Ο ΝΕΟΣ ΠΟΙΝΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 2ης ΕΚΔΟΣΗΣ 

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1ης ΕΚΔΟΣΗΣ 

Ν 4619/2019

(ΦΕΚ Α΄ 95/11.6.2019)

Κύρωση του Ποινικού Κώδικα

Άρθ. 1ο 1

ΠΡΩΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Ο ποινικός νόμος

Ι. Βασικές αρχές

Άρθ. 1 [Καμία ποινή χωρίς νόμο] 2

Άρθ. 2 [Αναδρομική ισχύς του ηπιότερου νόμου] 10

Άρθ. 3 [Καταργήθηκε] 34

Άρθ. 4 [Καταργήθηκε] 34

II. Τοπικά όρια ισχύος των ποινικών νόμων

Άρθ. 5 [Εγκλήματα που τελέστηκαν στην ημεδαπή] 38

Άρθ. 6 [Εγκλήματα ημεδαπών στην αλλοδαπή] 56

Άρθ. 7 [Εγκλήματα αλλοδαπών στην αλλοδαπή] 74

Άρθ. 8 [Εγκλήματα στην αλλοδαπή που τιμωρούνται πάντοτε κατά τους ελληνικούς νόμους] 82

Άρθ. 9 [Ακαταδίωκτο εγκλημάτων που τελέστηκαν στην αλλοδαπή] 93

Άρθ. 10 [Υπολογισμός ποινών που εκτίθηκαν στην αλλοδαπή] 102

Άρθ. 11 [Αναγνώριση αλλοδαπών ποινικών αποφάσεων] 104

III. Σχέση του Κώδικα με τους Ειδικούς Νόμους και επεξήγηση όρων

Άρθ. 12 [Ειδικοί ποινικοί νόμοι] 106

Άρθ. 13 [Έννοια όρων του Κώδικα] 107

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Το έγκλημα

Ι. Η πράξη

Άρθ. 14 [Έννοια της αξιόποινης πράξης] 120

Άρθ. 15 [Έγκλημα που τελείται με παράλειψη] 161

Άρθ. 16 [Τόπος τέλεσης της πράξης] 187

Άρθ. 17 [Χρόνος τέλεσης της πράξης] 198

Άρθ. 18 [Κατηγορίες αξιοποίνων πράξεων] 218

Άρθ. 19 [Ποινικός χαρακτήρας πράξεων που έχουν εκδικαστεί] 226

ΙΙ. Ο άδικος χαρακτήρας της πράξης

Άρθ. 20 [Λόγοι άρσης του αδίκου] 236

Άρθ. 21 [Προσταγή] 239

Άρθ. 22 [Άμυνα] 245

Άρθ. 23 [Υπέρβαση άμυνας] 276

Άρθ. 24 [Υπαίτια κατάσταση άμυνας] 285

Άρθ. 25 [Κατάσταση ανάγκης που αίρει το άδικο] 286

ΙΙΙ. Η υπαιτιότητα

Άρθ. 26 [Υπαιτιότητα στα κακουργήματα και πλημμελήματα] 313

Άρθ. 27 [Δόλος] 314

Άρθ. 28 [Αμέλεια] 337

Άρθ. 29 [Ευθύνη από το αποτέλεσμα] 375

Άρθ. 30 [Πραγματική πλάνη] 385

ΙV. Λόγοι άρσης του καταλογισμού

Άρθ. 31 [Νομική πλάνη] 396

Άρθ. 32 [Κατάσταση ανάγκης που αίρει τον καταλογισμό] 404

Άρθ. 33 [Αδυναμία αποφυγής του αδίκου] 412

Άρθ. 34 [Ανικανότητα προς καταλογισμό] 418

Άρθ. 35 [Υπαίτια πρόκληση ανικανότητας] 429

V. Μειωμένος καταλογισμός

Άρθ. 36 [Μειωμένη ικανότητα καταλογισμού] 433

Άρθ. 37-41 [Καταργήθηκαν] 442

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Απόπειρα και συμμετοχή

I. Απόπειρα

Άρθ. 42 [Έννοια και ποινή της απόπειρας] 443

Άρθ. 43 [Απρόσφορη απόπειρα] 466

Άρθ. 44 [Υπαναχώρηση] 480

ΙΙ. Συμμετοχή

Άρθ. 45 [Συναυτουργοί] 527

Άρθ. 46 [Ηθικός αυτουργός και προβοκάτορας] 546

Άρθ. 47 [Άμεσος και απλός συνεργός] 579

