ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
§ 1. Ιστορική αναδροµή και εξέλιξη του τουρισµού
I. Έννοια του τουρισµού
«Ο τουρισµός είναι κύρια µια πράξη ύπαρξης σε συσχετισµό µε το να εκτιµούµε και να διδασκόµαστε από τη γενναιοδωρία της φύσης και τις ξένες κοινωνίες και πολιτισµούς. Από την άποψη αυτή, οι τουρίστες θα πρέπει να διακατέχονται από ταπεινοφροσύνη και σεβασµό στα ταξίδια τους. Θα πρέπει να καλλιεργήσουν την πνευµατική περιέργεια, να υιοθετήσουν ανοιχτό µυαλό απέναντι σε ανθρώπους ξένους και τον πολιτισµό τους και να εµβαθύνουν την ευαισθησία τους απέναντι στους ανθρώπους και τον πολιτισµό τους. Με τον τρόπο αυτό, οι άνθρωποι µπορούν να εκτιµήσουν τις ευλογίες της φύσης, των κοινωνιών και των πολιτισµών και, έτσι, να κληροδοτήσουν αυτόν τον όµορφο και υγιή πλανήτη στις µελλοντικές γενεές».
Σύµφωνα µε τον ορισµό που δίδει ο Παγκόσµιος Οργανισµός Τουρισµού (UNWTO) για τον τουρισµό, ο τουρισµός περιλαµβάνει τις δραστηριότητες των προσώπων που ταξιδεύουν και διαµένουν σε µέρη διαφορετικά από αυτά της κατοικίας ή της συνήθους διαµονής τους για ένα συνεχές χρονικό διάστηµα, που δεν υπερβαίνει τον ένα χρόνο, για την αναψυχή, την εργασία ή άλλους σκοπούς. Ο ανωτέρω ορισµός εγκρίθηκε από τη Στατιστική Υπηρεσία των Ηνωµένων Εθνών στις 4 Μαρτίου 1993 και έγινε αποδεκτός από την Ευρωπαϊκή Ένωση, συµπεριληφθείς στην «Πράσινη Βίβλο» της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, που τιτλοφορείται «Ο ρόλος της Ένωσης στον τοµέα του τουρισµού». Όπως δε παρατηρείται, οι ταξιδιώτες που ενδιαφέρουν τον τοµέα του τουρισµού ονοµάζονται επισκέπτες. Διακρίνουµε, µάλιστα, δύο κατηγορίες επισκεπτών:
τους τουρίστες, οι οποίοι διαµένουν το λιγότερο µία νύκτα (και λιγότερο από ένα έτος) εκτός της κατοικίας ή της συνήθους διαµονής τους, και τους εκδροµείς, οι οποίοι δεν διανυκτερεύουν εκτός της κατοικίας ή της συνήθους διαµονής τους.
Σύµφωνα µε άλλο ορισµό, ο τουρισµός χαρακτηρίζεται ως «λευκή» βιοµηχανία ή βιοµηχανία «χωρίς καµινάδες» και συνίσταται σε µία οργανωµένη επιχειρηµατική δραστηριότητα, η οποία επικεντρώνεται στην παροχή επ’ ανταλλάγµατι υπηρεσιών, κατά βάση σε παραθεριστές/περιηγητές/τουρίστες, σε φυσικά, δηλαδή, πρόσωπα, που για χρονικό διάστηµα υπερβαίνον τις 24 ώρες αλλά όχι και τον ένα χρόνο, µετακινούνται και διαµένουν σε χώρο διαφορετικό από αυτόν της κατοικίας ή της συνήθους διαµονής τους, προς ικανοποίηση διαφόρων αναγκών τους, ιδίως δε για την αναψυχή τους. Κατ’ αντιδιαστολή, πρόσωπα που αποφασίζουν να εγκατασταθούν µόνιµα ή για µεγάλο χρονικό διάστηµα πέραν του ενός χρόνου σε τόπο διαφορετικό της µέχρι τώρα κατοικίας ή συνήθους διαµονής τους (π.χ. µετανάστευση) δεν µπορεί να θαωρηθούν τουρίστες.
Επισηµαίνουµε ότι η λέξη τουρισµός πρωτοεµφανίζεται το έτος 1800, προερχόµενη από την αγγλική και γαλλική λέξη “tour”, η δραστηριότητα, όµως, που εκφράζει έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα, όπως θα αναλυθεί στην αµέσως επόµενη ενότητα.
II. Ιστορική αναδροµή
Οι περισσότεροι από τους ιστορικούς θεωρούν ότι ο τουρισµός, µε τη µορφή που είναι γνωστός στη σηµερινή εποχή, αναπτύχθηκε στα µέσα του 18 αιώνα ή στις αρχές του 19 αιώνα για δύο βασικούς λόγους: ο πρώτος είναι ότι η ίδια η λέξη τουρισµός εµφανίζεται το έτος 1800. Ο δεύτερος είναι ότι ο τουρισµός συνδέεται άρρηκτα µε τη βιοµηχανική επανάσταση. Ο τουρισµός προέρχεται από την εποχή του Διαφωτισµού, όπου γεννάται η έννοια του διαχωρισµού του χρόνου εργασίας και του χρόνου αναψυχής και που εντοπίζεται στη δυτική Ευρώπη. Υπήρχαν ήδη, όπως θα δούµε, από την αρχαιότητα µετακινήσεις πληθυσµών µε διαφορετικά, όµως, κίνητρα και σκοπούς. Πράγµατι, οι ρίζες της έννοιας του τουρισµού εντοπίζονται ήδη στην αρχαιότητα. Οι πρώτες µετακινήσεις προσώπων γίνονταν για λόγους κυρίως εµπορικούς (ανταλλαγές, εκθέσεις), πολιτικούς ή πολιτιστικούς. Επίσης, οι άνθρωποι ένιωσαν την ανάγκη να ταξιδέψουν ενόψει της διοργάνωσης σηµαντικών γεγονότων. Έτσι, οι Ολυµπιακοί Αγώνες (770 π.Χ. και εξής), οι οποίοι πραγµατοποιούνταν κάθε τέσσερα χρόνια στην Ολυµπία,
αποτελούσαν µία θρησκευτική-αθλητική εκδήλωση και µπορούν να θεωρηθούν ως η απαρχή των πρώτων ταξιδιών για λόγους αναψυχής. Επίσης, κατά την αρχαιότητα εµφανίζονται τα πρώτα ταξιδιωτικά διηγήµατα, µε κυρίαρχη την Οδύσσεια του Οµήρου, ένα από τα πιο γνωστά παγκοσµίως διηγήµατα, όπου αναµιγνύεται το στοιχείο του φανταστικού µε τις ταξιδιωτικές εµπειρίες της Μεσογείου. Οι αρχαίοι, µάλιστα, Έλληνες επισκέπτονταν συχνά τις ιαµατικές πηγές και υποβάλλονταν σε θεραπεία είκοσι µίας ηµερών. Ο Ηρόδοτος, γεωγράφος και ιστορικός (480-421 π.Χ.), υπήρξε ένας από τους πρώτους ταξιδιώτες, ενώ οι περιηγήσεις του φθάνουν µέχρι τη Σικελία, την Αίγυπτο και την Περσία και εξιστορούνται στις “Ιστορίες” του.
Αξίζει να µνηµονευθεί και ο περίφηµος Έλληνας περιηγητής και γεωγράφος Παυσανίας του 2 αιώνα µ.Χ, ο οποίος έζησε στα χρόνια του Αδριανού και του Μάρκου Αυρηλίου. Είναι διάσηµος για το έργο του, “Ελλάδος περιήγησις”, ένα εκτενές έργο που περιγράφει την αρχαία Ελλάδα µε προσωπικές µαρτυρίες και αποτελεί σηµείο σύνδεσης µεταξύ της κλασικής φιλολογίας και της σύγχρονης αρχαιολογίας. Το έργο του Παυσανία “Ελλάδος περιήγησις” αναφέρεται σε περιηγήσεις στην Πελοπόννησο και σε ένα τµήµα της βόρειας Ελλάδας. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι ο Τζέιµς Φρέιζερ, ένας από τους µεταφραστές του έργου του Παυσανία στην Αγγλική γλώσσα, παρατηρεί ότι «χωρίς αυτόν τα ερείπια της Ελλάδας θα ήταν ως επί το πλείστον ένας λαβύρινθος χωρίς ενδείξεις, ένα αίνιγµα χωρίς απάντηση».
