ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ
- Έκδοση: 2020
- Σχήμα: 17x24
- Βιβλιοδεσία: Εύκαμπτη
- Σελίδες: 176
- ISBN: 978-960-654-038-7
- Black friday εκδόσεις: 10%
Συντομογραφίες | Σελ. ΧΙ |
Ορισμοί | Σελ. ΧΙΙΙ |
Εισαγωγή | Σελ. 1 |
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ | |
1. Ενεργειακή πολιτική | Σελ. 5 |
2. Λίγα λόγια για τον συνεταιρισμό | Σελ. 21 |
1η Αρχή - Εθελοντική και ελεύθερη συμμετοχή | Σελ. 23 |
2η Αρχή - Δημοκρατική διοίκηση εκ μέρους των μελών | Σελ. 23 |
3η Αρχή - Οικονομική συμμετοχή των μελών | Σελ. 24 |
4η Αρχή - Αυτονομία και ανεξαρτησία | Σελ. 25 |
5η Αρχή - Εκπαίδευση, πρακτική εξάσκηση και πληροφόρηση | Σελ. 25 |
6η Αρχή - Συνεργασία μεταξύ συνεταιρισμών | Σελ. 25 |
7η Αρχή - Ενδιαφέρον για την κοινότητα | Σελ. 26 |
3. Ενεργειακοί συνεταιρισμοί | Σελ. 26 |
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΣΥΣΤΑΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ | |
1. Ορισμός - Γενικά για τη σύσταση Ε.Κοιν. | Σελ. 35 |
2. Σκοπός και αντικείμενο δραστηριότητας | Σελ. 38 |
3. Ιδρυτικά μέλη | Σελ. 40 |
4. Καταστατικό | Σελ. 43 |
5. Διαδικασία | Σελ. 45 |
6. Ακυρότητα Ε.Κοιν. | Σελ. 48 |
7. Μητρώο Ε.Κοιν. | Σελ. 49 |
8. Κίνητρα σύστασης Ε.Κοιν. | Σελ. 52 |
9. Σύσταση διά συγχωνεύσεως | Σελ. 58 |
10. Σύσταση διά μετατροπής | Σελ. 59 |
11. Συνεργασία μεταξύ Ε.Κοιν. | Σελ. 59 |
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΜΕΛΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ | |
1. Γενικά | Σελ. 61 |
2. Ταυτότητα μελών | Σελ. 61 |
3. Εγγραφή μελών | Σελ. 63 |
4. Σχέσεις μελών και Ε.Κοιν. | Σελ. 66 |
5. Απώλεια ιδιότητας μέλους | Σελ. 68 |
6. Απόδοση μερίδων | Σελ. 69 |
7. Ευθύνη μελών | Σελ. 71 |
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΟΡΓΑΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ | |
1. Γενικά | Σελ. 75 |
2. Γενική συνέλευση | Σελ. 76 |
3. Διοικητικό συμβούλιο | Σελ. 82 |
4. Εποπτικό συμβούλιο | Σελ. 86 |
5. Ελεγκτές | Σελ. 87 |
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚA ΘΕΜΑΤΑ | |
1. Κεφάλαιο Ε.Κοιν. | Σελ. 89 |
2. Μερίδες | Σελ. 90 |
3. Άλλοι τίτλοι | Σελ. 93 |
4. Οικονομική διαχείριση Ε.Κοιν. | Σελ. 93 |
5. Διαχείριση υπολοίπου | Σελ. 97 |
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΛΗΞΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ | |
1. Γενικά | Σελ. 101 |
2. Οικειοθελής λύση | Σελ. 101 |
3. Αναγκαστική λύση | Σελ. 102 |
4. Εκκαθάριση | Σελ. 103 |
4.1. Γενικά | Σελ. 103 |
4.2. Ορισμός εκκαθαριστών | Σελ. 104 |
4.3. Διενέργεια εκκαθάρισης | Σελ. 105 |
4.4. Περάτωση εκκαθάρισης | Σελ. 109 |
5. Πτώχευση | Σελ. 110 |
ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ | Σελ. 113 |
Παράρτημα Ι - Ν 4513/2018, Ενεργειακές Κοινότητες και άλλες διατάξεις | Σελ. 119 |
Παράρτημα ΙΙ - Μητρώο ενεργειακών κοινοτήτων | Σελ. 131 |
Βιβλιογραφία | Σελ. 155 |
Αλφαβητικό ευρετήριο | Σελ. 157 |
Σελ. 1
Εισαγωγή
Πώς θα ήταν η ζωή μας χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα; Κάθε φορά που γίνεται διακοπή, το ερώτημα αυτό μου έρχεται στον νου και κάθε φορά η απάντηση είναι ίδια. Ζωή χωρίς ρεύμα είναι αδιανόητη. Η απάντηση όλων όταν κάνω αυτό το ερώτημα είναι ότι σε μια τέτοια περίπτωση θα γυρίσουμε στα σπήλαια. Η ζωή χωρίς ρεύμα είναι έξω από τις νοητικές μας δυνατότητες. Η μόνη μνήμη δραστηριότητας χωρίς χρήση ρεύματος που έχω από τα παιδικά μου χρόνια είναι το πλύσιμο των ρούχων στη σκάφη (όχι γιατί δεν υπήρχαν πλυντήρια, χρήματα να τα αγοράσεις δεν υπήρχαν). Θυμάμαι, επίσης, την ανακούφιση και τους πανηγυρισμούς της μητέρας μου, όταν επιτέλους αποκτήσαμε το πολυπόθητο πλυντήριο. Όλη η ζωή και κάθε δραστηριότητά μας (σκεφθείτε μόνο το διαδίκτυο) περιστρέφεται γύρω από την ηλεκτρική ενέργεια και την ασφαλή και άφθονη παραγωγή της. Ο άνθρωπος είναι ενεργοβόρο πλάσμα και οι απαιτήσεις του όλο και αυξάνονται.
Η παραγωγή ενέργειας, όμως, έχει παρενέργειες, οι οποίες αποτυπώνονται στην κλιματική αλλαγή. Η παραγωγή ενέργειας από «βρόμικες» πηγές (όπως τα ορυκτά καύσιμα) μολύνει το περιβάλλον και καθιστά επιτακτική την εξεύρεση λύσεων, δηλαδή την παραγωγή μεγάλου μέρους τουλάχιστον (αν όχι του συνόλου) της καταναλισκόμενης ενέργειας από «καθαρές» πηγές. Κάπως έτσι δημιουργήθηκε το κίνημα της «καθαρής ενέργειας». Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (Α.Π.Ε.) είναι ένα από τα κλειδιά προς τον στόχο αυτό. Άλλωστε είναι λογικό να παράγεις χρήσιμη ενέργεια από ενεργειακές πηγές, που το δυναμικό τους σπαταλιέται ανεκμετάλλευτο. Ο άνεμος θα φυσά, τα νερά θα κυλούν και ο ήλιος θα μας θερμαίνει έτσι κι αλλιώς, δεν είναι, όμως, άσχημη ιδέα να μην πηγαίνει χαμένη όλη αυτή η φυσική λειτουργία. Κάπως έτσι ο άνθρωπος εφηύρε τις ανεμογεννήτριες, τα φωτοβολταϊκά συστήματα, ενώ τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια είναι παλιά ιστορία.
Η κλιματική αλλαγή είναι μια πραγματική απειλή και το κίνημα για την καθαρή ενέργεια δρα στο πλαίσιο της αντιμετώπισής της. Οι ενεργειακοί συνεταιρισμοί είναι ένας αποτελεσματικός μοχλός δράσης και αποτελούν πλέον μια απολύτως απαραίτητη πτυχή για την ενεργειακή πολιτική κάθε κράτους.
Σελ. 2
Η ιδέα είναι απλή. Μέσω της συνεταιριστικής επιχειρηματικότητας πολλοί μαζί συμμετέχουν στην παραγωγή (ή την προμήθεια) ενέργειας από Α.Π.Ε. με στόχο την πρόσβαση στην ενέργεια σε προσιτές γι’ αυτούς τιμές, την αποφυγή δημιουργίας μονοπωλιακών καταστάσεων στον τομέα της ενέργειας, την ευαισθητοποίηση σχετικά με την εξοικονόμηση ενέργειας και τη συνετή κατανάλωσή της, την προστασία του περιβάλλοντος και τη γεωγραφική διασπορά των επενδύσεων.
