ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ
- Έκδοση: 2020
- Σχήμα: 17x24
- Βιβλιοδεσία: Σκληρόδετη
- Σελίδες: 992
- ISBN: 978-960-654-272-5
- Black friday εκδόσεις: 10%
Προδιάθεση: Το δίκαιο εν γένει - Το φαινόμενο της αλλοδαπότητας - H διεθνής κοινωνία | Σελ. 1 |
§1. Έννοια του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου και το πεδίο εφαρμογής του | Σελ. 11 |
Α. Πεδίο εφαρμογής ως προς τις έννομες σχέσεις με στοιχείο αλλοδαπότητας | Σελ. 12 |
1. Αλλοδαπότητα εννόμων σχέσεων | Σελ. 12 |
2. Ιδιωτική έννομη σχέση | Σελ. 15 |
Β. Αλλοδαπότητα υποκειμένων δικαίου και ιδίως φυσικών προσώπων | Σελ. 17 |
1. Αλλοδαπότητα και ιθαγένεια φυσικών προσώπων | Σελ. 17 |
2. Τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των αλλοδαπών | Σελ. 18 |
Γ. Το υλικό εύρος του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου: stricto sensu (σε στενή έννοια) και lato sensu (σε ευρεία έννοια) | Σελ. 19 |
§2. Το αντικείμενο και ο σκοπός του σύγχρονου ιδιωτικού διεθνούς δικαίου | Σελ. 24 |
Α. Η ρύθμιση της δικαιικής ετερότητας ως κύριο αντικείμενο του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου - Το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο ως κλάδος του νομικού πλουραλισμού | Σελ. 26 |
B. Ο νομικός λόγος εφαρμογής και αναγνώρισης αλλοδαπών αξιών (κανόνων, αποφάσεων, πράξεων, εννόμων καταστάσεων) | Σελ. 32 |
Γ. Μεθοδική τάξη επίλυσης των προβλημάτων του σε στενή έννοια ιδιωτικού διεθνούς δικαίου | Σελ. 33 |
1. Η τάξη επίλυσης ζητημάτων δημιουργίας εννόμου σχέσεως ή καταστάσεως | Σελ. 34 |
2. Η μεθοδική τάξη επίλυσης ζητημάτων αναγνωρίσεως αλλοδαπής εννόμου σχέσεως, αποφάσεως ή πράξεως | Σελ. 36 |
§3. Πηγές του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου | Σελ. 38 |
Α. Οι πηγές του εσωτερικού δικαίου | Σελ. 39 |
1. Ο νόμος | Σελ. 39 |
2. Έθιμο και συναλλακτικές συνήθειες | Σελ. 39 |
3. Η συνεισφορά της επιστήμης | Σελ. 40 |
4. Η συνεισφορά της νομολογίας | Σελ. 41 |
Β. Διεθνείς πηγές | Σελ. 41 |
1. Η επίδραση του δημοσίου διεθνούς δικαίου | Σελ. 41 |
2. Η επίδραση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ιδίως της ΕΣΔΑ | Σελ. 50 |
3. Η επίδραση του ευρωπαϊκού δικαίου | Σελ. 51 |
4. Η επίδραση των άτυπων διεθνών κανόνων - Η lex mercatoria | Σελ. 56 |
§4. Σύγχρονες επιστημονικές τάσεις στο πεδίο του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου - Η αλλαγή του υποδείγματος: η παγκοσμιοποίηση | Σελ. 58 |
§1. Η θέση του προβλήματος του ουσιαστικού ιδιωτικού διεθνούς δικαίου | Σελ. 92 |
Α. Στοιχείο αλλοδαπότητας στο σύμπλεγμα | Σελ. 92 |
Β. Σύγκρουση νόμων | Σελ. 95 |
§2. Οι μεθοδολογικά δυνατές λύσεις | Σελ. 100 |
Α. Οι μέθοδοι προσδιορισμού του εφαρμοστέου δικαίου | Σελ. 101 |
1. Επιλογή με βάση τη φύση της σχέσεως: ο κανόνας σύγκρουσης | Σελ. 103 |
2. Εφαρμογή με βάση τον σκοπό του εφαρμοστέου κανόνα: οι κανόνες αμέσου εφαρμογής | Σελ. 104 |
3. Ειδική ρύθμιση διεθνούς εννόμου σχέσεως μέσω ειδικών ουσιαστικών κανόνων: το διεθνές ομοιόμορφο δίκαιο και οι ουσιαστικοί κανόνες ιδιωτικού διεθνούς δικαίου | Σελ. 105 |
4. Η αναγνώριση εννόμων σχέσεων | Σελ. 105 |
Β. Οι γενικές αρχές του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου και η μεθοδολογική τους έκφραση | Σελ. 107 |
1. Η αρχή της εγγύτητας | Σελ. 108 |
2. Η αρχή της ουσιαστικής δικαιοσύνης | Σελ. 111 |
3. Η αρχή της κυριαρχίας | Σελ. 115 |
4. Η αρχή της ελευθερίας (αυτονομία της βούλησης) | Σελ. 116 |
5. Η αρχή της διεθνούς αρμονίας των λύσεων (αρχή αναγνώρισης) | Σελ. 118 |
6. Η αρχή της αναλογικότητας | Σελ. 119 |
7. Η αρχή της ιδιαιτερότητας (ειδικότητας) | Σελ. 123 |
Γ. Οι σχέσεις μεταξύ των μεθόδων κατά την τάξη εφαρμογής τους | Σελ. 125 |
§1. Η έννοια, τα χαρακτηριστικά και η δομή του κανόνα σύγκρουσης | Σελ. 128 |
§2. Είδη κανόνων σύγκρουσης | Σελ. 134 |
§3. Ιστορική εξέλιξη του ζητήματος του εφαρμοστέου δικαίου (συγκρούσεως νόμων) | Σελ. 138 |
Α. Αρχαία Ελλάδα - Αίγυπτος - Ρώμη | Σελ. 139 |
B. Η επανάσταση του Savigny (1779-1861) | Σελ. 144 |
Γ. Η κλασσική περίοδος της παντοκρατορίας του κανόνα σύγκρουσης | Σελ. 144 |
Δ. Η αμερικανική ιμπρεσιονιστική «επανάσταση» - o λειτουργικός νεο-θεσμισμός | Σελ. 145 |
E. Η ευρωπαϊκή απάντηση και η σύνθεση: η αρχή της εγγύτητας, η ελαστικοποίηση του κανόνα σύγκρουσης και ο μεθοδολογικός πλουραλισμός | Σελ. 147 |
ΣΤ. Το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο στην ελληνική νομική επιστήμη | Σελ. 148 |
Z. Τινά περί της φύσεως του σύγχρονου ιδιωτικού διεθνούς δικαίου | Σελ. 150 |
Εισαγωγή - Η εφαρμοσιμότητα του συστήματος ιδιωτικού διεθνούς δικαίου του forum: η ύπαρξη προβλήματος ιδιωτικού διεθνούς δικαίου | Σελ. 151 |
§1. Η επιλογή του κανόνα σύνδεσης: ο νομικός χαρακτηρισμός | Σελ. 152 |
Α. Έννοια του νομικού χαρακτηρισμού | Σελ. 153 |
Β. Το αντικείμενο του νομικού χαρακτηρισμού: το σύμπλεγμα | Σελ. 155 |
Γ. Η σύγκρουση κατηγοριών | Σελ. 157 |
Δ. Η σύγκρουση των νομικών χαρακτηρισμών | Σελ. 158 |
Ε. Το ιδιαίτερο ζήτημα του νομικού χαρακτηρισμού θεσμών άγνωστων στο forum | Σελ. 163 |
ΣΤ. Νομικός χαρακτηρισμός και Διεθνείς Συμβάσεις | Σελ. 167 |
Ζ. Ευρωπαϊκός νομικός χαρακτηρισμός | Σελ. 167 |
Η. Νομικός χαρακτηρισμός και μέθοδος αναγνώρισης | Σελ. 171 |
Θ. Ο νομικός χαρακτηρισμός μετά την επιλογή εφαρμοστέου δικαίου | Σελ. 172 |
1. Ο εσωτερικός ή διαδοχικός νομικός χαρακτηρισμός (en sous ordre) | Σελ. 172 |
2. Η παραπομπή των νομικών χαρακτηρισμών: το εύρος της υπόδειξης του εφαρμοστέου δικαίου διά του διεθνούς νομικού χαρακτηρισμού | Σελ. 173 |
§2. Το πεδίο εφαρμογής και η λειτουργία του εφαρμοστέου συστήματος κανόνων ιδιωτικού διεθνούς δικαίου | Σελ. 175 |
A. Η παραπομπή (renvoi) και η συστημική αδρανοποίηση του κανόνα σύγκρουσης του forum | Σελ. 175 |
1. Η παραπομπή (renvoi) | Σελ. 176 |
2. H σύγκρουση των συστημάτων και η αδρανοποίηση του συστήματος κανόνων συγκρούσεως του forum | Σελ. 182 |
B. Η λειτουργία του κανόνα σύγκρουσης | Σελ. 185 |
1. Τα προκρίματα και το προδικαστικό ζήτημα | Σελ. 185 |
i. Πρόκριμα στη ρυθμιστέα σχέση του κανόνα σύγκρουσης και πρόκριμα στο αλλοδαπό ουσιαστικό δίκαιο | Σελ. 187 |
ii. Σχέσεις οριζόντιες και παράλληλες | Σελ. 190 |
iii. Το ζήτημα των προκριμάτων στο διεθνές και ευρωπαϊκό ιδιωτικό διεθνές δίκαιο | Σελ. 191 |
2. Ο παράγων χρόνος: διαχρονικό ιδιωτικό διεθνές δίκαιο και μεταβλητές συγκρούσεις | Σελ. 192 |
i. Η χρονική μεταβολή του περιεχομένου κανόνα σύγκρουσης του forum | Σελ. 193 |
ii. Η χρονική μεταβολή περιεχομένου του αλλοδαπού εφαρμοστέου ουσιαστικού κανόνα | Σελ. 195 |
iii. Η χρονική μεταβολή συνδέσμου: οι μεταβλητές συγκρούσεις | Σελ. 195 |
3. Ο παράγων χώρος και ο προσδιορισμός του εσωτερικού εφαρμοστέου δικαίου της lex causae | Σελ. 200 |
i. Διαπροσωπικό δίκαιο | Σελ. 201 |
ii. Διατοπικό δίκαιο | Σελ. 209 |
§3. Η εφαρμογή του αλλοδαπού δικαίου | Σελ. 213 |
Εισαγωγή - Το θεμέλιο εφαρμογής του αλλοδαπού δικαίου: από την αβροφροσύνη στη νομική υποχρέωση | Σελ. 213 |
Α. Η έννοια του αλλοδαπού δικαίου | Σελ. 215 |
Β. Η δικονομική μεταχείριση του αλλοδαπού δικαίου | Σελ. 216 |
1. Η ex officio εφαρμογή των κανόνων σύγκρουσης και του αλλοδαπού δικαίου· o αναγκαστικός χαρακτήρας τους | Σελ. 216 |
2. Γνώση αλλοδαπού δικαίου, ιδιαίτερα και συνήθη μέσα | Σελ. 217 |
3. Η ερμηνεία αλλοδαπού δικαίου (της lex causae) | Σελ. 223 |
4. O αναιρετικός έλεγχος | Σελ. 224 |
Γ. Το πεδίο εφαρμογής της lex causae: αλλοδαπό δημόσιο δίκαιο | Σελ. 228 |
Δ. Το ζήτημα εφαρμογής ως lex causae ανεθνικού δικαίου - Η lex mercatoria | Σελ. 230 |
§4. Οι εξαιρέσεις από την εφαρμογή του κανονικά εφαρμοστέου αλλοδαπού δικαίου | Σελ. 232 |
Α. Η ιδιωτικοδιεθνολογική διόρθωση της εγγύτητας: οι ρήτρες εξαιρέσεως ή διαφυγής | Σελ. 232 |
Β. Η καταστρατήγηση δικαίου (fraus legis) και δικαστηρίου (forum shopping) | Σελ. 236 |
Γ. Επιφύλαξη της διεθνούς δημόσιας τάξης | Σελ. 241 |
1. Έννοια | Σελ. 242 |
2. Χαρακτηριστικά | Σελ. 245 |
3. Λειτουργία | Σελ. 245 |
4. Εκφάνσεις της διεθνούς δημόσιας τάξης του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου | Σελ. 247 |
5. Η εννοιολογική και λειτουργική διεύρυνση της εθνικής δημόσιας τάξεως από το διεθνές και το ενωσιακό δίκαιο | Σελ. 253 |
6. Αποτελέσματα εφαρμογής της | Σελ. 259 |
7. Εφαρμογές του ελληνικού θετικού δικαίου | Σελ. 260 |
i. Περιοχή ενοχικού δικαίου και διεθνών συναλλαγών | Σελ. 261 |
ii. Περιοχή εμπράγματου δικαίου | Σελ. 263 |
iii. Στην περιοχή του οικογενειακού δικαίου | Σελ. 264 |
iv. Στον χώρο του κληρονομικού διεθνούς δικαίου | Σελ. 272 |
v. Στον χώρο του δικονομικού διεθνούς δικαίου της αναγνώρισης αλλοδαπών αποφάσεων | Σελ. 273 |
Δ. Η γενική υποκαταστατική εφαρμογή του συστήματος της lex fori | Σελ. 274 |
§5. Τεχνικές συντονισμού εφαρμοστέων δικαίων: η προσαρμογή (adaptation), η υποκατάσταση (substitution) και η ισοδυναμία (équivalence) | Σελ. 275 |
Α. Η προσαρμογή εν γένει | Σελ. 275 |
Β. Προσαρμογή με υποκατάσταση | Σελ. 279 |
Γ. Η ισοδυναμία (équivalence) | Σελ. 280 |
§6. Η λήψη υπόψη (η έμμεση εφαρμογή και ενέργεια) του αλλοδαπού δικαίου | Σελ. 281 |
§1. Η ελαστικοποίηση του κανόνα σύγκρουσης και η σχετικοποίηση των συνδέσμων | Σελ. 287 |
§2. Η ουσιαστικοποίηση του κανόνα σύγκρουσης | Σελ. 288 |
§3. Η επικράτηση του συνδέσμου της συνήθους διαμονής έναντι της ιθαγένειας | Σελ. 290 |
§4. Η επέλαση της αρχής της αυτονομίας της βουλήσεως | Σελ. 293 |
§5. Η επίδραση του ενωσιακού δικαίου και του δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων | Σελ. 295 |
§6. Η δυναμική εμφάνιση της αρχής της αναλογικότητας ως γενικής αρχής του σύγχρονου ιδιωτικού διεθνούς δικαίου | Σελ. 298 |
