Η ΕΚΘΕΣΗ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΣΤΙΣ ΕΙΣΗΓΜΕΝΕΣ ΑΕ

1Ορόσημο για την επίτευξη βιωσιμότητας σε παγκόσμιο επίπεδο, αποτέλεσε η υιοθέτηση της Διακήρυξης της Χιλιετίας στις 8 Σεπτεμβρίου 2000, δυνάμει της υπ’ αριθμ. 55/2 απόφασης της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ. Η Διακήρυξη της Χιλιετίας εισήγαγε τους 8 Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας, οι οποίοι έθεσαν τους θεμέλιους λίθους των διεθνών σχέσεων κατά τη διάρκεια του 21 αιώνα σε θέματα βιώσιμης ανάπτυξης. Οι εν θέματι Αναπτυξιακοί Στόχοι, με χρονοδιάγραμμα υλοποίησης από το έτος 2000 έως και το έτος 2015, αποτέλεσαν το κυρίαρχο θεσμικό πλαίσιο σε παγκόσμιο επίπεδο για την προώθηση, μεταξύ άλλων, της φυλετικής ισότητας και τη διασφάλιση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Σύμφωνα με την απολογιστικού χαρακτήρα έκθεση του ΟΗΕ για τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας, έως το έτος 2015, η εκπομπή καταστρεπτικών ουσιών για τη στιβάδα του όζοντος μειώθηκε περίπου κατά 98%, ήτοι σχεδόν εξαλείφθηκε. Ωστόσο, διαπιστώνεται ότι η εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα σε παγκόσμιο επίπεδο αυξήθηκε κατά περίπου 50% από το έτος 1990. Η έκθεση αναδεικνύει την ανάγκη λήψης πρόσθετων μέτρων ενόψει των περιβαλλοντικών προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε και ιδίως της κλιματικής αλλαγής. Έτι περαιτέρω, τονίζεται ότι η περιβαλλοντική βιωσιμότητα θα πρέπει να αποτελέσει τον πυρήνα της επακόλουθης Ατζέντας και βασική προϋπόθεση για διαρκή κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη παγκοσμίως. Καταληκτικά, η έκθεση δί-

Σελ. 2

2Πριν την ολοκλήρωση του χρονοδιαγράμματος υλοποίησης των Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας (2000-2015) και κατά τη διάρκεια της συνδιάσκεψης του Ρίο τον Ιούνιο του 2012, ξεκίνησαν οι πρώτες συζητήσεις για την υιοθέτηση ενός νέου θεσμικού πλαισίου Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης που θα διαδέχονταν τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας. Σύμφωνα με το έγγραφο συμπερασμάτων της συνδιασκέψεως του Ρίο, αποφασίσθηκε η σύσταση μίας Ομάδας Εργασίας αρμόδια για την υποβολή εκθέσεως στην 70 Συνεδρίαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ δια της οποίας θα ετίθεντο προς συζήτηση και θεσμοθέτηση νέοι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης. Η εν θέματι Ομάδα Εργασίας συστάθηκε στις 22 Ιανουαρίου 2013, δυνάμει της υπ’ αριθμ. 67/555 απόφασης της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ. Τον Αύγουστο του 2014, η Ομάδα Εργασίας κατέληξε σε ένα τελικό σχέδιο πρότασης 17 Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης, οι οποίοι περιελάμβαναν 169 επιμέρους στοχεύσεις και δείκτες βιώσιμης ανάπτυξης. Αξιοσημείωτη είναι η συγκεφαλαιωτική έκθεση του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, η οποία δημοσιεύθηκε το Δεκέμβριο του 2014 και παρουσιάζει μία σύνοψη όλων των προτεινόμενων μέτρων δράσης για την επόμενη δεκαπενταετία, με έμφαση στη διαμόρφωση μίας ενιαίας, παγκόσμιας και μεταρρυθμιστικής Ατζέντας για τη βιώσιμη ανάπτυξη με επίκεντρο το περιβάλλον. Οι διαπραγματεύσεις επί της διαμόρφωσης του τελικού σχεδίου των νέων ΣΒΑ διήρκησαν από τον Ιανουάριο έως και τον Ιούλιο του 2015.

