ΝΟΜΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ

Μέρος Πρώτο

ΑΓΓΛΙΚΑ

Κεφάλαιο 1

Εισαγωγή στην Αγγλική Νομική Γλώσσα και Ορολογία

Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Α. Αγγλική Νομική Γλώσσα και Ορολογία - Χαρακτηριστικά και ιδιαιτερότητες

1. Για τους σκοπούς του παρόντος εγχειριδίου, ως «αγγλική νομική γλώσσα και ορολογία» χαρακτηρίζεται η τεχνική γλώσσα και, αντιστοίχως, το σύνολο των εξειδικευμένων όρων που, αφενός μεν, χρησιμοποιείται για τη σύνταξη κειμένων νομικού περιεχομένου και, αφετέρου, αξιοποιείται για την κατανόηση και για τη μετάφραση των κειμένων αυτών στον γλωσσικό συνδυασμό EN-EL και EL-EN. Γενικότερα, ανεξάρτητα από την εμπλοκή ή μη περισσότερων γλωσσών, ο όρος νομική γλώσσα υποδηλώνει «μία ή περισσότερες ιδιαίτερες από σημασιολογική, εκφραστική και ορολογική, ενίοτε δε και από συντακτική και μορφολογική άποψη, κατηγορίες» ενός «γλωσσικού κώδικα» που έχει αναπτυχθεί και έχει καθιερωθεί να χρησιμοποιείται από τους νομικούς (νομοθέτες, επαγγελματίες, ακαδημαϊκούς, δικαστικούς λειτουργούς κ.λπ.) για τους σκοπούς της συντάξεως των κανόνων δικαίου, της δικαστικής και εξωδικαστικής εφαρμογής τους, της διατυπώσεως συναφών θεωρητικών απόψεων, καθώς και της συνεννοήσεως στο πλαίσιο του συνόλου των έννομων σχέσεων. Αντιστοίχως, η νομική ορολογία αποτελεί υποσύνολο της νομικής γλώσσας, καθώς πρόκειται για ένα «δομημένο σύνολο όρων που αντιπροσωπεύουν το σύστημα εννοιών της νομικής επιστήμης» και εμπίπτουν στο αντικείμενο μελέτης της Ορολογίας ως επιστήμης.

2. Η αγγλική νομική ορολογία συνιστά «ορολογία μιας οικείας γλώσσας, ενός όμως μη οικείου δικαίου», για τη μελέτη της οποίας πρέπει κανείς να έχει υπόψη του τα εξής:

α) Η χρήση της αγγλικής γλώσσας για την επεξεργασία και κατανόηση νομικών εννοιών απαντά σε δύο επίπεδα: ως lingua franca για τη νομική συνεννόηση σε διεθνές επίπεδο («διεθνής αγγλική νομική ορολογία»), αλλά και ως γλώσσα του εκάστοτε εσωτερικού δικαίου (αγγλικού, αμερικανικού κ.λπ.), το οποίο έχει τους δικούς του ειδικότερους θεσμούς και αντίστοιχα χρωματισμένους νομικούς όρους («εθνική αγγλική νομική ορολογία»).

Πιο αναλυτικά, η αγγλική γλώσσα χρησιμοποιείται, αφενός, ως γλώσσα του νομοθέτη και των νομικών επαγγελμάτων στις δικαιοδοσίες εκείνες στις οποίες εθνική επίσημη γλώσσα είναι η αγγλική (π.χ. Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ, Αυστραλία).

Αφετέρου, η αγγλική γλώσσα χρησιμοποιείται ως κοινός τόπος για τη συνεννόηση νομικών και νομομαθών με διαφορετική μητρική γλώσσα, προκειμένου να διευκολύνονται οι μεταξύ τους συναλλαγές (ειδικότερη κατηγορία εδώ αποτελεί η χρήση της αγγλικής ως μίας εκ των επικρατέστερων γλωσσών συνεννόησης για τα ζητήματα που προκύπτουν από το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης).

β) Η παραδεκτή εξοικείωση με την «εθνική» κατά τα ανωτέρω αγγλική ορολογία προϋποθέτει κάποια ελάχιστη γνώση του ίδιου του αγγλικού δικαίου και των ιδιαιτεροτήτων του. Οπωσδήποτε δε, χρειάζεται εξοικείωση με τις πρακτικές συνέπειες που προκύπτουν από τη διάκριση των συστημάτων δικαίου σε συστήματα που εντάσσονται στο «κοινοδίκαιον» (common law) –π.χ. Αγγλία, Αυστραλία, ΗΠΑ, Καναδάς– και συστήματα «ηπειρωτικού δικαίου» (continental law ή civil law) – π.χ. Ελλάδα, Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία.