Ο τουρισµός κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα εµφανίζεται ως «πολιτιστικό και θρησκευτικό γεγονός». Τα ταξίδια και οι µετακινήσεις για προσκύνηµα σε ιερούς τόπους, όπως η Ιερουσαλήµ, η Ρώµη και αργότερα η Μέκκα, κάνουν την εµφάνισή τους κατά το Μεσαίωνα, αν και άλλα γεγονότα (πόλεµοι, ανασφάλεια στους δρόµους, επιδροµές) οδηγούν σε περιορισµένη κίνηση των ταξιδιωτών - προσκυνητών. Το 14, µάλιστα, αιώνα ο Jehan de Mandeville δηµοσιεύει το βιβλίο του “Ταξίδι στους Αγίους Τόπους”, που θα µπορούσε να χαρακτηριστεί ως µία µορφή ταξιδιωτικού οδηγού για προσκυνητές.
Κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης η τεχνολογική πρόοδος στον τοµέα των µεταφορών διευκολύνει τα ταξίδια και την ανακάλυψη «νέων κόσµων», που ανοίγουν νέους ορίζοντες για τον τουρισµό και τα ταξίδια. Τα ταξιδιωτικά διηγήµατα αρχίζουν να δηµοσιεύονται, ενώ, παράλληλα, κάνουν την εµφάνισή τους οι πρώτοι επίσηµοι τουριστικοί οδηγοί, που είναι συνήθως µικρά βιβλία, που απευθύνονται στους υποψήφιους ταξιδιώτες, κυρίως της αγγλικής υψηλής κοινωνίας. Έτσι, οι πρώτοι τουριστικοί οδηγοί εκ-
δίδονται από τους αδελφούς Galignani. Επίσης, οι εκδοτικοί οίκοι Barbin και Rigaud στο Παρίσι και στη Λυόν αντίστοιχα εξειδικεύονται στις ταξιδιωτικές εκδόσεις.
Κατά τη διάρκεια του 18 αιώνα ο τουρισµός αποκτά µία άλλη διάσταση, καθώς οι νεαροί Άγγλοι αριστοκράτες συνηθίζουν στο τέλος των σπουδών τους να πραγµατοποιούν το λεγόµενο «µεγάλο Ταξίδι» («le grand Tour»): ταξίδι στο εξωτερικό µε επίσκεψη της Ρώµης και κάποιων ιταλικών ή γαλλικών πόλεων µε σκοπό να τελειοποιήσουν την εκπαίδευση και την παιδεία τους. Γεννιέται, έτσι, η λέξη τουρίστας, που χρησιµοποιείται αρχικά για τους Άγγλους αριστοκράτες, που ταξίδευαν στην Ευρώπη, και η οποία έχει την προέλευσή της από τη λέξη tour, µε την έννοια µίας «κυκλικής κίνησης». Όπως θα αναφερθεί και κατωτέρω, είναι και η εποχή όπου γεννιέται το πρώτο τουριστικό πρακτορείο στην Αγγλία από τον Thomas Cook.
Οι µεγάλες εξελίξεις του 19 αιώνα µε την ανακάλυψη και την εξάπλωση του σιδηροδρόµου στην Ευρώπη, µεταξύ 1840 και 1860, και την καθιέρωσή του ως του κατεξοχήν µεταφορικού µέσου µαζικής µετακίνησης συνέβαλε σηµαντικά στην αύξηση της τουριστικής κίνησης και στην περαιτέρω ανάπτυξη του τουρισµού. Εκτός από το εκτεταµένο πλέον σιδηροδροµικό δίκτυο, στην εξέλιξη του τουρισµού συνέβαλε και η κατασκευή µεγάλων ατµόπλοιων, ενώ το 1840 κατασκευάζεται το πρώτο ατµόπλοιο µε προπέλα. Έτσι, σηµαντική ώθηση στην ανάπτυξη και εξέλιξη των θαλάσσιων µεταφορών, και κατ’ επέκταση του θαλάσσιου τουρισµού, έδωσε η εµφάνιση των «paquebots» άλλως «steamships», που χρησιµοποιούνταν µαζικά από τους αριστοκράτες ταξιδιώτες του 19 αιώνα. Τέτοια πλοία, που διαδραµάτισαν σηµαντικό ρόλο στις διηπειρωτικές τουριστικές µετακινήσεις µέχρι το Δεύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο, ήταν επί παραδείγµατι τα ακόλουθα: «Le Paris», «L’ Atlantique», «Queen Mary», «Queen Elisabeth». Η Βόρεια Αµερική συνδέθηκε µε «υπερωκεάνια» µε την Ευρώπη και το αγγλικό υπερωκεάνιο «Μέγας Ανατολικός» (1858) πραγµατοποιούσε ταξίδια συνδέοντας την Αγγλία µε τις Ινδίες. Η σύγχρονη εποχή, που αρχίζει τον 20 αιώνα και φθάνει ως τις µέρες µας, µπορεί να θεωρηθεί η τελευταία περίοδος εξέλιξης του τουρισµού. Η µεγέθυνση και η παγκοσµιοποίηση του τουρισµού, κυρίως µετά τη δεκαετία του 1960, υπήρξαν το αποτέλεσµα µίας σειράς σηµαντικών οικονοµικοκοινωνικών µεταβολών, καθώς και ραγδαίων εξελίξεων στον τοµέα κυρίως των αεροµεταφορών, των τουριστικών πρακτορείων και της ξενοδοχειακής βιοµηχανίας, αλλά και της ανάπτυξης των λεγόµενων “οργανωµένων ταξιδιών” (“packaged tourism”). Οι κυριότερες µεταβολές στον οικονοµικό και κοινωνικό τοµέα που συνέβαλαν στη ραγδαία αύξηση του τουρισµού
ήταν ιδίως οι εξής: η αύξηση των ατοµικών εισοδηµάτων πέραν του ορίου διαβίωσης, που εξασφαλίζει το δικαίωµα στις διακοπές, η βελτίωση των όρων εργασίας και η νοµική κατοχύρωση των αδειών αναψυχής µε αποδοχές, η άνοδος του µορφωτικού επιπέδου των λαών, η εξασφάλιση κοινωνικών επιδοµάτων στους εργαζοµένους και στις ασθενέστερες κοινωνικές οµάδες (κοινωνικός τουρισµός, τουρισµός νέων, τρίτης ηλικίας), η απλοποίηση των διατυπώσεων στις µετακινήσεις και ο περιορισµός των συνοριακών ελέγχων (Συνθήκη του Μάαστριχτ του έτους 1992), το ενιαίο νόµισµα για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι τεχνολογικές πρόοδοι στον τοµέα των µεταφορών, οι εξελίξεις στις τηλεπικοινωνίες, το ηλεκτρονικό σύστηµα των κρατήσεων, η διευκόλυνση των συναλλαγών µε νέους τρόπους πληρωµής, όπως πιστωτικές κάρτες, κοκ. Συγκεκριµένα, το 1950 οι αφίξεις διεθνώς αριθµούσαν 25 εκατοµµύρια δολάρια και οι εισπράξεις από το διεθνή τουρισµό ανέρχονταν στα 2,1 δισεκατοµµύρια δολάρια. Σαράντα χρόνια αργότερα, το 1993, οι αριθµοί αυτοί έφθασαν στα 500 εκατοµµύρια αφίξεις και 304 δισεκατοµµύρια δολάρια τα έσοδα. Κατά το χρόνο αυτό, ο µέσος όρος ανόδου των αριθµών αυτών ήταν 7,1% και 12,2% αντιστοίχως. Στα πλαίσια αυτά, τη δεκαετία του 1950 ξεκίνησε και η µαζική διακίνηση των τουριστών ανά τον κόσµο. Οι οικονοµικές και κοινωνικές συνθήκες που επικράτησαν µετά το Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο, ιδίως δε οι άδειες αναψυχής µετ’ αποδοχών των εργαζοµένων, η αύξηση του κατά κεφαλή εισοδήµατος και η αύξηση του ελεύθερου χρόνου, αφαίρεσαν από τον τουρισµό τον αριστοκρατικό του χαρακτήρα και κατέστησαν τις διακοπές δυνατές και για τις µικροµεσαίες και πιο ασθενείς οικονοµικές και κοινωνικές οµάδες. Η µετέπειτα εξέλιξη του τουρισµού κατά τον 21 αιώνα αποτελεί συνάρτηση αφενός της περαιτέρω ανάπτυξης στους τοµείς των τηλεπικοινωνιών, των ξενοδοχειακών και εν γένει τουριστικών επιχειρήσεων, των µεταφορών και της εν γένει τεχνολογίας και αφετέρου της ανάπτυξης του πολιτιστικού και εν γένει πνευµατικού επιπέδου των λαών, που αποτελεί πάντα την κινητήρια ώθηση και την ενθάρρυνση των ανθρώπων να γνωρίσουν νέα ήθη, έθιµα και πολιτισµούς.