Άρθ. 48 [Γενική διάταξη] 609

Άρθ. 49 [Ιδιαίτερες ιδιότητες ή σχέσεις] 616

ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Ποινές και μέτρα ασφαλείας

I. Kύριες ποινές

Άρθ. 50 [Είδη ποινών] 630

Άρθ. 51 [Ποινές στερητικές της ελευθερίας] 631

Άρθ. 52 [Κάθειρξη] 634

Άρθ. 53 [Φυλάκιση] 637

Άρθ. 54 [Περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων] 638

Άρθ. 55 [Παροχή κοινωφελούς εργασίας] 639

Άρθ. 56 [Καταργείται] 641

Άρθ. 57 [Χρηματική ποινή] 642

Άρθ. 58 [Καταργείται] 644

ΙΙ. Παρεπόμενες ποινές

Άρθ. 59 [Γενική διάταξη] 646

Άρθ. 60 [Αποστέρηση θέσεων και αξιωμάτων] 647

Άρθ. 61-64 [Καταργήθηκαν] 648

Άρθ. 65 [Απαγόρευση άσκησης επαγγέλματος] 648

Άρθ. 66 [Αφαίρεση άδειας οδήγησης ή εκμετάλλευσης μεταφορικού μέσου] 649

Άρθ. 67 [Δημοσίευση καταδικαστικής απόφασης] 650

Άρθ. 68 [Δήμευση] 651

ΙΙΙ. Μέτρα ασφαλείας

Άρθ. 69 [Γενική διάταξη] 660

Άρθ. 69Α [Μέτρα θεραπείας ατόμων που απαλλάσσονται από την ποινή
λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής] 660

Άρθ. 70 [Διάρκεια του θεραπευτικού μέτρου] 666

Άρθ. 71 [Μέτρα θεραπείας ατόμων μειωμένου καταλογισμού λόγω ψυχικής
ή διανοητικής διαταραχής] 667

Άρθ. 72 [Απέλαση αλλοδαπού] 668

Άρθ. 73-74 [Καταργήθηκαν] 675

Άρθ. 75 [Παραγραφή μέτρου ασφαλείας] 675

Άρθ. 76 [Δήμευση] 676

Άρθ. 77-78 [Καταργήθηκαν] 679

ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Επιμέτρηση ποινής

Ι. Γενικοί κανόνες

Άρθ. 79 [Δικαστική επιμέτρηση της ποινής] 680

Άρθ. 80 [Επιμέτρηση και απότιση χρηματικής ποινής] 702

Άρθ. 80Α [Μετατροπή της ποινής φυλάκισης σε χρήμα] 706

Άρθ. 81 [Επιμέτρηση της ποινής της παροχής κοινωφελούς εργασίας] 762

Άρθ. 82 [Υπολογισμός του χρόνου της προσωρινής κράτησης] 766

Άρθ. 82Α [Έγκλημα με ρατσιστικά χαρακτηριστικά ή σε βάρος ανηλίκου
ή αδυνάμου προσώπου] 770

ΙΙ. Μείωση της απειλούμενης ποινής

Άρθ. 83 [Μειωμένη ποινή] 774

Άρθ. 84 [Ελαφρυντικές περιστάσεις] 781

Άρθ. 85 [Συρροή λόγων μείωσης της ποινής] 808

Άρθ. 86-93 [Καταργήθηκαν] 812

III. Συρροή εγκλημάτων

Άρθ. 94 [Συνολική ποινή σε περίπτωση στερητικών της ελευθερίας ποινών] 814

Άρθ. 95 [Συντρέχουσες παρεπόμενες ποινές και μέτρα ασφαλείας] 847

Άρθ. 96 [Συνολική ποινή σε περίπτωση συρροής χρηματικών ποινών] 848

Άρθ. 96Α [Συνολική ποινή σε περίπτωση συρροής ποινών παροχής κοινωφελούς εργασίας] 850

Άρθ. 97 [Άλλες περιπτώσεις συνολικής ποινής] 851

Άρθ. 98 [Έγκλημα κατ’ εξακολούθηση] 857

IV. Αναστολή εκτέλεσης της ποινής

Άρθ. 99 [Έκτιση και αναστολή εκτέλεσης της ποινής και μέρους της ποινής υπό όρο] 889