3Στις 25 Σεπτεμβρίου 2015, η 70 Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη υιοθέτησε τη τελική μορφή της Ατζέντας με τίτλο «Μετασχηματισμός του κόσμου μας: η Ατζέντα του 2030 του ΟΗΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη», συντασσόμενη επί της ουσίας με τις προτάσεις της Ομάδας Εργασίας. Συγκεκριμένα, η Ατζέντα του 2030 διαρθρώνεται από τις εξής θεματικές ενότητες:

Σελ. 3

4Η Ατζέντα στηρίζεται σε τρεις βασικούς πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης, γνωστοί και ως 3P. Πρόκειται για τον περιβαλλοντικό πυλώνα (Planet), τον κοινωνικό πυλώνα (People) και τον οικονομικό πυλώνα (Prosperity). Προς υλοποίηση του τεθέντος πλαισίου, αναδεικνύεται αδήριτη η ανάγκη παγκόσμιας συνεργασίας, κινητοποίησης προς λήψη των απαραίτητων μέτρων εφαρμογής και εξασφάλισης ενός συγκροτημένου συστήματος λογοδοσίας και ανάληψης ευθυνών δια συνεχών πραγματοποιούμενων ελέγχων. Προς τούτο, συμπληρωματικά προς την Ατζέντα 2030, στο πλαίσιο της 3 Διεθνούς Διάσκεψης για τη Χρηματοδότηση της Ανάπτυξης, υιοθετήθηκε η Ατζέντα Δράσης της Αντίς Αμπέμπα βασική στόχευση της οποίας είναι να ενισχύσει χρηματοδοτικά την υλοποίηση των ΣΒΑ και τα μέσα εφαρμογής της Ατζέντας του 2030. Συγκριτικά με τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας, οι ΣΒΑ επεκτείνονται σε ένα ευρύτερο θεματικό φάσμα και επιδιώκουν συμπερίληψη όλων των χωρών δια της παγκόσμιας συνεργασίας για την επίτευξη -μεταξύ άλλων- αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας και οικονομικής ανάπτυξης, την προώθηση επιβεβλημένης δράσης για το κλίμα, τη διατήρηση της χερσαίας και θαλάσσιας ζωής καθώς και την οριζόντια μείωση των εν γένει κοινωνικών ανισοτήτων.

Σελ. 4

5Ειδικότερα, βασική επιδίωξη του υπ’ αριθμ. 8 Στόχου είναι η προώθηση της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης διασφαλίζοντας αξιοπρεπείς εργασιακές συνθήκες. Συγκεκριμένα, επιδιώκεται η έως το 2030 διασφάλιση πλήρους και παραγωγικής απασχόλησης για όλους, συμπεριλαμβανομένων ανδρών, γυναικών, νέων και ατόμων με ειδικές ανάγκες, εξασφαλίζοντας ίσους μισθούς για ίσης αξίας εργασία (Στόχος 8.5). Δέον να τονισθεί η αναφορά στη δέσμευση λήψης άμεσων και αποτελεσματικών μέτρων για την εξάλειψη της αναγκαστικής εργασίας, της σύγχρονης δουλείας, της απαγόρευσης και κατάργησης της παιδικής εργασίας. Διακηρύσσεται δε η πάταξη και εξάλειψη της παιδικής εργασίας σε οποιαδήποτε μορφή της σε παγκόσμιο επίπεδο έως το 2025 (Στόχος 8.7). Έτι περαιτέρω, αξιοσημείωτη είναι η επιδίωξη προστασίας των εργασιακών δικαιωμάτων και προώθησης ενός ασφαλούς εργασιακού περιβάλλοντος για όλους και ιδίως όσων απασχολούνται σε επισφαλείς συνθήκες εργασίας (Στόχος 8.8).

6Ταυτόχρονα, δυνάμει των υπ’ αριθμ. 13, 14 και 15 Στόχων επιδιώκεται η λήψη άμεσων μέτρων για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής καθώς και για την προστασία, την αποκατάσταση και τη διασφάλιση της βιώσιμης χρήσης των θαλασσίων πόρων αλλά και των χερσαίων οικοσυστημάτων και δασών. Κεντρική επιδίωξη είναι η διαμόρφωση ενός κλιματικά ουδέτερου πλανήτη έως τα μέσα του αιώνα καθώς και η καταπολέμηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη περιορίζοντας την αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό Κελ-