III. Iστορική εξέλιξη τουριστικών πρακτορείων και ξενοδοχείων
1. Ιστορική εξέλιξη τουριστικών πρακτορείων
Η ιστορία των τουριστικών πρακτορείων και, κατ’ επέκταση, του µαζικού – οργανωµένου τουρισµού ξεκινά το 1841, όταν ο Άγγλος Thomas Cook, τυπογράφος και ιεροκή-
ρυκας στο Leicester, εφηύρε το οµαδικό ταξίδι, οργανώνοντας µία ηµερήσια εκδροµή µε τρένο. Η εκδροµή προσήλκυσε 570 πελάτες, οι οποίοι κατέβαλαν ένα σελίνι ο καθένας για τη διαδροµή από την πόλη Leicester στην πόλη Loughborough. Το αρχικό του δε κίνητρο ήταν να αποµακρύνει τους πελάτες του από τον αλκοολισµό! Η διαφήµιση, µάλιστα, της πρώτης αυτής εκδροµής έγινε µε τη βοήθεια διαφηµιστικών αφισών. Τέσσερα χρόνια αργότερα ο Thomas Cook διοργανώνει διήµερη εκδροµή στην πόλη Liverpool και µε τη βοήθεια του τυπογραφείου του τυπώνει το πρώτο του διαφηµιστικό φυλλάδιο, το “Εγχειρίδιο για µία εκδροµή στο Liverpool”. Διαφήµιση εκείνης της εποχής εκφράζει την άποψη του Thomas Cook για το τουριστικό πρακτορείο: «Ο βασικός σκοπός του οργανωµένου ταξιδιού είναι να αυξήσει την απόλαυση, καθώς θα απαλλάξει τον ταξιδιώτη από όλα τα ασήµαντα προβλήµατα και ενοχλήσεις του ταξιδιού». Το 1855 αρχίζει να διοργανώνει ταξίδια στην Ευρώπη, ενώ το 1863 αρχίζει να προωθεί τις πρώτες “κυκλικές περιηγήσεις”. Σταδιακά ο Thomas Cook διευρύνει τους προσφερόµενους προορισµούς, ενώ µεγάλη επιτυχία είχαν τα ταξίδια που οργάνωνε στην Αίγυπτο, που ξεκίνησαν το 1890. Είναι δε εντυπωσιακό ότι αναφέρεται ως ο «Βασιλιάς της Αιγύπτου χωρίς στέµµα». Καθώς ο αριθµός των πελατών του αυξανόταν, ο Thomas Cook δηµιουργεί την πρώτη µορφή ταξιδιωτικής επιταγής, που ονοµάζεται “Circular Note”, µία µορφή ενέγγυας πίστωσης, την οποία τα συνεργαζόµενα µε αυτόν ξενοδοχεία δέχονταν από τους πελάτες του ως µορφή πληρωµής για τις παρεχόµενες σε αυτούς υπηρεσίες. To 1892 o Thomas Cook πεθαίνει, η εταιρία, όµως, Thomas Cook & Son απασχολεί 1.700 εργαζοµένους σε 85 τουριστικά πρακτορεία σε ολόκληρο τον κόσµο, ενώ µέχρι και σήµερα η εταιρία Thomas Cook Tour Operations Ltd είναι ένα από τα κορυφαία τουριστικά πρακτορεία ανά τον κόσµο.
Η ιδέα του Thomas Cook βρήκε πολλούς µιµητές και στις δύο όχθες του Ατλαντικού.
- Στην Ιταλία ο Massimiliano Chiari, µε έδρα στο Μιλάνο, ιδρύει το 1878 ένα γραφείο υποδοχής ξένων τουριστών µε την επωνυµία Sommariva S.P.A.
- Στη Γαλλία το πρώτο τουριστικό πρακτορείο ιδρύεται στην πόλη Lyon επίσης το 1878 από τον Alphonse Lubin.
- Στην Αγγλία, εκτός από τον Thomas Cook, άλλα τουριστικά πρακτορεία που ιδύονται είναι το Dean & Dawson το 1871 και το Frame’ s Tours το 1881.
- Στη Βόρεια Αµερική δηµιουργείται ένα ευρύ δίκτυο τουριστικών πρακτορείων µε βασικούς τους: Fugazi, Prisco-Travel, Ferguson, American Express κ.ά.
Με την εξάπλωση και την ανά τον κόσµο ανάπτυξη µεγάλων τουριστικών πρακτορείων αρχίζουν να δηµιουργούνται ενώσεις και εθνικά συνδικάτα για την προάσπιση των επαγγελµατικών συµφερόντων των τουριστικών πρακτόρων. Έτσι, µεταξύ άλλων,
το 1919 δηµιουργείται η Διεθνής Οµοσπονδία Τουριστικών Πρακτόρων (Féderation Internationale des Agences de Voyages), η οποία το 1966 θα µετονοµαστεί σε Παγκόσµια Οµοσπονδία των Οργανώσεων των Τουριστικών Πρακτορείων (Féderation Universelle des Associations d’ Agences de Voyages).
Στην Ελλάδα τα πρώτα τουριστικά πρακτορεία λειτούργησαν κυρίως σαν µεταναστευτικά κέντρα και σταµάτησαν τη λειτουργία τους µε την κήρυξη του Δευτέρου Παγκοσµίου Πολέµου. Μεταπολεµικά, τα πρώτα πρακτορεία (όπως τα: Καραγιαννίδης Τράβελ, Βέγγος, Πολίτης, Πετροσιάν) άρχισαν να λειτουργούν ουσιαστικά µετά τις αρχές της δεκαετίας του 1950. Την εποχή εκείνη πραγµατοποιείται και η στροφή των πρακτορείων από τον περιηγητικό τουρισµό κάποιων αλλοδαπών ευγενών ή αρχαιολόγων στο µαζικό τουρισµό, µε συνεργασίες µε Ευρωπαϊκά και Αµερικανικά τουριστικά πρακτορεία για την υποδοχή τουριστών που επιθυµούσαν να επισκεφθούν την Αθήνα. Αναφέρεται ότι η πρώτη οµάδα οργανωµένων τουριστών ήταν 25 φοιτητές του Πανεπιστηµίου της Σορβόννης, που έφθασαν µε τρένο στην πόλη Πρίντεζι της Ιταλίας και στη συνέχεια µε το πλοίο “Κολοκοτρώνης” έφθασαν στον Πειραιά. Οι δε βασικές διαδροµές περιήγησης, εκτός Αθηνών, ήταν προς Πελοπόννησο και ιδίως Αργολίδα, Δελφούς, Κόρινθο, Μυκήνες και Επίδαυρο.
2. Ιστορική εξέλιξη ξενοδοχείων
Κατά την αρχαιότητα τα πρώτα οικήµατα φιλοξενίας ήταν πρόχειρα κατασκευάσµατα. Τα οικήµατα εκείνα ήταν γνωστά ως πανδοχεία και χρησίµευαν ιδίως για την ανάπαυση των ταξιδιωτών και αργότερα για την αλλαγή των αλόγων και των ταξιδιωτικών αµαξών (χάνια). Τα σηµαντικότερα από τα πανδοχεία είχαν ιδρυθεί κατά µήκος του ρωµαϊκού οδικού δικτύου για την εξυπηρέτηση όσων ταξίδευαν για κυβερνητικούς, εµπορικούς ή άλλους σκοπούς. Πανδοχεία υπήρχαν, επίσης, στην Ινδία, την Κίνα και τη Μέση Ανατολή. Κατά το µεσαίωνα, οι µοναστηριακές αδελφότητες συχνά ίδρυαν ξενώνες σε επικίνδυνες περιοχές µε σκοπό την προφύλαξη των ταξιδιωτών. Χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγµα αποτελεί το “καταφύγιο” στη Μεγάλη Δίοδο του Αγίου Βερνάρδου (Great St. Bernard Pass) στις Ελβετικές Άλπεις.
Στην αρχαία Ελλάδα τα ξενοδοχεία ονοµάζονταν καταγώγια. Σε αυτά φιλοξενούνταν οι επισκέπτες σε διάφορες γιορτές. Αναφέρονται δύο σηµαντικά καταγώγια: Στην Επίδαυρο, µέσα στον περίβολο του Ασκληπιείου, για τη στέγαση των προσκυνητών και
των ασθενών, και στην Ολυµπία, το Λεωνιδαίον. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας, πανδοχεία βρίσκονταν ιδίως στους δρόµους που οδηγούσαν στα µεγάλα αστικά και εµπορικά κέντρα. Κατά τη Βυζαντινή εποχή, τα Μοναστήρια ίδρυσαν ιδιαίτερα διαµερίσµατα για τους ξένους, που τα ονόµασαν Ξενώνες ή Αρχονταρίκια, τα οποία επιβιώνουν µέχρι σήµερα, ιδιαίτερα στις Μονές του Αγίου Όρους.