§1. Η έννοια και η λειτουργία των κανόνων αμέσου εφαρμογής | Σελ. 301 |
§2. Η ευρωπαϊκή διάσταση των κανόνων αμέσου εφαρμογής | Σελ. 315 |
§3. Ο προσδιορισμός των κανόνων αμέσου εφαρμογής | Σελ. 321 |
Α. Τα κριτήρια προσδιορισμού των κανόνων αμέσου εφαρμογής | Σελ. 322 |
Β. Οι κανόνες αμέσου εφαρμογής στο θετικό δίκαιο | Σελ. 323 |
1. Οι κανόνες αμέσου εφαρμογής στο ενωσιακό δίκαιο | Σελ. 323 |
2. Οι κανόνες αμέσου εφαρμογής στο εθνικό δίκαιο | Σελ. 327 |
§1. Η έννοια και η τεχνική εφαρμογής των ουσιαστικών κανόνων ιδιωτικού διεθνούς δικαίου | Σελ. 336 |
§2. Οι πηγές των ουσιαστικών κανόνων ιδιωτικού διεθνούς δικαίου | Σελ. 338 |
Α. Οι εθνικές πηγές των ουσιαστικών κανόνων ιδιωτικού διεθνούς δικαίου | Σελ. 338 |
1. Ουσιαστικοί κανόνες ιδιωτικού διεθνούς δικαίου νομοθετικής προέλευσης | Σελ. 339 |
2. Οι εθνικοί ουσιαστικοί κανόνες ιδιωτικού διεθνούς δικαίου νομολογιακής καταγωγής | Σελ. 340 |
Β. Οι διεθνείς πηγές - το διεθνές ομοιόμορφο δίκαιο | Σελ. 341 |
Γ. Οι ανεθνικές πηγές - η lex mercatoria | Σελ. 343 |
§1. Η προστασία του εναγομένου | Σελ. 357 |
§2. Η δικονομική εγγύτητα | Σελ. 358 |
§3. Η αρχή της κυριαρχίας - οι αποκλειστικές βάσεις διεθνούς δικαιοδοσίας | Σελ. 359 |
§4. Η δικονομική αυτονομία της βούλησης των μερών | Σελ. 360 |
§5. Η δικονομική προστασία του ασθενέστερου ιδίως συμβατικά μέρους | Σελ. 361 |
§1. Η επικαιρότητα της προβληματικής της μεθόδου αναγνώρισης: ένας νέος δρόμος; | Σελ. 371 |
§2. Το μεθοδολογικό βάθρο: η διάκριση δημιουργίας και αναγνώρισης εννόμων σχέσεων και καταστάσεων | Σελ. 372 |
§3. Σύντομη ιστορική αναδρομή της μεθόδου της αναγνώρισης | Σελ. 374 |
§1. Ταυτότητα και χαρακτηριστικά της μεθόδου αναγνώρισης - Διάκριση της μεθόδου αναγνώρισης από τον κανόνα σύγκρουσης | Σελ. 381 |
§2. Πρόκειται για μία μέθοδο ή για πολλές μεθόδους αναγνώρισης; | Σελ. 383 |
§3. Η μέθοδος αναγνώρισης και η μέθοδος αναφοράς | Σελ. 387 |
Α. Διάκριση της μεθόδου αναγνωρίσεως από τη μέθοδο αναφοράς - Οι έννοιες αποκρυστάλλωση και «εγκατάσταση» εννόμου σχέσεως | Σελ. 387 |
Β. Περιορισμός των αντίστοιχων πεδίων εφαρμογής της μεθόδου της αναγνώρισης και της μεθόδου της αναφοράς | Σελ. 390 |
§1. Πεδίο εφαρμογής της μεθόδου αναγνώρισης: η διάκριση, ο νομικός χαρακτηρισμός και η υπαγωγή στην κατάλληλη μέθοδο | Σελ. 395 |
Α. Αποκρυσταλλωμένες έννομες σχέσεις και η μέθοδος αναγνώρισης | Σελ. 395 |
Β. Μη αποκρυσταλλωμένες έννομες σχέσεις και η μέθοδος αναφοράς | Σελ. 397 |
§2. Το αντικείμενο της αναγνώρισης | Σελ. 397 |
§3. Έννομες σχέσεις υπαγόμενες στη μέθοδο αναγνώρισης | Σελ. 399 |
§4. Έννομες σχέσεις υπαγόμενες στη μέθοδο αναφοράς | Σελ. 401 |
§5. Διαδικασία αναγνώρισης | Σελ. 402 |
§6. Ο έλεγχος και οι γενικές αρχές του | Σελ. 403 |
§7. Οι έννομες συνέπειες και οι αρχές που τις διέπουν | Σελ. 405 |
§1. Η κατάρτιση δημόσιων εγγράφων (instrumenta) | Σελ. 409 |
§2. Η διεθνής κυκλοφορία των οιονεί δημοσίων πράξεων και εγγράφων (instrumenta) | Σελ. 417 |
Α. Η μεγάλη ποικιλία των δημοσίων πράξεων και οι δυνατές ταξινομήσεις τους | Σελ. 418 |
Β. Πότε μία αλλοδαπή οιονεί δημόσια «πράξη» χαρακτηρίζεται ως διεθνής δημόσια πράξη ικανή διεθνούς κυκλοφορίας και παραγωγής εννόμων αποτελεσμάτων; | Σελ. 419 |
Γ. Ποιες έννομες συνέπειες εν συνόλω παράγουν οι αλλοδαπές δημόσιες πράξεις; | Σελ. 419 |
Δ. Υπό ποιες προϋποθέσεις αναγνωρίζεται η ισοδύναμη ισχύς τους στην ημεδαπή; | Σελ. 423 |
Ε. Ποια είναι η διαδικασία αναγνώρισης και πώς επιλύεται η επιγενόμενη της αναγνώρισης ακύρωση του negotium; | Σελ. 427 |
Εισαγωγική παρατήρηση | Σελ. 438 |
§1. Ζητήματα εφαρμοστέου δικαίου | Σελ. 439 |
Α. Η ικανότητα δικαίου | Σελ. 439 |
Β. Ικανότητα προς δικαιοπραξία | Σελ. 444 |
Γ. Η στέρηση της δικαιοπρακτικής ικανότητας - η δικαστική συμπαράσταση | Σελ. 447 |
Δ. Η οργανική προστασία των φυσικών προσώπων (ανηλίκων και ενηλίκων) | Σελ. 448 |
Ε. Δικονομικές ικανότητες | Σελ. 450 |
§2. Η διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων σχετικά με ζητήματα ικανότητας φυσικού προσώπου | Σελ. 451 |
§3. Ζητήματα αναγνώρισης αλλοδαπών αποφάσεων | Σελ. 451 |
§4. Ζητήματα ημεδαπών και αλλοδαπών ληξιαρχικών πράξεων | Σελ. 451 |
§1. Το επώνυμο (και το όνομα) | Σελ. 457 |
§2. Φύλο | Σελ. 459 |
§3. Η κατοικία και η συνήθης διαμονή | Σελ. 461 |
§4. Η (ελληνική) ιθαγένεια | Σελ. 464 |
Α. Η κτήση της ελληνικής ιθαγένειας | Σελ. 471 |
1. Κτήση ελληνικής ιθαγένειας λόγω ισχυρού δεσμού | Σελ. 472 |
2. Κτήση ελληνικής ιθαγένειας με δήλωση βούλησης | Σελ. 473 |
Β. Η απώλεια της ελληνικής ιθαγένειας | Σελ. 476 |
Γ. Τα έννομα αποτελέσματα της ελληνικής ιθαγένειας | Σελ. 478 |
§1. Θεωρίες για τον προσδιορισμό της lex societatis | Σελ. 483 |
§2. Το ισχύον στο ελληνικό δίκαιο σύστημα | Σελ. 485 |
Α. Ο προσδιορισμός της lex societatis | Σελ. 485 |
Β. Οι εξαιρέσεις από το δίκαιο της πραγματικής έδρας υπέρ της ιδρυτικής/ καταστατικής έδρας | Σελ. 488 |
Γ. Πεδίο εφαρμογής της lex societatis | Σελ. 493 |
§3. Οι διαδικασίες αφερεγγυότητας | Σελ. 500 |
Α. Κανονισμός 2015/848 για διεθνή αφερεγγυότητα (ο οποίος αντικατέστησε τον 1346/2000) | Σελ. 501 |
Β. Εθνικοί κανόνες ιδ.δ.δ. ως προς την αφερεγγυότητα | Σελ. 504 |
§1. Η έννοια της εγκατάστασης | Σελ. 508 |
§2. Μορφές εγκατάστασης | Σελ. 508 |
§3. Ειδικά το θέμα των υπεράκτιων εταιρειών | Σελ. 509 |
§1. Ο Γάμος | Σελ. 520 |
Α. Γάμοι που τελούνται στην ημεδαπή | Σελ. 522 |
Β. Γάμοι που τελέσθηκαν στην αλλοδαπή | Σελ. 524 |
Γ. Έννομες συνέπειες του γάμου (περιουσιακές και προσωπικές σχέσεις των συζύγων) | Σελ. 526 |
1. Οι προσωπικές σχέσεις του ζεύγους | Σελ. 526 |
2. Οι περιουσιακές σχέσεις των συζύγων | Σελ. 530 |
i. Το σύστημα ιδ.δ.δ. του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/1103 (της 24ης Ιουνίου 2016) για τη θέσπιση ενισχυμένης συνεργασίας στον τομέα της διεθνούς δικαιοδοσίας, του εφαρμοστέου δικαίου και της αναγνώρισης και εκτέλεσης αποφάσεων σε ζητήματα περιουσιακών σχέσεων των συζύγων (Κανονισμός «περιουσιακές σχέσεις συζύγων») | Σελ. 531 |
i. Το σύστημα ιδ.δ.δ. του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/1103 (της 24ης Ιουνίου 2016) για τη θέσπιση ενισχυμένης συνεργασίας στον τομέα της διεθνούς δικαιοδοσίας, του εφαρμοστέου δικαίου και της αναγνώρισης και εκτέλεσης αποφάσεων σε ζητήματα περιουσιακών σχέσεων των συζύγων (Κανονισμός «περιουσιακές σχέσεις συζύγων») | Σελ. 531 |
ii. Το εφαρμοστέο δίκαιο κατά την ΑΚ 15 | Σελ. 533 |
§2. Σύμφωνο Συμβίωσης | Σελ. 534 |
Α. Σύμφωνο Συμβίωσης με στοιχεία αλλοδαπότητας το οποίο καταρτίζεται στην Ελλάδα (ή ενώπιον του Έλληνα προξένου στην αλλοδαπή) | Σελ. 536 |
Β. Αναγνώριση συμφώνου συμβίωσης που καταρτίστηκε στην αλλοδαπή | Σελ. 536 |
§1. Η λύση του γάμου (διαζύγιο και δικαστικός χωρισμός) | Σελ. 538 |
Α. Διεθνής δικαιοδοσία επί διαζυγίου | Σελ. 540 |
Β. Εφαρμοστέο δίκαιο στο διαζύγιο - Κανονισμός Ρώμη ΙΙΙ | Σελ. 541 |
Γ. Αναγνώριση και εκτέλεση αλλοδαπών αποφάσεων και δημοσίων πράξεων | Σελ. 545 |
§2. Η λύση του συμφώνου συμβίωσης | Σελ. 546 |
§1. Φυσική γονεϊκότητα | Σελ. 550 |
Α. Γονεϊκή ιδιότητα | Σελ. 551 |
Β. Η νομιμοποίηση | Σελ. 554 |
§2. Νομική γονεϊκότητα-Υιοθεσία | Σελ. 556 |
§1. Η διεθνής δικαιοδοσία των δικαστηρίων επί υποθέσεων γονικής ευθύνης | Σελ. 564 |
§2. Το εφαρμοστέο δίκαιο στις υποθέσεις γονικής ευθύνης | Σελ. 574 |
§3. Η αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων γονικής ευθύνης | Σελ. 578 |
§1. Η επιτροπεία και κάθε άλλη επιμέλεια | Σελ. 583 |
§2. Η διεθνής αστική απαγωγή του παιδιού | Σελ. 584 |
§1. Δυνάμει συμφωνίας των μερών - Η παρέκταση της διεθνούς δικαιοδοσίας | Σελ. 600 |
A. Η συμφωνία παρέκτασης | Σελ. 601 |
1. Η συμφωνία παρέκτασης κατά τον Κανονισμό Βρυξέλλες Ιbis και τη Σύμβαση της Χάγης | Σελ. 601 |
i. Τυπική εγκυρότητα | Σελ. 608 |
ii. Ουσιαστική εγκυρότητα (και ερμηνεία) | Σελ. 610 |
2. Η συμφωνία παρέκτασης κατά τον ΚΠολΔ | Σελ. 614 |
B. Η συμφωνία διαιτησίας | Σελ. 615 |
1. Ελλείψει συμφωνίας των μερών | Σελ. 617 |
i. Κατά τον Κανονισμό Βρυξέλλες Ιbis | Σελ. 617 |
ii. Κατά τον ΚΠολΔ | Σελ. 623 |
§1. Το εφαρμοστέο δίκαιο κατά τον ΚανΡ Ι | Σελ. 633 |
Α. Εφαρμοστέο δίκαιο επί του τύπου της σύμβασης | Σελ. 633 |
Β. Εφαρμοστέο δίκαιο επί του ουσιαστικού περιεχομένου σύμβασης κατά τον ΚανΡ Ι | Σελ. 635 |
1. Επιλογή εφαρμοστέου δικαίου κατά την απόλυτη αυτονομία βουλήσεως των μερών | Σελ. 636 |
i. Το forum της σύμβασης μεταφοράς | Σελ. 643 |
ii. Το εφαρμοστέο δίκαιο κατά το ΚανΡ Ι (άρθρ. 5) | Σελ. 644 |
§1. Διεθνής δικαιοδοσία (Κανονισμός Βρυξέλλες Ιbis) | Σελ. 671 |
§2. Εφαρμοστέο δίκαιο | Σελ. 676 |
Α. Ο Κανονισμός Ρώμη ΙΙ για το εφαρμοστέο δίκαιο στις εξωσυμβατικές ενοχές (ΕΚ) 864/2007 | Σελ. 677 |
1. Η ευθύνη για ελαττωματικά προϊόντα (άρθρ. 5) | Σελ. 682 |
2. Εξωσυμβατική ενοχή από αθέμιτο ανταγωνισμό και πράξεις που περιορίζουν τον ελεύθερο ανταγωνισμό (άρθρ.6) | Σελ. 683 |
3. Περιβαλλοντική ζημία (άρθρ. 7) | Σελ. 685 |
4. Η ευθύνη από την προσβολή δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας (άρθρ. 8) | Σελ. 685 |
5. Συλλογική δράση (άρθρ. 9) | Σελ. 685 |
Β. Ελληνικό ιδ.δ.δ.: ΑΚ 26 | Σελ. 696 |
§3. Η αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων | Σελ. 697 |
§1. Τύπος εμπράγματης δικαιοπραξίας | Σελ. 707 |
§2. Εφαρμοστέο δίκαιο στην ουσία των εμπράγματων δικαιωμάτων και σχέσεων | Σελ. 710 |
§3. Η έκταση εφαρμογής της lex rei sitae | Σελ. 720 |
§1. Η γενική βάση της συνήθους διαμονής | Σελ. 734 |
§2. Επικουρικές βάσεις διεθνούς δικαιοδοσίας | Σελ. 736 |
§3. Παρέκταση διεθνούς δικαιοδοσίας και δικαιοδοσία των προσφορότερων δικαστηρίων (μόνο σε περίπτωση επιλογής από τον κληρονομούμενο του δικαίου του Κράτους μέλους της ιθαγένειάς του) | Σελ. 737 |