Στην επίτευξη των στόχων αυτών συντείνει η θέσπιση του Ν 4513/2018 για τις ενεργειακές κοινότητες (Ε.Κοιν.), καθώς δίνεται η δυνατότητα σε πολίτες και τοπικούς φορείς, δημοσίους και ιδιωτικούς, να συμμετέχουν στον τομέα της ενέργειας. Η δυνατότητα αυτή υλοποιείται μέσω ενός συνεταιριστικού σχήματος συνεργασίας. Το βιβλίο αυτό έχει ως στόχο την, όσο περισσότερο γίνεται, αναλυτική παρουσίαση του νομικού καθεστώτος που διέπει τις Ε.Κοιν. και φιλοδοξεί να χρησιμεύσει ως πρακτικός οδηγός σε όσους εμπλέκονται στις Ε.Κοιν. είτε ως νομικοί παραστάτες, είτε ως μέλη της διοίκησης, είτε ως απλά μέλη τους. Διευκρινίζεται ότι στο παρόν βιβλίο ο Ν 4513/2018 αναφέρεται ως ο Νόμος, ενώ σε όλες τις άλλες περιπτώσεις αναφοράς διατάξεων γίνεται ρητή μνεία στους αντίστοιχους νόμους (π.χ. Ν 1667/1986). Επίσης, θα γίνεται απλή αναφορά στα άρθρα του Νόμου, ενώ στις λοιπές περιπτώσεις θα γίνεται ρητή αναφορά στον νόμο όπου περιέχονται τα σχετικά άρθρα.
Το βιβλίο διαιρείται σε επτά κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο περιέχει το θεωρητικό πλαίσιο και αποτελείται από τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος γίνεται μια σύντομη αναφορά σε θέματα ενεργειακής πολιτικής, ενωσιακής και εθνικής. Στόχος δεν είναι η σε βάθος ανάλυση της ενεργειακής πολιτικής (πώς θα μπορούσε άλλωστε;), αλλά η σύντομη αναφορά στο νομικό κυρίως πλαίσιό της, που θα βοηθήσει τον αναγνώστη να καταλάβει τον τομέα εντός του οποίου καλούνται να δράσουν οι Ε.Κοιν. Στο δεύτερο μέρος γίνεται μια πολύ σύντομη, αλλά απολύτως απαραίτητη, περιγραφή του συνεταιριστικού θεσμού, η οποία θα βοηθήσει στην κατανόησή του. Η περιληπτική έστω περιγραφή των βασικών χαρακτηριστικών του είναι μόνιμη ανάγκη σε κάθε σχετικό με τους συνεταιρισμούς κείμενο, γιατί στη χώρα μας η έννοια του συνεταιρισμού παραμένει συγκεχυμένη στο ευρύ κοινό, λόγω της διαστρέβλωσης και της κακής χρήσης του θεσμού. Στο τρίτο μέρος, τέλος, γίνεται λόγος για τους ενεργειακούς συνεταιρισμούς ως νέα μορφή επιχειρηματικότητας στον τομέα της ενέργειας.
Σελ. 3
Θα αναφερθούν περιληπτικά στοιχεία για τη δημιουργία τους, τη λειτουργία τους και τις προοπτικές τους σε μια ενιαία αγορά.
Το δεύτερο κεφάλαιο αφορά στη σύσταση μιας Ε.Κοιν. Στην ενότητα αυτή σχολιάζονται αναλυτικά όλα τα θέματα σχετικά με την εξ υπαρχής σύσταση, τη σύσταση διά συγχωνεύσεως ή μετατροπής, την εγγραφή των Ε.Κοιν. στο οικείο Μητρώο που τηρείται στο Γ.Ε.ΜΗ., τα κίνητρα σύστασης και λειτουργίας τους και, τέλος, τις δυνατότητες συνεργασίας μεταξύ τους με τη δημιουργία δευτεροβάθμιων και τριτοβάθμιων οργανώσεων. Το τρίτο κεφάλαιο αναλύει τα θέματα που αφορούν στα μέλη της Ε.Κοιν., το τέταρτο περιγράφει τα όργανα διοίκησης και διεύθυνσής της και το πέμπτο τα οικονομικά θέματά της. Κατόπιν, το έκτο κεφάλαιο αφορά στη λήξη μιας Ε.Κοιν., δηλαδή τη λύση, την εκκαθάριση και την πτώχευσή της. Το βιβλίο κλείνει με την παράθεση σκέψεων και αναφορών στην κλιματική αλλαγή και την προσπάθεια αναστροφής της.
Μα, θα πει κανείς, χρειαζόταν νόμος για τις Ε.Κοιν.; Η απάντηση βρίσκεται στην απόφαση του Έλληνα νομοθέτη να αντιμετωπίζει αποσπασματικά τις διάφορες μορφές συνεταιριστικής επιχειρηματικότητας και να εκδίδει διαφορετικούς νόμους για καθεμία από αυτές. Η πρακτική αυτή δεν είναι ορθή και οδηγεί σε λάθος αποτελέσματα και περίπλοκες καταστάσεις. Μόνο βέβαιο είναι ότι δεν χρειάζεται να ανακαλύψουμε την πυρίτιδα. Αρκεί ο νομοθέτης, όπως έχει εκτεθεί και αλλού, να εκδώσει έναν και μόνο νόμο για τους συνεταιρισμούς, υιοθετώντας το κείμενο του Ν 2810/2000 για τους αγροτικούς συνεταιρισμούς με όσες τροποποιήσεις απαιτούνται για να προσαρμοστεί στον Κανονισμό για τον Ευρωπαϊκό Συνεταιρισμό. Αυτή η ενέργεια θα ήταν μια αληθινή υπηρεσία στο ελληνικό συνεταιριστικό κίνημα και δεν είναι ούτε δύσκολη ούτε μη εφαρμόσιμη επιλογή. Όσον αφορά δε σε ειδικές περιπτώσεις, όπως, π.χ. το αντικείμενο του παρόντος βιβλίου ή τις συνεταιριστικές τράπεζες, μπορούν να υπάρχουν συμπληρωματικές διατάξεις στον βασικό νόμο που θα διευκολύνουν τη λειτουργία τους. Αυτά ισχύουν σε άλλες χώρες και μια απλή ανάλογη εφαρμογή καλών πρακτικών από αυτές θα ήταν πραγματικά η καλύτερη λύση.
Σελ. 5
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
1. Ενεργειακή πολιτική
Νομική βάση της πολιτικής για την ενέργεια στην Ε.Ε. αποτελεί το άρθρο 194 ΣΛΕΕ. Με το άρθρο αυτό της Συνθήκης της Λισαβόνας, η Ε.Ε. αποκτά πλέον μια ειδική και σαφή αρμοδιότητα στον τομέα της ενέργειας, η οποία κατατάσσεται, με το άρθρο 4§2θ ΣΛΕΕ στην κατηγορία των συντρεχουσών αρμοδιοτήτων της. Έως τη Συνθήκη της Λισαβόνας ο τομέας της ενέργειας σε ενωσιακό επίπεδο επηρεαζόταν ουσιαστικά από νομοθετικά μέτρα σχετικά με τους τομείς της ενιαίας αγοράς και της περιβαλλοντικής πολιτικής. Το ίδιο το άρθρο 194 αναφέρει άλλωστε ρητά ότι η πολιτική της Ένωσης στον τομέα της ενέργειας ασκείται στο πλαίσιο της εγκαθίδρυσης ή της λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς (άρθρο 114 ΣΛΕΕ) και λαμβάνει υπόψη την απαίτηση να προστατευθεί και να βελτιωθεί το περιβάλλον.
Η ενεργειακή πολιτική της Ε.Ε. έχει ως στόχο να διασφαλίζει τη λειτουργία της αγοράς ενέργειας, να διασφαλίζει τον ενεργειακό εφοδιασμό της Ένωσης, να προωθεί την ενεργειακή αποδοτικότητα και την εξοικονόμηση ενέργειας καθώς και την ανάπτυξη νέων και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και να προωθεί τη διασύνδεση των ενεργειακών δικτύων. Προς επίτευξη του στόχου αυτού, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ε.Ε., αποφασίζοντας
Σελ. 6
σύμφωνα με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία, θεσπίζουν τα μέτρα που απαιτούνται μετά από διαβούλευση με την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών (άρθρο 194§2, 1ο εδάφιο ΣΛΕΕ). Αν, όμως, τα μέτρα αυτά είναι κυρίως φορολογικού χαρακτήρα, ακολουθείται ειδική νομοθετική διαδικασία, όπου το Συμβούλιο αποφασίζει ομοφώνως, μετά από διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (άρθρο 194§3 ΣΛΕΕ).