Στη Δυτική Ευρώπη τα πανδοχεία εξελίσσονται σε πραγµατικά ξενοδοχεία που κάνουν την εµφάνισή τους στο Παρίσι και τη Βενετία κατά τον 14 και 15 αιώνα. Η ταχεία ανάπτυξη των ταξιδιών µε τις ταχυδροµικές άµαξες, η οποία σηµειώθηκε κατά τον 18 αιώνα, υπήρξε καθοριστική για την ανάπτυξη των ξενοδοχείων. Τα µεγαλύτερα ξενοδοχεία κτίστηκαν κοντά σε σιδηροδροµικούς σταθµούς, ενώ µετά το Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο πολλά µεγάλα ξενοδοχεία δηµιουργήθηκαν κοντά σε αεροδρόµια. Στην ελεύθερη Ελλάδα το πρώτο ξενοδοχείο κτίσθηκε στο Ναύπλιο και ονοµαζόταν «Λονδίνον». Σε αυτό κατέλυαν κυρίως Βαυαροί. Στην Αθήνα το πρώτο ξενοδοχείο που ιδρύθηκε, όταν έγινε πρωτεύουσα του Ελληνικού κράτους, πήρε το όνοµα “Νέον Ξενοδοχείο”.
Τα µεγάλα σύγχρονα ξενοδοχεία ανά τον κόσµο λειτουργούν συχνά υπό µορφή αλυσίδας ξενοδοχείων. Η ιδέα πρωτοεµφανίστηκε στις Η.Π.Α., αλλά επεκτάθηκε σύντοµα και σε άλλες χώρες του κόσµου. Η δηµιουργία αλυσίδας πολλών ξενοδοχείων από την ίδια εταιρεία επιτρέπει την αύξηση της δραστηριότητάς της κυρίως σε θέµατα χρηµατοδότησης, παρεχόµενων υπηρεσιών, κράτησης δωµατίων κ.ο.κ. Ορισµένες από τις µεγάλες αλυσίδες ξενοδοχείων είναι σήµερα: «Hilton Hotels Corporation», «Sheraton Hotels», «Intercontinental Hotels», «Westin Hotels», «St. Regis Hotels», «Fairmont Hotels» κ.ά. Παράλληλα, έχουν κάνει την εμφάνισή τους, ακόμη και στη χώρα μας, τα ξενοδοχεία συνιδιοκτησίας, τα επονομαζόμενα «condohotels», όπου επί των ξενοδοχείων αυτών, με τη μορφή δωματίων ή διαμερισμάτων, επιτρέπεται η σύσταση οριζοντίων και κάθετων ιδιοκτησιών και η σύσταση ή μεταβίβαση ενοχικών και εμπράγματων δικαιωμάτων σε τρίτους.
Σηµειώνεται ότι στην Ελλάδα το µόνο ξενοδοχείο µε τη µορφή που γνωρίζουµε σήµερα από τις αρχές του 20 αιώνα βρισκόταν στην Αθήνα και ήταν η «Μεγάλη Βρετανία», που διέθετε 120 δωµάτια, εκ των οποίων µόνο τα 4 είχαν δικό τους µπάνιο, ενώ τα υπόλοιπα είχαν κοινόχρηστο. Τη δεκαετία του 1960 αρχίζει η ανέγερση µεγάλων ξενοδοχειακών µονάδων, όπως το King’ s Palace, το Hilton, το Esperia Palace και το Αµαλία. Το 1930 χτίστηκε το Ακροπόλ και το 1937 το King George, ενώ στις αρχές του 1950 οι κλίνες στην Αθήνα ήταν µόλις 1.800. Στην περίοδο από το 1950 έως το 1974 χτίστηκαν τα ξενοδοχεία «Ξενία» (Xenia Hotels) µέσω ενός προγράµµατος κατασκευής και λειτουργίας ξενοδοχείων του Ε.Ο.Τ. Σκοπός του προγράµµατος αυτού ήταν «να προσφερθούν υψηλών προδιαγραφών τουριστικά καταλύµατα, αλλά και να υποδειχθεί
στους ιδιώτες επιχειρηµατίες το επιθυµό επίπεδο των νέων ξενοδοχειακών µονάδων, που θα έπρεπε να κατασκευασθούν προκειµένου να αναπτυχθεί ο τουρισµός ως η νέα προσοδοφόρος οικονοµική δραστηριότητα προς την οποία απέβλεπε το κράτος». Το 1950 ο αρχιτέκτονας Χαράλαµπος Σφαέλλος ξεκίνησε την υλοποίηση του προγράµµατος ως διευθυντής των Τεχνικών Υπηρεσιών του Ε.Ο.Τ, ενώ από το 1957 έως το 1967 ο αρχιτέκτονας Άρης Κωνσταντινίδης, προϊστάµενος της Υπηρεσίας Μελετών, πλαισιοµένος από µία οµάδα επίλεκτων αρχιτεκτόνων, εργάστηκε πάνω στη µελέτη και το σχεδιασµό των νέων ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων. Τα ξενοδοχεία Ξενία αποτελούν µέχρι σήµερα διεθνώς αναγνωρισµένα δείγµατα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής στη µεταπολεµική Ελλάδα και συνιστούν κοµµάτι της αρχιτεκτονικής ιστορίας της χώρας µας.
§ 2. Η κοινωνική/οικονοµική σπουδαιότητα του τουρισµού και η διεθνής διάστασή του
I. Η σηµασία του τουρισµού για την παγκόσµια και ιδίως για την ελληνική οικονοµία
Ο τουρισµός αποτελεί σηµαντικό παραγωγό του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος και εργασίας, ενώ, παράλληλα οι τουριστικές επενδύσεις και τα σχετικά µε αυτόν φορολογικά έσοδα είναι υψηλά. Ο τουρισµός είναι ένα αποτελεσµατικό µέσο αναδιανοµής του πλούτου ανάµεσα στις χώρες και, µε τον τρόπο αυτόν, συνεισφέρει σε µια πιο ισορροπηµένη ανάπτυξη των οικονοµιών στον πλανήτη. Ο διεθνής τουρισµός µπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα σηµαντικός για τις αναπτυσσόµενες χώρες, που δεν έχουν άλλες πηγές απόκτησης ξένου συναλλάγµατος. Στη Διακήρυξη της Μανίλα για τον Παγκόσµιο Τουρισµό του έτους 1980 αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι το µερίδιο που εκπροσωπεί ο τουρισµός στην εθνική οικονοµία και στο διεθνές εµπόριο τον καθιστά ένα σηµαντικό παράγοντα της παγκόσµιας ανάπτυξης. Ο σταθερός, αποφασιστικός ρόλος του τουρισµού στην εθνική οικονοµική δραστηριότητα, στις διεθνείς συναλλαγές και στην εξασφάλιση του ισοζυγίου πληρωµών τον καθιστά ως µια από τις κυριότερες δραστηριότητες της παγκόσµιας οικονοµίας. Σε κάθε χώρα ο εσωτερικός τουρισµός συµβάλλει στο βελτιωµένο ισοζύγιο της εθνικής οικονοµίας µέσω της ανακατανοµής του εθνικού εισοδήµατος. Ο δε παγκόσµιος τουρισµός µπορεί να συµβάλει στην εγκαθίδρυση µίας νέας διεθνούς οικονοµικής τάξης, που θα βοηθήσει στην εξάλειψη του διευρυνόµενου οικονοµικού χάσµατος µεταξύ των αναπτυγµένων και των αναπτυσσόµενων χωρών και θα εξασφαλίσει τη σταθερή επιτάχυνση της οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης και προόδου.