§4. Λοιπές ρυθμίσεις - Σχέση με εθνικές διατάξεις (ΚΠολΔ) | Σελ. 738 |
§1. Κατά τον Κανονισμό «Κληρονομικές σχέσεις» | Σελ. 740 |
Α. Ο προσδιορισμός του εφαρμοστέου δικαίου | Σελ. 740 |
Β. Έκταση εφαρμογής | Σελ. 745 |
Γ. Τεχνικές συντονισμού | Σελ. 746 |
§2. Η lex heredιtatis κατά την ΑΚ 28 | Σελ. 747 |
§1. Αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων | Σελ. 749 |
§2. Αναγνώριση και εκτέλεση οιονεί δημόσιων πράξεων | Σελ. 749 |
§3. Ευρωπαϊκό κληρονομητήριο | Σελ. 750 |
§1. Ο Κανονισμός 1215/2102 (Βρυξέλλες Ιbis): Αστικές και εμπορικές υποθέσεις | Σελ. 769 |
Α. Εισαγωγικά και πεδίο εφαρμογής | Σελ. 769 |
1. Ιστορικό | Σελ. 769 |
2. Πεδίο εφαρμογής | Σελ. 772 |
Β. Μη αποκλειστικές βάσεις διεθνούς δικαιοδοσίας | Σελ. 777 |
1. Γενική βάση: Η κατοικία του εναγομένου (άρθρ. 4) | Σελ. 777 |
2. Ειδικές θεματικές βάσεις (άρθρ. 7) | Σελ. 778 |
3. Ειδικές παράγωγες βάσεις | Σελ. 780 |
i. Η παράγωγη βάση της συνεναγωγής (άρθρ. 8 σημ.1) | Σελ. 780 |
ii. Η παράγωγη βάση της προσεπικλήσεως | Σελ. 781 |
iii. Η παράγωγη βάση της ανταγωγής | Σελ. 782 |
4. Προστατευτικές βάσεις | Σελ. 782 |
Γ. Αποκλειστικές βάσεις διεθνούς δικαιοδοσίας | Σελ. 783 |
1. Η αποκλειστική δικαιοδοσία του ακινήτου για εμπράγματες αγωγές | Σελ. 783 |
2. Η αποκλειστική δικαιοδοσία επί εταιρικών διαφορών | Σελ. 785 |
3. Η αποκλειστική βάση που αφορά σε εγγραφές σε δημόσια βιβλία | Σελ. 785 |
4. Η αποκλειστική βάση επί διαφορών προστασίας διανοητικής ιδιοκτησίας | Σελ. 786 |
5. Η αποκλειστική βάση της αναγκαστικής εκτέλεσης | Σελ. 786 |
Δ. Η παρέκταση διεθνούς δικαιοδοσίας | Σελ. 787 |
Ε. Διαδικαστικοί κανόνες επίλυσης σύγκρουσης διαδικασιών: οι μηχανισμοί της εκκρεμοδικίας και της συνάφειας | Σελ. 787 |
1. Διεθνής και ευρωπαϊκή εκκρεμοδικία | Σελ. 787 |
2. Συνάφεια | Σελ. 791 |
ΣΤ. Διεθνής δικαιοδοσία για λήψη ασφαλιστικών μέτρων | Σελ. 792 |
Z. Έρευνα διεθνούς δικαιοδοσίας και παραδεκτού | Σελ. 794 |
§2. Σύμβαση του Λουγκάνο της 30ης Οκτωβρίου 2007 | Σελ. 795 |
§3. O Κανονισμός 2201/2003 (Βρυξέλλες ΙΙbis): Γαμικές διαφορές και γονική μέριμνα | Σελ. 796 |
§4. Ο Κανονισμός κληρονομικών σχέσεων 650/2012 και οι λοιποί Κανονισμοί επί ειδικών ζητημάτων | Σελ. 799 |
§1. Αστικές και εμπορικές υποθέσεις | Σελ. 800 |
Α. Οι βάσεις διεθνούς δικαιοδοσίας στις υποθέσεις αμφισβητούμενης δικαιοδοσίας | Σελ. 800 |
Β. Εκούσια δικαιοδοσία | Σελ. 804 |
Γ. Ειδικά η διεθνής δικαιοδοσία σε γαμικές διαφορές και τη γονική μέριμνα | Σελ. 805 |
§2. Ποινικό διεθνές δίκαιο | Σελ. 806 |
§1. Προδιαιτητικό στάδιο - Εσωτερική και διεθνής διαιτησία | Σελ. 810 |
§2. Διαιτητικό στάδιο | Σελ. 813 |
§3. Μεταδιαιτητικό στάδιο | Σελ. 815 |
§1. Η επίδοση διαδικαστικών πράξεων | Σελ. 822 |
§2. Δικαστική αρωγή (commission rogatoire) | Σελ. 827 |
§3. Το έννομο συμφέρον | Σελ. 828 |
§4. Η νομιμοποίηση | Σελ. 828 |
§5. Η ικανότητα προς το παρίστασθαι | Σελ. 828 |
§6. H έλλειψη παραγραφής | Σελ. 829 |
§7. Η απόδειξη | Σελ. 829 |
Α. Εφαρμοστέο δίκαιο | Σελ. 829 |
Β. Ειδικά η λήψη αποδείξεων στην αλλοδαπή | Σελ. 830 |
Γ. Λοιπά ζητήματα σχετιζόμενα και με την απόδειξη | Σελ. 833 |
§1. Ενωσιακό δίκαιο αναγνώρισης και εκτέλεσης αποφάσεων | Σελ. 842 |
Α. Αστικές και εμπορικές υποθέσεις (Κανονισμός Βρυξέλλες Ιbis) | Σελ. 843 |
1. Προϋποθέσεις και κωλύματα αναγνώρισης και εκτέλεσης | Σελ. 844 |
i. Η διεθνής δημόσια τάξη | Σελ. 846 |
ii. Ο έλεγχος του δικαιώματος υπεράσπισης επί ερήμην αποφάσεων | Σελ. 848 |
iii. Η σύγκρουση αποφάσεων | Σελ. 850 |
iv. Ο έλεγχος της διεθνούς δικαιοδοσίας για μη παραβίαση των προστατευτικών και αποκλειστικών βάσεων | Σελ. 853 |
2. Η διαδικασία για την αναγνώριση και την εκτελεστότητα | Σελ. 853 |
i. Η αναγνώριση της ισχύος | Σελ. 853 |
ii. Η αναγνώριση της εκτελεστότητας | Σελ. 853 |
3. Τα έννομα αποτελέσματα της αναγνώρισης της ισχύος και ιδίως η προσαρμογή (άρθρ. 54-1) | Σελ. 855 |
4. Ειδικά η αναγνώριση αποφάσεων ασφαλιστικών μέτρων | Σελ. 855 |
B. Γαμικές διαφορές και διαφορές από γονική μέριμνα - Αναγνώριση κατά τον Κανονισμό Βρυξέλλες ΙΙα ή bis (2201/2003) | Σελ. 858 |
Γ. Κληρονομικές διαφορές και υποθέσεις (Κανονισμός κληρονομικών σχέσεων 650/2012) και λοιποί Κανονισμοί επί ειδικών ζητημάτων | Σελ. 859 |
§2. Διεθνείς διμερείς και πολυμερείς Συμβάσεις | Σελ. 860 |
Α. Διμερείς Συμβάσεις | Σελ. 860 |
Β. Πολυμερείς Συμβάσεις | Σελ. 861 |
§1. Η αναγνώριση της ισχύος | Σελ. 863 |
Α. Αμφισβητούμενης δικαιοδοσίας | Σελ. 863 |
Β. Εκούσιας δικαιοδοσίας | Σελ. 867 |
Γ. Αλλοδαπές αποφάσεις προσωπικής καταστάσεως | Σελ. 870 |
§2. Η κήρυξη της εκτελεστότητας των αλλοδαπών αποφάσεων | Σελ. 873 |
§1. Έλεγχος κωλυμάτων που προβάλλονται από τον καθού | Σελ. 876 |
§2. Έλεγχος κωλυμάτων που διενεργείται αυτεπάγγελτα | Σελ. 878 |
Α. Ο έλεγχος της διαιτητευσιμότητας (άρθρο 5.2 α’ ΣΝΥ) | Σελ. 878 |
Β. Ο έλεγχος της διεθνούς δημόσιας τάξης (άρθρο 5.2 β’ ΣΝΥ) | Σελ. 879 |
§1. Ο Κανονισμός «δημόσια έγγραφα» (Κανονισμός ΕΕ 2016/1191 της 6ης Ιουλίου 2016) | Σελ. 886 |
§2. Κανονισμός Βρυξέλλες Ιbis (1215/2012) | Σελ. 887 |
§3. Κανονισμός Βρυξέλλες ΙΙbis «γαμικές διαφορές και γονική μέριμνα» (2201/2003) | Σελ. 889 |
§4. Κανονισμός «διατροφές» (4/2009) | Σελ. 889 |
§5. Κανονισμός «κληρονομικές σχέσεις» (650/2012) | Σελ. 890 |
§6. Κανονισμός «περιουσιακές σχέσεις συζύγων» (1103 /2016) και Κανονισμός «περιουσιακές σχέσεις καταχωρισμένων συντρόφων» (1104/2016) | Σελ. 891 |
§1. Κανονισμός 805/2004 για τον ευρωπαϊκό εκτελεστό τίτλο για μη αμφισβητούμενες αξιώσεις | Σελ. 894 |
§2. Κανονισμός 1896/2006 για την ευρωπαϊκή διαταγή πληρωμής | Σελ. 896 |
§3. Η ετεροδικία εκτέλεσης | Σελ. 897 |
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Προδιάθεση: Το δίκαιο εν γένει - Το φαινόμενο της αλλοδαπότητας - H διεθνής κοινωνία 1-11
§1. Έννοια του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου και το πεδίο εφαρμογής του 12-13
Α. Πεδίο εφαρμογής ως προς τις έννομες σχέσεις με στοιχείο αλλοδαπότητας 14-24
Β. Αλλοδαπότητα υποκειμένων δικαίου και ιδίως φυσικών προσώπων 25-28
Γ. Το υλικό εύρος του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου: stricto sensu (σε στενή έννοια) και lato sensu (σε ευρεία έννοια) 29-41
§2. Το αντικείμενο και ο σκοπός του σύγχρονου ιδιωτικού διεθνούς δικαίου 42-48
Α. Η ρύθμιση της δικαιικής ετερότητας ως κύριο αντικείμενο του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου - Το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο ως κλάδος του νομικού πλουραλισμού 49-64
B. Ο νομικός λόγος εφαρμογής και αναγνώρισης αλλοδαπών αξιών (κανόνων, αποφάσεων, πράξεων, εννόμων καταστάσεων) 65-68
Γ. Μεθοδική τάξη επίλυσης των προβλημάτων του σε στενή έννοια ιδιωτικού διεθνούς δικαίου 69-71
§3. Πηγές του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου 72-74
Α. Οι πηγές του εσωτερικού δικαίου 75-81
Β. Διεθνείς πηγές 82-115
§4. Σύγχρονες επιστημονικές τάσεις στο πεδίο του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου - Η αλλαγή του υποδείγματος: η παγκοσμιοποίηση 116-126
Προδιάθεση: Το δίκαιο εν γένει - Το φαινόμενο της αλλοδαπότητας - H διεθνής κοινωνία
1Περί κοινωνίας και δικαίου. Όπου υπάρχει κοινωνία υπάρχει δίκαιο. Και ο άνθρωπος είναι κατά Αριστοτέλη φύσει -και πάντως θέσει- κοινωνικό ον.
Γιατί όμως ο άνθρωπος έρχεται σε κοινωνία, σχηματίζει ομάδες; Οι λόγοι είναι πολλοί και πολλές θεωρίες έχουν υποστηριχθεί σχετικά, που αναμφίβολα εκφράζουν όλες βάσιμες πτυχές του ζητήματος. Και αυτό γιατί ο λόγος του σχηματισμού ανθρώπινης κοινωνίας δεν είναι μονοσήμαντος.
Η πλέον, κατά τη γνώμη μου, κραταιή θεώρηση είναι η πραγματιστική, ότι οι άνθρωποι σχημάτισαν κοινωνίες γιατί είχαν συγκροτήσει κοινούς στόχους και η ισχύς των πολλών διευκόλυνε την ευόδωσή τους.
Και υπό αυτή τη θεώρηση τρεις είναι εν τέλει οι συνεκτικές δυνάμεις της κοινωνίας: ο φόβος, ο μιμητισμός και η ελπίδα.
Σελ. 2
Οι άνθρωποι έρχονται σε κοινωνία κυρίως λόγω του φόβου για την αντιμετώπιση από κοινού απειλών. Η αντιμετώπιση απειλών που θα ήταν αδύνατη από τον ένα δημιουργεί την ανάγκη να συνέλθουν σε ομάδες ώστε να κυνηγούν πλέον αποτελεσματικά και να αμύνονται καλύτερα. Έτσι εγκαταλείπουν την προπατορική ελευθερία -με τη βιβλική αλληγορία του παραδείσου- συνερχόμενοι σε κοινωνίες με κοινούς κανόνες, κοινή οργάνωση των βασικών λειτουργιών: ποιος αποφασίζει για το σύνολο και πώς, πώς επιλύει τις διαφορές και ποιος θέτει τους κανόνες του συνόλου· λειτουργίες θεμελιώδεις που χαρακτηρίζουν εν τέλει την κοινωνία και τις οποίες σχηματοποίησε ο Ρουσώ κατά τη σημαντική για την ανθρωπότητα περίοδο του Διαφωτισμού με τη θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου.
Η άλλη συνεκτική δύναμη της κοινωνίας είναι ο μιμητισμός. Οι άνθρωποι μιμούνται συμπεριφορές και αντιγράφουν λύσεις σε κοινά προβλήματα, αυθόρμητα, όχι επειδή αυτές επιβάλλονται τόσο, αλλά γιατί αυτές παρίστανται ως έλλογες λύσεις σε προβλήματα και ως καλές πρακτικές υιοθετούνται. Με τη γενικευμένη μίμηση γεννώνται σύνολα κανόνων (ως κοινωνικά φαινόμενα, όχι ως συγκρότηση κοινωνιών).
Τέλος, η ελπίδα -η οποία είναι συνυφασμένη κατά κάποιο τρόπο με την πίστη που προσφέρει εκτός από έναν επίγειο κώδικα ηθικών αξιών συμπεριφοράς και μεταθανάτια, τη μεταφυσική ελπίδα- είναι επίσης ένας θετικός συνεκτικός παράγοντας. Οι άνθρωποι ως κοινωνίες έχουν κοινούς θετικούς στόχους, οράματα, όνειρα που απαιτούν συλλογική προσπάθεια, που προϋποθέτουν συλλογική δράση και συνεπώς συγκρότηση σε κοινωνία. Η ελπίδα στηρίζεται στο όραμα, στο όνειρο και στην αδυναμία του ενός.