Το άρθρο 194§2 ΣΛΕΕ διευκρινίζει ότι τα μέτρα αυτά δεν επηρεάζουν το δικαίωμα κράτους μέλους να καθορίζει τους όρους εκμετάλλευσης των ενεργειακών του πόρων, την επιλογή του μεταξύ διαφόρων ενεργειακών πηγών και τη γενική διάρθρωση του ενεργειακού του εφοδιασμού. Η διάταξη αυτή αντικατοπτρίζει την επιφυλακτικότητα των κρατών μελών να εκχωρήσουν αρμοδιότητες σε κρίσιμα ζητήματα οικονομικής ασφάλειας και ανεξαρτησίας. Η ίδια επιφυλακτικότητα αντανακλάται και στη Δήλωση 35 όσον αφορά στο άρθρο 194 ΣΛΕΕ, όπου τα κράτη μέλη επισημαίνουν ότι θεωρούν ότι το άρθρο 194 ΣΛΕΕ δεν επηρεάζει το δικαίωμά τους να λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε να διασφαλίζεται ο εφοδιασμός τους σε ενέργεια, υπό τις προϋποθέσεις του άρθρου 347 ΣΛΕΕ, που επιβάλλει τη συνεννόηση με τα λοιπά κράτη μέλη, για να προβούν σε κοινή ενέργεια προς αποτροπή παρακωλύσεως της λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς εξαιτίας των μέτρων.
Όμως, το δικαίωμα των κρατών μελών, που προβλέπεται στο άρθρο 194§2, ισχύει με την επιφύλαξη του άρθρου 192§2γ ΣΛΕΕ, το οποίο υπάγεται στον τίτλο ΧΧ για το περιβάλλον και προβλέπει ότι το Συμβούλιο της Ε.Ε., αποφασίζοντας ομοφώνως, σύμφωνα με ειδική νομοθετική διαδικασία, θεσπίζει μέτρα που επηρεάζουν αισθητά την επιλογή ενός κράτους μέλους μεταξύ διαφορετικών πηγών ενέργειας και τη γενική διάρθρωση του ενεργειακού του εφοδιασμού. Ο περιορισμός αυτός, προφανώς, έχει τεθεί για την προστασία του περιβάλλοντος, αν τα κράτη μέλη υιοθετούν βλαπτικούς γι’ αυτό όρους στο πλαίσιο του άρθρου 194§2 ΣΛΕΕ. Σε άμεση συνάρτηση με την ενεργειακή πολιτική, για πρώτη φορά καθιερώνεται, με το άρθρο 122 ΣΛΕΕ, η αρχή της αμοιβαιότητας, σύμφωνα με την οποία, όταν μια χώρα αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα ενεργειακού εφοδιασμού, μπορεί να καταφύγει στη βοήθεια άλλων χωρών μελών. Στο άρθρο προβλέπεται ότι το Συμβούλιο της Ε.Ε., προτάσει της Επιτροπής, μπορεί να θεσπίζει, σε πνεύμα αλληλεγγύης μεταξύ κρατών μελών, τα κατάλληλα μέτρα για την αντιμετώπιση της οικονομικής κατάστασης, ιδίως εάν
Σελ. 7
ανακύψουν σοβαρές δυσκολίες στον εφοδιασμό με ορισμένα προϊόντα, ιδίως στον τομέα της ενέργειας.
Στο πλαίσιο της δημιουργίας ενός χώρου χωρίς εσωτερικά σύνορα, το άρθρο 170 ΣΛΕΕ προβλέπει τη συμβολή της Ένωσης στη δημιουργία και την ανάπτυξη διευρωπαϊκών δικτύων όσον αφορά τα έργα υποδομής και στον τομέα της ενέργειας. Η δράση της Ένωσης αποσκοπεί στην προώθηση της διασύνδεσης και της διαλειτουργικότητας των εθνικών δικτύων, καθώς και της πρόσβασης στα δίκτυα αυτά, και λαμβάνει, ειδικότερα, υπόψη την ανάγκη να συνδεθούν οι νησιωτικές, οι μεσόγειες και οι περιφερειακές περιοχές με τις κεντρικές περιοχές της Ένωσης. Προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί, η Ένωση (άρθρο 171 ΣΛΕΕ) καθορίζει ένα σύνολο προσανατολισμών που καλύπτουν τους στόχους, τις προτεραιότητες και τις γενικές γραμμές των μελετώμενων δράσεων στον τομέα των διευρωπαϊκών δικτύων στους εν λόγω προσανατολισμούς προσδιορίζοντας σχέδια κοινού ενδιαφέροντος και εκτελεί κάθε δράση που αποδεικνύεται αναγκαία για την εξασφάλιση της διαλειτουργικότητας των δικτύων, ιδίως στον τομέα της εναρμόνισης των τεχνικών προτύπων. Επίσης, μπορεί να υποστηρίζει σχέδια κοινού ενδιαφέροντος που υποστηρίζονται από τα κράτη μέλη, τα οποία καθορίζονται στο πλαίσιο των προσανατολισμών που αναφέρονται παραπάνω, ιδίως με τη βοήθεια μελετών σκοπιμότητας, εγγυήσεων δανείων ή επιδοτήσεων επιτοκίου. Τα κράτη μέλη συντονίζουν μεταξύ τους, σε συνδυασμό με την Επιτροπή, τις πολιτικές που ακολουθούν σε εθνικό επίπεδο και που ενδέχεται να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην επίτευξη των στόχων και η Επιτροπή μπορεί να αναλαμβάνει, σε στενή συνεργασία με τα κράτη μέλη, κάθε χρήσιμη πρωτοβουλία για την προώθηση του συντονισμού αυτού. Τέλος, η Ένωση μπορεί να αποφασίζει τη συνεργασία με τρίτες χώρες για την προώθηση σχεδίων κοινού ενδιαφέροντος και την εξασφάλιση της διαλειτουργικότητας των δικτύων.
Βασισμένοι στις παραπάνω διατάξεις, οι θεσμοί της Ε.Ε. εξέδωσαν σημαντικό αριθμό Κανονισμών και Οδηγιών που υλοποιούσαν την ενωσιακή ενεργειακή πολιτική είτε στο πλαίσιο της λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς, είτε στο πλαίσιο του ενεργειακού εφοδιασμού, είτε στο πλαίσιο της προστασίας του περιβάλλοντος, είτε στο πλαίσιο της διασύνδεσης των ενεργειακών δικτύων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ενωσιακής νομοθεσίας στον ενεργειακό τομέα είναι ο Κανονισμός 715/2009 (όροι πρόσβασης στα δίκτυα μεταφοράς φυσικού αερίου) και οι Οδηγίες 2009/72 και 2009/73 (κοινοί κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου αντίστοιχα) όσον αφορά στη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, οι Οδηγίες 2004/67 και 2005/89 (μέτρα διασφάλισης εφοδιασμού με φυσικό αέριο και ηλεκτρισμό αντίστοιχα) όσον αφορά στον ενεργειακό εφοδιασμό, η Οδηγία 2009/28 (προώθηση χρήσης ενέργειας από Α.Π.Ε. και θέσπιση δεσμευτικών εθνικών στόχων) όσον αφορά στην προστασία του περιβάλλοντος και η Απόφαση 1364/2006 (καθορισμός
Σελ. 8
προσανατολισμών σχετικά με τα διευρωπαϊκά δίκτυα) όσον αφορά στη διασύνδεση των ενεργειακών δικτύων.
Ιδιαίτερη έμφαση απαιτείται να δοθεί στις ενέργειες που αφορούν στην προστασία του περιβάλλοντος και τις Α.Π.Ε., δεδομένου ότι στα πεδία αυτά αναπτύσσεται κατά κύριο λόγο η επιχειρηματική δραστηριότητα των Ε.Κοιν. Άλλωστε ειδική μνεία στα θέματα αυτά γίνεται στο άρθρο 194 ΣΛΕΕ. Θα αναφερθούμε στις πιο πρόσφατες εξελίξεις, νομοθετικές ή μη, με αποκορύφωμα τα Συμπεράσματα της Συνόδου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 12ης Δεκεμβρίου 2019.