γ) Περαιτέρω διαφορές σε επίπεδο ορολογίας προκύπτουν από τη διαφοροποίηση μεταξύ των δικαίων διαφορετικών αγγλόφωνων κρατών, και ιδίως του αγγλικού από το αμερικανικό δίκαιο. Ο χρήστης οφείλει να βρίσκεται σε εγρήγορση όσον αφορά τέτοιες διαφορές στην ορολογία (π.χ. «ενάγων» = claimant υπό το αγγλικό δίκαιο, plaintiff υπό το δίκαιο των ΗΠΑ).

δ) Πολλοί αγγλικοί νομικοί όροι προσομοιάζουν ή και ταυτίζονται γλωσσικά με όρους άλλων ευρωπαϊκών δικαίων (ιδίως του γαλλικού), ωστόσο η λεκτική συγγένεια δεν συνεπάγεται πάντοτε και νοηματική ταύτιση. Πρόκειται για τις ψευδόφιλες λέξεις (false friends), π.χ. disposition (στην αγγλική γλώσσα σημαίνει διάθεση, προδιάθεση, διευθέτηση και όχι διάταξη νομοθετήματος όπως στη γαλλική – ο ορθός όρος της αγγλικής είναι provision),

delay (στην αγγλική γλώσσα σημαίνει καθυστέρηση και όχι προθεσμία, από τον γαλλικό όρο délai – ο ορθός όρος της αγγλικής είναι time limit, time period) κ.ά. Καθώς παρατηρείται, η κατά λέξη μετάφραση στην περίπτωση των όρων αυτών δημιουργεί σημασιολογικά προβλήματα.

ε) Μεταξύ νομικών συστημάτων υπάρχουν όροι που δεν τελούν σε σχέση αντιστοιχίας, για διάφορους λόγους: είτε γιατί αντιστοιχούν σε θεσμό που υπάρχει μόνο στο ένα σύστημα και όχι στο άλλο (π.χ. trust, estoppel, νομή, αντιπαροχή) είτε διότι στο ένα σύστημα αποδίδονται με έναν όρο ενώ στο άλλο με περισσότερους, οπότε και θα πρέπει να επιλέξουμε τον ορθότερο κατά περίπτωση όρο (π.χ. κατάσχεση: seizure, attachment, garnishment, foreclosure), ή ακόμα επειδή η αντιστοιχία όρων δεν υποδηλώνει και αντιστοιχία περιεχομένου (π.χ. goods: πράγματα, αλλά όχι χρήματα ή ακίνητα).

στ) Οι νομικοί όροι λειτουργούν εντός του υπόλοιπου γλωσσικού κορμού της οικείας γλώσσας και ως εκ τούτου στο πλαίσιο της νομικής ορολογίας χρησιμοποιούνται εν τέλει συχνότατα και εξωνομικοί όροι, οι οποίοι «εγκλιματίζονται στο νομικό περιβάλλον», για παράδειγμα «τα delaying tactics (η κωλυσιεργία) των διαδίκων είναι εξωνομικός όρος, που αποτελεί όμως αναπόσπαστο μέρος της δικαστικής ζωής σε πολλές χώρες».

ζ) Η απόδοση των αλλοδαπών νομικών όρων από ή προς την ελληνική θα εξαρτάται, εν τέλει, σε μεγάλο βαθμό από τον σκοπό της μετάφρασης και ενίοτε η περίφραση θα είναι το ορθότερο, αν όχι το μοναδικό, εργαλείο. Συχνά θα είναι αδύνατον να γίνει ακριβής αντιστοίχιση νομικών εννοιών μεταξύ της αγγλικής και κάποιας άλλης γλώσσας, πολύ απλά επειδή οι έννοιες δεν ταυτίζονται! Στην περίπτωση αυτή, πρέπει να διερευνηθεί ποια είναι η προτιμότερη περιφραστική μετάφραση ή απόδοση των όρων, ώστε να αποφεύγεται η σύγχυση μεταξύ νομικών εννοιών.

Η πρακτική χρησιμότητα των παραπάνω έγκειται στην ανάγκη εγρήγορσης του χρήστη της αγγλικής νομικής ορολογίας, προκειμένου να εντοπίζει κάθε φορά σωστά το πλαίσιο χρήσης

της και να επιλέγει την πλέον κατάλληλη μεταφραστική εκδοχή κάθε λέξης ή φράσης, τόσο στο πλαίσιο μετάφρασης κειμένου με νομικό περιεχόμενο από ή προς την αγγλική γλώσσα όσο και στο πλαίσιο πρωτογενούς σύνταξης αντίστοιχου κειμένου στην αγγλική γλώσσα (οπότε η μετάφραση γίνεται ως προεργασία στο μυαλό του συντάκτη).