Είμαστε μαζί γιατί είμαστε καλύτερα από το να είμαστε μόνοι και για τον λόγο αυτό εν τέλει παραχωρούμε -η θεμελιώδης σύγχρονη θέση του κοινωνικού συμβολαίου του Ρουσώ- μέρος της ελευθερίας μας.
Αυτή η λειτουργία πληρούται από τους κανόνες συμπεριφοράς -οι οποίοι κατά Hart συνιστούν τη μία από τις δύο κατηγορίες κανόνων μαζί με τους κανόνες παραγωγής κανόνων, δικαιοδοσίας- που αποβλέπουν ακριβώς σε αυτό σύμφυτα, στο να περιορίσουν ρυθμίζοντας τη φυσική ανθρώπινη ελευθερία.
2Η κάθε κοινωνία διαθέτει εγγενώς κανόνες και κυρίως δικαιοδοτικό όργανο επίλυσης διαφορών. Δεν υπάρχει έννομη τάξη χωρίς δικαιοδοτικό όργανο.
Οι κοινωνίες έχουν ιδιαιτερότητες γλωσσικές, εθιμικές και είναι αποτελέσματα της ιστορικής τους ιδιαιτερότητας.
Σελ. 3
Έχει μάλλον υποτιμηθεί ο πολιτισμικός παράγοντας στη νομική επιστήμη, το καθοριστικό εποικοδόμημα. Και όμως το δικαιικό σύστημα είναι πρωτευόντως πολιτισμικής υφής η οποία, ως οπτική, είναι μόνη ικανή να το συλλάβει στο σημερινό πλουραλιστικό περιβάλλον και να το κατανοήσει βαθύτερα.
Στις πλέον πρωτόγονες κοινωνίες, φυλετικής υφής, οι εξουσίες του νομοθετείν, του κυβερνάν και του δικάζειν ήταν συγκεχυμένες σε ένα πρόσωπο, τον φύλαρχο (φυλετικό μοντέλο διακυβέρνησης). Η διάκριση των εξουσιών αποτέλεσε ένα μεγάλο βήμα προς τον εκδημοκρατισμό των κοινωνιών.
Η πλέον λαμπερή εξαίρεση είναι αυτή της αθηναϊκής δημοκρατίας, μία σύντομη ιστορικά περίοδος μεγάλης όμως ανθρωπιστικής άνθισης. Ο σύγχρονος παγκόσμιος πολιτισμός οφείλει τα μέγιστα στη σκέψη και την πράξη της Αρχαίας Ελλάδας, στη σκέψη του Αριστοτέλη και στην Αθηναϊκή κυρίως δημοκρατία. Οι αρχαίοι ημών πρόγονοι εισέφεραν στην ανθρωπότητα ως προς το μεν το πολίτευμα τη δημοκρατία ως προς δε τον ορθό λόγο την απόδειξη, την ανάγκη αιτιολόγησης. Με τον Αριστοτέλη προήγαγαν τη σκέψη από το δείχνω στο αποδεικνύω (από την περιγραφή στην απόδειξη, στη νόηση, στην κατανόηση, στον ορθό λόγο).
Και το δίκαιο μετέχει αυτού που ο Πυθαγόρας με τον όρο «Κόσμος» περιέγραφε, δηλαδή την ορθή τάξη και ομορφιά. Ο Αναξίμανδρος επίσης είχε συλλάβει το όλον με ζεύγη σημασιών, το χάος και ο κόσμος από τη μία πλευρά και η ύβρις και η δίκη από την άλλη. Η ιστορία του σύμπαντος είναι η πάλη μεταξύ κόσμου και χάους, ενώ είναι αμφίβολο ότι η αρμονία και η τάξη είναι φυσική συνθήκη.
3Μεγάλος επόμενος σταθμός μετά τις πόλεις-κράτη είναι η συγκρότηση του κράτους-έθνους. Προ αυτού κατά το φεουδαρχικό μοντέλο διακυβέρνησης επικρατούσε επίσης απολυταρχισμός και σύγχυση εξουσιών στο πρόσωπο του βασιλέως (απολυταρχικό μοντέλο διακυβέρνησης). Σταδιακά, η ενοποίηση στη βάση της κυριαρχίας και της εθνότητας κατάληξε στο μοντέλο της Βεστφαλίας (Συνθήκη της Βεστφαλίας, 1648) των κρατών-εθνών.
Η συνάντηση του κράτους-έθνους και του ευρωπαϊκού διαφωτισμού είναι η κύρια συνιστώσα του δυτικού πολιτισμικού μοντέλου διακυβέρνησης (μοντέλο διακυβέρνησης που
Σελ. 4
στηρίζεται στο κράτος-έθνος). Πράγματι, η κυριότερη προοδευτική επανάσταση των τελευταίων αιώνων είναι ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός (1688-1789) με άξονα τον ανθρωπισμό, τις αξίες και τη σύγχρονη αστική δημοκρατία (επηρέασε καθοριστικά τόσο τη γαλλική επανάσταση -1789- όσο και την αμερικανική -1775 με 1783- και τις διακηρύξεις τόσο της ανεξαρτησίας - η θεμελιώδης αμερικάνικη του 1776 [την οποία συνέταξαν δύο από τους πατέρες των ΗΠΑ, οι Τζέφερσον και Φραγκλίνος] και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η μεν γαλλική το 1789, η δε αμερικάνικη το 1791) και τα έργα του, από τα οποία τα σπουδαιότερα είναι εκείνα του Λοκ (John Locke, 1632-1704), του Βολταίρου (Voltaire, Dictionnaire philosophique, 1764, Le philosophe ignorant, μτφ. Αργυρόπουλου, Πόλις, 2009, Traité sur la tolérance, 1767), του Ρουσσώ (1712-1778) για το κοινωνικό συμβόλαιο (Contrat social, 1762) και το αριστουργηματικό έργο του Μοντεσκιέ για το πνεύμα των νόμων (De l’ésprit des lois, 1748), το οποίο και σήμερα ακόμη αποτελεί το θεμέλιο της σύγχρονης δημοκρατίας που βασίζεται στο ισόκυρο και ανεξάρτητο των τριών εξουσιών (της νομοθετικής, της εκτελεστικής και της δικαστικής).
Η έννοια της έννομης τάξης συνεπώς συμπίπτει, μετά τη Συνθήκη της Βεστφαλίας, που ιστορικά εγκαινιάζει την εποχή των κρατών εθνών, με αυτή του κράτους. Και οι έννομες τάξεις που είναι δυνατό να συγκροτούνται σε αυτό το πλαίσιο είναι δύο: αφενός το κράτος εντός του οποίου οργανώνονται οι σχέσεις πολιτών (εθνικό δίκαιο) και αφετέρου οι σχέσεις μεταξύ κρατών και υποκειμένων που δημιουργήθηκαν από αυτά, διεθνών οργανισμών (διεθνές δίκαιο). Το μοντέλο είναι απλό και με βάση αυτό δημιουργήθηκαν όλοι οι παγκόσμιοι θεσμοί διακυβέρνησης της σύγχρονης περιόδου μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, όπως ο ΟΗΕ, η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Παράλληλα, η σύγχρονη εποχή συμπίπτει και χαρακτηρίζεται, από τη σκοπιά των μέσων παραγωγής, από τη βιομηχανική επανάσταση. Έχουμε συνεπώς μία αρμονική εποχή με ένα μοντέλο διακυβέρνησης που στηρίζεται στο κράτος-έθνος και με βάση παραγωγής τη βιομηχανία.
Η έννοια του forum (της έννομης τάξης από τη σκοπιά της οποίας τίθενται τα ζητήματα, το δικαιικό σύστημα κάποιας πολιτείας) στο μοντέλο αυτό (που είναι δυνατό να το ονομάσουμε σύγχρονη συνθήκη διακυβέρνησης) ταυτίζεται με το κράτος και το κρατικό δίκαιο. Forum συνεπώς είναι η έννομη τάξη από τη σκοπιά της οποίας εξετάζεται ζήτημα με στοιχείο αλλοδαπότητας που θέτει σε εφαρμογή το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο.
4Το forum στη “μετανεωτερική” σημερινή συνθήκη της εποχής της περιπλοκότητας με έντονες χαοτικές διαστάσεις, την εποχή της ιστορικής απροσδιοριστίας, είναι επίσης σύνθετο, με την έννοια ότι αποτελείται από πολλές επικαλυπτόμενες έννομες τάξεις. Έτσι, για παράδειγμα, με forum την Ελλάδα κατά ακριβολογία συμπεριλαμβάνει όλες τις πηγές
Σελ. 5
-διεθνείς, ευρωπαϊκές και άτυπες- που αναγνωρίζει η ελληνική έννομη τάξη ως τμήματά της. Η κάθε έννομη τάξη (στη θεωρία της περιπλοκότητας με χαοτικές παραμέτρους που εκφράζεται εν μέρει στη νομική επιστήμη με το νομικό πλουραλισμό) εν τέλει αποτελείται και χαρακτηρίζεται από την ικανότητα επίλυσης διαφορών και για τον λόγο αυτό, όπως ορθά έγραφε ο Santi Romano, έννομη τάξη είναι μεν νοητή χωρίς κανόνες αλλά όχι χωρίς δικαστή. Επίσης, η έννομη τάξη διαθέτει το μονοπώλιο της δικαιικότητας -νοούμενης ως ιδιότητας του δικαίου- δηλαδή να αναγνωρίζει τί γι’ αυτήν έχει εν ευρεία εννοία ρυθμιστική ισχύ.
5Η ανθρωπότητα και ο άνθρωπος είναι καταδικασμένοι στην αέναη πρόοδο ταξιδεύοντας στο άχωρο και άχρονο της (παν)συμπαντικής διάστασης. Είναι καταδικασμένος να προχωράει, να ανακαλύπτει, να δημιουργεί εν μέσω κινδύνων, ακόμη και αυτοκαταστροφής. Να επιδιώκει -έστω ασυνείδητα- τη θεοποίηση (με τη δημιουργία της ζωής και τη νίκη επί του θανάτου), να υπερβαίνει τα όρια ως παγκόσμιος νομάς να επιχειρεί να δαμάσει την τυχαιότητα και εν τέλει να μετέχει της μάχης μεταξύ κόσμου και χάους.
Και για τον λόγο αυτό, ο άνθρωπος κινείται στην τροχιά της έσχατης ύβρεως, δηλαδή προς τη θεοποίησή του διά της επίτευξης της αθανασίας και της δημιουργίας ζωής (κυρίως με την τρίτη γενεά τεχνητής ευφυΐας, που εγείρει πολύ σοβαρά ηθικά, νομικά και κοινωνικά ζητήματα ως ευκαιρία ή ως απειλή για το ανθρώπινο γένος). Μία από τις κυριότερες συνέπειες θα είναι η ολιστική επιστημονική προσέγγιση μέσω της τεχνολογίας και εξ αυτού του λόγου θα δημιουργηθούν αντίστοιχοι νέοι ρυθμιστικοί κλάδοι που θα έχουν ως αντικείμενο νομικά ολιστικό τη ρύθμιση της δημιουργίας (innovation law), κλάδος διαφορετικός -και πλέον ευρύς φυσικά- του δικαίου της διανοητικής ιδιοκτησίας. Το δίκαιο της δημιουργίας θα είναι ο νέος εμπροσθοβαρής δικαιικός κλάδος με αντικείμενο τη σύνολη τεχνολογική εξέλιξη στους τομείς που έχουν ως αντικείμενο ή επιπτώσεις στον άνθρωπο (π.χ. δικαιώματα κυριότητας επί του DNA) και της ανθρώπινης δραστηριότητας (π.χ. σχέση με τεχνητή νοημοσύνη τρίτης γενεάς) και ειδικότερα τη ρύθμισή τους (προηγουμένης της προβληματικής εάν χρήζουν ή μη ρύθμισης).
6Παράλληλα ο άνθρωπος είναι εκ φύσεως, λόγω της διανοητικής υπεροχής του, απόρροια του άνω θρώσκω (αναπηδώ κατά την κρατούσα ερμηνεία, βλέπω εμπρός) της δυνατότητας δηλαδή να ονειρεύεται -και της ικανότητας τελικά ό,τι φανταστεί να το πραγματοποιεί-, ικανότητα που δεν γνωρίζει σύνορα και δεν έχει όρια, υπερβατικός και μεταφυσικός. Αναζητεί το υπέρ, την κατάκτηση της απόλυτης γνώσης, είναι υπερβατικός, γι’ αυτό είναι και νομάς. Και η νέα εποχή μας έχει ήδη φέρει κοντά την πλανητική αποδημία που θα δημιουργήσει ακολούθως νέους δικαιικούς κλάδους με ιδιαίτερο και πολυποίκιλο ενδιαφέρον, όπως το δίκαιο του διαστήματος (law of the outer space).
Σελ. 6
7Η σύγχρονη εποχή διασαλεύεται σοβαρά στα θεμέλιά της από την τεχνολογική επανάσταση και την επανάσταση της επικοινωνίας αλλά και από τις σύγχρονες παγκόσμιες απειλές (όπως αυτή του Covid 19 που δίνει έμφαση στο ψηφιακό (digital) ιδιωτικό διεθνές δίκαιο που χαρακτηρίζουν τη σημερινή μετανεωτερική συνθήκη της διαδικτυακής παγκόσμιας κοινωνίας. Η τρομερή πρόοδος γνώσης (διπλασιάζεται κάθε δύο χρόνια σε όγκο! - αλλά με νέο σοβαρό πρόβλημα την εγκυρότητα της πληροφορίας) και η εκθετική γιγάντωση όλων των μεγεθών δημιούργησαν νέα μετανεωτερική συνθήκη και εγκαινίασαν την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Αυτή χαρακτηρίζεται όχι μόνο από την παγκόσμια διασυνδεσιμότητα μέσω του διαδικτύου αλλά και από την απόλυτη ανάδυση του ατόμου ως πολυδιάστατου υποκειμένου δικαίου (δηλαδή συμμετέχοντας όχι πλέον μόνο εντός της κρατικής έννομης τάξης, αλλά απευθείας και στην ευρωπαϊκή και διεθνή) και την κατάργηση συνόρων σε πολλούς τομείς (κυρίως της πληροφορίας και της επικοινωνίας). Παράλληλα, η επίδραση πάνω στον χώρο και τον χρόνο επιφέρει κοινωνικές οικονομικές και πολιτικές αλλοιώσεις στο τακτοποιημένο βεστφαλικό μοντέλο. Βρισκόμαστε σήμερα στη ριζική αλλαγή υποδείγματος (με όρους επιστημολογίας) και σε μία μεγάλη μετάβαση από το βεστφαλικό μοντέλο σε εκείνο της παγκοσμιοποίησης, μετάβαση που χαρακτηρίζεται από έντονες αναταράξεις και πλήρη απροσδιοριστία, βασικό χαρακτηριστικό του χάους και των χαοτικών συνθηκών που τείνουν να επικρατήσουν στις διεθνείς σχέσεις. Οι εξελίξεις αυτές φυσικά αντανακλούν και στο δικαιικό σύστημα και επιφέρουν αλλαγές στην κατεστημένη λογική, τις ταξινομήσεις και τις μεθόδους.
Και προφανώς αυτό συμπεριλαμβάνει και το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο, που βρίσκεται, ως προπύργιο της αλλοδαπότητας στην πρώτη γραμμή αυτής της μεγάλης μετεξέλιξης.
