«Δεν άνοιξαν βιβλίο φέτος το καλοκαίρι τα προκομμένα μου», ακούς παντού από πολλούς γονείς. Κατά περίεργο τρόπο αυτή η «φθινοπωρινή δημοσκόπηση» -συνήθως των μαμάδων- έχει τα ίδια γραμμικά αποτελέσματα, ανεξάρτητα αν πρόκειται για παιδιά των οποίων οι γονείς «καταπίνουν» βιβλία ή για παιδιά των οποίων οι γονείς δεν έχουν σχέση με το «άθλημα». Θα πει κανείς, γιατί μήπως διάβαζαν οι νέοι «εκείνης» της εποχής; Ενδεχομένως όχι, αλλά από την άλλη δεν χάνονταν στις ηλεκτρονικές εικόνες. Σήμερα, οι γονείς έχουν μετατραπεί σε επισπεύδοντες προσωρινής κατάσχεσης κινητών και λοιπών ηλεκτρονικών συσκευών, με τα οποία ασχολούνται ολοένα και περισσότερο οι έφηβοι, κυρίως, καταναλώνοντας έτσι άσκοπα τον χρόνο τους, με αποτέλεσμα συχνά όχι μόνο να μην έχουνε όρεξη για φαγητό, αλλά και να χάνουν και τον ύπνο τους.

Γιατί οι γονείς είναι καλύτεροι θα μου πείτε; Όχι θα σας απαντήσω. Μην πάτε μακριά. Πόσοι συνάδελφοι από το συνάφι μας χάρη στο facebook και τα παρόμοια social media φροντίζουν να μη χάνουμε λεπτό από τη συναρπαστική καθημερινότητα τους;

Με αφορμή μια μεγάλη έρευνα για τη φιλαναγνωσία, την οποία δρομολογούμε στον ΟΣΔΕΛ, έπεσε στα χέρια μου μία εξαιρετικής σπουδαιότητας αντίστοιχη έρευνα, η οποία, αν και έγινε στη Γερμανία το 2017, νομίζω ότι ταυτοποιεί τους αναγνώστες όλου του σύγχρονου κόσμου. Καταγράφω επιλεκτικά ορισμένα συμπεράσματα που αξίζουν της προσοχής μας. Η μεγαλύτερη αγορά βιβλίου της Ευρώπης την πενταετία μεταξύ 2013-2017 έχασε 6.4 εκ. αναγνώστες πέφτοντας από το peak των 36.9 εκ. αναγνωστών το 2013 στα 29.6 εκ. αναγνωστών το 2017. Η απώλεια αυτή έχει αιτίες που αναλύονται παρακάτω και βεβαίως είναι άγνωστο αν είναι ανακτήσιμη. Πάντως, για τη συντριπτική πλειοψηφία των μικρών και μεσαίων εκδοτικών οίκων, που λειτουργούν στα όρια της επιβίωσης, αυτό είναι ένα πραγματικά κακό νέο.

Η ανάλυση των απωλειών ανά ηλικία δείχνει μείωση των αναγνωστών -7% από 0-19 ετών, -24% από 20-29 ετών, -26% από 30-39 ετών και -37% από 40-49 ετών. Αντίθετα, στις ηλικίες από 50-59 ετών παρουσιάζεται αύξηση +3%, από 60-69 ετών +13% και από 70 ετών και άνω αύξηση +26%. Την ίδια στιγμή που χάνονται εκατομμύρια αναγνώστες βιβλίων, η καθημερινή χρήση του internet αυξάνεται ραγδαία στις ηλικίες από 14-49 ετών με τη μερίδα του λέοντος να λαμβάνουν τα chats, e-mail, messenger, whats up, instagram και άλλα παρόμοια.

Οι ομάδες έρευνας που δημιουργήθηκαν εστίασαν σε 6 σημεία που χαρακτηρίζουν την καθημερινότητά τους και, θεωρώ εν πολλοίς, την καθημερινότητα όλων των ανθρώπων σήμερα: 1) ξέφρενος ρυθμός ζωής, 2) υπερφόρτωση όλων των αισθήσεων, 3) έλλειψη χρόνου, 4) συνεχής σύνδεση με το διαδίκτυο, 5) κοινωνική δικτύωση 24/7, και, τέλος, 6) διαρκής και αυξανόμενη λαχτάρα για αποσυμπίεση (deep yearning for deceleration) από τη δυσανεξία που δημιουργούν όλα τα παραπάνω.

Η έλλειψη ελεύθερου χρόνου, η ελλειμματική προσοχή λόγω του πλήθους των πληροφοριών που λαμβάνονται καθημερινά και ο φαύλος κύκλος του οικοσυστήματος των social media, που δημιουργεί αίσθημα μόνιμης εξάρτησης από την οποία δύσκολα απελευθερώνεται κανείς, έχουν διαμορφώσει ένα νέο
πλαίσιο αρχών και αξιών, το οποίο καθορίζει πλέον αποφασιστικά την καθημερινότητα παιδιών και ενηλίκων.

Υπό το βάρος αυτού του συνεχούς multitasking ο σύγχρονος αναγνώστης πρέπει να διακατέχεται από σιδηρά πειθαρχία για να συγκεντρωθεί στο περιεχόμενο ενός βιβλίου. Τέτοιοι αναγνώστες, όμως, όπως είναι φυσικό, όλο και σπανίζουν, με αποτέλεσμα τη σταθερή πτώση της φιλαναγνωσίας, του χρόνου που διατίθεται για ανάγνωση και του αριθμού των βιβλίων που διαβάζονται κάθε χρόνο.

Εντυπωσιακές, τέλος, είναι κάποιες έξυπνες και ταυτόχρονα ανέξοδες προτάσεις για την αύξηση του ενδιαφέροντος των πολιτών για ανάγνωση, που αποτελεί τροφή για σκέψη για τη νέα Υπουργό Πολιτισμού, η οποία προέρχεται από τον χώρο του βιβλίου. Από την τοποθέτηση αποσπασμάτων ή και βιβλίων σε χώρους αναμονής ιατρείων, πάρκων, μέσων μεταφοράς, γυμναστηρίων κ.ά., μέχρι τη δημιουργία app που βοηθάνε στην ανεύρεση του κατάλληλου βιβλίου, τη δημιουργία «Beach Club» σε βιβλιοπωλεία, ακόμα και την οργάνωση «τηλεγνωριμιών» με τη χρήση θεματικών ή αποσπασμάτων βιβλίων.

Η αξιοποίηση των συμπερασμάτων για τον ρόλο του βιβλίου και την αξία της ανάγνωσης σε κάθε κοινωνία εξαρτάται όχι μόνο από το επίπεδο του αυτοσεβασμού της, αλλά και της επιρροής που θέλει να έχει στις άλλες κοινωνίες. Το ελληνικό πάντως παράδειγμα, ιδίως στα χρόνια της κρίσης, όπου το βιβλίο απώλεσε αντί να ανακτήσει δυνάμεις, δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας.

Αντώνης Καρατζάς, LLB, MBA
adonik@nb.org

 

Αναρτήθηκε: Οκτωβρίου 04, 2018