3. Η αγγλική νομική γλώσσα και ορολογία χαρακτηρίζεται από κάποιες ιδιαιτερότητες σε σχέση με την «κοινή» αγγλική γλώσσα. Η εξοικείωση με τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά βοηθά οπωσδήποτε την ορθή κατανόηση κειμένων νομικού περιεχομένου στην αγγλική γλώσσα, καθώς και τη μετάφραση από και πρός τη γλώσσα αυτή:

α) Χρήση σημείων στίξης (punctuation) με φειδώ. Όπως και η παραδοσιακή ελληνική νομική ορολογία, έτσι και η παραδοσιακή αγγλική νομική ορολογία χαρακτηρίζεται από έλλειψη, σε μεγάλο βαθμό, σημείων στίξης. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι συχνά θα πρέπει ο αναγνώστης/μεταφραστής να τα προσθέσει, προκειμένου να κατανοήσει ο ίδιος πλήρως το υπό επεξεργασία κείμενο, ή αντιστοίχως να διευκολύνει τον αναγνώστη της μεταφράσεώς του.

β) Χρήση αντωνυμικών επιρρημάτων (pronominal adverbs), π.χ. thereof, herein, whereby.

γ) Χρήση «ειδικού λεξιλογίου», νομικών όρων, που μπορεί να είναι είτε ιδιαίτεροι όροι που απαντούν μόνο στο πλαίσιο της νομικής ορολογίας (π.χ. waiver, hearsay) είτε όροι της κοινής αγγλικής που αποκτούν εδώ ιδιαίτερη σημασία (π.χ. action, consideration).

δ) Χρήση όρων που προέρχονται από άλλες γλώσσες, ιδίως από τα γαλλικά και τα λατινικά, (π.χ. affidavit, force majeure). Οι εν λόγω όροι ενδέχεται να παρατίθενται με πλάγια γράμματα (italics) στο αγγλικό κείμενο.

ε) Χρήση λέξεων με κατάληξη σε -er, -or, -ee, για να αποδοθούν γλωσσικά οι εμπλεκόμενοι σε μία έννομη σχέση (π.χ. employer/employee, lessor/lessee, mortgagor/mortgagee).

στ) Συχνή χρήση συγκεκριμένων phrasal verbs (π.χ. set out, lay down, take out).

ζ) Ενίοτε, χρήση “doublets”, δηλαδή ζευγών λέξεων που χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν ουσιαστικά έναν και τον αυτό όρο (π.χ. terms and conditions, last will and testament, force and effect, full and complete, undertake and agree, null and void).

4. Κατά τη χρήση της αγγλικής νομικής ορολογίας στο πλαίσιο σύνταξης ή μετάφρασης κειμένων ο χρήστης οφείλει: α) να επιλέγει το σωστό λεξιλόγιο (νομικούς όρους με συγκεκριμένη σημασία και σωστές συμφράσεις - collocations), β) να χρησιμοποιεί το κατάλληλο

ύφος (register), ανάλογα με το υπό επεξεργασία κείμενο (έτσι, διαφορετικό λεξιλόγιο και φρασεολογία θα χρησιμοποιηθεί κατά περίπτωση π.χ. για τη σύνταξη ενός εξωδίκου, μιας επιστολής, ενός ακαδημαϊκού άρθρου ή μιας σύμβασης) και γ) να προσαρμόζει τη δομή των προτάσεων, προσέχοντας τις ιδιαιτερότητες της σύνταξης σε κάθε γλώσσα.

