Πρόλογος | Σελ. VII |
Προλογικό σημείωμα συγγραφέως | Σελ. IX |
Συντομογραφίες | Σελ. XVII |
Εισαγωγή | |
§1 Γενική θεωρία περί των Πηγών του Δικαίου | Σελ. 1 |
I. «Το πρόβλημα των Πηγών του Δικαίου», κατά τη διδασκαλία
του Κωνσταντίνου Τσάτσου | Σελ. 1 |
II. Εννοιολογικές επισημάνσεις ως προς τον όρο «Πηγή του Δικαίου» | Σελ. 4 |
III. Ισχύς των κανόνων δικαίου | Σελ. 6 |
IV. Η ιεραρχία των Πηγών του Δικαίου | Σελ. 6 |
V. Διακρίσεις και είδη των Πηγών του Δικαίου | Σελ. 8 |
Α΄ Μέρος | |
Οι ενδοκρατικές Πηγές του Δικαίου | Σελ. 13 |
§2 Το Σύνταγμα | Σελ. 13 |
I. Έννοια, αντικείμενο, διακρίσεις και λειτουργίες | Σελ. 13 |
1. Περιγραφική και κανονιστική προσέγγιση του Συντάγματος | Σελ. 14 |
α. Εισαγωγικές επισημάνσεις | Σελ. 14 |
β. Η περιγραφική προσέγγιση του Συντάγματος | Σελ. 16 |
γ. Η νομικο-κανονιστική πρόσληψη του Συντάγματος | Σελ. 19 |
δ. Η ανάδυση του κανονιστικού χαρακτήρα του θεμελιώδους νόμου
στο πλαίσιο της ελληνικής νομικής πραγματικότητας | Σελ. 19 |
2. Οι νομικές σημασίες του όρου «Σύνταγμα» στο πλαίσιο
της νομικο-κανονιστικής του πρόσληψης | Σελ. 26 |
α. Τυπικό και ουσιαστικό Σύνταγμα | Σελ. 26 |
3. Η διάκριση των Συνταγμάτων με κριτήριο την κανονιστική
ποιότητά τους και η αρχή του κανονιστικού Συντάγματος | Σελ. 29 |
4. Οι λειτουργίες του Συντάγματος | Σελ. 38 |
ΙΙ. Η θέσπιση του Συντάγματος – Συντακτική εξουσία | Σελ. 41 |
1. Χαρακτηριστικά και προϋποθέσεις άσκησης
της συντακτικής εξουσίας | Σελ. 42 |
2. Φορέας άσκησης της συντακτικής εξουσίας | Σελ. 43 |
3. Συντακτικές Πράξεις και Ψηφίσματα | Σελ. 45 |
4. Ουσιαστικά όρια της συντακτικής εξουσίας | Σελ. 47 |
5. Συντακτική εξουσία και συντεταγμένες εξουσίες | Σελ. 47 |
ΙΙΙ. Η εξέλιξη του Συντάγματος ως έννοια γένους | Σελ. 48 |
1. Τυπική αναθεώρηση του Συντάγματος | Σελ. 49 |
α. Τα όρια της τυπικής συνταγματικής αναθεώρησης | Σελ. 55 |
β. Τα ρητά όρια της τυπικής συνταγματικής αναθεώρησης | Σελ. 55 |
i. Τα ουσιαστικά όρια | Σελ. 55 |
ii. Η αναθεωρητική διαδικασία (τα διαδικαστικά όρια
της τυπικής συνταγματικής αναθεώρησης) | Σελ. 58 |
iii. Η δέσμευση (;) της Αναθεωρητικής Βουλής
από τις κατευθύνσεις της προτείνουσας | Σελ. 60 |
γ. Τα σιωπηρά όρια της τυπικής συνταγματικής αναθεώρησης | Σελ. 62 |
δ. Ο δικαστικός έλεγχος (;) της συνταγματικής αναθεώρησης | Σελ. 63 |
2. Άτυπη συνταγματική αναθεώρηση | Σελ. 68 |
α. Το συνταγματικό έθιμο, η συνταγματική πρακτική
και οι συνθήκες του πολιτεύματος | Σελ. 69 |
β. Η δυναμική ερμηνεία του Συντάγματος ως μορφή άτυπης