Άρθ. 100 [Καταργείται] 920

Άρθ. 101 [Ανάκληση της αναστολής] 924

Άρθ. 102 [Άρση της αναστολής] 933

Άρθ. 103 [Ενέργεια αλλοδαπής απόφασης] 940

Άρθ. 104 [Δικαστικές δαπάνες, και παρεπόμενες ποινές] 942

V. Μετατροπή της στερητικής της ελευθερίας ποινής

Άρθ. 104Α [Μετατροπή της φυλάκισης σε κοινωφελή εργασία] 947

VI. Δικαστική άφεση της ποινής

Άρθ. 104Β [Λόγοι δικαστικής άφεσης της ποινής] 962

ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Η έκτιση των ποινών

Ι. Αντικατάσταση της στερητικής της ελευθερίας ποινής

Άρθ. 105 [Έκτιση της ποινής στην κατοικία] 966

Άρθ. 105Α [Καταργείται] 996

ΙΙ. Απόλυση καταδίκου υπό όρο

105Β [Απόλυση υπό τον όρο της ανάκλησης] 1015

106 [Προϋποθέσεις για τη χορήγηση της απόλυσης] 1058

107 [Ανάκληση της απόλυσης] 1081

108 [Άρση της απόλυσης] 1090

109 [Συνέπειες της μη ανάκλησης] 1100

110 [Διαδικασία για τη χορήγηση και την ανάκληση της απόλυσης] 1105

110Α [Απόλυση υπό τον όρο της κατ’ οίκον έκτισης της ποινής με ηλεκτρονική επιτήρηση] 1116

ΕΒΔΟΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Λόγοι που εξαλείφουν το αξιόποινο - Παραγραφή ποινών

Ι. Παραγραφή εγκλημάτων

111 [Χρόνος παραγραφής] 1151

112 [Έναρξη του χρόνου παραγραφής] 1155

113 [Αναστολή της παραγραφής] 1160

ΙΙ. Παραίτηση από την έγκληση

114 [Μη υποβολή έγκλησης ή δήλωση παραίτησης από το δικαίωμα της έγκλησης -
Εγκλήματα σε βάρος του Δημοσίου] 1168

115 [Πρόσωπα που δικαιούνται να υποβάλουν έγκληση] 1203

116 [Αδιαίρετο της έγκλησης] 1221

117 [Ανάκληση της έγκλησης] 1225

ΙΙΙ. Παραγραφή ποινών

118 [Χρόνος παραγραφής των ποινών που επιβλήθηκαν] 1241

119 [Έναρξη του χρόνου παραγραφής των ποινών] 1242

120 [Αναστολή της παραγραφής των ποινών] 1243

ΟΓΔΟΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Ειδικές διατάξεις για ανηλίκους

121 [Ορισμός] 1244

122 [Αναμορφωτικά μέτρα] 1258

123 [Θεραπευτικά μέτρα] 1272

124 [Μεταβολή ή άρση μέτρων] 1276

125 [Διάρκεια μέτρων] 1279

126 [Ποινική μεταχείριση των ανηλίκων] 1281

127 [Περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων] 1282

128 [Καταργείται] 1291

129 [Απόλυση υπό όρο] 1291

129A [Απόλυση υπό τον όρο του κατ’ οίκον περιορισμού με ηλεκτρονική επιτήρηση] 1299

130 [Εκδίκαση μετά τη συμπλήρωση του δέκατου όγδοου έτους] 1305

131 [Έναρξη εκτέλεσης της απόφασης μετά τη συμπλήρωση του δέκατου όγδοου έτους] 1307

132 [Συρροή] 1308

133 [Νεαροί ενήλικες] 1311

ΔΕΥΤΕΡΟ ΒΙΒΛΙΟ

ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Προσβολές του δημοκρατικού πολιτεύματος

134 [Εσχάτη προδοσία] 1317

134Α-134Β [Καταργήθηκαν] 1326

135 [Προπαρασκευαστικές πράξεις] 1326

135Α [Καταργήθηκε] 1329

136 [Παρεπόμενες ποινές] 1329

137 [Έμπρακτη μετάνοια] 1330

137Α [Βασανιστήρια] 1331

137Β-137Δ [Καταργήθηκαν] 1347

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Προσβολές της διεθνούς υπόστασης της χώρας

