημένων χρηστών Γ.Ε.ΜΗ. και ΥΜΣ σε θέματα που άπτονται της χρήσης των πληροφοριακών συστημάτων Γ.Ε.ΜΗ. και ΥΜΣ, ιδ. στο μέτρο που πραγματοποιείται στο Γ.Ε.ΜΗ. επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, ο Προϊστάμενος της Υπηρεσίας Υποστήριξης και Ανάπτυξης των Πληροφοριακών Συστημάτων Γ.Ε.ΜΗ. και ΥΜΣ της ΚΕΕΕ αποτελεί τον υπεύθυνο επεξεργασίας, σύμφωνα με τις διατάξεις του Κανονισμού 2016/679 και του ν. 4624/2019, σε συνδυασμό με το άρθρο 47 ν. 4623/2019.

Η εγγραφή και κάθε περαιτέρω καταχώριση στο Γ.Ε.ΜΗ. πραγματοποιείται, ύστερα από αίτηση που υποβάλλεται στις υπηρεσίες Γ.Ε.ΜΗ. από τον υπόχρεο ή οποιονδήποτε έχει ειδικό έννομο συμφέρον, καθώς και από τις Υπηρεσίες Μιας Στάσης (ΥΜΣ), όπως προβλέπεται στην κείμενη νομοθεσία. Ειδικότερα, οι αιτήσεις καταχώρισης, που αφορούν στις εταιρίες του άρθρου 86 παρ. 1 ν. 4635/2019, υποβάλλονται απευθείας στη Διεύθυνση της Γενικής Διεύθυνσης Εσωτερικού Εμπορίου της Γενικής Γραμματείας Εμπορίου του Υπουργείου Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας που είναι αρμόδια, με εξαίρεση την αρχική καταχώριση κατά το στάδιο της σύστασης εκείνων των ανώνυμων εταιριών, που σύμφωνα με τη νομοθεσία δεν προβλέπεται προηγούμενη χορήγηση έγκρισης του εγγράφου σύστασης και άδειας λειτουργίας από την αρμόδια διοικητική αρχή.

Η καταχώριση και οποιαδήποτε επερχόμενη μεταβολή αυτής στο Γ.Ε.ΜΗ. προϋποθέτει την προηγούμενη καταβολή προβλεπόμενου τέλους από τον υπόχρεο στην αρμόδια υπηρεσία καταχώρισης στο Γ.Ε.ΜΗ.

Από την έναρξη της τήρησης του Γ.Ε.ΜΗ. και με την καταχώριση σε αυτό των νομικών γεγονότων, δηλώσεων, εγγράφων και λοιπών στοιχείων, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 4635/2019 επέρχονται, ως προς τις ομόρρυθμες εταιρίες, τις ετερόρρυθμες εταιρίες (απλές ή κατά μετοχές), τις ανώνυμες εταιρίες, τις εταιρίες περιορισμένης ευθύνης, τους αστικούς συνεταιρισμούς, τους ΕΟΟΣ που προβλέπονται από τον Κανονισμό 2137/1985/ΕΟΚ και έχουν την έδρα τους στην ημεδαπή, τις ευρωπαϊκές εταιρίες που προβλέπονται στον Κανονισμό 2157/2001/ΕΚ και έχουν την έδρα τους στην ημεδαπή, τις ευρωπαϊκές συνεταιριστικές εταιρίες που προβλέπονται στον Κανονισμό 1435/2003/ΕΚ και έχουν την έδρα τους στην ημεδαπή και τις αστικές εταιρίες του 784 ΑΚ τα ακόλουθα αποτελέσματα: α) τα υπό σύσταση νομικά πρόσωπα αποκτούν νομική προσωπικότητα, β) επέρχεται τροποποίηση του καταστατικού, γ) πραγματοποιείται η συγχώνευση, η διάσπαση ή η μετατροπή ή άλλη μορφή μετασχηματισμού, με την επιφύλαξη εφαρμογής των περί συγχώνευσης και διάσπασης διατάξεων του ν. 4601/2019 ή άλλης ειδικότερης διάταξης, δ) επέρχεται η λύση, μετά από απόφαση των εταίρων ή έκδοση σχετικής διοικητικής πράξης, η αναβίωση της εκκαθάρισης ή και η αναβίωση του νομικού προσώπου, και ε) επέρχεται η απώλεια της νομικής προσωπικότητας με την καταχώριση της διαγραφής του υπόχρεου (άρθρο 93 παρ.1 ν. 4635/2019). Επίσης, με την επιφύλαξη ειδικότερων διατάξεων της κείμενης νομοθεσίας, ιδρύεται, για τους υπόχρεους, που αναφέρονται στις παρ. 1 και 2 του άρθρου 86 ν. 4635/2019, μαχητό τεκμήριο εμπορικής ιδιότητας (άρθρο 93 παρ. 2 ν. 4635/2019).