Σελ. 5

7Αδιαμφισβήτητα, η πρόσφατη παγκόσμια υγειονομική κρίση έχει επηρεάσει καθοριστικά την πρόοδο υλοποίησης των ΣΒΑ. Προς επίρρωση τούτου, στο συμπέρασμα της από 3 Δεκεμβρίου 2020 ερευνητικής μελέτης του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη, αναφέρεται ότι ακόμα και πριν την εμφάνιση της πανδημίας θα ήταν ιδιαίτερα δυσχερές να επιτευχθεί οποιοσδήποτε από τους τιθέμενους στόχους έως το 2030. Η δε εμφάνιση της υγειονομικής κρίσης δυσχεραίνει έτι περαιτέρω την επίτευξη των στόχων, καθώς καθιστά αβέβαιη την υλοποίησή τους, ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες, ακόμα και έως το 2050. Την αξιοσημείωτη αρνητική επίδραση της πανδημίας επί της υλοποίησης της Ατζέντας του 2030 και εντεύθεν των ΣΒΑ διεθνώς, ανέδειξε και η σχετική έκθεση της Eurostat του 2021 για την παρακολούθηση της προόδου υλοποίησης των ΣΒΑ στον ευρωπαϊκό χώρο.

8Σήμερα, η υλοποίηση των ΣΒΑ έως το 2030 εμφανίζεται ως ένα ρεαλιστικά δυσχερώς επιτεύξιμο σενάριο. Τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα βαίνουν αυξανόμενα, η ευκαιρία να αποτρέψουμε την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη πάνω από τον 1,5 βαθμό Κελσίου φαίνεται να απομακρύνεται, ενώ ο ρυθμός ανάπτυξης καταδεικνύει ότι θα χρειαστούμε περίπου 286 χρόνια έως ότου κατορθώσουμε να εξαλείψουμε παγκοσμίως τις φυλετικές και εν γένει κοινωνικές ανισότητες στο εργασιακό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Στον ευρωπα-

Σελ. 6

9Προς συμπλήρωση των προαναφερθέντων, η έκθεση της Eurostat για το έτος 2024 αναφορικά με την παρακολούθηση και αξιολόγηση της προόδου υλοποίησης των ΣΒΑ σε ενωσιακό επίπεδο, επιβεβαιώνει ότι, παρά τις συνεχείς, όλο και αυξανόμενες προκλήσεις τις οποίες αντιμετωπίζει η Ε.Ε. ένεκα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, η ίδια εντείνει τις προσπάθειές της για το μετριασμό της κλιματικής αλλαγής καθώς και τις πρωτοβουλίες της για χρηματοδότηση της δράσης για το κλίμα. Συναφώς, τα πλέον πρόσφατα στατιστικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι κατά τη διάρκεια των ετών 1990 έως 2022, η Ε.Ε. επέτυχε συνολική μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 31%. Εντούτοις, η εν λόγω έκθεση της Eurostat για το έτος 2024 σημειώνει ότι θα πρέπει να αναληφθούν επιπρόσθετα μέτρα κατά τη διάρκεια της επόμενης οκταετίας, προκειμένου οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου να μειωθούν με σαφώς ταχύτερο ρυθμό και εντεύθεν να επιτευχθεί ο ενωσιακός στόχος μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 55% έως το 2030. Σε συνάρτηση δε με τον ευρύτερο στόχο επίτευξης κλιματικής ουδετερότητας στην Ευρώπη έως το 2050, η υπό ανάλυση έκθεση υπογραμμίζει ότι ποσοστό 23% εκ της συνολικής ενέργειας που καταναλώθηκε σε ενωσιακό επίπεδο κατά το έτος 2022 προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Παρά την αδιαμφισβήτητη

Σελ. 7

10Παρά τα συγκρατημένως ενθαρρυντικά στατιστικά στοιχεία που εξάγονται σε ενωσιακό επίπεδο, η επιτευχθείσα πρόοδος ως προς την υλοποίηση των ΣΒΑ σε παγκόσμιο επίπεδο δεν φαίνεται να είναι το ίδιο ταχεία και ουσιαστική. Σύμφωνα με την πλέον πρόσφατη έκθεση των Ηνωμένων Εθνών για την παγκόσμια πρόοδο ως προς την επίτευξη των ΣΒΑ, με ιδιαίτερη ανησυχία επισημαίνεται ότι τα κράτη βρίσκονται εκτός πορείας για την υλοποίηση της Ατζέντας του 2030. Με έντονο προβληματισμό σημειώνεται ότι, κατά τη διάρκεια του έτους 2023, καταρρίφθηκε κάθε «κλιματικό» ρεκόρ, με την παγκόσμια κοινότητα να παρακολουθεί την κλιματική κρίση να ξεδιπλώνεται σε πραγματικό χρόνο. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό, το έτος 2023 αποτέλεσε το πιο θερμό έτος που έχει έως σήμερα καταγραφεί, με τη θερμοκρασία να υπερβαίνει κατά μήκος του πλανήτη τον 1,45 βαθμό Κελσίου σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα. Παρά δε τη σημειωθείσα μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στις ανεπτυγμένες χώρες, όπως ενδεικτικώς αναδείξαμε προηγουμένως ως προς τα κράτη μέλη του ευρωπαϊκού χώρου, οι συνολικές συγκεντρώσεις αερίων του θερμοκηπίου σε παγκόσμιο επίπεδο ανήλθαν σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα κατά το έτος 2023, βαίνοντας αυξανόμενες. Αξιοσημείωτο είναι δε ότι οι κρατικές χρηματοδοτήσεις για την παραγωγή και κατανάλωση πετρελαίου, άνθρακα και φυσικού αερίου υπερδιπλασιάσθηκαν από το έτος 2021 έως το έτος 2022 και τριπλασιάσθηκαν από το έτος 2015, θέτοντας σαφώς ένα σημαντικό τροχοπέδη προς την κλιματική ουδετεροποίηση του πλανήτη. Ενόψει τούτων, προσεγγίζοντας το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης της Ατζέντας του