συνταγματικής αναθεώρησης. | Σελ. 71 |
i. Η Δυναμική ερμηνεία υπό το πρίσμα αλλοδαπών εννόμων τάξεων
και της ΕΣΔΑ | Σελ. 72 |
ii. Επιχειρήματα υπέρ και κατά της δυναμικής ερμηνείας
του Συντάγματος | Σελ. 75 |
iii. Το υποκείμενο της προσαρμογής του Συντάγματος
στις μεταβαλλόμενες συνθήκες | Σελ. 76 |
iv. Η προσαρμογή του Συντάγματος στα νέα νομικά δεδομένα | Σελ. 77 |
v. Η προσαρμογή του Συντάγματος στα μεταβαλλόμενα εξωνομικά
δεδομένα και, ιδίως, η περίπτωση της οικονομικής κρίσης | Σελ. 83 |
γ. Τα όρια της άτυπης συνταγματικής αναθεώρησης | Σελ. 88 |
§3 Οι πράξεις των νομοθετικών οργάνων | Σελ. 89 |
Ι. Τυπικοί και ουσιαστικοί νόμοι | Σελ. 89 |
ΙΙ. Ο προϋπολογισμός και η σημασία του υπό το πρίσμα
της νέας ευρωπαϊκής οικονομικής διακυβέρνησης. | Σελ. 91 |
ΙΙΙ. Νομοθετικά όργανα και τεκμήριο αρμοδιότητας | Σελ. 95 |
IV. Διαδικασία παραγωγής των τυπικών νόμων | Σελ. 97 |
V. Τυπική και ουσιαστική ισχύς του νόμου | Σελ. 98 |
VI. Αναδρομικότητα του νόμου | Σελ. 99 |
VII. Ειδικές μορφές τυπικών νόμων | Σελ. 100 |
VIII. Νομοθετικά διατάγματα και αναγκαστικοί νόμοι | Σελ. 102 |
IX. Καλή νομοθέτηση | Σελ. 102 |
X. Η οικονομική κρίση και η επιρροή της στην άσκηση
της νομοθετικής λειτουργίας | Σελ. 110 |
§4 Οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου (ΠΝΠ) | Σελ. 114 |
Ι. Το δίκαιο της ανάγκης | Σελ. 114 |
ΙΙ. Οι ΠΝΠ του άρθρου 44§1 Σ | Σελ. 115 |
ΙΙΙ. Οι ΠΝΠ του άρθρου 48§5 Σ | Σελ. 117 |
IV. Η ενίσχυση του ρόλου του κανονιστικού νομοθέτη
δια της έκδοσης ΠΝΠ εν καιρώ οικονομικής κρίσης. | Σελ. 119 |
§5 Ο Κανονισμός της Βουλής (ΚτΒ): το αντικείμενο,
η νομική του φύση και η σχέση του
με τις υπόλοιπες Πηγές του Δικαίου | Σελ. 122 |
§6 Το έθιμο | Σελ. 124 |
§7 Οι κανονιστικές πράξεις της εκτελεστικής εξουσίας
ή διοικητικές κανονιστικές πράξεις | Σελ. 127 |
Ι. Κανονιστική αρμοδιότητα και εξουσιοδότηση | Σελ. 127 |
ΙΙ. Κανονιστική αρμοδιότητα απευθείας από το Σύνταγμα | Σελ. 128 |
ΙΙΙ. Κανονιστικές διοικητικές πράξεις κατά το άρθρο 43 Σ | Σελ. 129 |
1. Ειδική και ορισμένη εξουσιοδότηση | Σελ. 130 |
2. Κανονιστικά διατάγματα κατά το άρθρο 43§2 Σ | Σελ. 131 |
3. Έκδοση κανονιστικών πράξεων από άλλα όργανα της Διοίκησης | Σελ. 132 |
4. Κανονιστικά διατάγματα κατά το άρθρο 43§4 Σ - Νόμος-πλαίσιο | Σελ. 133 |
IV. Η ισχύς των κανονιστικών πράξεων της Διοίκησης | Σελ. 134 |
V. Τρόπος άσκησης της κανονιστικής αρμοδιότητας | Σελ. 134 |
VI. Υπεξουσιοδότηση | Σελ. 135 |
VII. Αντικείμενο της κανονιστικής αρμοδιότητας της Διοίκησης | Σελ. 136 |