Καταρχάς, τον Οκτώβριο 2014, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφώνησε σχετικά με το πλαίσιο πολιτικής για το κλίμα και την ενέργεια για την Ε.Ε., το οποίο έθετε έναν φιλόδοξο εσωτερικό στόχο που ήταν να επιτευχθεί τουλάχιστον 40% μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για το 2030. Την 30/11/2016 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε δέσμη μέτρων («Καθαρή ενέργεια» για όλους τους Ευρωπαίους με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη») με στόχο την προώθηση των Α.Π.Ε., ώστε να καταστεί η Ε.Ε. παγκόσμιος ηγέτης στον τομέα αυτό και να εξασφαλιστεί ότι θα επιτευχθεί ο στόχος να φτάσει έως το 2030 το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας τουλάχιστον στο 27% του συνολικού ποσού ενέργειας που καταναλώνεται στην Ε.Ε. Η πρόταση της Επιτροπής αποσκοπούσε σε δράσεις σε έξι διαφορετικούς τομείς, δηλαδή την περαιτέρω ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, την ενσωμάτωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην παροχή θέρμανσης και ψύξης, την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές και διαφοροποίηση στον τομέα των μεταφορών (με στόχο για τις Α.Π.Ε. για το 2030 τουλάχιστον το 14% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας στον τομέα των μεταφορών), την ενημέρωση των πελατών και ενίσχυση των δυνατοτήτων τους, την ενίσχυση των κριτηρίων βιωσιμότητας της Ε.Ε. για τη βιοενέργεια και την εξασφάλιση της επίτευξης του δεσμευτικού σε επίπεδο Ε.Ε. στόχου με τρόπο έγκαιρο και αποδοτικό από άποψη κόστους.
Σελ. 9
Στόχος των προτάσεων της Επιτροπής ήταν να δείξουν (και να πείσουν) ότι η μετάβαση προς την καθαρή ενέργεια αποτελεί τον αναπτυξιακό κλάδο του μέλλοντος με τις καλύτερες προοπτικές για «έξυπνο χρήμα». Ο τομέας των καθαρών μορφών ενέργειας προσέλκυσε το 2015 συνολικές επενδύσεις άνω των 300 δισ. ευρώ. Η Ε.Ε. είναι σε καλή θέση για να χρησιμοποιήσει τις πολιτικές της στο πεδίο της έρευνας, της ανάπτυξης και της καινοτομίας, ώστε η μετάβαση αυτή να προσφέρει απτά οφέλη στη βιομηχανία. Με τη χρήση έως 177 δισ. ευρώ δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων ετησίως από το 2021 και κατόπιν, η δέσμη αυτή μπορεί να δημιουργήσει έως 1% αύξηση του ΑΕΠ κατά την επόμενη δεκαετία και να δημιουργήσει 900.000 νέες θέσεις εργασίας. Η δέσμη νομοθετικών προτάσεων «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους» καλύπτει την ενεργειακή απόδοση, την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, τον σχεδιασμό της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, την ασφάλεια του εφοδιασμού και τους κανόνες διακυβέρνησης για την Ενεργειακή Ένωση. Επιπλέον, η Επιτροπή προτείνει ένα νέο δρόμο προς τον οικολογικό σχεδιασμό, καθώς και στρατηγική για συνδεδεμένη και αυτοματοποιημένη κινητικότητα. Η δέσμη περιλαμβάνει επίσης μέτρα με στόχο την επιτάχυνση της καινοτομίας σε θέματα καθαρής ενέργειας και την ανακαίνιση των κτιρίων της Ευρώπης. Προβλέπει επίσης μέτρα για την ενθάρρυνση των δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων, την προώθηση της βιομηχανικής ανταγωνιστικότητας της Ε.Ε. και τον μετριασμό του αντικτύπου στην κοινωνία από τη μετάβαση στις καθαρές μορφές ενέργειας. Τέλος, διερευνά τρόπους για να επεκταθεί ο ηγετικός ρόλος της Ε.Ε. σε θέματα τεχνολογιών και υπηρεσιών στο πεδίο των καθαρών μορφών ενέργειας, ώστε να υποστηριχθεί η προσπάθεια τρίτων χωρών για επίτευξη των στόχων πολιτικής που έχουν θέσει.
Το ευρωπαϊκό όραμα περιγράφεται με λεπτομέρειες στην Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, την Επιτροπή των Περιφερειών και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων με τίτλο «Καθαρός πλανήτης για όλους. Ένα ευρωπαϊκό, στρατηγικό, μακρόπνοο όραμα για μια ευημερούσα, σύγχρονη, ανταγωνιστική και κλιματικά ουδέτερη οικονομία». Εν συντομία, στην Ανακοίνωση αναφέρεται ότι στόχος της μακροπρόθεσμης αυτής στρατηγικής είναι να επιβεβαιώσει τη δέσμευση της Ευρώπης να πρωτοστατήσει στην παγκόσμια δράση για το κλίμα και να παρουσιάσει ένα όραμα το οποίο θα μπορεί να οδηγήσει στην επίτευξη μηδενικών εκπομπών αερίων του
Σελ. 10
θερμοκηπίου έως το 2050 μέσω μιας κοινωνικά δίκαιης μετάβασης και με αποδοτικό από πλευράς κόστους τρόπο. Υπογραμμίζει τις ευκαιρίες που προσφέρει ο μετασχηματισμός αυτός στους Ευρωπαίους πολίτες και στην ευρωπαϊκή οικονομία, ενώ ταυτόχρονα διαβλέπει τις προκλήσεις του μέλλοντος. Σκοπός της προτεινόμενης στρατηγικής είναι να δώσει την κατεύθυνση πορείας για την πολιτική της Ε.Ε. στους τομείς του κλίματος και της ενέργειας και να οριοθετήσει ό,τι η Ε.Ε. θεωρεί ως τη μακροπρόθεσμη συμβολή της για την επίτευξη των στόχων της συμφωνίας των Παρισίων όσον αφορά στην αύξηση της θερμοκρασίας, συμβαδίζοντας με τους στόχους του ΟΗΕ για την αειφόρο ανάπτυξη, κατεύθυνση η οποία θα επηρεάσει ένα ευρύτερο σύνολο πολιτικών της Ε.Ε. Η Ανακοίνωση περικλείει μια σε βάθος ανάλυση των μεθόδων για τη μετάβαση σε μια οικονομία μηδενικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και των στρατηγικών προτεραιοτήτων της Ε.Ε. με εξέταση διαφορετικών σεναρίων.
Απότοκο της παραπάνω δραστηριότητας είναι η Οδηγία 2018/2001 για την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Σκοπός της Οδηγίας,
Σελ. 11
η οποία αναδιατυπώνει και καταργεί την προηγούμενη νομοθεσία (Οδηγία 2009/28/ΕΚ, Οδηγία (ΕΕ) 2015/1513 και Οδηγία 2013/18/ΕΕ του Συμβουλίου), είναι να θεσπίσει ένα κοινό σύστημα προώθησης της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στους διαφόρους τομείς. Ειδικότερα, η Οδηγία αποσκοπεί στον ορισμό δεσμευτικού στόχου της Ε.Ε. για το μερίδιό της στο ενεργειακό μείγμα το 2030, στη ρύθμιση της αυτοκατανάλωσης για πρώτη φορά και στη θέσπιση κοινού συνόλου κανόνων για τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στον ηλεκτρισμό, τη θέρμανση και την ψύξη, καθώς και στις μεταφορές στην Ε.Ε. Η αυξημένη χρήση ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές θα έχει καίρια σημασία για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, την προστασία του περιβάλλοντός μας και τη μείωση της ενεργειακής μας εξάρτησης, καθώς και για τη συμβολή στην τεχνολογική και βιομηχανική πρωτοπορία της Ε.Ε. και στη δημιουργία θέσεων εργασίας και ανάπτυξης, μεταξύ άλλων σε αγροτικές και απομονωμένες περιοχές.