Είναι, εποµένως, φανερό ότι ο τουρισµός αποτελεί στο τέλος του αιώνα µας τον πιο δυναµικά εξελισσόµενο κλάδο της οικονοµίας (A big business gets bigger) σε παγκόσµιο, ευρωπαϊκό, αλλά και σε εθνικό επίπεδο. Το 1925 ο Νικόλαος Λέκκας, από τους πρώτους διευθυντές της Υπηρεσίας Ξένων και Εκθέσεων (προγόνου του Εθνικού Οργανισµού Τουρισµού), που ιδρύθηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο το 1914, περιέ-
γραψε στο έργο του “Ο περιηγητισµός στην Ελλάδα” την αξία του εισερχόµενου τουριστικού ρεύµατος (incoming tourism) ως σανίδα σωτηρίας σε µία εποχή που εθνικές καταστροφές είχαν πλήξει τη χώρα. Προτείνει δε διάφορα µέτρα που έπρεπε να ληφθούν, προκειµένου να αναπτυχθεί ο κλάδος του περιηγητισµού στην Ελλάδα (π.χ. στον τοµέα των καταλυµάτων, των συγκοινωνιών, της εκπαίδευσης κ.ο.κ.). Αναφέρει, µάλιστα, χαρακτηριστικά «Δια την βελτίωσιν του εθνικού µας νοµίσµατος δυνατόν µεν να συντελούν και οιαδήποτε άλλα µέτρα προσωρινά και περιοριστικά, αλλά είναι ανάγκη, εάν θέλωµεν να επιτύχωµεν την εξυγίανσιν αυτού, να αποβλέψωµεν κυρίως εις την ανάπτυξιν των διαφόρων πλουτοπαραγωγικών µας κλάδων, µεταξύ των οποίων ουχί ασήµαντον κατέχει θέσιν ο κλάδος του περιηγητισµού, όστις .....υπόσχεται µεγίστας αποδόσεις εν βραχεί χρονικώ διαστήµατι». Ο τουρισµός, λοιπόν, καλείται να καλύψει στη χώρα µας το µονίµως ελλειµµατικό εµπορικό ισοζύγιο, που προκαλείται από την έλλειψη βαριάς βιοµηχανίας, αλλά και τη µικρή παραγωγή καταναλωτικών αγαθών και προϊόντων υψηλής τεχνολογίας. Πράγµατι, για παράδειγµα στην Ελλάδα η συµβολή της τουριστικής οικονοµίας το 2012 στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν – Α.Ε.Π. (Gross Domestic Product - GDP) ανερχόταν στο 16,4%, ενώ η συνολική απασχόληση στην τουριστική οικονοµία, µε 688.800 θέσεις εργασίας, αντιστοιχούσε στο 18,3% των απασχολουµένων. Παράλληλα, ο Ελληνικός τουρισµός καλύπτει το 51,2% του ελλείµµατος του εµπορικού ισοζυγίου και δηµιουργεί 34 δισεκατοµµύρια συνολική ζήτηση στην οικονοµία. Συγκρινόµενος σε παγκόσµιο επίπεδο, ο Ελληνικός τουρισµός καταγράφει ικανοποιητικές επιδόσεις. Σύµφωνα µε τα διαθέσιµα στοιχεία του Παγκόσµιου Οργανισµού Τουρισµού, η Ελλάδα το 2012 ήταν 17 σε επίπεδο διεθνών αφίξεων και 23 σε επίπεδο εσόδων. Επίσης, σύµφωνα µε το Παγκόσµιο Οικονοµικό Φόρουµ το 2013 η χώρα µας καταλαµβάνει τη 32 θέση µεταξύ 140 χωρών στο Δείκτη Ταξιδιωτικής και Τουριστικής Ανταγωνιστικότητας τη στιγµή που στο Γενικό Δείκτη Ανταγωνιστικότητας καταλαµβάνει µόλις την 96 θέση. Οι αφίξεις των αλλοδαπών ανήλθαν για το έτος 2012 στα 15,5 εκατοµµύρια ευρώ, ενώ το µερίδιο αγοράς της Ελλάδας ανέρχεται στο 1,5% της παγκόσµιας αγοράς και στο 2,9% της Ευρωπαϊκής αγοράς. Τα στοιχεία για την κίνηση του τουρισµού κατά το έτος 2013 είναι ακόµη πιο εν-
θαρρυντικά, δεδοµένου ότι οι αφίξεις αλλοδαπών τουριστών ανέρχονταν στα 17,5 εκατοµµύρια περίπου και τα τουριστικά έσοδα στα 11,5 δισεκατοµµύρια ευρώ. Έτσι, ενώ το έτος 2012 οι διεθνείς τουριστικές αφίξεις κυµαίνονταν στα 16.9 εκατοµµύρια ευρώ, το 2013 αυξήθηκαν στα 17.9 εκατοµµύρια ευρώ σύµφωνα µε στατιστικές πληροφορίες του Συνδέσµου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ). Όπως, εξάλλου, έχει δηλώσει ο πρόεδρος του ΣΕΤΕ, κ. Ανδρέας Ανδρεάδης, θεωρείται πλέον βέβαιο ότι «στο τέλος του έτους (ενν. 2014) θα έχουµε επιτύχει νέο ρεκόρ 19,5 εκατ. διεθνών αφίξεων (προηγούµενη εκτίµηση 19 εκ), συνολικά 21,5 εκατ. συµπεριλαµβανοµένης της κρουαζιέρας και 13,5 δισεκ. ευρώ άµεσων εσόδων (προηγούµενη εκτίµηση 13 δισ. ευρώ) συµπεριλαµβανοµένης της κρουαζιέρας, αντίστοιχα». Στόχος, µάλιστα, του τουριστικού σχεδιασµού είναι το 2021 ο τουρισµός να ξεπεράσει τα 24 εκατοµµύρια αφίξεις, µε κατά κεφαλήν δαπάνη περίπου 800 ευρώ. Να παραγάγει, δηλαδή, ετησίως έσοδα 48-50 δισ. ευρώ, έναντι 32 δισ. ευρώ το 2012, που σηµαίνει 9 επιπλέον µονάδες στο Α.Ε.Π. της χώρας. Αυτό σηµαίνει ότι θα εργάζονται στον τουρισµό συνολικά 1 εκατοµµύριο άτοµα έναντι των 688.000, που εργάζονται σήµερα.
Είναι δε χαρακτηριστικό ότι η τουριστική κίνηση στην Ελλάδα, κατά το έτος 2022, αυξήθηκε, παρά το προφανές πλήγμα των τελευταίων ετών που προκάλεσε η πανδημία του κορονοϊού, κατά 121,8% στο οκτάμηνο Ιανουαρίου – Αυγούστου και διαμορφώθηκε σε 19,12 εκατομμύρια ταξιδιώτες. Παράλληλα, οι τουριστικές εισπράξεις στο ίδιο οκτάμηνο παρουσίασαν αύξηση κατά 92,1% σε σχέση με το 2021 φθάνοντας τα 12,75 δισ. Ευρώ, σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος. Υπό το φως των ανωτέρω παρατηρήσεων και αριθµών, συµπεραίνουµε ότι ο Ελληνικός τουρισµός είναι ένας από τους λίγους τοµείς της εθνικής οικονοµίας, ο οποίος παραµένει ανταγωνιστικός σε παγκόσµιο επίπεδο.
II. Η λειτουργία των τουριστικών πρακτορείων στο πλαίσιο και στην εξέλιξη του τουρισµού
Η κράτηση των δωµατίων ενός ξενοδοχείου, καθώς και η παροχή λοιπών τουριστικών υπηρεσιών (π.χ. αεροπορικά εισιτήρια) µπορεί να γίνει είτε απευθείας από τους ενδιαφεροµένους µεµονωµένους πελάτες (ή και οµάδες πελατών) είτε από τους τουριστικούς πράκτορες ή τα τουριστικά γραφεία, που τα πωλούν στη συνέχεια στους πελάτες τους (τουρίστες). Οι τουριστικοί πράκτορες (tour operators) είναι µεγάλοι ταξιδιωτικοί οργανισµοί µε κυρίαρχο αντικείµενο της δραστηριότητάς τους τη σύνθεση ενός ενιαίου τουριστικού προϊόντος, του λεγοµένου «τουριστικού πακέτου» («voyage
à forfait» γαλλικός όρος, «inclusive tour» αγγλικός όρος, «package» αµερικάνικος όρος), τη διαφήµιση, προώθηση και πώλησή του στους πελάτες τους – τουρίστες. Για την τουριστική βιοµηχανία οι τουριστικοί πράκτορες είναι οι δηµιουργοί των τουριστικών πακέτων και λειτουργούν ως διοργανωτές. Αγοράζουν, δηλαδή, µεγάλες ποσότητες από διάφορα τουριστικά προϊόντα (όπως αεροπορικά εισιτήρια, δωµάτια τουριστικών καταλυµάτων, εκδροµές και περιηγήσεις κ.ο.κ.), τα οποία, αφού τα συνδυάσουν, µε βάση την εµπειρία τους, σε ένα ενιαίο πακέτο, τα προσφέρουν στη συνέχεια προς πώληση στους πελάτες τους.
Η πώληση του ενιαίου τουριστικού πακέτου από τους τουριστικούς πράκτορες στο ευρύ κοινό γίνεται είτε απευθείας από τους ίδιους είτε µέσω των τουριστικών γραφείων (tour agents). Έτσι, οι τουριστικοί πράκτορες µπορούν να διακριθούν σε παραγωγούς-χονδρεµπόρους, των οποίων η δραστηριότητα περιορίζεται στη δηµιουργία των τουριστικών πακέτων, τα οποία στη συνέχεια πωλούνται από το δίκτυο διανοµής των ταξιδιωτικών γραφείων, και σε παραγωγούς-χονδρεµπόρους-µεταπωλητές, οι οποίοι οργανώνουν και πωλούν οι ίδιοι τα τουριστικά πακέτα µε τη βοήθεια των δικών τους ταξιδιωτικών γραφείων ή τα µεταπωλούν µε τη µεσολάβηση άλλων γραφείων. Οι τουριστικοί πράκτορες χαρακτηρίζονται συχνά ως «χονδρέµποροι» τουριστικών αγαθών, καθώς αγοράζουν χονδρικώς υπηρεσίες υπό µορφή «πρώτης ύλης» (όπως θέσεις σε µεταφορικά µέσα, δωµάτια τουριστικών καταλυµάτων) και από το συνδυασµό τους παράγουν ένα ενιαίο προϊόν, το οποίο προσφέρουν στην αγορά σε ανταγωνιστικές τιµές.