Επιπλέον, οι εταιρίες, με την επιφύλαξη του άρθρου 134 παρ. 2 ν. 4548/2018 για τις ΑΕ και του άρθρου 8α ν. 3190/1955 για τις ΕΠΕ, δεν μπορούν να αντιτάξουν έναντι τρίτων γεγονότα και μεταβολές που καταχωρίζονται υποχρεωτικά, εφόσον αυτά δεν καταχωρίσθηκαν, εκτός εάν αποδεικνύουν πως οι τρίτοι είχαν λάβει σχετική γνώση ή αν τα γεγονότα και οι μεταβολές δεν παράγουν έννομες συνέπειες χωρίς προηγούμενη καταχώρισή τους (άρθρο 94 παρ. 1 ν. 4635/2019). Οι εγγραφές και οι καταχωρίσεις τεκμαίρονται ορθές και σύννομες, μέχρι τη διόρθωσή τους βάσει του άρθρου 105 παρ. 4 ν. 4635/2019.

Με το άρθρο 233 ν. 4072/2012 τροποποιήθηκαν οι εφαρμοστέες διατάξεις του προϊσχύσαντος άρθρου 16 ν. 3419/2005 και καθιερώθηκε υποχρέωση για υποβολή των κρίσιμων

στοιχείων στη δημοσιότητα του Γ.Ε.ΜΗ.· ορίζεται ότι η δημοσιότητα επιφέρει για όλους τους εγγραφόμενους, ανεξαρτήτως νομικής μορφής, τις συνέπειες της εμπορικής δημοσιότητας που προβλέπονται από τα σχετικά άρθρα του ν. 4548/2018 για τις ΑΕ και του ν. 3190/1955 για τις ΕΠΕ. Ειδικότερα, η αντιταξιμότητα της πράξης συναρτάται με τη δημοσίευσή της στο Γ.Ε.ΜΗ., ενώ σε περίπτωση ασυμφωνίας του κειμένου που δημοσιεύτηκε στον διαδικτυακό τόπο του Γ.Ε.ΜΗ. με το περιεχόμενο της πράξης ή του στοιχείου που έχει καταχωρισθεί στο Γ.Ε.ΜΗ., οι υπόχρεοι δεν μπορούν να αντιτάξουν στους τρίτους το περιεχόμενο του κειμένου που δημοσιεύτηκε. Οι τρίτοι μπορούν να επικαλεστούν το στοιχείο που δημοσιεύτηκε στον διαδικτυακό τόπο του Γ.Ε.ΜΗ., εκτός αν οι υπόχρεοι αποδείξουν ότι οι τρίτοι γνώριζαν το κείμενο που έχει καταχωρισθεί στο Γ.Ε.ΜΗ. (βλ. άρθρο 94 ν. 4635/2019).

V. Πηγές του δικαίου των εμπορικών εταιριών

Οι προσωπικές εταιρίες διέπονται κυρίως από τα άρθρα 249-294 ν.4072/2012. Εφόσον δεν υπάρχει ειδική ρύθμιση στον 4072/2012 εφαρμόζονται οι διατάξεις του ΑΚ για την εταιρία (ΑΚ 741 επ.), με εξαίρεση τις διατάξεις των άρθρων ΑΚ 758 και 761 (άρθρο 249 παρ.2 ν. 4072/2012). Ο ΕΟΟΣ ρυθμίζεται από τον Κανονισμό 2137 της 25.7.1985 του Συμβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, για την εφαρμογή του οποίου στη χώρα μας εκδόθηκε το πδ 38/1992.