Το δίκαιο μετέχει της δημοκρατικής τάξης και της συγ-κοινωνίας. Είναι πολιτισμικό φαινόμενο και αντανακλά (το δίκαιο στην πράξη και όχι στα βιβλία) τις πολιτισμικές αξίες και πολιτικές συγκεκριμένης κοινωνίας. Και όσο εγγύτερος είναι ο πολιτισμικός παράγοντας τόσο θα είναι δυνατή η δημιουργία κοινωνίας δικαίου. Είναι όμως και επικοινωνιακό παράλληλα
Σελ. 7
φαινόμενο και αυτή η παρατήρηση έχει μεγάλη αξία ιδίως για το ιδ.δ.δ. (εφεξής ιδ.δ.δ.) και το συγκριτικό δίκαιο.
Στην πράξη πολλές φορές υπάρχει δυσκολία νομικής επικοινωνίας και συνεννόησης όταν πρόκειται κυρίως για εφαρμογή αλλοδαπών δικαίων. Η διεθνοποίηση απαιτεί επικοινωνιακά και μία “νομική μετάφραση” αλλοδαπών θεσμών και κανόνων.
8Επομένως, ο ανθρώπινος βίος, για να επανέλθουμε, λόγω των κινδύνων και των δυνατοτήτων που παρέχει η οργάνωση σε ομάδες, συγκροτήθηκε σε κοινωνίες. Τα προβλήματα που δημιουργούνται στις διάφορες κοινωνίες είναι κατά βάση τα ίδια λόγω της ενότητας της ανθρώπινης φύσεως. Οι λύσεις (με την έννοια των κανόνων και των αποφάσεων) όμως που παρέχονται δεν είναι οι ίδιες. Πράγματι, οι διαφορετικές έννομες τάξεις, κυρίως οι εθνικές, αντιμετωπίζονται από το διεθνές δίκαιο σε ισότιμη βάση αλλά διαφέρουν ως προς τις ρυθμίσεις που περιέχουν, λόγω ιστορικών, πολιτικών και κοινωνικών ιδιαιτεροτήτων που εκφράζονται δικαιικά.
Όταν μία σχέση είναι εσωτερική, δηλαδή όταν όλα τα στοιχεία που την απαρτίζουν συνδέονται με μία μόνο έννομη τάξη, αυτή η έννομη τάξη ρυθμίζει με τις ουσιαστικού δικαίου διατάξεις της τη σχέση αυτή. Συχνά όμως, ολοένα και συχνότερα λόγω της διεθνοποίησης του ανθρώπινου βίου και της παγκοσμιοποιήσεως των συναλλαγών και της επικοινωνίας, οι έννομες σχέσεις συνδέονται με περισσότερες από μία έννομες τάξεις. Έτσι, για παράδειγμα, δεν είναι ασύνηθες μία ελληνική εταιρεία να προμηθεύεται υλικά από μία εταιρεία με έδρα στην αλλοδαπή (π.χ. Γερμανία), ούτε το διαζύγιο μεταξύ Έλληνα και αλλοδαπής (π.χ. Γαλλίδας). Στις περιπτώσεις αυτές, δηλαδή των ιδιωτικών σχέσεων με στοιχεία αλλοδαπότητας, λόγω ακριβώς της αλλοδαπότητας, περισσότερες από μία έννομες τάξεις εν δυνάμει μπορούν να ρυθμίσουν τη σχέση. Στην αθέτηση πωλήσεως των μηχανημάτων που προμηθεύτηκε η ελληνική εταιρεία από τη γερμανική, εφαρμοστέο ουσιαστικό δίκαιο μπορεί να είναι είτε το γερμανικό είτε το ελληνικό. Πρέπει δηλαδή να επιλυθεί ένα πρόβλημα προκριματικό κατά λογική τάξη που δεν προκύπτει στις εσωτερικές σχέσεις και είναι αυτό του εφαρμοστέου δικαίου, δηλαδή του ποιο δίκαιο θα εφαρμοστεί. Αλλά δεν είναι το μόνο πρόβλημα που προκύπτει από την αλλοδαπότητα, αφού το ποιο δίκαιο θα κριθεί εφαρμοστέο θα εξαρτηθεί (αφού δεν διαφοροποιούνται, πλην εξαιρέσεων, μόνο τα ουσιαστικά δίκαια αλλά και οι ρυθμίσεις που αφορούν το ιδιωτικό διεθνές δίκαιό τους) από τον προσδιορισμό της έννομης τάξης τα δικαστήρια της οποίας θα κρίνουν τη διαφορά. Τα δικαστήρια που επιλαμβάνονται της διαφοράς ή και γενικότερα η έννομη τάξη (λόγω της σχετικότητας των εννόμων τάξεων) από τη σκοπιά της οποίας εξετάζεται η έννομη σχέση με στοιχεία αλλοδαπότητας ονομάζεται forum. Έτσι, στις έννομες σχέσεις με στοιχεία αλλοδαπότητας πρέπει να προσδιορισθεί, το πρώτον, η έννομη τάξη τα δικαστήρια της οποίας έχουν δικαιοδοσία (εξουσία κρίσεως) να επιληφθούν της διαφοράς και, το δεύτερον, ποιο δίκαιο ποιας εννόμου τάξεως είναι εφαρμοστέο. Τέλος, όταν έχει ήδη εκδοθεί αλλοδαπή απόφαση που πρέπει να αναπτύξει την έννομη ισχύ της στην ελληνική έννομη τάξη, ανακύπτει το ζήτημα των προϋποθέσεων αναγνωρίσεως αλλοδαπών αποφάσεων, δηλαδή το ζήτημα του ελέγχου της. Αυτά είναι μερικά από τα ζητήματα με τα οποία ασχολείται το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο.
Σελ. 8
Τα ζητήματα ιδιωτικού διεθνούς δικαίου προέρχονται από τη θεμιτή και ισότιμη συνύπαρξη κατά το διεθνές δίκαιο κρατικών εννόμων τάξεων. Αυτή την αντίληψη εκφράζει και το θετικό δημόσιο διεθνές δίκαιο, δηλαδή της ισότιμης αφηρημένης συνύπαρξης κρατικών κυριαρχιών.
Η εξέλιξη της σχέσης του διεθνούς δικαίου (ο όρος international αποδίδεται στον Bentham, που με αυτόν θέλησε να πάρει αποστάσεις από ένα διεθνές δίκαιο βασισμένο στο φυσικό δίκαιο όπως στην εποχή του Grotius και να το αποδώσει ως το δίκαιο που βασίζεται αποκλειστικά στη σύμπτωση βουλήσεων κυρίαρχων Κρατών) με το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο παρουσιάζει ενδιαφέρον και είναι πάντα επίκαιρη. Το σχίσμα μεταξύ των δύο κλάδων δημιουργήθηκε κατά τον 19ο αιώνα, όταν δημιουργήθηκε ουσιαστικά ο κλάδος του δημοσίου διεθνούς δικαίου με καθαρή διάκριση αντικειμένων: το μεν ιδιωτικό διεθνές δίκαιο πραγματεύεται τις διεθνείς ιδιωτικές σχέσεις, το δε δημόσιο διεθνές δίκαιο τις σχέσεις μεταξύ υποκειμένων του διεθνούς δικαίου - κρατών και διεθνών οργανισμών.
Σήμερα η εξέλιξη δεν δικαιολογεί αυτή τη διάκριση, τουλάχιστον όχι πλήρως. Κυρίως λόγω της ανάδυσης του ατόμου ως υποκειμένου του δημοσίου διεθνούς δικαίου (με χαρακτηριστικότερη, και σημαντικότερη, περίπτωση εκείνη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή της διεθνούς επενδυτικής διαιτησίας), αλλά και λόγω της σχετικοποίησης της ισχύος και συνακόλουθα της κυριαρχίας των Κρατών ως οντολογικά υποκειμένων του διεθνούς δικαίου (με την εμφάνιση προσώπων, όπως ορισμένες γιγάντιες πολυεθνικές εταιρίες που τείνουν στην εγκαθίδρυση παγκόσμιων μονοπωλίων όπως είναι η Google, εγκαινιάζοντας μία νέα φάση του καπιταλισμού, ή μορφωμάτων τεράστιας οικονομικής ισχύος που συχνά περιγράφονται ως “αγορές”), με αποτέλεσμα τα όρια των δύο κλάδων να είναι δυσδιάκριτα και επιστημολογικά η διάκριση να είναι ύποπτη και μάλλον εσφαλμένη. Το διεθνές δίκαιο στη σύγχρονη εποχή έχει ως αντικείμενο τη διεθνή διακυβέρνηση, την παγκόσμια, διεθνική και διεθνή ρύθμιση που είναι πολυεπίπεδη και πολύμορφη· τείνει σε μία ενότητα διά της συγκλίσεως ιδιωτικού διεθνούς και δημοσίου διεθνούς δικαίου.
Στη συνέχεια του βεστφαλικού μοντέλου οι κοινωνίες των ανθρώπων συγκροτήθηκαν κατά βάση σε κράτη (υπερκεράζοντας την έννοια της εθνότητας, που άλλοτε υπερβαίνει και άλλοτε υπολείπεται του κράτους και που ιστορικά βαρύνεται με συγκρούσεις) και το κάθε κράτος συγκροτεί μία έννομη τάξη, πλήρη καταρχήν (με την έννοια ότι εμπεριέχει λύση σε κάθε πρόβλημα ανθρώπινης ρύθμισης), και κυρίαρχη ακολούθως (με την έννοια ότι τελικά εναπόκειται στην κάθε έννομη τάξη το μονοπώλιο της δικαιικότητας (juridicité), το προνόμιο να αναγνωρίζει σε κανόνα εν ευρεία εννοία (norme) την ιδιότητα του νομικού κανόνα, δηλαδή δεσμευτικού και δυνάμει εξαναγκαστού, προκειμένου ιδίως περί αποφάσεων).
9Η συνύπαρξη των εννόμων τάξεων είναι συνεπώς το πλαίσιο δημιουργίας ζητημάτων του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου. Σε έννομη σχέση με στοιχεία αλλοδαπότητας ποιο δίκαιο εφαρμόζεται; Τι αξία έχει μία αλλοδαπή απόφαση στην ημεδαπή; Πότε τα δικαστήρια της έννομης τάξης του δικάζοντος δικαστή (forum) έχουν εξουσία να διεξάγουν μία διεθνή δίκη, μία δίκη δηλαδή με στοιχεία αλλοδαπότητας; Πότε κάποιο φυσικό πρόσωπο ορίζεται ως Έλληνας; Τι δικαιώματα έχουν οι αλλοδαποί στην Ελλάδα; Ο κοινός τόπος σε όλα αυτά τα ερωτήματα είναι η αλλοδαπότητα και η συνύπαρξη εννόμων τάξεων (γιατί φυσικά
Σελ. 9
εάν υπήρχε ένα παγκόσμιο κράτος, με ενιαίους κανόνες, τότε το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο συνυφασμένο με την αλλοδαπότητα δεν θα είχε λόγο υπάρξεως).
10Όπως ήδη ελέχθη, το σύγχρονο ιδιωτικό διεθνές δίκαιο δεν ασχολείται μόνο με ζητήματα αλλοδαπότητας κανόνων εν ευρεία εννοία που προέρχονται από άλλες κρατικές έννομες τάξεις. Ασχολείται κυρίως με αυτά, αλλά όχι αποκλειστικά. Και τούτο γιατί υπάρχουν και μη κρατικά σύνολα κανόνων που ακόμη και εάν δεν είναι έννομες τάξεις (με πληρότητα, ισοτιμία, λαός και κυβέρνηση) εντούτοις έχουν κάποια λειτουργική σημασία σε διάφορους δικαιικούς χώρους. Είναι το φαινόμενο του soft law, του ήπιου δικαίου που χαρακτηρίζεται από το ότι οι κανόνες του δεν περιβάλλονται με αναγκαστικότητα αρχήθεν, εκ φύσεως δεν είναι υποχρεωτικοί αλλά έχουν πειστικότητα (persuasive value). Τέλος, θα επαναλάβω ότι σήμερα που συνυπάρχουν και πολλές έννομες τάξεις κυριαρχεί στο μετανεωτερικό υπόδειγμα στο οποίο βιώνουμε την πολυταξία και σε κάποιο βαθμό την πολυαρχία.
Ο νομικός κόσμος δεν είναι φυσικά ιεραρχημένος, δομημένος λογικά, ούτε φυσικά τείνει στην τάξη. Αντίθετα, η τάξη (συνυφασμένη με το δίκαιο) δεν είναι φυσική κατάσταση. Η επίτευξή της θέλει αγώνα, προβολή και επικράτηση αξιών, κυριαρχία του ορθού λόγου, ενιαία επικοινωνιακή ικανότητα, πολιτισμική σύνθεση για να δαμάσουμε το ανθρώπινο τυχαίο και την τυχαιότητα (random, randomness), που κατά πολλούς βρίσκεται στη φύση των πραγμάτων (είναι γνωστός ο σχετικός αφορισμός του Αϊνστάιν (1879-1955) ότι “ο Θεός δεν παίζει ζάρια”, όπως επίσης είναι γνωστές οι δύο αντικρουόμενες σχολές σκέψεις, κυρίως στο πεδίο της κβαντικής φυσικής: εκείνη της απροσδιοριστίας του Βέρνερ Χάϊζενμπεργκ (1901-1976) με τη συνδρομή του Νιλς Μπορ, στους οποίους πρόσφατα προστέθηκε και ο Στήβεν Χώκιγκ (1942-2018), και εκείνη του Αϊνστάιν και του Μπενουά Μάντελμπροτ (Benoît Mandelbrot) (1924-2010) , από την άλλη, που δεν δέχονται ότι σε μακρομεγέθη, συμπαντικά, υπάρχει τυχαιότητα αλλά αρμονία).
Αναμφισβήτητα, γίνεται προσπάθεια πλήρους κατανόησης αυτής της τυχαιότητας ως επιστημονική βάση συζήτησης και αυτό είναι επανάσταση στις θετικές επιστήμες (με τα έργα των μαθηματικών της θεωρίας του χάους, μεταξύ άλλων του Ilya Prigosin, των διανοούμενων και των οικονομολόγων,
Σελ. 10
ο κόσμος και η εξέλιξη του δεν είναι γραμμικά μεγέθη αλλά προσδιορίζονται από (ίσως περιοδικά ακανόνιστα, αγνώστου περιοδικότητας) ακραία φαινόμενα-κρίσεις (χάρη στα οποία εξάλλου προοδεύει ο κόσμος) των οποίων η πρόβλεψη ίσως καταστεί δυνατή χάρη κυρίως στον νέο δρόμο που άνοιξε η κλασματική μορφογεωμετρία.