5. Αξίζει στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι, όσον αφορά το ύφος σύνταξης κειμένων, τις τελευταίες δεκαετίες αρκετοί νομικοί και γλωσσολόγοι που ασχολούνται με την αγγλική νομική ορολογία προωθούν τη χρήση απλουστευμένων δομών της αγγλικής γλώσσας στο πλαίσιο νομικών κειμένων (plain English movement). Το αίτημα για απλούστευση προκύπτει από την ανάγκη να καταστεί η νομική γλώσσα πιο κατανοητή και προσιτή και στους μη νομικούς. Εργαλείο προς αυτήν την κατεύθυνση, κατά τους υποστηρικτές του ως άνω κινήματος, αποτελεί η χρήση απλών δομών και λεξιλογίου αντί των καθιερωμένων σύνθετων: "A lawyer’s words should not differ without reason from the words used in ordinary English". Η τάση αυτή αποτυπώνεται στην πρακτική που ακολουθείται από τους συντάκτες των νομικών κειμένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο πλαίσιο της οποίας ενθαρρύνεται και έχει καθιερωθεί η χρήση μιας σαφούς και φιλικής προς τον αναγνώστη αγγλικής γλώσσας. Η παραπάνω πρακτική καθιερώθηκε, κατόπιν των προτάσεων των κρατών μελών για, μεταξύ άλλων, διατύπωση της νομοθεσίας της (ήδη) Ένωσης «με σαφήνεια, απλότητα και ακρίβεια», δηλαδή με χρήση απλών δομών της αγγλικής γλώσσας και «αποφυγή των ασκόπως πολύπλοκων διατυπώσεων», η οποία συμβάλλει ουσιαστικά στη διαφάνεια της νομοθεσίας της Ένωσης καθώς και στην «ορθή κατανόησή της από το κοινό και τους οικονομικούς κύκλους».

Σε όλα τα παραπάνω υπάρχει, βέβαια, και ο αντίλογος: Η εδραιωμένη «παραδοσιακή» αγγλική νομική ορολογία… δουλεύει! Θα ρισκάρει κανείς να χρησιμοποιήσει άλλες δομές, έστω ορθότερες, διακινδυνεύοντας την υπόθεση του πελάτη του;

Περαιτέρω, στο πλαίσιο νομικής μετάφρασης, πόσο ελεύθερος είναι ο μεταφραστής να χρησιμοποιήσει απλές δομές, όταν ο συντάκτης του προς μετάφραση κειμένου έχει χρησιμοποιήσει σύνθετες; Με άλλα λόγια, στο πλαίσιο νομικής μετάφρασης η συλλογιστική του plain English movement επηρεάζεται από την ανάγκη μεταφοράς στη γλώσσα-στόχο όχι μόνο των λέξεων-νοημάτων, αλλά και του ύφους του αρχικού κειμένου.

6. Ο μεταφραστής θα διευκολυνθεί, πάντως, στο έργο του, αν χρησιμοποιήσει ως γνώμονα το κριτήριο των «φυσικών» δομών της γλώσσας. Οφείλει να αποφεύγει τη μεταφορά δομών από τη γλώσσα στην οποία έχει συνταχθεί (γλώσσα-πηγή / source language) στη γλώσσα προς την οποία ζητείται να γίνει η μετάφραση (γλώσσα-στόχος / target language), όταν η μετάφρασή τους οδηγεί σε κείμενο με αφύσικη σύνταξη και άρα αφύσικη ροή στη γλώσσα του τελικού κειμένου.

Β. Μεταφράζοντας νομικά κείμενα

1. Από όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, προκύπτει με σαφήνεια ότι η ορθή κατανόηση και χρήση της αγγλικής νομικής γλώσσας και ορολογίας αποτελεί τόσο προαπαιτούμενο όσο και πρόκληση για την επιτυχή μετάφραση ενός κειμένου που έχει συνταχθεί από την αγγλική γλώσσα προς την ελληνική, ή αντιστρόφως. Στην πράξη, η νομική μετάφραση δεν είναι τίποτα άλλο παρά η απόδοση ενός κειμένου νομικού περιεχομένου από τη γλώσσα-πηγή στη γλώσσα-στόχο, προκειμένου να γίνει χρήση του με ασφάλεια στην τελευταία αυτή γλώσσα, δηλαδή η σύνταξη ενός κειμένου το οποίο να είναι ισοδύναμο στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό με το κείμενο της γλώσσας-πηγής.

Πρόκειται οπωσδήποτε για μια σύνθετη διαδικασία καθώς δεν αφορά μόνο σε δύο διαφορετικές νομικές γλώσσες, αλλά, σε πολλές περιπτώσεις, και σε δύο διαφορετικά νομικά συστήματα, ή ευρύτερα, δύο διαφορετικούς νομικούς πολιτισμούς. Στο πλαίσιο της διαδικασίας αυτής, ο μεταφραστής καλείται να αξιοποιήσει γνώσεις και δεξιότητες, οι οποίες δεν εξαντλούνται στη γλωσσομάθεια, προκειμένου να συντάξει ένα ορθό νομικό κείμενο που θα παρουσιάζει: α) ακρίβεια, τόσο γλωσσική όσο και νομική στον μέγιστο δυνατό βαθμό σε σχέση με το προς μετάφραση κείμενο· β) συνέπεια, τόσο με την έννοια της ορολογικής και γλωσσικής συνέπειας όσο και με την έννοια της τήρησης των ταχθεισών προθεσμιών· γ) αξιοπιστία και ισοδυναμία από νομικής απόψεως σε σχέση με το κείμενο της γλώσσας-πηγής, με την έννοια ότι θα μπορεί να αξιοποιηθεί από τον αποδέκτη του με ασφάλεια, όχι σε συνάρτηση με το κείμενο της γλώσσας-πηγής, αλλά αυτοτελώς.