Η ανώνυμη εταιρία διέπεται από τον ν. 4548/2018 και η εταιρία περιορισμένης ευθύνης από τον ν. 3190/1955. Ως προς την ετερόρρυθμη κατά μετοχές εταιρία ισχύουν τα άρθρα 284 ν. 4072/2012 και 50β ν. 3190/1955 και ως προς τη συμπλοιοκτησία τα άρθρα 10-36 ΚΙΝΔ. Ο αστικός συνεταιρισμός διέπεται από τον ν. 1667/1986, ενώ οι αγροτικοί συνεταιρισμοί διέπονται από τον ν.2810/2000 και οι οικοδομικοί συνεταιρισμοί από το πδ 93/1987.

Η η ιδιωτική κεφαλαιουχική εταιρία ρυθμίζεται από τον ν. 4072/2012, ενώ οι εταιρικοί μετασχηματισμοί ρυθμίζονται εν συνόλω από τον ν. 4601/2019.

Τέλος, εταιρικές μορφές εισάγονται μέσω Κανονισμών και Οδηγιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με σκοπό την ενίσχυση της διασυνοριακής επιχειρηματικότητας και της ελευθερίας του ανταγωνισμού. Από αυτές, η Ευρωπαϊκή Εταιρία εισήχθη με τον Κανονισμό 2157/2001 της 8.10.2001 «περί του Καταστατικού της Ευρωπαϊκής Εταιρίας» και την Οδηγία 2001/86/ΕΚ «για τη συμπλήρωση του καταστατικού της Ευρωπαϊκής Εταιρίας όσον αφορά στο ρόλο των εργαζομένων». Η Ευρωπαϊκή Εταιρία εισήχθη στην Ελλάδα με τον ν. 3412/2005 «Πλαίσιο Ρυθμίσεων για τη σύσταση και λειτουργία της Ευρωπαϊκής Εταιρίας», ο οποίος περιέλαβε και νομοθετική εξουσιοδότηση για την έκδοση Προεδρικού Διατάγματος για την ενσωμάτωση της Οδηγίας 2001/86/ ΕΚ στην ελληνική νομοθεσία. Ακολούθως, εκδόθηκε το πδ 91/2006 «Για τον ρόλο των εργαζομένων στην Ευρωπαϊκή Εταιρία». Ο Ευρωπαϊκός Συνεταιρισμός ή Ευρωπαϊκή Συνεταιριστική Εταιρία εισήχθη με τον Κανονισμό 1435/2003. Στην Πρόταση Κανονισμού του Συμβουλίου

του 2008 περί του καταστατικού της Ευρωπαϊκής Ιδιωτικής Εταιρίας προβλεπόταν νέα υπερεθνική εταιρική μορφή. Σκοπό είχε την ενίσχυση της διασυνοριακής δράσης των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων , οι οποίες αντιπροσωπεύουν ποσοστό μεγαλύτερο από το 99% των εταιριών στην ΕΕ. Η Πρόταση αυτή αποσύρθηκε το 2013 και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε το 2014 Πρόταση Οδηγίας για τη μονοπρόσωπη εταιρία, τη Societas Unius Personae (SUP). Η εταιρία αυτή έχει διαμορφωθεί ως εθνική εταιρία περιορισμένης ευθύνης με ελάχιστο κεφάλαιο 1 ευρώ.

VI. Εταιρικό δίκαιο και έννομη τάξη

1. Εταιρικό δίκαιο και Συνταγματικό δίκαιο

Το άρθρο 5 παρ. 1 Συντ. προστατεύει την οικονομική ελευθερία, ειδική έκφανση της οποίας συνιστά η ελευθερία ίδρυσης εμπορικών εταιριών. Επομένως, κάθε παρέμβαση της Πολιτείας στο νομικό πρόσωπο πρέπει να θεωρηθεί αντίθετη προς το Σύνταγμα. Εξαιρέσεις μπορεί να δικαιολογήσει υπό ορισμένες προϋποθέσεις το δημόσιο συμφέρον. Στο πλαίσιο αυτό απασχόλησε τα δικαστήρια η συνταγματικότητα ή μη ορισμένων νομοθετημάτων. Ως συνταγματική κρίθηκε η αναγκαστική συγχώνευση ανωνύμων τραπεζικών εται­ριών (ν. 2292/1953) και ο διορισμός επιτρόπου σε τράπεζες (α.ν. 1665/1951, πδ 861/1975, ν. 236/1975). Εκείνο που πρέπει να τονιστεί είναι ότι κάθε παρέμβαση του κράτους θα πρέπει να συνάδει προς την αρχή της αναλογικότητας, αναλυόμενη στις αρχές του λιγότερου δυσμενούς μέτρου, στην αρχή της αναγκαιότητας του μέσου και στην αρχή της αναγκαίας αναλογίας μεταξύ ληφθέντος μέτρου και επιδιωκόμενου σκοπού. Σε σχέση με τις κρατικοποιήσεις επιχειρήσεων τα όρια και οι προϋποθέσεις τίθενται από το άρθρο 106 παρ. 3-5 Συντ.