Πάντως είναι αμφίβολο ως υπόθεση εργασίας, όπου και εάν καταλήγουμε στο δίλημμα της τάξεως ή της αταξίας, της τυχαιότητας ή της αιτιοκρατίας, της συμπαντικής Θεότητας ή μη, εάν οι ιδιοφυείς αυτές μαθηματικές και φυσικές ανακαλύψεις μεταφέρονται στις ανθρώπινες σχέσεις. Η οργάνωση των κοινωνιών, η ρύθμιση σε παγκόσμια και ιστορική κλίμακα δεν είναι μετά βεβαιότητας προϊόν μιας αιτιοκρατικής τάξεως (δηλαδή δεν ρέπει φυσικά ο άνθρωπος ως κοινωνικό ον προς την τάξη, γιατί η ανάγκη κοινωνίας δεν σημαίνει απαραίτητα και τάξη), αλλά προϊόν αυτοπροσδιορισμού. Και κατά τούτο διαφέρει από τη φύση, της οποίας είναι μέρος: αυτοπροσδιορίζεται.
Η εποχή δικαίου που διανύουμε, όπως άλλωστε η ανθρωπότητα, είναι η εποχή της περιπλοκότητας (complexity) και της αβεβαιότητας (uncertainty). Είναι η εποχή της επικράτησης της αβεβαιότητας και της τυχαιότητας - τουλάχιστον ως ενδιάμεσης ιστορικά κατάστασης. Αυτή είναι η νέα μετανεωτερική συνθήκη, χαοτική, το περιβάλλον εντός του οποίου οφείλει να διανοείται και να δρα ο νομικός (και αλήθεια είναι ότι το νέο παγκόσμιο κοινωνικό υπόδειγμα έχει δυσκολία να το παρακολουθήσει η νομική επιστήμη και κυρίως να το ρυθμίσει). Και ίσως και στη νομική επιστήμη θα πρέπει να εντάξουμε τη μοναδικότητα των γεγονότων και την κανονικότητα των κρίσεων ως στοιχεία τόσο της ρυθμιστικής λειτουργίας όσο και της δικαιοδοτικής.
Υποστηρίζεται, πάντως, και μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα άποψη (που στις μέρες μας μάλλον επιβεβαιώνεται), από τους Strauss και Howe, (αποκαλούμενη γενεακή θεωρία) κατά την οποία η κάθε γενιά ανθρώπων (αυτοί δηλαδή που έχουν γεννηθεί στην ίδια εικοσαετία) αντιμετωπίζει στους τέσσερις κύκλους της ζωής τους μία κυκλικότητα ανάπτυξης και κρίσης. Δηλαδή, κατά την άποψη αυτή, υπάρχει ρυθμός και στην κοινωνική ζωή που συνδέεται με ιστορικά δεδομένα και κύκλους που συνδέονται με τις γενιές. Πιο συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια ενός κύκλου (τον οποίο οι συγγραφείς αποκαλούν saeculum και διαρκεί συνήθως 80-90 χρόνια) εμφανίζεται μία κρίση η οποία προκαλεί στη συνέχεια μία νέα εποχή. Ενδιαφέρον έχει επίσης ότι τονίζεται ότι συνδέεται η κρίση με την πλήρη επικράτηση της ατομικότητας, ενώ η επανάκαμψη και η νέα αρχή με ισχυρούς θεσμούς και τους κοινωνικούς δεσμούς και αξίες.
11Σε αυτό το περιβάλλον θα επαναλάβω ότι το ιδ.δ.δ. είναι ο ευγενής κλάδος ανοχής, μελέτης, συνάρθρωσης με το νομικά διαφορετικό από όποιο επίπεδο και εάν προέρχεται και έχει τελικά ως αντικείμενο τη διεθνή ιδιωτική συνοχή των ανθρωπίνων σχέσεων, ένα σχεδόν ανθρώπινο δικαίωμα - με την έννοια ότι ο πυρήνας των ανθρώπινων δικαιωμάτων
Σελ. 11
(π.χ. στον οικογενειακό βίο) δεν θα πρέπει να θίγεται από το φαινόμενο των συνόρων. Είναι ανθρώπινο δικαίωμα, υπό την έννοια αυτή, ο σεβασμός εννόμων καταστάσεων που έχουν ήδη δημιουργηθεί και υφίστανται σε δεδομένη έννομη τάξη, ώστε η διαφορετικότητα των εννόμων τάξεων, θεμιτή αφεαυτής (δεδομένου ότι η κάθε [κρατική] έννομη τάξη έχει διαφορετική ιστορική καταβολή και ιδιαιτερότητα η οποία εξηγεί τη διαφορετικότητα των ρυθμίσεων), να μην θίγει εντούτοις τον πυρήνα των δικαιωμάτων των οποίων υποκείμενο είναι κάθε άνθρωπος. Είναι δηλαδή ταυτόχρονα κλάδος συντονιστικός διαφόρων εννόμων τάξεων (και συναρθρώσεως νομικών συνόλων όχι πάντα κρατικής προέλευσης) και κλάδος της παγκόσμιας ιδιωτικής διακυβέρνησης.
§1. Έννοια του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου και το πεδίο εφαρμογής του
12Το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο είναι ο κλάδος δικαίου που έχει ως αντικείμενο την (προσήκουσα) ρύθμιση ιδιωτικών εννόμων σχέσεων που εμπεριέχουν στοιχεία αλλοδαπότητας.
Ορολογία: Συνήθως λέγεται ότι το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο προσέλαβε την ονομασία του το 1834 από τον J. Story αρχικά και στη συνέχεια από τον Shaefner στη Γερμανία το 1841 και τον Foelix στη Γαλλία το 1843.
Στην Ελλάδα η ονομασία ιδιωτικό διεθνές δίκαιο -του κλάδου των συγκρούσεων νόμων- δόθηκε για πρώτη φορά από τον Στρέιτ στο περίφημο σύγγραμμα του 1906, που αποτελεί και το πρώτο στην ελληνική γλώσσα, και έκτοτε επικράτησε πλήρως ως όρος.
Η αλλοδαπότητα, το στοιχείο αλλοδαπότητας που εμπεριέχεται σε μία έννομη ιδιωτική σχέση, πράγματι είναι το διακριτικό γνώρισμα που θέτει σε εφαρμογή και διακρίνει επιστημολογικά το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο έναντι των άλλων κλάδων του εσωτερικού δικαίου. Η αλλοδαπότητα και η ρύθμιση της είναι πράγματι τα διακριτικά επιστημολογικά γνωρίσματα του κλάδου του ιδ.δ.δ.
13Το ιδ.δ.δ., όπως άλλωστε όλοι οι κλάδοι του δικαίου, έχει μία έντονη ιδιοτυπία. Διαφοροποιείται από την ιδιαιτερότητα του αντικειμένου του, των πηγών του (που δεν είναι μόνο εσωτερικού δικαίου) και συνακόλουθα των μεθόδων επίλυσης των προβλημάτων αλλοδαπότητας και γενικά συνύπαρξης (και συνάρθρωσης) κανόνων προερχομένων από διαφορετικές έννομες τάξεις και δικαιικά σύνολα.
Το ιδ.δ.δ. είναι το δίκαιο ρύθμισης της αλλοδαπότητας. Η αλλοδαπότητα οργανώνεται ως προς τα πρόσωπα και ως προς τις έννομες σχέσεις. Εμπεριέχονται στο αντικείμενο του, και επομένως στο πεδίο εφαρμογής, αφενός οι έννομες σχέσεις με στοιχείο αλλοδαπότητας (Α) και αφετέρου αλλοδαπά πρόσωπα (Β).
Σελ. 12
Α. Πεδίο εφαρμογής ως προς τις έννομες σχέσεις με στοιχείο αλλοδαπότητας
14Κύριος στόχος του ιδ.δ.δ. είναι η διεθνώς δίκαιη ρύθμιση (υπό την έννοια της προσήκουσας) των διεθνών βιοτικών σχέσεων -καταρχήν ιδιωτικών- δηλαδή των ιδιωτικών σχέσεων με στοιχείο αλλοδαπότητας. Όπως και οι άλλοι κλάδοι, και το ιδ.δ.δ. έχει ως σκοπό τη βεβαιότητα δικαίου, την απόδοση ουσιαστικής δικαιοσύνης, αλλά ο ιδιότυπος σκοπός του είναι να γίνεται με τρόπο ώστε, κατά το δυνατό, να μην προκύπτει διεθνής δυσαρμονία (για παράδειγμα ο γάμος να είναι έγκυρος σε μία έννομη τάξη και άκυρος σε μία άλλη) λόγω της διαφορετικότητας των ουσιαστικών δικαίων και εν γένει κανόνων που ανήκουν σε διαφορετικές έννομες τάξεις (ή σύνολα κανόνων). Αυτή την υπέρβαση, κατά κύριο λόγο με τον (πολυεπίπεδο) συντονισμό των έννομων τάξεων και εν τέλει της νομικής ετερότητας, επιχειρεί το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο.
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι δύο είναι τα εννοιολογικά στοιχεία που συγκροτούν το αντικείμενο του ιδ.δ.δ. ως προς τη ρύθμιση ιδιωτικών διεθνών σχέσεων: η αλλοδαπότητα (1) και η ιδιωτικότητα των εννόμων σχέσεων υπό ρύθμιση (2).
1. Αλλοδαπότητα εννόμων σχέσεων
33 15
Έννοια αλλοδαπότητας. Η αλλοδαπότητα είναι ο παράγων που θέτει σε κίνηση το ιδ.δ.δ. και ενεργοποιεί την εφαρμογή του. Το ιδ.δ.δ. δεν ενεργοποιείται ενώπιον μίας σχέσεως χωρίς στοιχεία αλλοδαπότητας. Έτσι μπορεί να λεχθεί ότι κατά μία έννοια το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο είναι ο κλάδος δικαίου που ασχολείται συστηματικά με την αλλοδαπότητα ως προς τις έννομες σχέσεις από τη σκοπιά του εκάστοτε forum (δηλαδή της εννόμου τάξεως του δικάζοντος δικαστή από τη σκοπιά της οποίας εξετάζεται η ρύθμιση της υπό εξέταση σχέσεως).
16Η αλλοδαπότητα μπορεί να διαπιστώνεται είτε σε νομικό στοιχείο (π.χ. στην ιθαγένεια φυσικού προσώπου), είτε σε πραγματικό, κατά βάση χωρικό, στοιχείο (π.χ. ο τόπος που επέρχεται η ζημία από μία άδικη πράξη).
17Υπάρχουν εντούτοις έννομες σχέσεις με στοιχείο αλλοδαπότητας που δεν θέτουν σε κίνηση τον μηχανισμό επιλογής δικαίου του ιδ.δ.δ. γιατί δεν είναι κρίσιμο, είναι δηλαδή αδιάφορο ρυθμιστικά κυρίως γιατί δεν συνδέεται με ουσιώδες στοιχείο της φύσεως της σχέσεως. Δεν είναι δηλαδή τέτοιας ποιότητας ή εντάσεως το στοιχείο αλλοδαπότητας σε μία προκείμενη σχέση που να κρίνεται από το forum ικανή να θέσει σε κίνηση τον μηχανισμό του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου. Για παράδειγμα, εάν σε μία πώληση αυτοκινήτου στην Ελλάδα ο πωλητής είναι Ιταλός αυτό δεν προσδίδει στη σχέση την απαραίτητη ποιοτικά διεθνικότητα ώστε να ενεργοποιηθεί το σύστημα του ιδ.δ.δ. Πράγματι το στοιχείο της ιθαγένειας του πωλητή δεν είναι κρίσιμο ως προς την αλλοδαπότητα της εννόμου σχέσεως της πωλήσεως, δεν την αναβιβάζει δηλαδή σε διεθνή.
Στο σημείο αυτό δογματικά ορθή είναι η διάκριση που προτείνουν οι Mayer/Heuzé/Remy, μεταξύ υποκειμενικά και αντικειμενικά διεθνών εννόμων σχέσεων. Η διάκριση στηρίζεται στην ουσία στη διαφορετικότητα των fora. Μια έννομη σχέση, π.χ. ένα διαζύγιο Γάλλων στην Ελλάδα, είναι αλλοδαπή
Σελ. 13
από τη σκοπιά της Ελλάδας. Η ίδια σχέση όμως δεν είναι από τη σκοπιά του γαλλικού δικαίου. Αυτή η σχέση είναι υποκειμενικά διεθνής. Αντίθετα, το διαζύγιο μεταξύ Γάλλου και Γερμανίδας είναι αντικειμενικά διεθνής. Η διάκριση δεν φαίνεται να έχει ουσιώδη αποτελέσματα (ει μη μόνον να τονίζει τη σχετικότητα της αλλοδαπότητας) και μάλλον ανταποκρίνεται στη διάκριση μεταξύ αλλοδαπής έννομης σχέσης και εγγενώς διεθνούς έννομης σχέσης (που εντούτοις δεν πρέπει να συγχέεται με την έννοια της διεθνικότητας που θα εξετασθεί αμέσως παρακάτω καθώς οι έννοιες αυτές αποτελούν στην ουσία υποδιαιρέσεις της αλλοδαπότητας ενώ η διεθνικότητα έχει άλλη εννοιολογική και λειτουργική συγκρότηση).
Από τη σκοπιά του ιδ.δ.δ. και οι δύο περιπτώσεις θέτουν σε λειτουργία το ιδ.δ.δ. εφόσον η σχέση παρουσιάζει στοιχείο αλλοδαπότητας έναντι του δικαιοδοτικού οργάνου του forum. Είναι δηλαδή αρκετό η σχέση προς ρύθμιση να συνδέεται με δύο ή περισσότερες έννομες τάξεις από τη σκοπιά του forum.
18Η συζήτηση του τι συνιστά στοιχείο αλλοδαπότητας έχει γίνει σήμερα πιο σύνθετη λόγω της παρεμβολής του υπερεθνικού δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πράγματι, το ευρωπαϊκό δίκαιο αλλοιώνει τη διάκριση ημεδαπή σχέση - αλλοδαπή σχέση αφού παρεμβάλλεται η κοινοτική διάσταση, δηλαδή η διάκριση ενδοκοινοτικές και εξωκοινοτικές σχέσεις. Το ζήτημα δεν είναι ευχερές ούτε σαφές, αφού ο ίδιος ο καθορισμός του τι συνιστά ενδοκοινοτική σχέση ή διαφορά εμφανίζει δυσκολίες.
Στη συνθετότητα του προβλήματος του τι συνιστά αλλοδαπή σχέση έναντι της αμιγώς ημεδαπής, έχει προστεθεί και η διάσταση της παγκοσμιοποιήσεως.
Πράγματι η παγκοσμιοποίηση έχει «αποχωρικοποιήσει» το ιδ.δ.δ., το έχει αποδεσμεύσει ακόμη περισσότερο από τον χώρο, με την έννοια ότι έχει μεταβάλει τη λειτουργία της χωρικότητας -που ήταν πάντα ιστορικά ένας πόλος σημαντικός (μαζί με την προσωπικότητα των νόμων) για την επίλυση θεμάτων αλλοδαπότητας- αλλά κυρίως λόγω της τεχνολογικής επανάστασης έχουν προστεθεί εικονικοί βιοτικοί χώροι (espaces virtuelles), όπως κυρίως π.χ. το διαδίκτυο, που δημιουργούν νέα και πρωτότυπα θέματα ιδ.δ.δ.