Επομένως, από την πλευρά του μεταφραστή απαιτείται βεβαίως να διαθέτει την απαραίτητη γλωσσομάθεια και εξοικείωση με τη νομική ορολογία, αλλά επιπλέον απαιτείται να διαθέτει και να αξιοποιεί και εκείνες τις νομικές γνώσεις και γενικότερα το νομικό υπόβαθρο που θα του επιτρέψει να αντιλαμβάνεται τα νομικά ζητήματα που εγείρονται στο πλαίσιο του εκάστοτε

κειμένου και να τα αντιμετωπίζει με τον πλέον αποτελεσματικό και εύστοχο τρόπο, λειτουργώντας ως «ενδιάμεσος κρίκος» στην επικοινωνία, μέσω του μεταφράσματος, του συντάκτη του κειμένου στη γλώσσα-πηγή με τον αποδέκτη του κειμένου στη γλώσσα-στόχο.

2. Αναγνωρίζοντας, αφενός, την κρισιμότητα που έχει η μετάφραση των νομικών εγγράφων όσον αφορά τις έννομες σχέσεις των εμπλεκόμενων προσώπων και, αφετέρου, το γεγονός ότι ο δικηγόρος μπορεί να συνδυάζει τις παραπάνω αναφερόμενες γνώσεις και δεξιότητες, ο Κώδικας Δικηγόρων ενέτασσε ανέκαθεν τη μετάφραση εγγράφων στο έργο του δικηγόρου. Τούτο αποτυπώνεται στο άρθρο 36 παρ. 2 στοιχ. γ’ του ισχύοντα Κώδικα Δικηγόρων (Ν 4194/2013), το οποίο, αφενός, ορίζει ρητώς ότι στο έργο του δικηγόρου περιλαμβάνεται η «μετάφραση εγγράφων που έχουν συνταχθεί σε ξένη γλώσσα, καθώς και η μετάφραση ελληνικών εγγράφων σε οποιαδήποτε ξένη γλώσσα» και, αφετέρου, επισημαίνει ότι η μετάφραση που εκδίδεται από δικηγόρο «έχει πλήρη ισχύ έναντι οποιασδήποτε Δικαστικής ή άλλης Αρχής, εφόσον συνοδεύεται από επικυρωμένο αντίγραφο του εγγράφου που μεταφράσθηκε και ο δικηγόρος βεβαιώνει ότι έχει επαρκή γνώση της γλώσσας από και προς την οποία μετέφρασε». Πρόκειται λοιπόν για έργο το οποίο, όπως και τα λοιπά του καθήκοντα, ο δικηγόρος οφείλει να εκτελεί «με ευσυνειδησία και επιμέλεια» κατά τη ρητή επιταγή του άρθρου 37 παρ. 3 στοιχ. α’ του ως άνω Κώδικα. Η εν λόγω «ευσυνειδησία» δέον να θεωρηθεί ότι καταλαμβάνει τη συνειδητοποίηση ότι γλωσσομάθεια δεν σημαίνει αυτομάτως και ικανότητα μετάφρασης, όπως αντίστοιχα η εξειδίκευση και εμπειρία στη μετάφραση δεν σημαίνει αυτονοήτως και ικανότητα διεκπεραίωσης νομικών μεταφράσεων χωρίς περαιτέρω εξειδίκευση στη νομική ορολογία. Το γεγονός ότι η μετάφραση κειμένων περιλαμβάνεται στο έργο του δικηγόρου έχει όμως και μία ακόμη πτυχή: ότι ο δικηγόρος όταν μεταφράζει οφείλει, κατά το άρθρο 5 στοιχ. γ΄ του Κώδικα Δικηγόρων «να τηρεί εχεμύθεια, απαραβίαστη υπέρ του εντολέα του, για όσα αυτός του εμπιστεύθηκε ή περιήλθαν σε γνώση του κατά την άσκηση του δικηγορικού λειτουργήματος». Η ίδια επιταγή για τήρηση εμπιστευτικότητας κατά τη μετάφραση είναι σκόπιμο να ισχύει, κατ’ αναλογία, ακόμη κι αν δεν προβλέπεται από κάποια διάταξη για οποιονδήποτε μεταφράζει κείμενο νομικού ενδιαφέροντος, έστω κι αν δεν έχει τη δικηγορική ιδιότητα.