Η συμμετοχική ιδιοκτησία εξάλλου προστατεύεται από το άρθρο 17 του Συντάγματος. Προσβολή του πυρήνα της είναι επιτρεπτή μόνο υπό τις προϋποθέσεις του άρθρου 106 παρ. 3-5 Συντ.

2. Εταιρικό δίκαιο και ιδιωτικό διεθνές δίκαιο

Σύμφωνα με την ΑΚ 10 η ικανότητα του νομικού προσώπου ρυθμίζεται από το δίκαιο της έδρας του. Με βάση λοιπόν το δίκαιο της έδρας κρίνεται αν και πότε η ένωση προσώπων

έχει ικανότητα δικαίου, πότε αρχίζει και πότε λήγει η ικανότητα αυτή, η εθνικότητα της ένωσης προσώπων, η οργάνωση και η λειτουργία της.

Αν δεν συμπίπτει η καταστατική με την πραγματική (τόπος που ασκείται η κύρια διοίκηση της εταιρίας) έδρα της εταιρίας λαμβάνεται υπόψη η τελευταία. Ως προς την ΙΚΕ, η εν λόγω εταιρία δεν έχει την υποχρέωση να έχει την πραγματική της έδρα στην Ελλάδα (άρθρο 45 παρ. 5 ν. 4072/2012). Το ελληνικό δίκαιο επιτρέπει τη μεταφορά έδρας ανώνυμης εταιρίας και εταιρίας περιορισμένης ευθύνης στην αλλοδαπή (άρθρο 130 παρ. 3 ν. 4548/2018 και άρθρο 38 παρ. 3 ν. 3190/1955). Αλλοδαπές εταιρίες, οι οποίες είναι νομικά πρόσωπα σύμφωνα με το δίκαιο της έδρας τους, αναγνωρίζονται στην Ελλάδα. Οι αλλοδαπές ανώνυμες εταιρίες ή ΕΠΕ μπορούν να εγκαταστήσουν στην Ελλάδα υποκαταστήματα ή πρακτορεία, τα οποία δεν έχουν ικανότητα δικαίου ή να ιδρύσουν θυγατρική εταιρία στην Ελλάδα.

3. Εταιρικό Δίκαιο και Φορολογικό Δίκαιο

Το εταιρικό δίκαιο ως κλάδος του ιδιωτικού δικαίου και το φορολογικό δίκαιο (ν. 4172/2013) ως κλάδος του δημοσίου δικαίου αφενός αποτελούν διακριτά τμήματα της έννομης τάξης, αφετέρου δε αλληλοεξαρτώνται και αλληλοδιαμορφώνονται, ως ρυθμίζοντα τη μορφή και τη δράση των επιχειρήσεων. Ο εταιρικός τύπος που επιλέγεται κάθε φορά από τους συμβαλλόμενους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη φορολογική αντιμετώπισή του, καθώς οι φορολογικοί συντελεστές διαφοροποιούνται ανάλογα με τον εταιρικό τύπο υπό τον οποίο ασκεί την δραστηριότητά της η επιχείρηση.

Η διαφορετική αντιμετώπιση των εταιρικών τύπων, εκτός από το ύψος του φορολογικού συντελεστή, σχετίζεται με το εύρος της δραστηριότητάς τους, που έμμεσα καθορίζεται από τον νόμο λόγω της επιβαλλόμενης από αυτόν οργανωτικής και λειτουργικής διάρθρωσης. Έτσι, οι προσωπικές εταιρίες αντιμετωπίζονται φορολογικά όπως τα φυσικά πρόσωπα. Οι εταίροι προσωπικών εταιριών δεν αποτελούν υποκείμενα φορολογικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων αυτοτελώς, αλλά υποκείμενο φορολογίας αποτελεί μόνο η προσωπική εταιρία ως επιχειρηματική οντότητα, με τις φορολογικές υποχρεώσεις του φυσικού προσώπου. Οι υπόλοιποι τύποι εταιριών (ΑΕ, ΕΠΕ, συνεταιρισμοί), όντας νομικά πρόσωπα κατά κανόνα, υπάγονται στο φορολογικό καθεστώς των νομικών προσώπων. Σήμερα όλα τα νομικά πρόσωπα και οι οντότητες φορολογούνται με

ενιαίο φορολογικό συντελεστή 28% για τα εισοδήματα του φορολογικού έτους 2019 και 27% για τα εισοδήματα του 2020 (άρθρο 58 παρ.1 ν. 4172/2013).