Η εν λόγω Οδηγία, μαζί με την αναθεωρημένη Οδηγία για την ενεργειακή απόδοση και τον νέο κανονισμό διακυβέρνησης, αποτελεί συνιστώσα της δέσμης μέτρων «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους», η οποία αποσκοπεί στην παροχή νέων, εμπεριστατωμένων κανόνων σχετικά με τη ρύθμιση της ενέργειας για την επόμενη δεκαετία. Η Οδηγία διασφαλίζει την επίτευξη του δεσμευτικού στόχου της ΕΕ αποδοτικά, θεσπίζει σταθερή, προσανατολισμένη στην αγορά ευρωπαϊκή προσέγγιση για την ανανεώσιμη ηλεκτρική ενέργεια, παρέχει αίσθημα μακροπρόθεσμης ασφάλειας στους επενδυτές και επιταχύνει τις διαδικασίες έκδοσης αδειών για την εγκατάσταση έργων, επιτρέπει τη συμμετοχή των καταναλωτών στην ενεργειακή μετάβαση, παρέχοντάς τους το δικαίωμα να παράγουν τη δική τους ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, αυξάνει τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στους τομείς θέρμανσης, ψύξης και μεταφορών, ενισχύει τα κριτήρια αειφορίας της Ε.Ε. για τη βιοενέργεια. Η Οδηγία πρέπει να θεσπιστεί νομοθετικά στις χώρες της Ε.Ε. έως την 30/6/2021.
Στην Οδηγία περιλαμβάνονται τα εξής:
α) δεσμευτικός συνολικός στόχος της Ε.Ε. για την ενέργεια από Α.Π.Ε. της τάξης του 32% τουλάχιστον το 2030,
β) κανόνες για αποδοτική χρηματοδοτική στήριξη που βασίζεται στην αγορά όσον αφορά την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε.,
γ) προστασία των καθεστώτων στήριξης από τροποποιήσεις που θέτουν σε κίνδυνο τα υφιστάμενα έργα,
δ) μηχανισμοί συνεργασίας μεταξύ των χωρών της Ε.Ε., καθώς και μεταξύ χωρών της Ε.Ε. και χωρών εκτός της Ε.Ε.,
Σελ. 12
ε) απλοποίηση των διοικητικών διαδικασιών για έργα Α.Π.Ε. (συμπεριλαμβανομένων των θυρίδων ενιαίας εξυπηρέτησης, των προθεσμιών και της ψηφιοποίησης),
στ) βελτιωμένο σύστημα των εγγυήσεων προέλευσης, το οποίο επεκτείνεται σε όλες τις Α.Π.Ε.,
ζ) κανόνες οι οποίοι επιτρέπουν στους καταναλωτές να παράγουν τη δική τους ηλεκτρική ενέργεια, μεμονωμένα ή ως μέρος των κοινοτήτων ανανεώσιμης ενέργειας, χωρίς αδικαιολόγητους περιορισμούς,
η) στους τομείς θέρμανσης και ψύξης: ετήσια αύξηση 1,3 ποσοστιαίων μονάδων του μεριδίου της ενέργειας από Α.Π.Ε. στον τομέα, το δικαίωμα αποσύνδεσης των καταναλωτών από μη αποδοτικά συστήματα τηλεθέρμανσης και τηλεψύξης και πρόσβαση τρίτων προμηθευτών Α.Π.Ε. και απορριπτόμενης θερμότητας και ψύξης στα δίκτυα τηλεθέρμανσης και τηλεψύξης,
θ) στον τομέα των μεταφορών: δεσμευτικός στόχος 14% με συγκεκριμένο επιμέρους στόχο της τάξης του 3,5% για τα προηγμένα βιοκαύσιμα και ανώτατα όρια για τα συμβατικά βιοκαύσιμα και τα βιοκαύσιμα που προκαλούν υψηλό κίνδυνο έμμεσης αλλαγής της χρήσης γης και
ι) ενίσχυση των κριτηρίων αειφορίας της ΕΕ για τη βιοενέργεια, με την επέκταση του πεδίου εφαρμογής τους ώστε να καλυφθούν όλα τα καύσιμα που παράγονται από βιομάζα ανεξαρτήτως της τελικής χρήσης της ενέργειας.
Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην Οδηγία 2019/944, η οποία αποτελεί μέρος της δέσμης «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους». Η Οδηγία θεσπίζει κανόνες που αφορούν την παραγωγή, τη μεταφορά, τη διανομή, την αποθήκευση και την προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και την προστασία των καταναλωτών, με στόχο τη δημιουργία ολοκληρωμένων, ανταγωνιστικών, επικεντρωμένων στον καταναλωτή, ευέλικτων, δίκαιων και διαφανών αγορών ηλεκτρικής ενέργειας στην Ε.Ε. Μεταξύ άλλων, περιλαμβάνει κανόνες που αφορούν τις αγορές λιανικής στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας. Η Οδηγία εφαρμόζεται από την 1/1/2021 και από την ημερομηνία αυτή καταργεί την Οδηγία 2009/72/ΕΚ.
Μεταξύ των βασικών σημείων της Οδηγίας περιλαμβάνονται δικαιώματα των πελατών, οι οποίοι, πέραν των υφισταμένων, έχουν επιπλέον, ενδεικτικά, το δικαίωμα ελεύθερης επιλογής προμηθευτή και περιορισμούς στα τέλη αλλαγής και εξόδου, το δικαίωμα συμμετοχής σε ενεργειακή κοινότητα πολιτών, με
Σελ. 13
πλήρη διατήρηση των δικαιωμάτων του καταναλωτή, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος αποχώρησης από την κοινότητα χωρίς την επιβολή κυρώσεων, το δικαίωμα σύναψης σύμβασης σωρευτικής εκπροσώπησης ανεξάρτητης από την προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας, το δικαίωμα παραγωγής, κατανάλωσης, αποθήκευσης και πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας, σε ατομικό επίπεδο ή μέσω φορέα σωρευτικής εκπροσώπησης, το δικαίωμα στοχευμένης προστασίας σε ευάλωτους ή ενεργειακά φτωχούς καταναλωτές και ρυθμίσεις για τους διαχειριστές συστημάτων διανομής, τους διαχειριστές συστημάτων μεταφοράς και τις εθνικές ρυθμιστικές αρχές ενέργειας.
Στην Οδηγία διευκρινίζεται ότι οι ενεργειακές κοινότητες πολιτών είναι οντότητες αποτελούμενες από εταίρους ή μέλη που βασίζονται σε ανοικτή και οικειοθελή συμμετοχή, οι οποίες διατηρούν το δικαίωμα να δραστηριοποιούνται στην παραγωγή, στη διανομή, στην προμήθεια, στην κατανάλωση, στις υπηρεσίες ενεργειακής απόδοσης ή στις υπηρεσίες φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων, ή στην παροχή άλλων υπηρεσιών ενέργειας στους εταίρους ή τα μέλη τους. Έχουν το δικαίωμα να συνδεθούν σε δίκτυα διανομής και να αντιμετωπίζονται χωρίς διακρίσεις από άποψη ρυθμίσεων ή πρόσβασης σε όλες τις αγορές ηλεκτρικής ενεργείας, να μοιράζονται την παραγόμενη ηλεκτρική τους ενέργεια με τα μέλη τους σύμφωνα με ανάλυση κόστους-οφέλους των κατανεμημένων ενεργειακών πόρων και, όταν το επιτρέπει η εκάστοτε χώρα της Ε.Ε., να κατέχουν, να συστήνουν, να αγοράζουν ή να μισθώνουν δίκτυα διανομής και να τα διαχειρίζονται αυτόνομα βάσει των ισχυόντων κανονισμών.