Ι. Προσβολές της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας

138 [Επιβουλή της ακεραιότητας της χώρας] 1348

139 [Νόθευση αποδεικτικών] 1351

ΙΙ. Προσβολές της διεθνούς ειρήνης της χώρας

140 [Έκθεση σε κίνδυνο πολέμου] 1353

141 [Έκθεση σε κίνδυνο αντιποίνων] 1357

142 [Έκθεση σε κίνδυνο αντιποίνων από αμέλεια] 1359

142Α [Παραβάσεις κανονισμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης] 1359

ΙΙΙ. Προσβολές της αμυντικής ικανότητας της χώρας

143 [Υπηρεσία στον εχθρό] 1361

144 [Υποστήριξη της πολεμικής δύναμης του εχθρού] 1363

145 [Καταργήθηκε] 1367

IV. Προσβολές κρατικών απορρήτων

146 [Παραβίαση μυστικών της Πολιτείας] 1367

147 [Παραβίαση μυστικών της Πολιτείας από αμέλεια] 1371

148 [Κατασκοπεία] 1372

149 [Έννοια κρατικού απορρήτου] 1376

150-151 [Καταργήθηκαν] 1377

152 [Παρεπόμενες ποινές] 1378

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Εγκλήματα κατά άλλων κρατών

153 [Προσβολές κατά των εκπροσώπων άλλου κράτους] 1379

154 [Προσβολή διπλωματικών αντιπροσώπων] 1381

155 [Προσβολή συμβόλων άλλου κράτους] 1383

156 [Προϋποθέσεις της δίωξης] 1385

ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Ι. Εγκλήματα κατά των πολιτειακών και πολιτικών οργάνων -
Εγκλήματα κατά του Προέδρου της Δημοκρατίας, της Βουλής,
της Κυβέρνησης και Οργάνων Τοπικής Αυτοδιοίκησης

157 [Προσβολές κατά του Προέδρου της Δημοκρατίας, της Βουλής
ή της Κυβέρνησης και οργάνων τοπικής αυτοδιοίκησης] 1386

157Α [Καταργήθηκε] 1392

158 [Νόθευση εκλογής ή ψηφοφορίας] 1392

159 [Δωροληψία πολιτικών προσώπων] 1394

159Α [Δωροδοκία πολιτικών προσώπων] 1400

160 [Αντιποίηση] 1408

160Α [Διατάραξη συνεδριάσεων] 1409

ΙΙ. Εγκλήματα κατά του εκλογικού σώματος

161 [Βία κατά εκλογέων] 1411

162 [Εξαπάτηση εκλογέων] 1415

163 [Παραβίαση της μυστικότητας της ψηφοφορίας] 1418

164 [Νόθευση εκλογής] 1419

165 [Δωροδοκία εκλογέα] 1421

166 [Διατάραξη εκλογικής διαδικασίας] 1425

ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Προσβολές κατά της πολιτειακής εξουσίας

167 [Βία κατά υπαλλήλων και δικαστικών προσώπων] 1428

167Α [Αθέμιτη επιρροή σε δικαστικούς λειτουργούς] 1442

168 [Διατάραξη της λειτουργίας υπηρεσίας] 1445

168Α [Διατάραξη δικαστικών συνεδριάσεων] 1451

169 [Απείθεια] 1453

169Α [Παραβίαση δικαστικών αποφάσεων, συμφωνιών που επικυρώθηκαν
από συμβολαιογράφο και πρακτικού διαμεσολάβησης] 1461

170 [Στάση] 1468

171 [Καταργήθηκε] 1474

172 [Ελευθέρωση φυλακισμένου] 1474

173 [Απόδραση κρατουμένου] 1481

173Α [Παραβίαση περιορισμού κατ’ οίκον με ηλεκτρονική επιτήρηση] 1487

174 [Στάση κρατουμένων] 1492

175 [Αντιποίηση] 1496

176 [Καταργήθηκε] 1505

177 [Παραβίαση κατάσχεσης] 1506

178 [Παραβίαση σφραγίδων που έθεσε η αρχή] 1511

179 [Παραβίαση φύλαξης της αρχής] 1516

180 [Βλάβη επίσημων κοινοποιήσεων] 1520

181 [Μη ανακοίνωση ανεύρεσης νεκρού κ.λπ.] 1522

182 [Παραβίαση περιορισμών διαμονής] 1525

ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Εγκλήματα κατά της δημόσιας τάξης