Η παγκοσμιοποίηση -για να περιγράψουμε μονολεκτικά τη σημερινή συνθήκη- έχει επιφέρει σοβαρές αλλαγές ως προς τη ρύθμιση. Καταρχήν, στην κλασσική κάθετη τριγωνική ρύθμιση της κελσενιανής έχουν προστεθεί και άλλα επίπεδα μεταξύ του διεθνούς και του κρατικού δικαίου, όπως περιφερειακές ενώσεις, με επιφανέστερη την Ευρωπαϊκή Ένωση (μία ιδιότυπη “ενδιάμεση” έννομη τάξη), αλλά και ρυθμίσεις μη κρατικής προέλευσης, οι ανεθνικοί κανόνες. Ο εμπλουτισμός του καθέτου ρυθμιστικού μοντέλου έχει ακόμη διευρυνθεί με την παράλληλη ύπαρξη οριζόντιων παράλληλων ρυθμίσεων (από διαφορετικές ρυθμιστικές αρχές). Και τέλος, εδώ και καιρό έχει μεταβληθεί η έννοια της κύρωσης περιλαμβάνοντας έτσι και ρυθμίσεις αφηγηματικές (narrative norms), ανεθνικές ρυθμίσεις λίαν χρήσιμες και για αυτό επιλέγονται xωρίς όμως κυρωτική ενέργεια υπό τη μορφή της εκτελεστότητας έχουν μία δικαιικότητα) κυρίως μέσω της επέλασης της αυτονομίας της βούλησης (τα μέρη ολοένα και περισσότερο ρυθμίζουν τις σχέσεις τους αυτόνομα επειδή έτσι κρίνουν και όχι δυνάμει ετερόνομων υποχρεωτικών ρυθμίσεων).
Σελ. 14
Συνεπώς, συμπεραίνουμε ότι η μία από τις δύο συνιστώσες του ορισμού του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου -η αλλοδαπότητα- είναι σύνθετη και σχετική έννοια. Ομοίως, σύνθετο ζήτημα είναι και το τι συνιστά σχέση ιδιωτικού δικαίου, που αποτελεί τη δεύτερη συνιστώσα του παραδοσιακού ορισμού του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου ως κλάδου που ρυθμίζει τις ιδιωτικές έννομες σχέσεις με στοιχείο αλλοδαπότητας. Μια ειδική μορφή αλλοδαπότητας με άλλη όμως λειτουργία, κυρίως οροθετική, είναι η διεθνικότητα.
19Έννοια της διεθνικότητας. Εκτός από την αλλοδαπότητα, υπάρχει και η συγγενής έννοια της διεθνικότητας, που εντούτοις έχει διαφορετική λειτουργία (συνδεόμενη με τον προσδιορισμό του πεδίου εφαρμογής ουσιαστικών κανόνων ιδ.δ.δ. και διεθνούς ομοιομόρφου δικαίου).
Όπως προαναφέρθηκε, μία αλλοδαπή σχέση -δηλαδή ξένη ως νομική αξία ως προς ένα συγκεκριμένο forum- δεν είναι κατ’ ανάγκη και διεθνής - δηλαδή δεν έχει στοιχεία αλλοδαπότητας ως προς όλες τις εθνικές έννομες τάξεις. Στην πραγματικότητα, αυτή η διάκριση αποκαλύπτει ότι η αλλοδαπότητα είναι σχετική έννοια. Και είναι σχετική σε συνδυασμό τόσο με τα ξένα fora (ένα διαζύγιο Ελλήνων είναι εσωτερική σχέση για την ελληνική έννομη τάξη αλλά αλλοδαπή ως προς τη γαλλική έννομη τάξη) αλλά και ως προς το ίδιο forum (μία πώληση ενός μπουκαλιού γάλατος από έναν Γερμανό μπακάλη στην Κυψέλη δεν καθιστά αφεαυτής τη σχέση -με στοιχείο αλλοδαπότητας την ιθαγένεια του πωλητή- σημαντική ως προς το ελληνικό και ευρωπαϊκό ιδ.δ.δ. των συμβατικών ενοχών.
20Η ρύθμιση μιας έννομης σχέσης με στοιχεία αλλοδαπότητας μπορεί πράγματι να γίνει διττά (κυρίως): (α) να επιχειρήσουμε έμμεσα ή άμεσα να προσδιορίσουμε την έννομη τάξη που διέπει με τους ουσιαστικούς της κανόνες τη σχέση ή (β) να δημιουργήσουμε ουσιαστικούς ειδικούς κανόνες για κατηγορίες διεθνών σχέσεων. Στην τελευταία αυτή περίπτωση η διεθνικότητα αποκτά μία εννοιολογική εφαρμοστική αυτοτέλεια - ως προϋπόθεση εφαρμογής των ειδικών ρυθμίσεων που αφορούν μόνο στις διεθνείς σχέσεις. Έτσι, προκειμένου περί εφαρμογής ρυθμίσεων -εθνικών ή διεθνών- ουσιαστικού ομοιομόρφου δικαίου, η διεθνικότητα αποτελεί την προϋπόθεση εφαρμογής τους, δηλαδή εφαρμόζονται ειδικά και μόνο επί “διεθνών” εννόμων σχέσεων που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής τους. Έτσι, για παράδειγμα, οι διατάξεις του Ν 2532/1997 (στη βάση του Πρότυπου Νόμου της UNCITRAL) για τη διεθνή πώληση εφαρμόζονται μόνο και ειδικά επί διεθνών πωλήσεων και όχι επί εσωτερικών πωλήσεων (όπου βρίσκουν εφαρμογή οι διατάξεις του ΑΚ 514 επ.). Φυσικά η διεθνικότητα υπό τη τελευταία αυτή εκδοχή διατρέχεται από μία σχετικότητα γιατί το εννοιολογικό της περιεχόμενο δεν είναι ενιαίο αλλά σχετικό (και λειτουργικό συνεπώς), ανάλογα με τη ρύθμιση της οποίας αποτελεί προαπαιτούμενο. Πρέπει να σημειωθεί ότι τέτοιες ρυθμίσεις ουσιαστικού ιδ.δ.δ. έχουν δημιουργηθεί ενίοτε και από
Σελ. 15
τη νομολογία (π.χ. ως προς την έννοια της διεθνούς διαιτησίας σε σχέση με τις προϋποθέσεις κατάρτισης διαιτητικής συμφωνίας από το Κράτος, ΑΠ Ολ 8/1996).
2. Ιδιωτική έννομη σχέση
21Το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο έχει καταρχήν ως αντικείμενο μόνο, ή μάλλον κυρίως, τις «διεθνείς» ιδιωτικές έννομες σχέσεις, εκείνες που εμπεριέχουν κρίσιμο στοιχείο αλλοδαπότητας.
Εδώ θα πρέπει να διαχωρισθεί η περίπτωση του εφαρμοστέου αλλοδαπού δικαίου που περιλαμβάνει το όλον, δηλαδή διατάξεις ιδιωτικού αλλά και δημοσίου δικαίου, από την περίπτωση των διατάξεων δημοσίου δικαίου που αξιώνουν εφαρμογή κατά τόπο. Η δεύτερη περίπτωση είναι συνήθης σε όλα τα δίκαια και αφορά την προβληματική της κατά τόπο εφαρμογής της νομοθετικής δικαιοδοσίας διατάξεων δημοσίου δικαίου. Έτσι, για παράδειγμα, ο ελληνικός ποινικός νόμος με τα άρθρα 5, 6 και 7 κυρίως ορίζει τα τοπικά όρια εφαρμογής του ελληνικού ποινικού νόμου. Η μέθοδος αυτή είναι μονομερής και ακολουθεί κατά βάση τη θεωρία των θεσμίων, γιατί γίνεται ακόμη δεκτό ότι καταρχήν δεν εφαρμόζεται αλλοδαπό δημόσιο δίκαιο. Εξαίρεση σε αυτό παρέχεται με τη δυνατότητα (όχι υποχρεωτικότητα) εφαρμογής αλλοδαπών διατάξεων που χαρακτηρίζονται κανόνες αμέσου εφαρμογής. Από τις παραπάνω διευκρινίσεις γίνεται σαφές ότι το δημόσιο εν ευρεία εννοία δίκαιο δεν εξαιρείται της προβληματικής της αλλοδαπότητας (είτε γιατί παράγει εξωχώρια ισχύ, νόμος ή πράξη, είτε γιατί καταλαμβάνει αλλοδαπά πρόσωπα κ.λπ.) και επομένως εμπίπτει στο εν ευρεία εννοία ιδ.δ.δ., απλώς τα ζητήματα που γεννώνται είναι διάφορα κατά την προβληματική τους. Έτσι, στο πεδίο του δημοσίου δικαίου εν ευρεία εννοία η διεθνικότητα αφορά όχι τόσο στα τοπικά όρια της ισχύος του νόμου αλλά στα όρια της εξουσίας της δημόσιας αρχής που τον εφαρμόζει, δεδομένης της στενής σχέσεως μεταξύ της δημόσιας αρχής και του δικαίου που εφαρμόζει (lex auctoris) το οποίο δεν είναι άλλο από το δίκαιό του (έτσι, για παράδειγμα, μία ελληνική διοικητική αρχή εφαρμόζει το ελληνικό δημόσιο δίκαιο και όχι κάποιο αλλοδαπό).
22Ιδιωτικό και δημόσιο δίκαιο. Η δεύτερη θεμελιώδης συνιστώσα του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου είναι το αντικείμενο ρύθμισης που αφορά καταρχήν στις ιδιωτικές έννομες σχέσεις. Η διάκριση σχέσεων ιδιωτικού και δημοσίου δικαίου ως προς το ιδ.δ.δ. είχε και έχει συνεπώς οροθετική σημασία, αφού οι δημοσίου δικαίου σχέσεις παραδοσιακά δεν συνιστούσαν αντικείμενο του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου, αν και σήμερα και αυτή η διάκριση έχει σχετικοποιηθεί από την τάση της ολιστικής ρύθμισης μιας διεθνούς ιδιωτικής σχέσης. Πάντως να διευκρινισθεί ότι οι διατάξεις δημοσίου χαρακτήρα του αλλοδαπού εφαρμοστέου δικαίου τυγχάνουν εφαρμογής επειδή το αλλοδαπό ουσιαστικό δίκαιο νοείται ως όλον.
Σελ. 16
Πράγματι, σήμερα αυτή η διάκριση έχει χάσει μεγάλο μέρος από τη σημασία της και δεχόμαστε καταρχήν ότι το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο -το ολιστικό σύγχρονο ιδ.δ.δ.- ρυθμίζει τις έννομες σχέσεις με στοιχείο αλλοδαπότητας χωρίς διάκριση καταρχήν μεταξύ ιδιωτικού και δημοσίου δικαίου σχέσεις ως προς το αντικείμενο ρύθμισης και διατάξεις ως προς την εφαρμογή.
Αυτή η εξέλιξη υπέρ μιας ευρύτερης εκδοχής του αντικειμένου του ιδ.δ.δ. οφείλεται σε δύο παράγοντες: Ο πρώτος είναι η μεταβολή της φύσεως των προβλημάτων λόγω της παγκοσμιοποιήσεως και ο δεύτερος ότι η διάκριση ιδιωτικού και δημοσίου δικαίου σχέσεις δεν έχει παγκόσμια εμβέλεια. Υπάρχουν πράγματι οικογένειες δικαίων που δεν γνωρίζουν τη διάκριση αυτή, τυπικά τουλάχιστον. Δεν μοιάζει εγγενώς δηλαδή η διάκριση δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου να απορρέει από τη φύση των πραγμάτων, αλλά μάλλον εξυπηρετεί μία λειτουργία με διαφορετικά χαρακτηριστικά (κυρίως ως προς το Κράτος) και συχνά με ιδιαίτερη δικαιοδοτική τάξη δικαστηρίων (π.χ. τα διοικητικά δικαστήρια).
23Ως προς το πρώτο ζήτημα πράγματι σε μία βιοτική διεθνή έννομη σχέση δεν είναι, ορισμένες φορές, ούτε εφικτό ούτε ευκταίο ρυθμιστικά να διακρίνεις μεταξύ διατάξεων ιδιωτικού και δημοσίου δικαίου που τη διέπουν. Η βιοτική σχέση έχει πολλές φορές μία αυθυπαρξία και μία συνθετότητα που καθιστούν τη διάκριση περιττή, ίσως και ρυθμιστικά επιβλαβή. Η συγκρότηση της ως μία ολότητα δεν επιτρέπει την αποσπασματική μόνο ρύθμιση της με βάση τη διάκριση πτυχές ιδιωτικού και δημοσίου δικαίου.
Ο δεύτερος λόγος απομειώσεως της σημασίας της διάκρισης δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου ως προς το ιδ.δ.δ. είναι η έλλειψη σαφήνειας ως προς τη διάκριση αυτή διεθνώς. Επίσης, είναι γνωστό ότι ορισμένα συστήματα δικαίου, όπως τα αγγλοσαξονικά αλλά και τα μουσουλμανικά, δεν κάνουν συστηματικά τη διάκριση αυτή. Δεν έχει, συνεπώς, οικουμενικό χαρακτήρα η διάκριση αυτή ούτε θεμελιώνεται σε κάποιον λόγο που προκύπτει από τη φύση των πραγμάτων.
Είναι γνωστό ότι όχι μόνο τα όρια του τι συνιστά ιδιωτικό έναντι του δημοσίου δικαίου είναι ορισμένες φορές δυσδιάκριτα, λόγω της εγγενούς εμπλοκής πτυχών δημοσίου δικαίου στην ιδιωτική σχέση (π.χ. δίκαιο του ανταγωνισμού ή και ρυθμίσεις που συχνά χαρακτηρίζονται ως κανόνες αμέσου εφαρμογής), αλλά και η ικανοποιητική ρύθμιση είναι συνολική, συμπεριλαμβανομένης της εφαρμογής διατάξεων δυναμένων να χαρακτηριστούν ως δημοσίου δικαίου.
24Πάντως, αν και απομειωμένη, η διάκριση αυτή δεν έχει χάσει εντελώς την αξία της ως προς το ότι καταρχήν οι σχέσεις (και όχι ρυθμίσεις) δημοσίου δικαίου βρίσκονται εκτός του πεδίου υλικής εφαρμογής του εν στενή εννοία ιδ.δ.δ. Αντίθετα, ολοένα και λιγότερο εξαιρούνται οι ρυθμίσεις δημοσίου δικαίου από τη συνολική ρύθμιση του εφαρμοστέου δικαίου. Όταν κάποιο αλλοδαπό δίκαιο ορίζεται εφαρμοστέο σε μία έννομη σχέση, αυτό εφαρμόζεται καταρχήν συνολικά χωρίς διάκριση διατάξεών του ως ιδιωτικού ή δημοσίου δικαίου.
Σελ. 17
Β. Αλλοδαπότητα υποκειμένων δικαίου και ιδίως φυσικών προσώπων
25Εάν θεωρήσουμε ότι το αντικείμενο του ιδ.δ.δ. είναι η οργάνωση της αλλοδαπότητας, αυτή φυσικά καταλαμβάνει και τα πρόσωπα ως προς δύο κύριες υποθεματικές: αφενός το θέμα του προσδιορισμού της ιθαγένειας των φυσικών προσώπων (που, λόγω μονομέρειας του προσδιορισμού της ιθαγένειας ως θεμελιώδους ιδιότητας του προσώπου, περιορίζεται στον προσδιορισμό και ευρύτερα τη ρύθμιση της ελληνικής ιθαγένειας) και αφετέρου ως προς τη ρύθμιση των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που έχουν οι αλλοδαποί (έναντι της ελληνικής έννομης τάξης).