Τέλος, η Οδηγία περιέχει, μεταξύ άλλων, ρυθμίσεις για θέματα τιμολόγησης (οι λογαριασμοί θα πρέπει να είναι σαφείς, ορθοί, ακριβείς και να παρουσιάζονται κατά τρόπο που διευκολύνει τις συγκρίσεις, οι πληροφορίες τιμολόγησης θα πρέπει να είναι διαθέσιμες τουλάχιστον ανά εξάμηνο ή μία φορά ανά τρίμηνο, κατόπιν αιτήματος ή εφόσον ο τελικός πελάτης έχει επιλέξει να λαμβάνει ηλεκτρονική τιμολόγηση, και τουλάχιστον μία φορά τον μήνα εάν οι μετρητές δύναται να αναγνωστούν εξ αποστάσεως), για τους Φορείς Σωρευτικής Εκπροσώπησης (μπορούν να προσφέρουν συμβάσεις σωρευτικής εκπροσώπησης σε πελάτες χωρίς τη συγκατάθεση των προμηθευτών τους, δίκαιη συμμετοχή τους σε όλες τις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας σε ισότιμη βάση με τους άλλους συμμετέχοντες στην αγορά, θέσπιση διαφανών κανόνων που αναθέτουν ρόλους και αρμοδιότητες σε όλους τους συμμετέχοντες στην αγορά, θέσπιση κανόνων για ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ συμμετεχόντων στην αγορά, θέσπιση κανόνων για αντισταθμίσεις μεταξύ των φορέων σωρευτικής εκπροσώπησης και των προμηθευτών), για την πρόσβαση σε δεδομένα μέτρησης και κατανάλωσης / παραγωγής για τους φορείς εκμετάλλευσης δικτύου, τους καταναλωτές, τους προμηθευτές και τους παρόχους υπηρεσιών και για την ηλεκτροκίνηση (διευκόλυνση για σύνδεση των σημείων επαναφόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων με το δίκτυο διανομής).
Σελ. 14
Τέλος, χρειάζεται αναφορά στον Κανονισμό (ΕΕ) 2019/942 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την ίδρυση Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Συνεργασία των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας, ο οποίος ισχύει από την εικοστή ημέρα από τη δημοσίευσή του στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή την 4/7/2019. Ο Κανονισμός επικαιροποιεί και ρυθμίζει τον ρόλο και τη λειτουργία του ACER (Οργανισμός Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας), ενώ προσαρμόζει τα καθήκοντά του στον νέο σχεδιασμό της αγοράς ενέργειας που παρουσιάζεται στη δέσμη μέτρων «καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους». Συγκεκριμένα, στο Κεφάλαιο Ι (άρθρα 1-15) περιγράφονται οι στόχοι και τα καθήκοντα του ACER, στο Κεφάλαιο ΙΙ (άρθρα 16-30) η οργάνωσή του και στο Κεφάλαιο III (άρθρα 31-37) η κατάρτιση και διάρθρωση του προϋπολογισμού του. Ο ACER αποτελείται από: α) το διοικητικό συμβούλιο, το οποίο ασκεί τα καθήκοντα που ορίζονται στο άρθρο 29, β) το Ρυθμιστικό Συμβούλιο, το οποίο ασκεί τα καθήκοντα που ορίζονται στο άρθρο 22, γ) τον διευθυντή, ο οποίος ασκεί τα καθήκοντα που ορίζονται στο άρθρο 24, και δ) το συμβούλιο προσφυγών, το οποίο ασκεί τα καθήκοντα που ορίζονται στο άρθρο 28. Έδρα του ACER είναι η Λιουμπλιάνα (άρθρο 16§4).
Ο ACER έχει σκοπό να βοηθά τις ρυθμιστικές αρχές, οι οποίες αναφέρονται στο άρθρο 57 της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/944 και στο άρθρο 39 της Οδηγίας 2009/73/ΕΚ, κατά την άσκηση σε ενωσιακό επίπεδο των ρυθμιστικών καθηκόντων που ασκούν στα κράτη μέλη και, όπου είναι αναγκαίο, συντονίζει τη δράση τους και μεσολαβεί και επιλύει τις μεταξύ τους διαφωνίες. Ο ACER συμβάλλει επίσης στη θέσπιση υψηλής ποιότητας κοινών ρυθμιστικών και εποπτικών πρακτικών, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στη συνεπή, αποδοτική και αποτελεσματική εφαρμογή του δικαίου της Ένωσης με σκοπό την επίτευξη των στόχων της Ένωσης για το κλίμα και την ενέργεια (άρθρο 1§2). Κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του, ο ACER ενεργεί ανεξάρτητα, αντικειμενικά και προς το συμφέρον της Ε.Ε. και λαμβάνει αποφάσεις αυτόνομα και ανεξάρτητα από ιδιωτικά ή εταιρικά συμφέροντα. Ο ACER, σε συνεργασία με την Επιτροπή, τα κράτη μέλη και τις σχετικές εθνικές αρχές, συμπεριλαμβανομένων των ρυθμιστικών αρχών, παρακολουθεί τις αγορές χονδρικής και λιανικής για την ηλεκτρική ενέργεια και το φυσικό αέριο, συμπεριλαμβανομένων των λιανικών τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας και του φυσικού αερίου, της συμμόρφωσης με τα δικαιώματα των καταναλωτών, του αντίκτυπου των εξελίξεων της αγοράς στους οικιακούς πελάτες, της πρόσβασης στα δίκτυα, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης στην ηλεκτρική ενέργεια από Α.Π.Ε. Ο ACER θα εκδίδει ετήσιες εκθέσεις παρακολούθησης, οι οποίες θα
Σελ. 15
εντοπίζουν τυχόν φραγμούς στην ολοκλήρωση των εσωτερικών αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου.
Είναι προφανές ότι η Ε.Ε. ακολουθεί μια συνεπή πολιτική στον τομέα της ενέργειας με βασικό στόχο την αποφυγή σοβαρών συνεπειών στην οικονομία της Ευρώπης όσον αφορά στην παραγωγικότητα, στις υποδομές, στην ικανότητα παραγωγής τροφίμων, στη δημόσια υγεία, στη βιοποικιλότητα και στην πολιτική σταθερότητα. Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Επιτροπής «Καθαρός πλανήτης για όλους», το 2017 οι καταστροφές που οφείλονταν σε καιρικά φαινόμενα προκάλεσαν οικονομική ζημιά που έφτασε το ύψος ρεκόρ των 283 δισ. Ευρώ. Τέτοιου είδους καταστροφές θα μπορούσαν να πλήξουν τα δύο τρίτα περίπου του πληθυσμού της Ευρώπης έως το 2100, σε σύγκριση με το 5 % που είναι σήμερα. Για παράδειγμα, το ετήσιο κόστος των καταστροφών λόγω υπερχείλισης ποταμών στην Ευρώπη θα μπορούσε να φτάσει τα 112 δισ. ευρώ σε σύγκριση με τα 5 δισ. ευρώ που είναι σήμερα. Το 16 % της σημερινής μεσογειακής ζώνης είναι πιθανό να γίνει άγονη γη έως το τέλος του αιώνα και σε πολλές χώρες της Νότιας Ευρώπης η παραγωγικότητα της εργασίας στην ύπαιθρο να μειωθεί κατά 10-15 % σε σύγκριση με τα σημερινά επίπεδα. Εκτιμάται, επίσης, ότι οι μειώσεις στην προβλεπόμενη διαθεσιμότητα τροφίμων θα είναι πολύ μεγαλύτερες, αν η θερμοκρασία του πλανήτη αυξηθεί κατά 2º C σε σύγκριση με αύξηση 1,5 °C, ακόμη και σε περιφέρειες στρατηγικής σημασίας για την ασφάλεια της ΕΕ, όπως είναι η Βόρεια Αφρική και η υπόλοιπη Μεσόγειος. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να υπονομεύσει την ασφάλεια και την ευημερία με την ευρύτερη έννοια και να καταστρέψει τα συστήματα της οικονομίας, του επισιτισμού, της ύδρευσης και της ενέργειας, προκαλώντας παράλληλα περαιτέρω συγκρούσεις και μεταναστευτικές πιέσεις. Η ανάληψη δράσης για το κλίμα είναι εκ των ων ουκ άνευ, αφού χωρίς αποφασιστικά μέτρα δεν είναι δυνατό να διασφαλιστεί η αειφόρος ανάπτυξη της Ευρώπης και η ανταπόκριση στους στόχους του ΟΗΕ για την αειφόρο ανάπτυξη που έχουν συμφωνηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο.