183 [Διέγερση σε ανυπακοή] 1530

184 [Διέγερση σε διάπραξη εγκλημάτων, βιαιοπραγίες ή διχόνοια] 1534

185 [Καταργήθηκε] 1543

186 [Πρόκληση και προσφορά για την τέλεση εγκλήματος] 1543

187 [Εγκληματική οργάνωση] 1550

187Α [Τρομοκρατικές πράξεις - Τρομοκρατική οργάνωση] 1583

187Β [Αξιόποινη υποστήριξη] 1612

187Γ [Ευνοϊκά μέτρα] 1620

188 [Καταργήθηκε] 1623

189 [Διατάραξη της κοινής ειρήνης] 1623

190 [Απειλή διάπραξης εγκλημάτων] 1632

191 [Διασπορά ψευδών ειδήσεων] 1635

191Α [Προσβολή συμβόλων ή τόπων ιδιαίτερης εθνικής ή θρησκευτικής σημασίας] 1643

192-197 [Καταργήθηκαν] 1650

ΕΒΔΟΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Επιβουλή της θρησκευτικής ειρήνης

198-199 [Καταργήθηκαν] 1651

200 [Διατάραξη θρησκευτικών συναθροίσεων] 1651

201 [Καταργήθηκε] 1662

ΟΓΔΟΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Εγκλήματα που ανάγονται στη στρατιωτική υπηρεσία
και στην υποχρέωση για στράτευση

202-206 [Καταργήθηκαν] 1662

ΕΝΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Εγκλήματα σχετικά με το νόμισμα,
άλλα μέσα πληρωμής και ένσημα

207 [Παραχάραξη νομίσματος και άλλων υλικών μέσων πληρωμής] 1663

208 [Κυκλοφορία πλαστών νομισμάτων και άλλων μέσων πληρωμής] 1692

208Α [Καθ’ υπέρβαση κατασκευή νομίσματος] 1701

208Β 1705

208Γ [Πλαστογραφία και κατάχρηση ενσήμων] 1709

209 [Παραποίηση και νόθευση άυλων μέσων πληρωμής] 1716

210 [Παράνομη απόκτηση άυλων μέσων πληρωμής] 1733

210A [Αποδοχή και διάθεση παρανόμως αποκτηθέντων άυλων μέσων πληρωμής] 1737

210B [Διακεκριμένες περιπτώσεις στο πλαίσιο εγκληματικής οργάνωσης] 1739

211 [Προπαρασκευαστικές πράξεις] 1741

212 [Έμπρακτη μετάνοια] 1746

213 [Δήμευση] 1749

214-215 [Καταργήθηκαν] 1754

ΔΕΚΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Εγκλήματα σχετικά με τα υπομνήματα

216 [Πλαστογραφία] 1755

217 [Πλαστογραφία πιστοποιητικών] 1790

218-219 [Καταργήθηκαν] 1805

220 [Υφαρπαγή ψευδούς βεβαίωσης] 1805

221 [Ψευδείς ιατρικές πιστοποιήσεις] 1820

222 [Υπεξαγωγή εγγράφων] 1828

223 [Καταργήθηκε] 1834

ΕΝΔΕΚΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ - Εγκλήματα σχετικά με την απονομή δικαιοσύνης

224 [Ψευδής κατάθεση] 1835

225 [Καταργήθηκε] 1861

226 [Ψευδής πραγματογνωμοσύνη ή διερμηνεία] 1861

227 [Έμπρακτη μετάνοια] 1865

228 [Καταργήθηκε] 1866

229 [Ψευδής καταμήνυση] 1866

230 [Ψευδής καταγγελία] 1877

231 [Υπόθαλψη] 1880

232 [Παρασιώπηση εγκλημάτων] 1884

233 [Απιστία δικηγόρων] 1888

234 [Παραβίαση της μυστικότητας δικαστικών συνεδριάσεων] 1896

Ν 4619/2019

(ΦΕΚ Α΄ 95/11.6.2019)

Κύρωση του Ποινικού Κώδικα

1ο Κυρώνεται σύμφωνα με το άρθρο 76 παρ. 6 του Συντάγματος ο Ποινικός Κώδικας, ο οποίος συντάχθηκε από τη νομοπαρασκευαστική επιτροπή που συγκροτήθηκε κατ’ εξουσιοδότηση του άρθρου 74 παρ. 1α΄ του Ν 4139/2013 «Νόμος περί εξαρτησιογόνων ουσιών και άλλες διατάξεις» (Α΄ 74), με την απόφαση 38882/18.5.2015 (ΦΕΚ τ. ΥΟΔΔ 375/26.5.2015) του Υπουργού Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, όπως αυτή τροποποιήθηκε με την απόφαση 80884/Φ.279/8.11.2018 (ΦΕΚ τ.ΥΟΔΔ 676/15.11.2018) και συμπληρώθηκε με διαδοχικές αποφάσεις του ίδιου Υπουργού, και έχει ως εξής:

ΠΟΙΝΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ

ΠΡΩΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Ο ποινικός νόμος

Ι. Βασικές αρχές

1 Καμία ποινή χωρίς νόμο

Έγκλημα δεν υπάρχει χωρίς νόμο που να ισχύει πριν από την τέλεση της πράξης και να ορίζει τα στοιχεία της καθώς και την επιβλητέα γι’ αυτή ποινή.

Σχετικές διατάξεις: 7 παρ. 1 Συντ, 7 ΕΣΔΑ, 11 παρ. 2 ΟΔΔΑ, 15 παρ. 1 ΔΣΑΠΔ.

Ειδική Βιβλιογραφία-Αρθρογραφία: – Ανδρουλάκης Ν., Nullum crimen sine lege certa, ΠοινΧρ 1973, 513. – Ίδιος, Γνωμοδότηση (Ποινικοί νόμοι εν λευκώ), ΠοινΧρ 1971, 866. – Βαθιώτης Κ., Παρατηρήσεις στην ΣυμβΑΠ 861/2004, ΠοινΧρ 2005, 408. – Ίδιος, Παρατηρήσεις στην ΑΠ 433/2008, ΠοινΔικ 2008, 1460. – Βεγλερής Φ., Αόριστος ποινικός νόμος: Αντίθεση προς άρθρο 7 παρ. 1 Συντ. 1975. Υπουργική απόφαση επιβάλλουσα ποινικές κυρώσεις για παράλειψη τήρησης διοικητικών υποχρεώσεων με αναφορά σε ποινικό νόμο, χωρίς ρητή και ειδική προς τούτο εξουσιοδότηση: Αντίθεση προς άρθρα 7 παρ. 1 και 43 παρ. 2 Συντ., ΝοΒ 1987, 691. – Γιαννίδης Ι., Η αιτιολόγηση των αποφάσεων των ποινικών δικαστηρίων, τεύχ. Α΄, 1989. – Δέδες Χ., Το έθιμο εν τω ποινικώ δικαίω, 1972. – Ίδιος, Το έθιμο ως πηγή κανόνων του Ποινικού Δικαίου, ΠοινΧρ 1971, 273. – Δασκαλόπουλος Σ., Η ποινική υπόσταση της λαθρεμπορίας και το πρόβλημα της συνταγματικότητας του άρθρου 100 παρ. 1 περ. β΄ του Ν 1165/1918 (Τελων. Κώδικα), ΠοινΧρ 1986, 23. – Δημήτραινας Γ., Η ταυτότητα του δράστη του εγκλήματος της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες: Συμβολή στην αντιμετώπιση ειδικότερων ζητημάτων διαχρονικού δικαίου, ΠοινΔικ 2009, 71. – Δημητράτος Ν., Απαγόρευση μεταβολής της νομολογίας στο ποινικό δίκαιο, Υπερ 1992, 1102. – Ηλιακόπουλος Η., Η ανεπίτρεπτη διεύρυνση του αξιόποινου με το άρθρο 25 Ν 1882/1990, ΠοινΧρ 1998, 313. – Καϊάφα-Γκμπάντι Μ., Παρατηρήσεις στο ΣυμβΠλημΘεσ 37/1998, Υπερ 1998, 360. Ίδια, Παρατηρήσεις σε ΑΠ 11/1994, Υπερ 1994, 589. – Κιούπης Δ., Η αρχή nullum crimen sine lege certa στο σύγχρονο ποινικό δίκαιο, ΠοινΧρ 2000, 193. – Κοκκινάκης Κ., Παρατηρήσεις στην ΠραξΑρχειοθΕισΣτρατΑθ 2313/2002, ΠοινΔικ 2003, 937. – Μανωλεδάκης Ι., Το άρθρο 7 παρ. 1 του Συντ. και οι ποινικοί νόμοι, ΠοινΧρ 1983, 865. – Ίδιος, Σημείωμα στην ΤρΕφΛαρ 1617/2005, ΠοινΔικ 2006, 844. – Μαργαρίτης Λ., Παρατηρήσεις στο ΣυμβΠλημΈδεσσας 88/1982, Αρμ 1983, 414. – Ίδιος, Παρατηρήσεις στη ΔιατΕισΕφΘεσ 670/2006, ΠοινΔικ 2006, 1280. – Μοροζίνης Ι., Παρατηρήσεις στην ΑΠ 642/2010, ΠοινΧρ 2011, 202. – Μπάκας Χ., Παρατηρήσεις στην ΣυμβΑΠ Ολ 390/1992, ΠοινΧρ 1992, 524. – Μπακόπουλος Ι., Η αρχή της νομιμότητας πρόβλεψης των ποινών κατά τη νομολογία του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, ΠοινΔικ 2006, 327. – Μπέκας Ι., Η χρονική επέκταση ισχύος ουσιαστικών ποινικών νόμων, Α. Σάκκουλας, 1992. – Μπιτζιλέκης Ν., Τα όρια εφαρμογής της αρχής nullum crimen sine lege στους λόγους άρσης του αδίκου, ΠοινΧρ 1985, 529. – Ίδιος, Παρατηρήσεις στην ΑΠ 1092/1995, Υπερ 1995, 1133. – Μυλωνόπουλος Χ., «Γλωσσικό νόημα» του ποι-