Σελ. 8

11Η Ε.Ε., δυνάμει της από 22 Νοεμβρίου 2016 ανακοίνωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δεσμεύτηκε να πρωτοστατήσει στην υλοποίηση της Ατζέντας του 2030 αλλά και των ΣΒΑ από κοινού με τα κράτη μέλη. Η υλοποίηση της δέσμευσης αυτής στηρίχθηκε σε δύο βασικούς πυλώνες. Αφενός, στην πλήρη ενσωμάτωση των ΣΒΑ στο ευρωπαϊκό πολιτικό και νομοθετικό πλαίσιο, ως άμεση προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Αφετέρου, στην υποστήριξη επιστημονικών ερευνών και μελετών προκειμένου να παρακολουθείται στενά η επιτευχθείσα πρόοδος και να λαμβάνονται τα αναγκαία ενισχυτικά μέτρα για την περαιτέρω προώθηση και επίτευξη του μακροπρόθεσμου οράματος βιώσιμης ανάπτυξης έως το 2030. Το Συμβούλιο της Ε.Ε., στα από 20 Ιουνίου 2017 συμπεράσματά του, επιβεβαίωσε τη δέσμευση της Ένωσης και των κρατών μελών να υλοποιήσουν την Ατζέντα του 2030 ολοκληρωμένα, αποτελεσματικά και σε στενή συνεργασία με τους εταίρους τους αλλά και λοιπά ενδιαφερόμενα μέρη. Ιδιαίτερη έμφαση εδόθη στις όλο και εντεινόμενες προκλήσεις βιωσιμότητας που αντιμετωπίζει όχι μόνο η Ένωση αλλά και ολόκληρη η ανθρωπότητα, υπογραμμίζοντας τη δέσμευση των κρατών μελών να υλοποιήσουν τους ΣΒΑ εντός του τεθέντος χρονοδιαγράμματος.

12Παρά τις ισχυρές δεσμεύσεις και διαβεβαιώσεις, το Συμβούλιο της Ε.Ε. αναγνώρισε στα από 22 Ιουνίου 2021 συμπεράσματά του, τη σημαντική αρνητική επίδραση της πρόσφατης υγειονομικής κρίσης επί της επιτευχθείσας προόδου για την υλοποίηση του πλαισίου βιώσιμης ανάπτυξης εντός του τεθέντος χρονοδιαγράμματος. Για το λόγο αυτό, προτάθηκε η ενίσχυση του πολιτικού διαλόγου

Σελ. 9

Σελ. 10

13Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση της Eurostat για την παρακολούθηση της προόδου υλοποίησης των ΣΒΑ στον ευρωπαϊκό χώρο, κατά τη διάρκεια της τελευταίας πενταετίας επιτεύχθηκε σημαντική πρόοδος προς τη διασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας (ΣΒΑ 8) καθώς και προς την εξάλειψη των φυλετικών διακρίσεων (ΣΒΑ 5). Παρατηρείται, ωστόσο, ότι δεν παρουσιάσθηκε αξιόλογη πρόοδος προς την επίτευξη των στόχων για την περιβαλλοντική δράση (ΣΒΑ 13), για τη διατήρηση της χερσαίας ζωής (ΣΒΑ 15) και για τη διακρατική παγκόσμια συνεργασία προς υλοποίηση των στόχων (ΣΒΑ 17). Ως εκ τούτου, η Eurostat επισημαίνει ότι θα απαιτηθούν επιπρόσθετες προσπάθειες προκειμένου να διασφαλισθεί επαρκής πρόοδος στους εν λόγω τομείς. Ήδη, η Ε.Ε. έχει