Προς τη σαφή κατεύθυνση αυτή είναι τα «Συμπεράσματα της Συνόδου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου» της 12ης Δεκεμβρίου 2019. Δεν είναι τυχαίο ότι από τις 4 σελίδες των συμπερασμάτων το μεγαλύτερο μέρος (2,5 σελίδες) αφιερώνεται στην κλιματική αλλαγή, γεγονός που δείχνει, μεταξύ άλλων, την οριστική στροφή της Ε.Ε. προς την «καθαρή» παραγωγή ενέργειας. Στο πρώτο θέμα των συμπερασμάτων με τίτλο «Κλιματική αλλαγή» δηλώνεται ότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (πλην ενός κράτους μέλους), με βάση τα πιο πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα και την ανάγκη να ενισχυθεί η παγκόσμια δράση για το κλίμα, ενστερνίζεται τον στόχο να έχει καταστεί η Ε.Ε. κλιματικά ουδέτερη έως το 2050, σύμφωνα με τους στόχους της Συμφωνίας των Παρισίων και τονίζει ότι θα παρακολουθεί την πρόοδο προς την επίτευξη του στόχου αυτού και θα παρέχει στρατηγική καθοδήγηση, κατά περίπτωση. Τα βασικά σημεία των συμπερασμάτων αναφέρουν τα εξής:
Σελ. 16
Α. Η μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα θα δημιουργήσει σημαντικές ευκαιρίες, όπως δυνατότητες για οικονομική ανάπτυξη, για νέα επιχειρηματικά μοντέλα και αγορές, για νέες θέσεις εργασίας και τεχνολογική ανάπτυξη. Οι μακρόπνοες πολιτικές για την έρευνα, την ανάπτυξη και την καινοτομία θα παίξουν καίριο ρόλο. Ωστόσο, για να επιτευχθεί κλιματική ουδετερότητα θα πρέπει να αντιμετωπισθούν σοβαρές προκλήσεις. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο σημειώνει την ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και ζητεί από το Συμβούλιο να προωθήσει τις εργασίες προς την κατεύθυνση αυτή.
Β. Η μετάβαση θα απαιτήσει σημαντικές δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις. Στο πλαίσιο αυτό, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επικροτεί και υποστηρίζει την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων ότι προτίθεται να στηρίξει επενδύσεις ύψους 1 τρισ. ευρώ στη δράση για το κλίμα και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα την περίοδο 2021-2030. Υπογραμμίζει ότι το επόμενο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ) θα συμβάλει σημαντικά στη δράση για το κλίμα. Το πρόγραμμα Invest EU έχει σημαντικό ρόλο στη μόχλευση ιδιωτικών επενδύσεων για τη μετάβαση. Ο μελλοντικός μηχανισμός δίκαιης μετάβασης θα παράσχει προσαρμοσμένη στήριξη στις περιφέρειες και τους τομείς που επηρεάζονται περισσότερο από τη μετάβαση. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εκφράζει ικανοποίηση για την εξαγγελία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι οι μελλοντικές προτάσεις της θα έχουν στόχο τη διευκόλυνση επενδύσεων ύψους 100 δισ. ευρώ μέσω του μηχανισμού δίκαιης μετάβασης. Η χρηματοδότηση των προσπαθειών μετασχηματισμού πρέπει να συνεχιστεί και μετά το 2030.
Γ. Όλη η σχετική νομοθεσία και οι πολιτικές της Ε.Ε. πρέπει να παρουσιάζουν συνέπεια στη συμβολή τους προς την εκπλήρωση του στόχου της κλιματικής ουδετερότητας με ταυτόχρονη εξασφάλιση ισότιμων όρων. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καλεί την Επιτροπή να εξετάσει αν αυτό απαιτεί προσαρμογή των
Σελ. 17
υφιστάμενων κανόνων, μεταξύ άλλων των κανόνων σχετικά με τις κρατικές ενισχύσεις και τις δημόσιες συμβάσεις. Καλεί επίσης την Επιτροπή να υποβάλλει τακτικά εκθέσεις σχετικά με τον περιβαλλοντικό και κοινωνικοοικονομικό αντίκτυπο της μετάβασης στην κλιματική ουδετερότητα. Ο στόχος της κλιματικής ουδετερότητας πρέπει να επιτευχθεί κατά τρόπο που να διαφυλάσσει την ανταγωνιστικότητα της Ε.Ε., μεταξύ άλλων με την ανάπτυξη αποτελεσματικών μέτρων για την αντιμετώπιση της διαρροής άνθρακα κατά τρόπο σύμφωνο προς τον ΠΟΕ. Στο πλαίσιο αυτό, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο σημειώνει την πρόθεση της Επιτροπής να προτείνει μηχανισμό συνοριακής προσαρμογής άνθρακα όσον αφορά τους κλάδους υψηλής έντασης άνθρακα. Οι εγκαταστάσεις στις τρίτες χώρες πρέπει να τηρούν τα υψηλότερα διεθνή περιβαλλοντικά πρότυπα και πρότυπα ασφάλειας.
Δ. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναγνωρίζει την ανάγκη να κατοχυρωθεί η ενεργειακή ασφάλεια και να γίνει σεβαστό το δικαίωμα των κρατών μελών να αποφασίζουν για το ενεργειακό τους μείγμα και να επιλέγουν τις πλέον κατάλληλες τεχνολογίες. Ορισμένα κράτη μέλη ανέφεραν ότι χρησιμοποιούν πυρηνική ενέργεια στο ενεργειακό τους μείγμα. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καλεί την Επιτροπή να εκπονήσει πρόταση για τη μακροπρόθεσμη στρατηγική της Ε.Ε. το συντομότερο δυνατό εντός του 2020 προκειμένου να εγκριθεί από το Συμβούλιο και να υποβληθεί στην UNFCCC (United Nations Framework Convention on Climate Change - Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις Κλιματικές Μεταβολές). Επίσης, ευχαριστεί θερμά την Ισπανία για την επιτυχή διοργάνωση της Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Κλίμα του 2019 - COP25 (Conference of the Parties, twenty-fifth session - Διάσκεψη των Μερών, εικοστή πέμπτη σύνοδος) στη Μαδρίτη και καλεί την Επιτροπή να υποβάλει, ύστερα από διεξοδική εκτίμηση επιπτώσεων, την πρότασή της για επικαιροποίηση της εθνικά καθορισμένης συνεισφοράς της Ε.Ε. για το 2030 εγκαίρως πριν από την COP26. Η δέσμευση της διεθνούς κοινότητας θα έχει κρίσιμη σημασία για την επιτυχή αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καλεί την Επιτροπή και τον Ύπατο Εκπρόσωπο να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στην κλιματική διπλωματία.
Η εθνική ενεργειακή πολιτική έχει διαμορφωθεί εν πολλοίς στο πλαίσιο της συμμόρφωσης προς το ενωσιακό δίκαιο. Αντί άλλων παρατηρήσεων
Σελ. 18
μπορούμε να αναφερθούμε στο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, το οποίο συντάχθηκε τον Ιανουάριο του 2019 υπό την αιγίδα του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής με βάση το κείμενο του Εθνικού Ενεργειακού Σχεδιασμού, τροποποιήθηκε έχοντας ενσωματώσει παρατηρήσεις που προέκυψαν από τη διαδικασία διαβούλευσης αυτού και υποβλήθηκε στον μορφότυπο του Κανονισμού Διακυβέρνησης 2018/1099. Από τα βασικά σημεία του είναι τα μέτρα πολιτικής προώθησης των Α.Π.Ε., δηλαδή τα μέτρα πολιτικής προώθησης Α.Π.Ε. στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και το καθεστώς ενίσχυσης ηλεκτροπαραγωγής από Α.Π.Ε. Συγκεκριμένα, από τις αρχές του έτους 2016 τέθηκε σε ισχύ το νέο πλαίσιο στήριξης των μονάδων Α.Π.Ε. και Σ.Η.Θ.Υ.Α. το οποίο αναμένεται να είναι το βασικότερο μέτρο πολιτικής για την ενίσχυση μονάδων Α.Π.Ε. μέχρι το έτος 2030. Ειδικότερα, αναφορικά με το καθεστώς στήριξης, ο Ν 4414/2016 εισήγαγε το νέο πλαίσιο στήριξης των μονάδων Α.Π.Ε. και Σ.Η.Θ.Υ.Α. από τις αρχές του 2016 με σκοπό την εναρμόνιση με τις «Κατευθυντήριες Γραμμές για τις κρατικές ενισχύσεις στους τομείς του περιβάλλοντος και της ενέργειας (2014-2020)» και τη σταδιακή ενσωμάτωση και συμμετοχή των μονάδων Α.Π.Ε. και Σ.Η.Θ.Υ.Α. στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας.