3. Ήδη τέθηκε παραπάνω το ζήτημα της ελευθερίας του μεταφραστή στο πλαίσιο μετάφρασης νομικών κειμένων. Επιχειρώντας, τηρουμένων των αναλογιών, την εφαρμογή στο γενικότερο πλαίσιο της νομικής μετάφρασης των οδηγιών που έχει εκδώσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με τη σύνταξη και τη μετάφραση των νομοθετικών και λοιπών κειμένων

της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μπορούμε να πούμε ότι το περιθώριο ελευθερίας του μεταφραστή διακρίνεται σε τρία επίπεδα:

α) Πρώτο επίπεδο: αναφορές νομοθετικών κειμένων ή παραπομπές σε αυτά. Αν πρόκειται για μετάφραση στην οποία υπάρχει δυνατότητα πρόσβασης σε λεξικό ή στο διαδίκτυο, ο μεταφραστής οφείλει να αναζητήσει τη μετάφραση των ονομασιών ή παραθεμάτων των νομοθετικών κειμένων και να τη μεταφέρει αυτούσια στο κείμενό του. Αν πρόκειται για μεταφραστική άσκηση στο πλαίσιο διαγωνισμού χωρίς πρόσβαση σε πηγές, ο μεταφράζων πρέπει οπωσδήποτε να γνωρίζει πώς μεταφράζονται συγκεκριμένα νομοθετικά κείμενα (λ.χ. ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι Συνθήκες της Ευρω-παϊκής Ένωσης ή οι πράξεις του παράγωγου δικαίου της, η ΕΣΔΑ κ.λπ.). Σε αυτό το επίπεδο το περιθώριο ελευθερίας του μεταφραστή είναι ανύπαρκτο.

β) Δεύτερο επίπεδο: οι τεχνικοί (εν προκειμένω, νομικοί) όροι. Στο επίπεδο αυτό, το περιθώριο αυτενέργειας του μεταφραστή είναι σαφώς περιορισμένο έως ανύπαρκτο. Ο μεταφραστής οφείλει να αναζητεί τα επίσημα κείμενα και να χρησιμοποιεί την ορολογία που έχει παγιωθεί σε αυτά («εξωτερική συνέπεια»). Σε κάθε περίπτωση, οι μεταφραστικές του επιλογές πρέπει να παρουσιάζουν την απαιτούμενη ορολογική και γλωσσική συνέπεια με τα κείμενα αυτά. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι η παγιωμένη στα κείμενα αυτά ορολογία αφενός περιορίζει, αφετέρου καθοδηγεί τις επιλογές του μεταφραστή νομικών κειμένων. Αν πρόκειται για μεταφραστική άσκηση χωρίς πηγές, ο μεταφράζων θα πρέπει σε πρώτη φάση να επιλέξει για κάθε νομικό όρο τη μετάφραση που προσιδιάζει στο κείμενό του και εν συνεχεία να τηρεί τη λεγόμενη «εσωτερική συνέπεια» του κειμένου του, δηλ. να μεταφράζει τους επαναλαμβανόμενους νομικούς όρους ομοιόμορφα (εκτός αν από τα συμφραζόμενα δικαιολογείται ή, πολύ περισσότερο, επιβάλλεται διαφορετική μετάφραση κατά περίπτωση).

γ) Τρίτο επίπεδο: το «ελεύθερο κείμενο», δηλαδή, τα τμήματα εκείνα του κειμένου, τα οποία δεν εμπίπτουν σε κάποια από τις προηγούμενες δύο κατηγορίες. Στα τμήματα αυτά του κειμένου ο μεταφραστής έχει μεγαλύτερη ελευθερία να αναπτύξει τη δημιουργικότητά του. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, οφείλει να κινείται εντός των ορίων που επιβάλλονται από το είδος του κειμένου-πηγής καθώς και από το ύφος του συντάκτη του, επιλέγοντας ορολογία και εκφράσεις που μπορούν να εξασφαλίσουν τον λόγο για τον οποίο ζητείται η μετάφραση ενός νομικού κειμένου, δηλαδή, την ασφαλή χρήση του κειμένου αυτού από πρόσωπα που ομιλούν μόνο τη γλώσσα-στόχο. Είναι επομένως σκόπιμο να επαναληφθεί και στο σημείο αυτό ότι ο μεταφραστής καλείται να επιτύχει νομική και ορολογική ακρίβεια στο μετάφρασμα αποφεύγοντας εκφράσεις και όρους που δεν προσιδιάζουν σε ένα νομικό κείμενο ή θέτουν σε κίνδυνο την ασφαλή χρήση του.