1. Αλλοδαπότητα και ιθαγένεια φυσικών προσώπων
26Η ιθαγένεια ή υπηκοότητα του φυσικού προσώπου είναι θεμελιώδης ιδιότητα υπό την έννοια του κυρίαρχου δεσμού του προς ένα (ή και περισσότερα ενίοτε) Κράτη. Παράλληλα, η ιθαγένεια αποτελεί έναν σημαντικό σύνδεσμο στο ελληνικό ιδιωτικό διεθνές δίκαιο κυρίως ως προς τις οικογενειακές σχέσεις, που βρίσκεται πάντως σε υποχώρηση υπό την πίεση κυρίως του ενωσιακού ιδ.δ.δ. Πρέπει να διευκρινιστεί ότι ιθαγένεια υπό την ανωτέρω έννοια δύνανται να έχουν μόνο τα φυσικά πρόσωπα. Ο όρος ιθαγένεια χρησιμοποιείται καταχρηστικά για τα νομικά πρόσωπα για να υποδηλώσει το δίκαιο που διέπει το νομικό πρόσωπο (lex societatis).
Ο προσδιορισμός της ελληνικής ιθαγένειας -δηλαδή ποια φυσικά πρόσωπα συνδέονται νομικά με την Ελλάδα διά του δεσμού της ιθαγένειας- γίνεται κατά το θετικό διεθνές δίκαιο κατά κυριαρχικό, καταρχήν, τρόπο από κάθε Κράτος.
Στην Ελλάδα τα θέματα ιθαγένειας ρυθμίζει ο Ν 4332/2015 (όπως ισχύει σήμερα) και το ελληνικό δίκαιο ακολουθεί κατά βάση την αρχή του δεσμού του αίματος (jus sanguine), κατά την οποία Έλληνες είναι όσοι γεννήθηκαν από Έλληνα πατέρα ή μητέρα. Εντούτοις, το ελληνικό δίκαιο υιοθέτησε έστω και εξαιρετικά και το δίκαιο του εδάφους (jus soli), κυρίως ως απόρροια ενσωματώσεως αλλοδαπών μεταναστών που γεννήθηκαν, διαβιώνουν και εκπαιδεύονται στην Ελλάδα (βλ. νέο άρθρο 1β).
27Ο προσδιορισμός της ιθαγένειας φυσικού προσώπου είναι κρίσιμος και για το εν στενή εννοία ιδ.δ.δ., διότι η ιθαγένεια είναι -ή ακριβέστερα ήταν- ένας βασικός σύνδεσμος που χρησιμοποιείται στους ελληνικού δικαίου κανόνες σύγκρουσης στο πεδίο του προσωπικού θεσμού (ικανότητα φυσικού προσώπου και σχέσεις οικογενειακού δικαίου). Ο ΑΚ μάλιστα έχει προβλέψει στα άρθρα 30-31 για τις περιπτώσεις εφαρμογής ενός κανόνα σύγκρουσης που έχει ως σύνδεσμο την ιθαγένεια του φυσικού προσώπου σε ανιθαγενείς ή σε πολυϊθαγενείς. Οι διατάξεις αυτές είναι επικουρικές για την εφαρμογή των κανόνων συγκρούσεως.
Σελ. 18
Εδώ θα πρέπει να γίνει μνεία και της λεγόμενης ευρωπαϊκής ιθαγένειας που, ως παράγωγη της εθνικής ιθαγένειας των Κρατών μελών, παρέχει στους πολίτες τους επιπρόσθετα την ιδιότητα να είναι φορείς απευθείας ενωσιακών ελευθεριών και δικαιωμάτων.
2. Τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των αλλοδαπών
28Η εν ευρεία εννοία ρύθμιση της αλλοδαπότητας περιλαμβάνει το ζήτημα του καθορισμού των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των αλλοδαπών. Αυτό είναι το ιδιαίτερο αντικείμενο του δικαίου της κατάστασης των αλλοδαπών (και μετανάστευσης πλέον επί το ορθότερο) το οποίο ρυθμίζει το καταρχήν δημοσίου δικαίου καθεστώς των αλλοδαπών φυσικών προσώπων ως προς ζητήματα που σχετίζονται με την είσοδο, παραμονή και απέλαση από την Ελλάδα. Το Σ στο άρθρο 5 παρ. 2 εδ. 1 ορίζει ότι “όλοι όσοι βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων”.
Θεμελιώδης είναι και η διάταξη του άρθρου 4 ΑΚ η οποία ορίζει ότι: “Ο αλλοδαπός απολαμβάνει των αστικών δικαιωμάτων του ημεδαπού”.
Με τον χρόνο τα ζητήματα εισόδου, παραμονής, εργασίας, απελάσεως των αλλοδαπών έγιναν συνθετότερα, ενώ επιτάθηκε η ανάγκη συνολικής ρύθμισης λόγω του φαινομένου της μεταναστευτικής έξαρσης. Έτσι, τα ζητήματα των αλλοδαπών είναι σήμερα οργανωμένα με το Ν 4251/2014 (Κώδικας Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης, ο οποίος ενσωμάτωσε τους νόμους 2910/2001 και τον μεταγενέστερο 3386/2005), ο οποίος συνέθεσε επιτυχώς (και κωδικοποίησε) το μέχρι τότε διάσπαρτο υλικό, δημιουργώντας ένα σύγχρονο και πλήρες θεσμικό πλαίσιο.
Σελ. 19
Παρεμφερές ζήτημα, αλλά εξίσου σημαντικό, είναι αυτό της προστασίας των προσφύγων, που έχει οργανωθεί κυρίως από διεθνείς συμβάσεις, όπως τη θεμελιώδη Σύμβαση της Γενεύης 1951 (άρθρα 31, 32, 33).
Γ. Το υλικό εύρος του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου: stricto sensu (σε στενή έννοια) και lato sensu (σε ευρεία έννοια)
29Επομένως είναι δυνατό να διακρίνουμε δύο μεγάλες ενότητες που συναπαρτίζουν το αντικείμενο του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου: η πρώτη, το ιδ.δ.δ. σε στενή έννοια (ιδ.δ.δ. stricto sensu), αντιμετωπίζει ζητήματα που τίθενται από την αλλοδαπότητα ως προς τη ρύθμιση των εννόμων σχέσεων και αφορούν τόσο δικονομικά ζητήματα -το δικονομικό ιδιωτικό διεθνές δίκαιο (διεθνής δίκη, διεθνής δικαιοδοσία/δικαστική συνεργασία/αναγνώριση και εκτέλεση αλλοδαπών αποφάσεων)- όσο και το ουσιαστικό ιδιωτικό διεθνές δίκαιο (κυρίως τον καθορισμό του εφαρμοστέου συστήματος κανόνων ουσιαστικού δικαίου).
30Ιστορικά είχε κάποια περίοδο επικρατήσει η αντίληψη ότι ο όρος ιδιωτικό διεθνές δίκαιο εν στενή εννοία καλύπτει μόνο τις συγκρούσεις νόμων και όχι και το δικονομικό διεθνές, το δίκαιο της ελληνικής ιθαγένειας και το δίκαιο της κατάστασης αλλοδαπών. Στο παρόν έργο προτιμήθηκε η σύγχρονη αντίληψη της συνολικής ρύθμισης μιας ιδιωτικής εννόμου διεθνούς σχέσεως η οποία περιλαμβάνει φυσικά και τις δικονομικές πτυχές. Εξάλλου η σχέση forum και jus είναι άρρηκτη λόγω της σχετικότητας των συστημάτων ιδ.δ.δ. των διαφόρων εννόμων τάξεων, με την έννοια ότι δεν υπάρχουν κανόνες συγκρούσεως εν γένει (πλην Συμβάσεων) αλλά αυτοί είναι πάντοτε συνδεδεμένοι με ένα forum.
31Η δεύτερη, το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο σε ευρεία έννοια (ιδ.δ.δ. lato sensu ή το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο της αλλοδαπότητας), έχει πλέον διευρυμένο αντικείμενο που αφορά τη ρύθμιση της αλλοδαπότητας εν γένει. Περιλαμβάνει τον καθορισμό των κανόνων κτήσης και απώλειας της ελληνικής ιθαγένειας, τη νομική κατάσταση αλλοδαπών στην Ελλάδα, θέματα δημοσίου και ποινικού δικαίου, κυρίως ως προς τον καθορισμό των τοπικών ορίων εφαρμογής με βάση κυρίως την αρχή της χωρικότητας (ή εδαφικότητας) τόσο του ελληνικού ποινικού δικαίου όσο και κανόνων του ελληνικού δημοσίου δικαίου (ο ελληνικός ποινικός νόμος εφαρμόζεται επίσης, με βάση την αρχή της διεθνικότητας, δυνάμει των άρθρων 6-8 ΠΚ και σε εγκλήματα που τελέστηκαν στην αλλοδαπή).
32Το ποινικό διεθνές δίκαιο παραδοσιακά περιοριζόταν στην ανάλυση των άρθρων 5, 6, 7 και 11 ΠΚ. Είχε αποκλειστικά ως αντικείμενο τον προσδιορισμό των χωρικών ορίων εφαρμογής των ελληνικών ποινικών νόμων (και συνακόλουθα της ελληνικής εισαγγελικής και δικαστικής δικαιοδοσίας). Η μεγάλη συνάντηση των δύο κλάδων θα μπορούσε να επιτευχθεί εάν γινόταν δεκτή η εφαρμογή του αλλοδαπού ποινικού νόμου, θέση όμως που δεν γίνεται δεκτή. Αντίθετα, στο ποινικό διεθνές δίκαιο ο ποινικός δικαστής οφείλει να εφαρμόζει απαρέγκλιτα τον ελληνικό ποινικό νόμο και
Σελ. 20
μόνο. Εντούτοις το αλλοδαπό ποινικό δίκαιο λαμβάνεται υπόψη όταν ο ελληνικός νόμος (ή ενωσιακός) για εφαρμογή διάταξης επιτάσσει όχι κατ’ ακριβολογία την εφαρμογή αλλά τη λήψη υπόψη, όπως λ.χ. για την τήρηση του όρου του διπλού αξιοποίνου στις διατάξεις 6 και 7 ΠΚ ή στο πλαίσιο των προϋποθέσεων εκδόσεως.
Το ποινικό δίκαιο, όπως και διατάξεις του δημοσίου ευρύτερα δικαίου, έχουν ως κοινό τόπο ως προς την εφαρμογή τους την εκκίνηση από τον ίδιο τον κανόνα. Δηλαδή ο προβληματισμός εν προκειμένω δεν είναι, όπως στις ιδιωτικού δικαίου σχέσεις, ποιος είναι ο εφαρμοστέος ποινικός νόμος αλλά ποιες έννομες καταστάσεις καταλαμβάνει ο ελληνικός ποινικός νόμος. Πράγματι, οι διατάξεις των άρθρων 5, 6 και 7 κυρίως του ΠΚ είναι μονομερείς με αντικείμενο τον καθορισμό του πεδίου εφαρμογής των ελληνικών ποινικών νόμων. Ακριβέστερα και κατά το (Δημόσιο) Διεθνές Δίκαιο τα άρθρα αυτά 5 έως 11 καθορίζουν τα όρια ισχύος, δικαιοδοσίας του ελληνικού ποινικού συστήματος μονομερώς και συγκροτούν το ποινικό διεθνές δίκαιο.
33Το αυτό ισχύει και για τους κανόνες δημοσίου δικαίου (που ορισμένες φορές είναι δυνατό να χαρακτηρισθούν και κανόνες αμέσου εφαρμογής). Ας παρατηρηθεί ήδη ότι και αυτοί οι κλάδοι έχουν υποστεί την επιρροή της διεθνοποίησής τους (λόγω παγκοσμιοποιήσεως). Έτσι, σήμερα γίνεται λόγος και για διεθνές ποινικό δίκαιο που έχει ως πηγές διεθνείς συμβάσεις, όπως π.χ. η Σύμβαση της Ρώμης για το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (το οποίο είναι μόνιμο και εκδικάζει εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα γενοκτονίας, κ.λπ.) ή ενωσιακούς θεσμούς, όπως για παράδειγμα το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης (θεσπίστηκε με την 2002/584/ΔΕΥ από 13 Ιουνίου 2002 απόφαση-πλαίσιο του Συμβουλίου και ισχύει στην Ελλάδα δυνάμει του Ν 3251/2004 [ΦΕΚ 127/Α/9.7.2004]). Ας σημειωθεί ότι πρόσφατα ενσωματώθηκε στο ελληνικό δίκαιο η 2005/214/ΔΕΥ απόφαση-πλαίσιο του Συμβουλίου, όπως τροποποιήθηκε από την 2009/299/ΔΕΥ, σχετικά με την εφαρμογή της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης επί χρηματικών ποινών με την οποία στην ουσία θεσπίστηκε η αναγνώριση ποινικών αποφάσεων και εκτέλεση χρηματικών ποινών εντός της ΕΕ άνευ της προϋποθέσεως του διττού αξιοποίνου (σε μία ευρεία σειρά ποινικών αδικημάτων όπως εγκληματική οργάνωση, τρομοκρατία, εμπορία ανθρώπων, ναρκωτικά κ.λπ.). Η αναγνώριση είναι καταρχήν αυτόματη πλην όμως υπάρχουν κωλύματα αναγνώρισης που σχετίζονται με την παραγραφή, την αρχή ne bis in idem κ.λπ. (άρθρο 13 του Ν 3251/2004). Δεν υπάρχει συνεπώς καμία αμφιβολία ότι το ποινικό δίκαιο διεθνοποιείται και η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση περιορίζει τη χωρική εμβέλεια που παραδοσιακά χαρακτήριζε το ποινικό δίκαιο και τις ποινικές αποφάσεις.
34Το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο διακρίνεται συνεπώς σε ιδιωτικό διεθνές δίκαιο εν στενή εννοία (stricto sensu) και εν ευρεία εννοία (lato sensu).
Οι επικαλύψεις μεταξύ των δύο αυτών χώρων, ακριβέστερα η συνεργασία σε μία οπτική ολιστικού ιδ.δ.δ., δεν αποφεύγονται πάντα ούτε υπάρχουν απόλυτα στεγανά. Έτσι, για παράδειγμα, το δημόσιο δίκαιο λαμβάνεται υπόψη στο πλαίσιο του άρθρου 12 παρ. 2 του Κανονισμού Ρώμη Ι (Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 593/2008) και του άρθρου 17 του Κανονισμού Ρώμη ΙΙ (Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 864/2007). Επίσης, ενώ το δίκαιο ανταγωνισμού είναι κατά την ουσία του δημόσιας λειτουργίας ως προς το πεδίο εφαρμογής του (άρθρο 46 Ν 3959/2011), η παράβασή του συνιστά συγχρόνως και αδικοπραξία και θέτει ζήτημα προσδιορισμού εφαρμοστέου δικαίου το οποίο επιλύεται με βάση τον κανόνα του άρθρου 6 του Κανονισμού Ρώμη ΙΙ.