VIII. Οι αυθαίρετες κανονιστικές διοικητικές πράξεις
υπό το ισχύον Σύνταγμα | Σελ. 136 |
IX. Η θεωρία των κυβερνητικών πράξεων | Σελ. 137 |
§8 Οι δικαιοπραξίες | Σελ. 142 |
Ι. Οι μονομερείς δικαιοπραξίες ως κανόνες δικαίου,
κατά τη διδασκαλία του Κ. Τσάτσου | Σελ. 142 |
ΙΙ. Η διοικητική σύμβαση ως κανόνας δικαίου | Σελ. 143 |
§9 Οι γενικές αρχές του δικαίου | Σελ. 145 |
§10 Η νομολογία | Σελ. 149 |
Ι. Ο κανόνας στην ελληνική έννομη τάξη | Σελ. 150 |
ΙΙ. Εξαιρετικές περιπτώσεις, όπου η νομολογία θεωρείται
Πηγή του Δικαίου | Σελ. 150 |
ΙΙΙ. Συγκριτικό Δίκαιο | Σελ. 153 |
§11 Η νομική επιστήμη και το επιστημονικό δίκαιο | Σελ. 154 |
§12 Η Συνταγματική Πραγματικότητα (;) | Σελ. 156 |
§13 Δευτερογενείς Πηγές του Δικαίου | Σελ. 160 |
Ι. Οι Δευτερογενείς Πηγές του Δικαίου στην εθνική έννομη τάξη | Σελ. 161 |
1. Η καλή πίστη | Σελ. 161 |
2. Τα συναλλακτικά ήθη | Σελ. 162 |
3. Τα χρηστά ήθη | Σελ. 163 |
4. Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας (ΣΣΕ) και Διαιτητικές Αποφάσεις | Σελ. 164 |
ΙΙ. Οι Δευτερογενείς Πηγές του Δικαίου στη διεθνή
και την ενωσιακή έννομη τάξη | Σελ. 165 |
Β΄ Μέρος | |
Οι διακρατικές Πηγές του Δικαίου | Σελ. 167 |
§14 Το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) | Σελ. 167 |
Ι. Η ιστορική διαδρομή της Ε.Ε. | Σελ. 167 |
ΙΙ. Τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. | Σελ. 168 |
1. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο | Σελ. 168 |
2. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο | Σελ. 169 |
3. Το Συμβούλιο των Υπουργών | Σελ. 169 |
4. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή | Σελ. 169 |
α. Η επιτροπολογία | Σελ. 170 |
5. Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης | Σελ. 172 |
6. Το Ελεγκτικό Συνέδριο | Σελ. 172 |
7. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) | Σελ. 173 |
ΙΙΙ. Πηγές του Δικαίου της Ένωσης | Σελ. 174 |
1. Πρωτογενές ενωσιακό δίκαιο | Σελ. 174 |
α. Γραπτό πρωτογενές δίκαιο | Σελ. 174 |
β. Άγραφο πρωτογενές δίκαιο | Σελ. 176 |
2. Δευτερογενές ενωσιακό δίκαιο | Σελ. 178 |
α. Νομοθετικές και μη νομοθετικές πράξεις | Σελ. 178 |
β. Οι διαδικασίες θέσπισης του δευτερογενούς ενωσιακού δικαίου
και οι σχετικές με αυτές εγγυήσεις | Σελ. 180 |
3. Ειδικότερα οι πράξεις του άρθρου 288 ΣΛΕΕ (Κανονισμός, Οδηγία,
Απόφαση, Συστάσεις και Γνώμες) | Σελ. 185 |
α. Ο Κανονισμός | Σελ. 185 |
β. Η Οδηγία | Σελ. 186 |
γ. Η Απόφαση | Σελ. 190 |
δ. Η Σύσταση | Σελ. 191 |
ε. Η Γνώμη | Σελ. 192 |