Σελ. 11

14Οι πολυμερείς προσπάθειες για την επίτευξη βιωσιμότητας σε παγκόσμιο επίπεδο δεν περιορίζονται στην πρωτοβουλία του ΟΗΕ για την υιοθέτηση της Ατζέντα του 2030 και των ΣΒΑ. Στις 16 Ιουνίου 2011, το Συμβούλιο των Ηνωμένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ομόφωνα υιοθέτησε, δυνάμει της υπ’ αριθμ. 17/4 απόφασής του, τις κατευθυντήριες γραμμές των Ηνωμένων Εθνών για τις πολυεθνικές επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Πρόκειται για ένα πλέγμα αρχών το οποίο απευθύνεται σε κράτη και σε όλες τις επιχειρήσεις ανεξαρτήτως μεγέθους και τομέα δραστηριοποίησης, το οποίο προωθεί τη διαμόρφωση μίας βέλτιστης επιχειρηματικής συμπεριφοράς με στόχο την αποτροπή της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πλαίσιο ανάπτυξης της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Οι εν θέματι κατευθυντήριες αρχές, απηχούν την πρώτη προσπάθεια του Συμβουλίου να καταστήσει θεμελιώδη και διεθνώς προστατευόμενα ανθρώπινα δικαιώματα πρότυπα της ορθής επιχειρηματικής δράσης. Συστηματικά, οι 31 προτεινόμενες αρχές στηρίζονται σε τρεις βασικούς και κεντρικούς θεματικούς πυλώνες: την προστασία (protect), το σεβασμό (respect) και την αποκατάσταση (remedy).

Σελ. 12

16Περαιτέρω, ο δεύτερος θεμελιώδης πυλώνας των κατευθυντήριων αρχών επιβεβαιώνει την αυτοτελή και ανεξάρτητη υποχρέωση των επιχειρήσεων να διασφαλίζουν την εκ μέρους τους προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πλαίσιο ανάπτυξης της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας. Προκειμένου να ευοδωθεί η εν λόγω υποχρέωση, προτείνεται η εκ μέρους των επιχειρήσεων δι-

Σελ. 13

17Πράγματι, η φιλόδοξη πρώτη προσπάθεια του Συμβουλίου των Ηνωμένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώματα να θέσει το περίγραμμα των υποχρεώσεων όχι μόνον των κρατών αλλά και των επιχειρήσεων, σε ιδιωτικό επίπεδο παγκοσμίως, αναφορικά με το σεβασμό και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πλαίσιο της επιχειρηματικής δραστηριότητας, αξιολογείται από τη διεθνή αγορά ως μία αξιέπαινη προσπάθεια. Ωστόσο, δεν εκλείπουν και τα τρωτά σημεία του υπό ανάλυση εγχειρήματος. Σε κάθε περίπτωση, η υλοποίηση των διακηρυσσόμενων αρχών στηρίζεται στην πολιτική βούληση του εκάστοτε κράτους να θεσπίσει το ανάλογο νομοθετικό πλαίσιο αλλά και στη διακριτική ευχέρεια των επιχειρήσεων να συμμορφωθούν με τις μη δεσμευτικές κατευθυντήριες αρχές (“soft law”). Ταυτοχρόνως, οι ίδιες οι κατευθυντήριες αρχές δεν προβλέπουν ένα κατάλληλο μηχανισμό εποπτείας των επιμέρους επιχειρήσεων, ώστε να διασφαλίζεται ότι εν τοις πράγμασι αυτές σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και υλοποιούν τις θεσπιζόμενες διεθνείς ή εθνικές επιταγές. Δεν πρέπει, βεβαίως, να λησμονείται η δυσχέρεια ερμηνείας του όρου «σεβασμός» των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Γίνεται κατανοητό ότι πρόκειται για την τήρηση μίας «παθητικής» στάσης (“doing no harm”), ήτοι για την υποχρέωση των επιχειρήσεων να απέχουν από πράξεις που ενδέχεται να θίξουν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Σε μία προσπάθεια απλοποίησης του περιεχομένου των