Όπως προαναφέρθηκε, η οργανωµένη µαζική διακίνηση των τουριστών, άλλως µαζικοποίηση του τουρισµού (mass tourism), έλκει την καταγωγή της από την Αγγλία των µέσων του 19 αιώνα από τον Άγγλο τυπογράφο και ιεροκήρυκα Thomas Cook. Η ραγδαία αύξηση του τουρισµού και η εξέλιξή του ως του πλέον δυναµικώς εξελισσοµένου κλάδου της οικονοµίας δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί ότι οφείλεται κυρίως στην εµφάνιση και εξέλιξη των τουριστικών πρακτόρων. Ο µεµονωµένος πελάτης, λόγω της απειρίας και της έλλειψης διαπραγµατευτικής υπεροχής έναντι του ξενοδόχου, του µεταφορέα και άλλων προµηθευτών ταξιδιωτικών υπηρεσιών, δεν µπορεί να επιτύχει
τις ευνοϊκές τιµές και την ποιότητα των υπηρεσιών που µπορεί να προσφέρει ο διοργανωτής - τουριστικός πράκτορας. Οι τουριστικοί πράκτορες χάρη στην εξειδίκευση, την επαγγελµατική εµπειρία, την τεχνογνωσία και συχνά τη διαπραγµατευτική υπεροχή τους έναντι των ξενοδόχων επιτυγχάνουν, µεταξύ άλλων και λόγω της µεσολάβησής τους ανάµεσα σε ποικίλες επιχειρήσεις, τα ακόλουθα:
- Επιλογή και συνδυασµό των στοιχείων που συνθέτουν το τουριστικό πακέτο, ήτοι διαµονή, εισιτήρια, περιηγήσεις.
- Προώθηση και διαφήµιση των ανωτέρω στοιχείων µε µέσα και δυνατότητες που δεν διαθέτουν ενδεχοµένως οι επιµέρους προµηθευτές τουριστικών προϊόντων, π.χ. ένα µικρό ξενοδοχείο.
- Παροχή πληροφοριών και προώθηση προορισµών.
- Εξασφάλιση εκπτώσεων και εν γένει ανταγωνιστικών τουριστικών προϊόντων και, µε τον τρόπο αυτό, καθιστούν τον τουρισµό ένα αγαθό προσβάσιµο σε µικροµεσαίες, αλλά και ασθενείς οικονοµικά και κοινωνικά οµάδες.
- Εξασφάλιση καλύτερης ποιότητας υπηρεσιών σε ξενοδοχεία.
- Επιτόπου υποδοχή των τουριστών.
- Οργάνωση περιηγήσεων και εκδροµών.
- Απαλλάσσουν τους ταξιδιώτες από οργανωτικά και λοιπά προβλήµατα που µπορεί να ανακύψουν κατά την διαπραγµάτευση µε τους επιµέρους προµηθευτές τουριστικών υπηρεσιών.
Ειδικότερα στη χώρα µας η παρουσία σηµαντικών τουριστικών πρακτόρων έδωσε σηµαντική ώθηση στη µαζικοποίηση του τουρισµού. Ήδη από τη δεκαετία του 1960 και εντονότερα µετά το 1970 η Ελλάδα αναδεικνύεται σε έναν από τους κλασσικούς και δυναµικά αναπτυσσόµενους προορισµούς των µεγαλύτερων Ευρωπαϊκών τουριστικών πρακτόρων. Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας, µακριά από τις κυριότερες χώρες προέλευσης των πελατών της, αποτέλεσε αρχικά τροχοπέδη στην ανάπτυξη στη χώρα µας του µαζικού τουρισµού. Είναι χαρακτηριστικό ότι η συντριπτική πλειοψηφία των αλλοδαπών τουριστών της Κρήτης διακινείται από τους τουριστικούς πράκτορες (το 94-95%, µε βάση στοιχεία του 2004). Οι τουριστικοί πράκτορες µε τα οργανωµένα ταξίδια και, παράλληλα, µε την καθιέρωση των πτήσεων charters ανέδειξαν την Ελλά-
δα, κυρίως από τη δεκαετία του 1970, ως έναν από τους βασικούς µεσογειακούς προορισµούς στα διαφηµιστικά τους φυλλάδια. Οι πτήσεις charters συµβάλλουν, επίσης, σηµαντικά στη δυνατότητα προώθησης και τουριστικής ανάπτυξης µικρότερων Ελληνικών νησιών. Όπως επισηµαίνεται, οι πτήσεις charters αποτελούν πλέον τον κυρίαρχο τρόπο µεταφοράς τουριστών στη χώρα µας, καθώς περίπου τρεις στους τέσσερις επιβάτες που έρχονται µε αεροπλάνο στη χώρα µας και 45% έως 55% των αλλοδαπών τουριστών που επισκέπτονται τη χώρα µας χρησιµοποιούν πτήσεις charters.
Από τα παραπάνω στοιχεία καθίσταται εµφανής ο ιδιαίτερα σηµαντικός, και πρωταρχικός θα τολµούσαµε να πούµε ρόλος, των αλλοδαπών βασικά τουριστικών πρακτόρων στην ανάπτυξη και εξέλιξη του µαζικού ιδίως τουρισµού στη χώρα µας.
III.α Εσωτερικοί οργανισµοί και ενώσεις που ασχολούνται µε τον τουρισµό
Για την ανάπτυξη, εξέλιξη και διαφήµιση του εγχωρίου τουριστικού προϊόντος αφενός, αλλά και για την προάσπιση των επαγγελµατικών συµφερόντων διαφόρων επαγγελµατικών κλάδων του τουρισµού αφετέρου, έχουν συσταθεί και λειτουργούν στη χώρα µας οργανισµοί και ενώσεις, που ασχολούνται µε τον τουρισµό, οι σηµαντικότεροι από τους οποίους είναι:
1. Ο Ελληνικός Οργανισµός Τουρισµού (Ε.Ο.Τ.)
Ο Ελληνικός Οργανισµός Τουρισµού (Ε.Ο.Τ.) συστάθηκε για πρώτη φορά το έτος 1929 και υπήχθη στην εποπτεία του Υπουργείου Οικονοµίας. Υπό τη σηµερινή του µορφή ιδρύθηκε µε το Ν. 1565/1950, ο οποίος κυρώθηκε µε το Ν. 1624/1951, αποτελεί δε Νοµικό Πρόσωπο Δηµοσίου Δικαίου και τελεί υπό την εποπτεία του Υπουργείου Τουρισµού. Σύµφωνα µε το Ν. 3270/2004 ο Ε.Ο.Τ. από 01.01.2005 αποτελείται από την Κεντρική Υπηρεσία, µε έδρα στην Αθήνα, και τις Περιφερειακές Υπηρεσίες Τουρισµού (Π.Υ.Τ.). Πρόκειται για κρατικό φορέα µε κύριο σκοπό την οργάνωση, ανάπτυξη και προώθηση του τουρισµού της Ελλάδας. Τα κύρια µέσα για την επίτευξη του στόχου του είναι η τουριστική προβολή της Ελλάδας στο εσωτερικό και στην αλλοδαπή, καθώς και η εποπτεία και ο έλεγχος της γενικότερης τουριστικής αγοράς. Η αποστολή του Ε.Ο.Τ. είναι να ενισχύσει την αξία του Ελληνικού Τουρισµού, σε συνεργασία µε την τουριστική βιοµηχανία και όλους τους εµπλεκόµενους µε τον τουρισµό φορείς, µε σκοπό την αύξηση του εισερχόµενου τουρισµού και των εσόδων εκ της ανάπτυξής του.
2. Η Πανελλήνια Οµοσπονδία Ξενοδόχων (Π.Ο.Ξ.)
Η Πανελλήνια Οµοσπονδία Ξενοδόχων (Π.Ο.Ξ.) ιδρύθηκε το έτος 1949 και εδρεύει στην Αθήνα. Αποτελεί συνδικαλιστικό όργανο των Ελλήνων ξενοδόχων και εκπροσωπεί περισσότερες από 60 ενώσεις ξενοδόχων από όλες τις περιοχές της Ελλάδας. Στόχοι της Π.Ο.Ξ. είναι η διεκδίκηση και προαγωγή των οικονοµικών, κοινωνικών και επαγγελµατικών συµφερόντων των µελών της, η συνεργασία των µελών της για την προαγωγή του ξενοδοχειακού επαγγέλµατος, η διαπραγµάτευση και σύναψη µε τις αρµόδιες συνδικαλιστικές οργανώσεις εργαζοµένων συλλογικών συµβάσεων εργασίας για τους µισθωτούς που απασχολούνται σε ξενοδοχεία.