4. Εταιρικό Δίκαιο, Δίκαιο Κεφαλαιαγοράς και Δίκαιο Ανταγωνισμού

Στις μέρες μας εγκαταλείπεται σταδιακά ο αυστηρός διαχωρισμός εταιρικού δικαίου και δικαίου κεφαλαιαγοράς και το σύγχρονο εταιρικό δίκαιο αντλεί νέα ώθηση από το δίκαιο της κεφαλαιαγοράς. Η επαύξηση της αξίας της εταιρικής περιουσίας έχει κατά κανόνα ως συνέπεια τη σύστοιχη επαύξηση της αξίας της μετοχής.

Ως προς το δίκαιο του ανταγωνισμού, το τελευταίο αποτελεί το εξωτερικό δίκαιο που πρέπει να τηρείται σε συγκεντρώσεις επιχειρήσεων (άρθρο 5 ν. 3959/2011).

5. Εταιρικό δίκαιο και Πτωχευτικό Δίκαιο

Στενή σχέση υπάρχει μεταξύ και εταιρικού και πτωχευτικού Δικαίου. Ειδικότερα, στις περιπτώσεις όπου πληρούται κάποια αντικειμενική προϋπόθεση κήρυξης της πτώχευσης, δηλαδή παύση πληρωμών, επαπειλούμενη αδυναμία εκπλήρωσης ή πιθανότητα αφερεγγυότητας, τότε η εταιρία θα πρέπει να λυθεί και να εφαρμοσθούν οι διατάξεις του ΠτΚ. Ανακύπτει λοιπόν, στις περιπτώσεις αυτές, το ζήτημα αν τα εταιρικά όργανα θα εξακολουθούν να υφίστανται και μετά την πτώχευση, καθώς και αν τα δικαιώματα των εταίρων θα μπορούν να ασκούνται κατά τον ίδιο τρόπο με εκείνον που ασκούνταν προ της πτωχεύσεως. Σημειώνεται ότι από 1.1.2021 τίθεται σε ισχύ ο νέος Πτωχευτικός Κώδικας (ν. 4738/2020) σε αντικατάσταση του ν. 3588/2007.

VII. Εταιρίες με τη στενή έννοια του όρου

Στις εταιρίες με τη στενή έννοια του όρου ανήκουν, όπως προαναφέρθηκε, οι εταιρίες του εμπορικού δικαίου και η αστική εταιρία των ΑΚ 741 επ. Οι διατάξεις του ΑΚ, που ρυθμίζουν την αστική εταιρία, εφαρμόζονται συμπληρωματικά στις εταιρίες του εμπορικού δικαίου, ιδίως δε στις προσωπικές εταιρίες. Όπου λοιπόν υπάρχουν κενά στο νομοθετικό πλαίσιο ρύθμισης του εμπορικού δικαίου, γίνεται προσφυγή στις διατάξεις που εφαρμόζονται στην εταιρία του ΑΚ. Αυτό εξάλλου ορίζεται ρητά για την ΟΕ [άρθρο 249 παρ. 2 (εξαιρουμένων των ΑΚ 758, 761)], για την ΕΕ (άρθρο 271 παρ. 2 σε συνδ. με άρθρο 249 παρ.2 ν. 4072/2012), για την αφανή εταιρία εξαιρουμένων βέβαια εκείνων που δεν συμβιβάζονται με τη φύση της αφανούς εταιρίας (άρθρο 285 παρ. 3 σε συνδ. με άρθρο 249 παρ. 2 ν. 4072/2012).

Κρίνεται επομένως σκόπιμο να εξετασθεί πρώτα η έννοια της αστικής εταιρίας και στη συνέχεια να αναλυθούν οι βασικές διατάξεις που τη διέπουν.