Σελ. 14

18Μία έτερη προσπάθεια προώθησης της βιώσιμης αναπτυξιακής Ατζέντας σε πολυμερές επίπεδο εντοπίζεται στις κατευθυντήριες οδηγίες του ΟΟΣΑ για τις πολυεθνικές επιχειρήσεις. Οι τελευταίες αποτελούν συστάσεις των 42 κυβερνήσεων των κρατών μελών του ΟΟΣΑ αλλά και μη μελών που έχουν προσχωρήσει στη Διακήρυξη του ΟΟΣΑ για τις Διεθνείς Επενδύσεις και τις Πολυεθνικές Επιχειρήσεις, προς τις πολυεθνικές επιχειρήσεις που λειτουργούν εντός αυτών. Πρόκειται για μη δεσμευτικές αρχές (“soft law”) και πρότυπα τα οποία διαμόρφωσαν ήδη από το έτος 1976, οπότε και εισήχθησαν για πρώτη φορά, τον πρώτο ολοκληρωμένο κώδικα υπεύθυνης επιχειρηματικής συμπεριφοράς σε πολυμερές επίπεδο. Βεβαίως, παρότι μη δεσμευτικές, τα κράτη που έχουν προσχωρήσει στις αρχές αυτές αναλαμβάνουν τη δεσμευτική υποχρέωση να τις προωθούν και να τις εφαρμόζουν υποστηριζόμενα από τα Εθνικά Σημεία Επαφής. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι κατευθυντήριες οδηγίες αποτελούν αντικείμενο τακτικών αναθεωρήσεων προκειμένου να προσαρμόζονται κατάλληλα στις εκάστοτε αναφυόμενες κοινωνικές προκλήσεις αλλά και στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες που διέπουν το διεθνές εμπόριο. Η τελευταία τροποποίηση των κατευθυντήριων γραμμών, στις 8 Ιουνίου 2023, αντανακλά πάνω από μία δεκαετία πρακτικής εφαρμογής, παρακολούθησης και αξιολόγησης της προγε-

Σελ. 15

19Το κείμενο των κατευθυντήριων οδηγιών διαρθρώνεται δομικά από ένα εισαγωγικό κεφάλαιο θεμελιωδών γενικών αρχών, το οποίο συνοδεύει τις δέκα επιμέρους θεματικές ενότητες επί του περιεχομένου των οποίων προσαρμόζονται αναλόγως οι συστάσεις προς τις επιχειρήσεις. Μεταξύ άλλων, θεμελιώδεις θεματικές ενότητες αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις εργασιακές σχέσεις, το περιβάλλον, την καταπολέμηση της δωροδοκίας και κάθε άλλης μορφής διαφθοράς. Ορισμένα χαρακτηριστικά σημεία της πρόσφατης τροποποίησης αφορούν:

20Ειδικότερα, αξίζει να επισημανθεί η σύσταση προς τις επιχειρήσεις να διασφαλίζουν την παροχή έγκαιρης και ακριβούς μη χρηματοοικονομικής πληροφόρησης σε θέματα που αφορούν -μεταξύ άλλων- τους εργαζόμενους, το περιβάλλον και την κοινωνία. Περαιτέρω, άξια μνείας κρίνεται η σύσταση για σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω ανάληψης σχετικής δέσμευσης για τη διαμόρφωση μίας πολιτικής δέουσας επιμελείας, η οποία θα διασφαλίζει την αποφυγή ή το μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων της εκάστοτε επιχειρηματικής δραστηριότητας επί των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αξιοσημείωτη είναι και η σύσταση προς τις επιχειρήσεις για σεβασμό των δικαιωμάτων των εργαζομένων καθώς και για ουσιαστική συμβολή στην εξάλειψη της παιδικής εργασίας και κάθε μορφής αναγκαστικής εργασίας. Δεν θα πρέπει να παραλειφθεί η αναφορά στη σύσταση προς τις επιχειρήσεις να καταρτίζουν μία πολιτική δέουσας επιμέλειας η οποία θα εκτιμά και θα σκιαγραφεί τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο της επιχειρηματικής δραστηριότητας της αναφέρουσας οντότητας, της εφοδιαστικής της αλυσίδας και των συνεργαζόμενων με αυτήν επιχειρήσεων, ως προς την κλιματική αλλαγή, την απώλεια της βιοποικιλότητας, την αποψίλωση των