4. Όσον αφορά ειδικότερα την αντίστροφη μετάφραση (EL-EN), ο μεταφραστής αντιμετωπίζει μια επιπλέον πρόκληση: καλείται να μεταφράσει προς μια ξένη γλώσσα, εν προκειμένω την αγγλική, δηλαδή προς γλώσσα διαφορετική από τη μητρική του. Για να αντιμετωπίσει με επιτυχία την πρόκληση της αντίστροφης μετάφρασης, ο μεταφραστής πρέπει να συνδυάσει τις γνώσεις του στη νομική ορολογία και το νομικό του αισθητήριο με τη σωστή χρήση της αγγλικής γλώσσας, φροντίζοντας να απαγκιστρωθεί από τις συντακτικές δομές και εκφράσεις της μητρικής του γλώσσας και συντάσσοντας το κείμενό του σαν να ήταν ο ίδιος… Αγγλοσάξονας. Πρόκειται για ικανότητα που μπορεί να αποκτηθεί και να αναπτύσσεται διαρκώς με τη μελέτη νομικών κειμένων που έχουν συνταχθεί στην αγγλική γλώσσα, τον εντοπισμό εκφράσεων και συντακτικών δομών και την εφαρμογή τους στο πλαίσιο εξασκήσεως στη μετάφραση.

Γ. Περιεχόμενο και τρόποι αξιοποιήσεως του παρόντος εγχειριδίουστον γλωσσικό συνδυασμό EN-EL, EL-EN

1. Στο πλαίσιο της εξοικείωσης με την αγγλική νομική ορολογία και της ανάπτυξης των ικανοτήτων και των δεξιοτήτων που είναι απαραίτητες για τη μετάφραση νομικών κειμένων στον γλωσσικό συνδυασμό EN-EL, EL-EN, τόσο για διαγωνισμούς μετάφρασης χωρίς τη χρήση πηγών (όπως ο εισαγωγικός διαγωνισμός της ΕΣΔΙ) όσο και για τις μεταφραστικές ανάγκες των ασχολούμενων με νομικά κείμενα, στο τμήμα της αγγλικής γλώσσας του παρόντος εγχειριδίου παρέχονται: α) 55 κείμενα, είτε ως αυτούσια αποσπάσματα προς μετάφραση ή/και σε μορφή ασκήσεων, όλα εκ των οποίων παρατίθενται και σε δίγλωσση απεικόνιση με επισήμανση των κρίσιμων νομικών όρων και με χρήσιμες μεταφραστικές συμβουλές και β) 20 γλωσσάρια ανά κλάδο δικαίου, τα οποία περιλαμβάνουν τους οικείους βασικούς νομικούς όρους.

Παραθέτουμε ορισμένες επισημάνσεις, για τη διευκόλυνση του αναγνώστη-χρήστη του παρόντος εγχειριδίου (ως προς το τμήμα του που αφορά την αγγλική γλώσσα):

Το οικείο τμήμα περιλαμβάνει κείμενα ευρωπαϊκής, κυρίως, προέλευσης (αποσπάσματα από αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, κανονισμούς, οδηγίες κ.λπ.) και κατά τούτο είναι προσανατολισμένο περισσότερο προς τη «διεθνή» αγγλική νομική ορολογία (international legal English). Ο αναγνώστης που ενδιαφέρεται να εντρυφήσει στις ειδικότερες έννοιες του αγγλικού ή του αμερικανικού δικαίου θα βρει εδώ κάποιους χρήσιμους όρους, θα χρειαστεί ωστόσο να ανατρέξει σε ειδικότερα, πιο εξειδικευμένα εγχειρίδια (ει δυνατόν πρωτογενώς γραμμένα στην αγγλική γλώσσα).

Κάθε κείμενο συνοδεύεται από αναφορά της πηγής του. Κατά κύριο λόγο πρόκειται για τους επίσημους δικτυακούς τόπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης (https://eur-lex.europa.eu/), του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (http://curia.europa.eu/) και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (https://hudoc.echr.coe.int/). Επομένως, ο αναγνώστης μπορεί να αξιοποιήσει τις παραπομπές αυτές για τον εντοπισμό και τη μελέτη των πλήρων κειμένων, ή άλλων συναφών με αυτά.