3. Ο Σύνδεσµος των εν Ελλάδι Τουριστικών και Ταξιδιωτικών Γραφείων (ΗΑΤΤΑ)
Ο Σύνδεσµος των εν Ελλάδι Τουριστικών και Ταξιδιωτικών Γραφείων (HATTA) ιδρύθηκε το 1927 και σήµερα αποτελείται από 1.500 µέλη. Τακτικά µέλη του ΗΑΤΤΑ είναι τα νοµίµως λειτουργούντα τουριστικά και ταξιδιωτικά γραφεία που δραστηριοποιούνται σε όλους τους τοµείς του τουρισµού, όπως εισερχόµενος και εξερχόµενος τουρισµός, τουριστικά λεωφορεία κ.ο.κ. Συνεργαζόµενα δε µέλη του ΗΑΤΤΑ είναι παρεµφερείς επιχειρήσεις που συνεργάζονται µε τουριστικά-ταξιδιωτικά γραφεία, όπως είναι µεταφορικές εταιρίες, ξενοδοχεία, ηλεκτρονικά συστήµατα κρατήσεων κ.ά. Ο ΗΑΤΤΑ εκπροσωπεί και προασπίζει τα συµφέροντα των µελών του και, παράλληλα, επιδιώκει την ανάπτυξη και προαγωγή του Ελληνικού τουρισµού.
4. Το Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο της Ελλάδος (Ξ.Ε.Ε.)
Με τον Α.Ν. της 12/26.06.1935 συστήθηκε ως Νοµικό Πρόσωπο Δηµοσίου Δικαίου ο «Οργανισµός Πανελληνίου Ενώσεως Τουριστικών Ξενοδοχείων», ο οποίος µε το άρθρο 19 του Α.Ν. της 16/19.11.1935 µετονοµάσθηκε σε «Επαγγελµατικόν Επιµελητήριον Τουριστικών Ξενοδοχείων» και στη συνέχεια µε το άρθρο 1 Ν.Δ. 866/1941 µετονοµάσθηκε σε «Επιµελήτηριον Τουριστικών Ξενοδοχείων της Ελλάδος». Τη σηµερινή του επωνυµία την έλαβε µε το άρθρο 1 του Β.Δ. 17/30.11.1946. Βάσει του άρθρου 1 § 1 του Β.Δ. της 13/29.04.1955 ορίσθηκε ότι «όλα τα ξενοδοχεία ύπνου και φαγητού και τα οικοτροφεία που λειτουργούν στη χώρα ύστερα από νόµιµη άδεια, ακόµα και τα ξενοδοχεία Δ και Ε τάξης, δηλαδή τα µη τουριστικά, είναι υποχρεωτικά µέλη του Ξενοδοχειακού Επιµελητηρίου της Ελλάδος».
Στους σκοπούς του Ξ.Ε.Ε. περιλαµβάνονται µεταξύ άλλων η µελέτη, υπόδειξη και εφαρµογή κάθε µέτρου που συντελεί στην ανάπτυξη της ξενοδοχειακής βιοµηχανίας της χώρας, η συµβουλευτική στήριξη όλων των µελών του σε θέµατα οικονοµικά, νοµικά και εργασιακά, η παροχή στατιστικών στοιχείων για το ξενοδοχειακό δυναµικό της χώρας, η έκδοση ενηµερωτικών δελτίων, η συµµετοχή σε διεθνείς τουριστικές εκθέσεις, η διοργάνωση συνεδρίων ξενοδοχειακού ενδιαφέροντος, η συνεργασία του ξενοδοχειακού κλάδου µε άλλους κλάδους της εθνικής οικονοµίας κ.ο.κ.
III.β Διεθνείς οργανισµοί και ενώσεις που ασχολούνται µε τον τουρισµό
Δεδοµένου ότι ο τουρισµός θεωρείται ότι αποτελεί µία δραστηριότητα ουσιώδη για τη ζωή των εθνών λόγω των άµεσων επιπτώσεών του στον κοινωνικό, πολιτιστικό, µορφωτικό και οικονοµικό τοµέα των κοινωνιών, µε επίδραση και στις διεθνείς σχέσεις των χωρών, έχουν δηµιουργηθεί διεθνείς οργανισµοί και ενώσεις επαγγελµατιών του τουρισµού. Βασικός στόχος τους αποτελεί η βελτίωση της διεθνούς τουριστικής παραγωγής, µε τη σύνταξη Διεθνών Κωδίκων Συµπεριφοράς (στους οποίους θα αναφερθούµε κατωτέρω), µε την υιοθέτηση Διακηρύξεων για τον τουρισµό, µε τη διοργάνωση συνεδρίων, µε την πληροφόρηση, µε την παροχή συµβουλών, µε εκδόσεις και δηµοσιεύσεις που αφορούν στον τουρισµό κ.ο.κ. Οι σπουδαιότεροι διεθνείς οργανισµοί και ενώσεις, που δραστηριοποιούνται στον τοµέα του τουρισµού, είναι οι ακόλουθοι:
1. Ο Παγκόσµιος Οργανισµός Τουρισµού (World Tourism Organization - UNWTO)
Ο Παγκόσµιος Οργανισµός Τουρισµού (Π.Ο.Τ.) υπήρξε ο πρώτος διεθνής οργανισµός στον τοµέα του τουρισµού και στην πολυετή πορεία του έχει καταφέρει να διαδραµατίσει σηµαντικό ρόλο για την προάσπιση των τουριστικών συµφερόντων των κρατών-µελών του. Η Ελλάδα είναι ένα από τα πολυάριθµα µέλη του. Σηµειώνεται ότι το 2008 ο Π.Ο.Τ. αριθµούσε 154 κράτη-µέλη. Ο Π.Ο.Τ. µε τη σηµερινή του µορφή ιδρύθηκε το 1976 µε έδρα στη Μαδρίτη της Ισπανίας. Μία πρώτη µορφή του Π.Ο.Τ. είχε ιδρυθεί ήδη από το 1925 στη Χάγη κατά τη διάρκεια του Διεθνούς Συνεδρίου των Επίσηµων Ενώσεων Τουριστικής Ανάπτυξης. Πρόκειται για ένα διακρατικό οργανισµό στον οποίο συµµετέχουν από το 1946 όλοι οι επίσηµοι Εθνικοί Οργανισµοί Τουρισµού και λειτουργεί ως εξειδικευµένο όργανο του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών (Ο.Η.Ε.), επιφορτισµένο όχι µόνο µε τα θέµατα του τουρισµού, αλλά και µε οικονοµικά, κοινωνικά και µορφωτικά θέµατα της παγκόσµιας κοινότητας. Όργανα του Π.Ο.Τ. είναι το
Διοικητικό Συµβούλιο, µε τον Πρόεδρο, δύο Αντιπρόεδρους και το Γενικό Γραµµατέα, που προΐσταται και των υπηρεσιών του Οργανισµού, η Γενική Συνέλευση, που θεωρείται το ανώτατο όργανο του Π.Ο.Τ. και αποτελείται από τους εκπροσώπους των Επισήµων Εθνικών Οργανισµών Τουρισµού, οι Περιφερειακές Επιτροπές Αφρικής, Αµερικής, Ανατολικής Ασίας και Ειρηνικού, Ευρώπης, Μέσης Ανατολής και Νότιας Ασίας και οι Επιτροπές, που σχηµατίζονται από τη Γενική Συνέλευση και ασχολούνται µε διάφορα ειδικά τεχνικά θέµατα (όπως είναι η παγκόσµια Επιτροπή του Τουρισµού, η Επιτροπή Προγραµµατισµού, η Επιτροπή Αγοράς και Προγραµµατισµού, η Επιτροπή Στατιστικής, η Επιτροπή Ανάπτυξης του Τουρισµού). Ο Π.Ο.Τ, όπως αναφέρεται, αποτελεί το παγκόσµιο βήµα (forum) για τα θέµατα της τουριστικής πολιτικής και µία πηγή άντλησης γνώσεων για πρακτικές εφαρµογές του τουρισµού. Σκοπός του είναι να προωθήσει την οικονοµική ανάπτυξη, να εξασφαλίσει κίνητρα για την προστασία του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονοµιάς των χωρών προορισµού των τουριστών, να συµβάλει στην κατανόηση των λαών του κόσµου και να διασφαλίσει τη διεθνή ειρήνη. Βασικός οικονοµικός πόρος του Π.Ο.Τ. είναι οι συνεισφορές των κρατών-µελών του, οι οποίες καθορίζονται ανάλογα µε τις οικονοµικές δυνατότητες εκάστου κράτους και µε το επίπεδο της σπουδαιότητας του παγκόσµιου τουρισµού εκάστου κράτους. Παράλληλα, ο Π.Ο.Τ. εκδίδει την ετήσια στατιστική επετηρίδα για τον παγκόσµιο τουρισµό, ενηµερώνει τα κράτη-µέλη για τις εξελίξεις στον τοµέα του τουρισµού µέσω του Τεχνικού Δελτίου, συγκεντρώνει και δηµοσιεύει την τουριστική νοµοθεσία που ισχύει σε κάθε κράτος-µέλος.