Σελ. 16

21Συμπληρωματικά προς τις κατευθυντήριες γραμμές για τις πολυεθνικές επιχειρήσεις, στις 31 Μαΐου 2018, το Υπουργικό Συμβούλιο του ΟΟΣΑ υιοθέτησε τις κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τη δέουσα επιμέλεια για την υπεύθυνη επιχειρηματική συμπεριφορά. Πρόκειται για έναν πρακτικό οδηγό αποτελούμενο από κατευθυντήριες αρχές και διευκρινήσεις που έρχεται να συμπληρώσει τις κατευθυντήριες γραμμές για τις πολυεθνικές επιχειρήσεις, συνιστώντας πολύτιμο επιβοηθητικό εργαλείο για τις επιχειρήσεις στο πλαίσιο ερμηνείας και υλοποίησης αυτών. Ως ανωτέρω αναφέρθηκε, εκ των εξεχουσών συστάσεων προς τις πολυεθνικές επιχειρήσεις είναι η διαμόρφωση μίας πολιτικής δέουσας επιμέλειας η οποία θα εντοπίζει και θα αναδεικνύει τις αρνητικές επιπτώσεις της επιχειρηματικής δραστηριότητας της οντότητας, των επιχειρήσεων που εντάσσονται στην εφοδιαστική της αλυσίδας και άλλων συνεργαζόμενων με αυτήν επιχειρήσεων επί των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των εργαζομένων και του περιβάλλοντος. Μέσω πρόσθετων διευκρινήσεων, επεξηγηματικών παραδειγμάτων και ερωτοαπαντήσεων, οι εν λόγω κατευθυντήριες γραμμές επιχειρούν να διαμορφώσουν ένα επιβοηθητικό πλαίσιο το οποίο θα επικουρεί τις επιχειρήσεις κατά τη διαμόρφωση της πολιτικής δέουσας επιμέλειας, η οποία θα προσαρμόζεται στα ιδιόμορφα χαρακτηριστικά της εκάστοτε επιχείρησης. Αξίζει, βεβαίως, να επισημανθεί ότι οι εν θέματι κατευθυντήριες οδηγίες επιδιώκουν να προωθήσουν μία ενιαία ερμηνεία και κοινή προσέγγιση επί της διάρθρωσης του περιεχομένου της πολιτικής δέουσας επιμέλειας για την υπεύθυνη επιχειρηματική συμπεριφορά, λαμβάνοντας υπόψιν και τις κατευθυντήριες γραμμές των

Σελ. 17

22Η Σύμβαση-πλαίσιο για την κλιματική αλλαγή υιοθετήθηκε στις 9 Μαΐου 1992 στον απόηχο της πρώτης έκθεσης αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την κλιματική αλλαγή (IPCC), η οποία έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου, εκτιμώντας ότι τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα θα διπλασιασθούν έως το 2050, ενώ, η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη θα ξεπεράσει τους 4 βαθμούς Κελσίου μέχρι το τέλος του αιώνα σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα. Στόχος της Συμβάσεως, σύμφωνα με το άρθρο 2 αυτής, είναι η σταθεροποίηση των συγκεντρώσεων αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα σε ένα επίπεδο το οποίο θα αποτρέπει την επικίνδυνη ανθρώπινη παρέμβαση στο κλίμα. Παρ’ όλα αυτά, δεν γίνεται μνεία συγκεκριμένων δεσμευτικών ποσοτικών στόχων για τη μείωση των εκπομπών σε συγκεκριμένο επίπεδο, οι οποίοι θα συνέβαλαν στην επίτευξη του εν θέματι σκοπού. Δευτερεύον στόχος της Συμβάσεως, σύμφωνα με τα άρθρα 3 και 4 αυτής, είναι η κατάλληλη προσαρμογή στις μεταβαλλόμενες συνθήκες διαβίωσης που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή, υιοθετώντας την αρχή της «κοινής αλλά διαφοροποιημένης ευθύνης» των κρατών ως προς την αντιμετώπιση του προβλήματος ανάλογα με το ρυθμό ανάπτυξής τους.

23Αδιαμφισβήτητα, η Σύμβαση-πλαίσιο για την κλιματική αλλαγή αξιολογείται ως ένα ιδιαίτερα προοδευτικό για την εποχή του κείμενο, γεγονός που επιρρωνύεται από την επικύρωσή του -έως σήμερα- από 196 κράτη αλλά και την Ε.Ε.. Εντούτοις, εκ των σημαντικότερων ατελειών της αναδεικνύεται η μη υιοθέτηση