Σε κάθε κείμενο επισημαίνονται οι βασικότεροι νομικοί όροι και εκφράσεις, με έμφαση στους νομικούς όρους που σχετίζονται με τον κλάδο δικαίου που πραγματεύεται η οικεία ενότητα.

Κάθε κείμενο συνοδεύεται από πίνακα «μεταφραστικής ορολογίας» (έτσι ονομάσαμε όρους οι οποίοι δεν είναι μεν νομικοί, αλλά πλαισιώνουν αναγκαίως την ορθή χρήση της νομικής ορολογίας, π.χ. τα ρήματα συντάσσω, καταρτίζω και συνάπτω, που υποστηρίζουν τη χρήση του νομικού όρου «σύμβαση»). Επιλέξαμε οι εν λόγω πίνακες να έχουν πάντοτε φοράEN → EL, προκειμένου να δώσουμε έμφαση στην ανάπτυξη δεξιοτήτων στην αγγλική γλώσσα.

Αντιθέτως, τα θεματικά γλωσσάρια που συνοδεύουν κάθε κεφάλαιο παρατίθενται άλλοτε με φορά EN → EL και άλλοτε με φορά EL → EN, άλλοτε με αλφαβητική και άλλοτε με νοηματική σειρά, αναλόγως του τι κρίναμε ευχερέστερο για την απομνημόνευση, κατά περίπτωση.

Τα εν λόγω θεματικά γλωσσάρια δεν είναι εξαντλητικά. Περιέχουν τους βασικότερους όρους ανά κλάδο δικαίου. Για πιο εξειδικευμένους όρους, προτρέπουμε τον αναγνώστη να ανατρέξει στα υπάρχοντα δίγλωσσα λεξικά νομικής ορολογίας, γλωσσάρια και βάσεις νομικής ορολογίας.

Τόσο στα γλωσσάρια όσο και στους πίνακες μεταφραστικής ορολογίας η παράθεση σημασιών για κάθε εξεταζόμενο όρο δεν καλύπτει κάθε δυνατή έννοια του όρου. Τουναντίον, έχουμε απομονώσει και καταγράφουμε τις συνήθεις σημασίες που μπορεί να έχει ένας όρος στο πλαίσιο νομικών κειμένων και για τις ανάγκες αυτών. Πολύ δε περισσότερο τούτο ισχύει όσον αφορά τη δίγλωσση απεικόνιση των ίδιων των κειμένων, όπου η μετάφραση του εκάστοτε όρου υπόκειται στους περιορισμούς που προκύπτουν από το συγκείμενο.

2. Το παρόν τμήμα φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα εύχρηστο πρακτικό βοήθημα για όποιον ασχολείται ή επιθυμεί να ασχοληθεί με τη μετάφραση νομικών κειμένων στον γλωσσικό συνδυασμό EN-EL, EL-EN, ή ακόμα και το έναυσμα για την ενασχόληση με το είδος αυτό της

μετάφρασης. Η επιλογή των κειμένων και των όρων που συμπεριλαμβάνονται στα γλωσσάρια, καθώς και η σύνταξη των ασκήσεων και των επισημάνσεων μεταφραστικής ορολογίας (pinpoints) έγινε με γνώμονα την, στο μέτρο του δυνατού, κάλυψη των αναγκών που η εμπειρία δείχνει ότι ανακύπτουν κατά τη διαδικασία της μετάφρασης νομικών κειμένων. Οι συντάκτριες παραμένουν στη διάθεση του αναγνώστη, προσβλέποντας σε γόνιμο διάλογο σχετικά με ζητήματα αγγλικής νομικής γλώσσας και ορολογίας, και της χρήσης της στο πλαίσιο της μετάφρασης νομικών κειμένων.

Γλωσσάρι

ΛΑΤΙΝΙΚΟΙ ΟΡΟΙ - ΨΕΥΔΟΦΙΛΕΣ ΛΕΞΕΙΣ / LATIN TERMS - FALSE FRIENDS

Α. LATIN TERMS

1. Λατινικοί όροι που χρησιμοποιούνται αυτούσιοι στην αγγλική, αλλά μεταφράζονται στην ελληνική γλώσσα

2. Λατινικοί όροι που μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτούσιοι τόσο στην αγγλική όσο και στην ελληνική γλώσσα

Β. FALSE FRIENDS

1. Με βάση αγγλικό όρο:

2. Με βάση ελληνικό όρο:

Κεφάλαιο 2

Συστήματα δικαίου

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Απόσπασμα 1ο

Απόσπασμα 2ο