2. Το Παγκόσµιο Συµβούλιο Τουρισµού και Ταξιδίων (World Travel and Tourism Council – WTTC)
Το Παγκόσµιο Συµβούλιο Τουρισµού και Ταξιδίων (Π.Σ.Τ.Τ.) απαρτίζεται από τα διευθυντικά στελέχη όλων των τοµέων της τουριστικής βιοµηχανίας, όπως είναι τα τουριστικά καταλύµατα, οι επιχειρήσεις εστίασης, ψυχαγωγίας και διασκέδασης, οι επιχειρήσεις µέσων µεταφοράς κ.ο.κ. Βασικός του σκοπός είναι η συνεργασία µε τις κυβερνήσεις, ώστε να επιτευχθεί η µέγιστη οικονοµική ωφέλεια από την παγκόσµια τουριστική ανάπτυξη. Το Π.Σ.Τ.Τ. ιδρύθηκε το 1990 και απαρτίζεται από µία 15µελή Εκτελεστική Επιτροπή, τον Πρόεδρο και από Περιφερειακά Γραφεία στη Λατινική Αµερική, στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, στις Μεσογειακές χώρες, στη Νοτιανατολική Ασία, στην Αυστραλία, στην Αφρική και στη Βόρεια Αµερική. Τα γραφεία του Π.Σ.Τ.Τ. ευρίσκονται στο Λονδίνο του Ηνωµένου Βασιλείου.
3. Η Διεθνής Ένωση Ξενοδοχείων και Εστιατορίων (International Hotel and Restaurant Association – IHRA)
Η ιστορία της Διεθνούς Ένωσης Ξενοδοχείων και Εστιατορίων (Δ.Ε.Ξ.Ε.) ξεκινά ήδη από το 1869, όταν 45 ξενοδόχοι συγκεντρώθηκαν στην πόλη Kobletz της Γερµανίας, µε σκοπό να δηµιουργήσουν ένα Σύνδεσµο για την προώθηση των συµφερόντων τους. Τον Απρίλιο του 1921 πολλές Ευρωπαϊκές, Λατινικές, Αφρικανικές και Αµερικανικές ξενοδοχειακές ενώσεις αποφασίζουν να συνενωθούν και να δηµιουργήσουν µία Διεθνή Ένωση (International Hotels Alliance – IHA). Το Νοέµβριο του 1947, µετά το Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο και την ίδρυση των Ηνωµένων Εθών, ξενοδόχοι από την International Hotels Alliance συνενώνονται µε άλλους ξενοδόχους από την Ασία και την Ευρώπη και αποφασίζουν να σχηµατίσουν µία ευρύτερη Διεθνή Ένωση Ξενοδοχείων µε έδρα στο Λονδίνο, την International Hotels Association. Το Νοέµβριο του έτους 1997 η International Hotels Association συνενώνεται µε τη διεθνή ένωση των ξενοδοχείων και των εστιατορίων και δηµιουργούν τη σηµερινή Διεθνή Ένωση Ξενοδοχείων και Εστιατορίων µε έδρα στη Λωζάννη της Ελβετίας. Μέλη της Ενώσεως είναι ιδίως ξενοδοχειακές και επισιτιστικές επιχειρήσεις, καθώς και εθνικές και περιφερειακές ξενοδοχειακές ενώσεις. Σκοπός της Ενώσεως είναι να ενώσει τις επιχειρήσεις ξενοδοχείων και εστιατορίων όλων των χωρών του κόσµου, ώστε να µπορούν να συζητούν όλα τα θέµατα και προβλήµατα του κλάδου τους και να βρίσκονται ικανοποιητικές λύσεις. Επίσης, η Ένωση προασπίζεται τα επαγγελµατικά συµφέροντα των µελών της και προσπαθεί να αναπτύξει τη διεθνή βιοµηχανία των ξενοδοχείων και των εστιατορίων. Παράλληλα, παρεµβαίνει στις εθνικές κυβερνήσεις για την προώθηση των θεµάτων των µελών της, συµµετέχει σε διεθνείς διασκέψεις και προωθεί προγράµµατα επαγγελµατικής εκπαίδευσης και επιµόρφωσης. Όργανα της Δ.Ε.Ξ.Ε. είναι το Διοικητικό Συµβούλιο, που είναι το βασικό εκτελεστικό όργανο της Δ.Ε.Ξ.Ε. και αποτελείται από τους αντιπροσώπους που εκλέγονται από τις εθνικές ενώσεις, τις επιχειρήσεις και τους µεµονωµένους ξενοδόχους κάθε χώρας. Άλλο όργανο είναι η Γενική Συνέλευση, που είναι το εποπτικό όργανο της Δ.Ε.Ξ.Ε. και εκλέγει τον Πρόεδρο, τους αντιπροέδρους και τα λοιπά µέλη του Διοικητικού Συµβουλίου. Τέλος, υπάρχουν και διάφορα εξειδικευµένα Συµβούλια, τα οποία, στηριζόµενα στην εµπειρία των µελών τους, ασχολούνται µε θέµατα που τα µέλη της Ενώσεως θεωρούν ιδιαίτερης σηµασίας, αλλά και µε θέµατα που απασχολούν γενικότερα την τουριστική βιοµηχανία. Τα Συµβούλια αυτά προωθούν προτάσεις στο Διοικητικό Συµβούλιο.
4. Η Ενωµένη Οµοσπονδία Ενώσεων Ταξιδιωτικών Πρακτόρων (United Federation of Travel Agent’s Associations - UFTAA)
Η Παγκόσµια Οµοσπονδία Ενώσεων Ταξιδιωτικών Πρακτόρων (ΠΟΕΤΠ) προέρχεται από την Παγκόσµια Οµοσπονδία των Ενώσεων Ταξιδιωτικών Πρακτόρων που δηµιουργήθηκε στη Ρώµη της Ιταλίας το Νοέµβριο του έτους 1966 στα πλαίσια της ανάγκης να ενώσει τα τουριστικά πρακτορεία και τα τουριστικά γραφεία σε µία παγκόσµια οµοσπονδία. Από το έτος 1989 η ΠΟΕΤΠ εδρεύει στο Πριγκιπάτο του Μονακό. Η ΠΟΕΤΠ είναι ένα παγκόσµιος οργανισµός που εκπροσωπεί τα τουριστικά πρακτορεία/γραφεία και εν γένει την τουριστική βιοµηχανία. Σκοπός της είναι η προάσπιση των συµφερόντων των τουριστικών πρακτόρων/γραφείων σε διεθνές επίπεδο και η κατοχύρωση των επαγγελµατικών της συµφερόντων µέσω ιδίως του θεσµού της “Διεθνούς Ξενοδοχειακής Σύµβασης”, που ρυθµίζει τις σχέσεις ξενοδόχων και τουριστικών πρακτόρων, την οποία η Οµοσπονδία διαπραγµατεύεται και υπογράφει µε τη Διεθνή Ξενοδοχειακή Ένωση. Μέλη της Οµοσπονδίας είναι οι εθνικές ενώσεις τουριστικών πρακτόρων και γραφείων, οι οποίες αποτελούν τη Γενική Συνέλευση, το αποφασιστικό όργανο της Οµοσπονδίας. Η Γενική Συνέλευση εκλέγει το Διοικητικό Συµβούλιο και τη Γενική Γραµµατεία.
5. Η Παγκόσµια Ένωση Τουριστικών Γραφείων (World Association of Travel Agencies - WATA)
Η ιστορία της Παγκόσµιας Ένωσης Τουριστικών Γραφείων (Π.Ε.Τ.Γ.) ξεκινά το Μάιο του έτους 1949, όταν 8 ταξιδιωτικά γραφεία από τη Γαλλία, την Ιταλία, το Βέλγιο και την Ελβετία συγκεντρώνονται στη Γενεύη της Ελβετίας και δηµιουργούν ένα διεθνή οργανισµό µε σκοπό την προώθηση τους διεθνούς τουρισµού. Σκοπός ήταν η δηµιουργία ενός δικτύου (network) τουριστικών γραφείων, προκειµένου να προωθήσει τα επαγγελµατικά συµφέροντα των µελών της αλλά και την πρόοδο και εξέλιξη του τουρισµού. Για το λόγο αυτό έχει θεσπίσει έναν “Κώδικα Συµπεριφοράς”, τον οποίο όλα τα µέλη της οφείλουν να υιοθετήσουν. Η έδρα της Ενώσεως βρίσκεται στην πόλη La Rippe της Ελβετίας.