Σελ. 18

24Πράγματι, κατά τη διάρκεια της 3 Συνόδου των συμβαλλομένων μερών (COP3) στο Κιότο της Ιαπωνίας, υιοθετήθηκε το 1997 το Πρωτόκολλο του Κιότο επί της Συμβάσεως-πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή. Κύρια στόχευση του Πρωτοκόλλου ήταν να περιορίσει και εντεύθεν να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, θέτοντας σαφείς ποσοτικούς περιορισμούς ανά κράτος, ανάλογα με το επίπεδο της αρνητικής του συμβολής επί των παγκόσμιων εκπομπών. Συγκεκριμένα, ως συνολικός στόχος ορίσθηκε η μείωση των εκπομπών κατά 5,2% συγκριτικά με τα επίπεδα εκπομπών του 1990, που ορίσθηκε ως έτος αναφοράς, και, κατόπιν, το συνολικό αυτό ποσοστό επιμερίσθηκε μεταξύ των αναπτυγμένων συμβαλλόμενων κρατών επί τη βάσει της αρχής «κοινή αλλά διαφοροποιημένη ευθύνη». Ενδεικτικά η Ε.Ε., ως συμβαλλόμενο μέρος, δεσμεύτηκε από κοινού με τα κράτη μέλη σε συνολική μείωση των εκπομπών της τάξεως του 8%. Συνεπεία ισχυρών πολιτικών αντιπαραθέσεων, το Πρωτόκολλο ετέθη σε ισχύ μόλις το έτος 2008 με αρχικό ορίζοντα υλοποίησης το έτος 2012. Στο πλαίσιο της 18 Συνόδου των συμβαλλομένων μερών

Σελ. 19

25Αναντίρρητα, το εγχείρημα διαμόρφωσης και επιβολής ενός δομημένου συστήματος συγκεκριμένων ποσοτικοποιημένων δεσμεύσεων επί της σταθεροποίησης και του περιορισμού των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, συμπληρωματικά προς τη Σύμβαση-πλαίσιο, αποτέλεσε ένα αξιοσημείωτο βήμα της διεθνούς κοινότητας προς την καταπολέμηση των προκλήσεων της κλιματικής αλλαγής. Ταυτόχρονα, όμως, ήταν ένα εγχείρημα με ημερομηνία λήξεως. Ιδιαίτερο δε τρωτό σημείο του Πρωτοκόλλου αποτέλεσε η διακριτική μεταχείριση των αναπτυσσόμενων κρατών, οι οποίες εξαιρέθηκαν από τις ποσοτικές δεσμεύσεις, αναλαμβάνοντας μόνον πομπώδεις και γενικόλογες πολιτικές δεσμεύσεις περί ανάληψης μέτρων προσαρμογής επί της κλιματικής αλλαγής. To γεγονός αυτό οδήγησε αναπόφευκτα στη μεταφορά της παραγωγικής δραστηριότητας από τις ανεπτυγμένες στις αναπτυσσόμενες χώρες και στην κατ’ αποτέλεσμα μετατόπιση της ρύπανσης σε άλλα σημεία του πλανήτη. Άξιο μνείας ότι η μη προσχώρηση στο αρχικό αλλά και στο τροποποιητικό κείμενο του Πρωτοκόλλου κρατών-σημαντικών ρυπαντών όπως οι Η.Π.Α., η Ρωσία και η Ιαπωνία, οδήγησε σε μη αποτελεσματική εφαρμογή των δεσμεύσεων σε διεθνές επίπεδο.

26Προσεγγίζοντας, λοιπόν, το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης του Πρωτοκόλλου, οι αδυναμίες του να αντιμετωπίσουν αποφασιστικά και ριζικά τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής γίνονταν εν τοις πράγμασι αντιληπτές. Σύμφωνα με την πέμπτη έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την κλιματική αλλαγή (IPCC), η τελευταία τριακονταετία έως το 2012 αποτέλεσε την πιο θερμή περίοδο για τον πλανήτη κατά τη διάρκεια των τελευταίων 1400 ετών, εγείροντας τη θερμοκρασία κατά 1 βαθμό Κελσίου. Ενόψει τούτων, η εκκίνηση πολυμερών διακρατικών διαπραγματεύσεων για τη διαμόρφωση ενός νέου και πιο αποτελεσματικού θεσμικού πλαισίου που θα διαδεχόταν το Πρωτόκολλο του Κιότο αποτελούσε conditio sine qua non για τη διασφάλιση της παγκόσμιας βιώσιμης ανάπτυξης. Την εκκίνηση της προσπάθειας αυτής σήμανε η 13 Σύνοδος των συμβαλλομένων μερών (COP 13), η οποία έλαβε χώρα το Δεκέμβριο του 2007

Σελ. 20