νικού κανόνα και «αληθής βούληση» του ιστορικού νομοθέτη, Η περίπτωση του άρθρου 263Α ΠΚ, ΠοινΧρ 1993, 353. – Παπαδόπουλος Θ., Τα χρονικά όρια ισχύος των ποινικών δικονομικών νόμων, Υπερ 1994, 975. – Παπακυριάκου Θ., Παρατηρήσεις στην ΓνωμΕισΕφΠειρ 14/1999, ΠοινΔικ 2003, 1219. – Παπανεοφύτου Α., Παρατηρήσεις στην ΑΠ 1680/1999, ΠοινΔικ 2000, 714. – Παύλου Σ., Το ειδικό καθεστώς υφ’ όρον απολύσεως και εν γένει εκτίσεως των ποινών για ναρκωτικά του άρθρου 19Α Ν 1729/1987 (Ν 2943/2001), ΠοινΧρ 2001, 1065. – Πεπόνης Γ., Συνιστά το «ξεκαλούπωμα» οικοδομικήν εργασίαν, κατά την έννοιαν του άρθρου 22 του Ν 1577/1985; ΠοινΧρ 2001, 573. – Ίδιος, Η γενική αρχή της αναδρομικής ισχύος του ηπιότερου νόμου του άρθρου 2 του Ποινικού Κώδικα, εν σχέσει προς το άρθρο 59 παρ. 2 ΚΠΔ, ως νυν ισχύει, ΠοινΧρ 2009, 670. – Σάμιος Θ., Ενημερωτικό σημείωμα στην ΑΠ 247/1999 ΠοινΧρ 1999, 1018. – Σατλάνης Χ., Μεθοδολογικά προλεγόμενα για τον αποκλεισμό και περιορισμό του αξιοποίνου, 1999. – Σοφός Θ., Αναδρομική εφαρμογή ποινικών δικονομικών κανόνων και επίδοση αποσπάσματος της αναιρεσιβαλλόμενης αποφάσεως, ΠΛογ 2003, 467. – Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε., Παρατηρήσεις στη ΜΟΕφΘεσ 42-45/1999, Υπερ 1999, 1177. – Τζαννετής Α., Παρατηρήσεις σε ΑΠ 11/1994, ΠοινΧρ 1994, 217 – Τριανταφύλλου Α., Η καθ’ ύλη αρμοδιότητα των ποινικών δικαστηρίων, Π.Ν. Σάκκουλας, 2005. – Τσαλάβρας Β., Παρατηρήσεις στην ΑΠ 1726/2003, ΠοινΧρ 2004, 706. – Τσιρίδης Π., Παρατηρήσεις στο ΣυμβΠλημΠειρ 558/1997, Υπερ 1997, 884. – Φυτράκης Ε., Η απαγόρευση αναδρομικότητας στην ποινική δικονομία, Α.Ν. Σάκκουλας, 1998. – Χριστόπουλος Π., Παρατηρήσεις στην υπ’ αριθ. 513/2004 Αναφορά ΕισΠλημ Σ. Παππά, ΠοινΧρ 2004, 1093. – Ίδιος, Παρατηρήσεις στο ΣυμβΠλημΠειρ 826/2005, ΠοινΧρ 2006, 175. – Ψαρούδα-Μπενάκη Α., Τα αξιολογικά στοιχεία της αντικειμενικής υποστάσεως του εγκλήματος, 1971.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ι. Γενικές παρατηρήσεις 1