4. Η σύμφωνη προς το Δίκαιο της Ένωσης ερμηνεία των κανόνων
του εθνικού δικαίου | Σελ. 192 |
5. Η προβληματική της υπεροχής του ενωσιακού δικαίου έναντι
του δικαίου των κρατών μελών - Το άρθρο 28 Σ. | Σελ. 193 |
§15 Το Διεθνές Δίκαιο | Σελ. 196 |
Ι. Διακρίσεις του Διεθνούς Δικαίου | Σελ. 196 |
ΙΙ. Γενικώς παραδεδεγμένοι κανόνες του διεθνούς δικαίου
και οι διεθνείς συμβάσεις κατά το άρθρο 28§1 Σ | Σελ. 197 |
ΙΙΙ. Η περίπτωση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων
του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) | Σελ. 198 |
IV. Το Διεθνές Δίκαιο στο πλαίσιο και υπό το πρίσμα
του ισχύοντος Συντάγματος | Σελ. 199 |
1. Διεθνές δίκαιο και οι σχετικές με αυτό συνταγματικές διατάξεις | Σελ. 200 |
2. Ιεράρχηση μεταξύ Διεθνούς Δικαίου και Συντάγματος | Σελ. 201 |
Γ΄ Μέρος | |
Το ήπιο δίκαιο και η συμβολή του στην εξέλιξη της έννοιας της κανονιστικότητας | Σελ. 203 |
§16 Το ήπιο δίκαιο | Σελ. 203 |
I. Οι εκφάνσεις του Soft Law στην εθνική έννομη τάξη | Σελ. 204 |
1. Οι εγκύκλιοι | Σελ. 204 |
2. Οι οδηγίες ή κατευθυντήριες γραμμές | Σελ. 205 |
3. Οι κανόνες τεχνικής φύσης | Σελ. 207 |
4. Κώδικες Δεοντολογίας και Χάρτες Υποχρεώσεων | Σελ. 209 |
ΙΙ. Οι λειτουργίες του Soft Law υπό το πρίσμα του εθνικού δικαίου | Σελ. 211 |
ΙΙΙ. Το ήπιο δίκαιο στην έννομη τάξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης | Σελ. 217 |
1. Οι νομικές βάσεις που νομιμοποιούν την προσφυγή
των ενωσιακών οργάνων στο ήπιο δίκαιο. | Σελ. 217 |
2. Οι εκφάνσεις του ηπίου ενωσιακού δικαίου | Σελ. 223 |
α. Ρητώς προβλεπόμενες μορφές ηπίου ενωσιακού δικαίου | Σελ. 223 |
β. Διαμορφωθείσες από την πρακτική των ενωσιακών θεσμικών
οργάνων μορφές του ηπίου δικαίου της Ένωσης | Σελ. 226 |
3. Η λειτουργία του ηπίου δικαίου στην έννομη τάξη
της Ευρωπαϊκής Ένωσης | Σελ. 231 |
α. Η συμπληρωματική λειτουργία του ηπίου ενωσιακού δικαίου | Σελ. 232 |
i. Η προπαρασκευαστική λειτουργία | Σελ. 232 |
ii. Η ερμηνευτική λειτουργία | Σελ. 239 |
β. Η εναλλακτική λειτουργία του ηπίου ενωσιακού δικαίου | Σελ. 245 |
ΙV. Το ήπιο διεθνές δίκαιο | Σελ. 250 |
1. Ορισμός και εκδηλώσεις του ηπίου διεθνούς δικαίου | Σελ. 250 |
2. Κύριοι τομείς εμφάνισης του ηπίου διεθνούς δικαίου | Σελ. 254 |
3. Οι λειτουργίες του ηπίου διεθνούς δικαίου | Σελ. 256 |
V. Δικαστικός έλεγχος του soft law | Σελ. 258 |
§17 Αντί επιλόγου: Η εξέλιξη της έννοιας
της «κανονιστικότητας» (normativité) | Σελ. 261 |
Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία | Σελ. 265 |
Αλφαβητικό Ευρετήριο Όρων | Σελ. 279 |