Οι υφιστάμενοι σταθμοί Α.Π.Ε. θα μπορούν να μεταπίπτουν αυτοβούλως στο νέο καθεστώς λειτουργικής ενίσχυσης και συμμετοχής στην αγορά. Μικροί σταθμοί (αιολικοί σταθμοί ισχύος μέχρι 3 MW, λοιπές Α.Π.Ε. μέχρι 500 kW καθώς και καινοτόμα/επιδεικτικά έργα Α.Π.Ε.) δύναται να λαμβάνουν λειτουργική ενίσχυση υπό τη μορφή σταθερής τιμής, διασφαλίζοντας για αυτά τα έργα που έχουν και ιδιαίτερη τοπική σημασία και διεσπαρμένο αποτύπωμα ηλεκτροπαραγωγής, μια πιο ομαλή ανάπτυξή τους στο εγχώριο ενεργειακό σύστημα
Σελ. 19
αποφεύγοντας την επιβολή υποχρεώσεων δυσανάλογων με τον τρόπο λειτουργίας τους και των εν δυνάμει επιπτώσεών τους στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Εξαιρέσεις, όσον αφορά στις υποχρεώσεις συμμετοχής στην αγορά, δόθηκαν μόνον για τα έργα στα Μη Διασυνδεδεμένα Νησιά (ΜΔΝ) και μέχρι την πλήρη ενεργοποίηση του ανοίγματος της ενεργειακής αγοράς σε αυτά ή τη διασύνδεσή τους με το ηπειρωτικό σύστημα, ειδικότερα, με την ολοκλήρωση των απαραιτήτων υποδομών και τη θέση σε πλήρη λειτουργία των ημερήσιων αγορών.
Προτεραιότητα και κορυφαίος στόχος της ενεργειακής πολιτικής είναι η εξεύρεση, η εξασφάλιση και η διαχείριση ενεργειακών πόρων, με τρόπο ώστε να διασφαλίζεται η ασφαλής, ομαλή, αδιάλειπτη και αξιόπιστη κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της χώρας, σε όλη της την επικράτεια, και με τους καλύτερους δυνατούς όρους για τους πολίτες. Δεύτερος στόχος είναι η δημιουργία ενεργειακών αποθεμάτων, συμμαχιών και εναλλακτικών οδών για την κάλυψη των αναγκών της εγχώριας ενεργειακής αγοράς σε περιόδους ενεργειακών κρίσεων και η προστασία των καταναλωτών μέσω εφαρμογής μηχανισμών εξομάλυνσης εξωγενών, έκτακτων αποσταθεροποιητικών φαινομένων και τάσεων. Τρίτος στόχος είναι η βιώσιμη και αειφόρος ανάπτυξη του φάσματος του ενεργειακού τομέα, σε όλες του τις μορφές, από την παραγωγή μέχρι την τελική χρήση, μέσα από το πρίσμα της προστασίας της φύσης και της διαφύλαξης του περιβάλλοντος.
Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, εκπονήθηκε στο πλαίσιο εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Ενεργειακής Πολιτικής σε σχέση με τη διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, την Εξοικονόμηση Ενέργειας και τον περιορισμό των εκπομπών αερίων ρύπων του θερμοκηπίου. Ειδικότερα για το σύνολο των Κρατών-Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέχρι το 2020, προβλέπεται α) 20% μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου σε σχέση με τα επίπεδα του 1990 σύμφωνα με την Οδηγία 2009/29/ΕΚ, β) 20% διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας σύμφωνα με την Οδηγία 2009/28/ΕΚ και γ) 20% εξοικονόμηση πρωτογενούς ενέργειας. Ειδικά για την Ελλάδα, ο στόχος για τις εκπομπές αερίων ρύπων του θερμοκηπίου είναι μείωση κατά 4% στους τομείς εκτός εμπορίας σε σχέση με τα επίπεδα του 2005 και 18% διείσδυση των Α.Π.Ε. στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση.
Σενάρια που καταρτίσθηκαν με βάση προσδιοριστικές παραμέτρους (η εξέλιξη της οικονομικής δραστηριότητας στη χώρα, η εξέλιξη των διεθνών τιμών καυσίμων, τα εναλλακτικά επίπεδα χρήσης των συμβατικών καυσίμων,
Σελ. 20
η επίδραση των τιμών των τεχνολογιών Α.Π.Ε. στην διείσδυσή τους και η επίδραση των διασυνδέσεων στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και της ανάπτυξης του συστήματος μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας) οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η επίτευξη του ποσοστού συμμετοχής των Α.Π.Ε. στην ηλεκτροπαραγωγή (40%) μέχρι το 2020, θα επιτευχθεί μόνο με τη συνδυαστική εφαρμογή θεσμικών, κανονιστικών, οικονομικών και τεχνολογικών μέτρων που έχουν ως βασικό στόχο την αξιοποίηση του οικονομικού δυναμικού ανάπτυξης μεγάλων έργων Α.Π.Ε., την ολοκλήρωση των αναγκαίων εργασιών επέκτασης και αναβάθμισης του ηλεκτρικού δικτύου και στη σταδιακή ανάπτυξη ενός διεσπαρμένου τρόπου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Προφανώς αυτό απαιτεί την αντιμετώπιση ποικίλων εμποδίων, που έχουν ήδη εντοπιστεί και σχετίζονται με καθυστερήσεις στην αδειοδότηση έργων Α.Π.Ε., με ασάφειες θεμάτων χωροταξικού σχεδιασμού, καθώς και με την ελλιπή ενημέρωση των πολιτών αναφορικά με τις εφαρμογές έργων Α.Π.Ε. Επίσης, η Ελλάδα παρουσιάζει την ιδιομορφία ύπαρξης και ενός μη πλήρους διασυνδεδεμένου ηλεκτρικού συστήματος, καθώς πολλά νησιά αποτελούν αυτόνομα δίκτυα. Όλα αυτά ελήφθησαν υπόψη στην εκπόνηση της μελέτης.
Αντίστοιχα, για την ικανοποίηση των εθνικών στόχων συμμετοχής των Α.Π.Ε. σε θέρμανση-ψύξη και μεταφορές, προβλέπεται αξιοποίηση όλων των θεσμικών αλλαγών που έχουν ήδη υλοποιηθεί ή δρομολογούνται ώστε να επιτευχθεί εξοικονόμηση ενέργειας μέσω βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης και υιοθέτησης πολιτικών ορθολογικής χρήσης ενέργειας σε όλους τους τομείς. Παράλληλα, η ανάπτυξη συγκεκριμένων τεχνολογιών, όπως οι αντλίες θερμότητας, καθώς και η ενίσχυση και περαιτέρω ανάπτυξη εφαρμογών από θερμικά ηλιακά συστήματα και βιομάζα τόσο στον οικιακό και τριτογενή τομέα, όσο και στη βιομηχανία απαιτείται ώστε να μπορέσουν να ικανοποιηθούν οι συγκεκριμένοι εθνικοί στόχοι. Ειδικά για τα βιοκαύσιμα, η προσπάθεια εντοπίζεται στην αξιοποίηση του εγχώριου δυναμικού για την παραγωγή βιοντήζελ μέσω ενεργειακών καλλιεργειών, καθώς και στην ανάπτυξη των απαραίτητων δικτύων διαχείρισης της βιομάζας για ενεργειακή χρήση.
Οι εθνικοί στόχοι για το 2020 αναμένεται να ικανοποιηθούν για τη μεν ηλεκτροπαραγωγή με την ανάπτυξη περίπου 13.300MW από Α.Π.Ε. (από περίπου 4.000MW το 2010), όπου συμμετέχουν το σύνολο των τεχνολογιών με προεξέχουσες τα αιολικά πάρκα με 7.500MW, υδροηλεκτρικά με 3.000MW και τα ηλιακά με περίπου 2.500MW. Το εθνικό σχέδιο δράσης για τις Α.Π.Ε. είναι ουσιαστικά ένα δυναμικό εργαλείο παρακολούθησης των εθνικών ενεργειακών στόχων, όπου ανάλογα με τα μέτρα και πολιτικές που λαμβάνονται, την ανταπόκριση των φορέων της αγοράς καθώς και την τεχνολογική ωριμότητα των Α.Π.Ε. θα προσαρμόζεται αντίστοιχα, ώστε να μπορούν να επιτευχθούν οι δεσμευτικοί εθνικοί στόχοι για το 2020, συμβάλλοντας παράλληλα στην επιτυχή ολοκλήρωση του μοντέλου «πράσινης» ανάπτυξης που έχει υιοθετήσει η Ελληνική κυβέρνηση.