ΙΙ. Οι επιμέρους αρχές 2-13

A. Η αρχή «n.c.n.p.s.l. scripta» 3

Β. Η αρχή «n.c.n.p.s.l. certa» 4

Γ. Η αρχή «n.c.n.p.s.l. stricta» 5-11

Δ. Η αρχή «n.c.n.p.s.l. praevia» 12-13

III. Ποινικοί δικονομικοί νόμοι 14

IV. Οι ερμηνευτικοί νόμοι 15

αρχή «n.c.n.p.s.l.» έχει οικουμενικό χαρακτήρα λόγω της κατοχύρωσής της σε διεθνή κείμενα υπέρτερης τυπικής ισχύος, όπως στο άρθρο 7 της ΕΣΔΑ, στο άρθρο 15 παρ. 1 του ΔΣΑΠΔ και στο άρθρο 11 παρ. 2 της ΟΔΔΑ και αποτελεί γενική αρχή του κοινοτικού και του ευρωπαϊκού ποινικού δικαίου [ΔΕΚ C-303/2005, Απόφαση της 3.5.2007, ΠοινΔικ 2007, 721].

353 ΠΚ) [πρβλ. Χωραφάς, ΠΔ, 1978, 60, Ανδρουλάκης, ό.π., 99, Μυλωνόπουλος, ό.π., 64]. Το έθιμο λαμβάνεται υπόψη προς όφελος του κατηγορουμένου και μπορεί να οδηγήσει σε κατάλυση ή μείωση του αξιοποίνου και κατά την κρατούσα άποψη ακόμη και σε κατάργηση ενός γραπτού ποινικού νόμου με αχρησία [Ανδρουλάκης, ό.π., Μυλωνόπουλος, ό.π., αντίθ. Χωραφάς, ό.π.]. Διαπιστώνεται ένας εθιμικός λόγος άρσης του αδίκου ή του καταλογισμού, όταν αυτός έχει διαμορφωθεί στην κοινωνία με μακρά και ομοιόμορφη άσκηση και οι πολίτες κινούνται σε αυτό το πλαίσιο με την πεποίθηση ότι ισχύει ως δίκαιο, έχοντας συνείδηση της υποχρεωτικότητάς του. Εθιμικός κανόνας δικαίου, που αίρει τον άδικο χαρακτήρα της ανθρωποκτονίας και της σωματικής βλάβης από αμέλεια, γίνεται δεκτός από τα δικαστήρια σχετικά με τις προκαλούμενες κακώσεις, ακόμη και τις θανατηφόρες, μεταξύ συναθλητών που δεν συνιστούν άδικες πράξεις, όταν τηρούνται οι κανόνες διεξαγωγής του αθλήματος [ΠλημΤριπ 130/1965 ΠοινΧρ 1965, 311, ΣυμβΠλημΔρ 148/1960 ΠοινΧρ 1961, 38]. Γενικότερα, η συναίνεση του παθόντος, που προβλέπεται από το νόμο μόνο για την απλή σωματική βλάβη (άρθρο 308 παρ. 3 ΠΚ), έχει γενικευθεί εθιμικά ως λόγος άρσης του αδίκου και σε παρόμοιες περιπτώσεις. Το ίδιο ισχύει στην περίπτωση των άσκοπων πυροβολισμών στον αέρα (μπαλωθιές) στην Κρήτη κατά τη διάρκεια των γάμων, βαπτίσεων και πανηγυριών [Χαραλαμπάκης, ό.π., 130, 535]. Κρίθηκε όμως ότι δεν συνέτρεξαν οι προϋποθέσεις του εθίμου με τη συστηματική επί έτη χορήγηση σε πλοηγούς φιλοδωρήματος για την εκτέλεση της υπηρεσίας τους, οπότε δεν αίρεται ο άδικος χαρακτήρας της πράξης της δωροδοκίας [ΣυμβΕφΠειρ 159/1982 ΠοινΧρ 1982, 947].

σίδηλη ή κοινώς γνωστή και επιπλέον είναι σαφές το προστατευτέο έννομο αγαθό, δηλαδή το περιβάλλον [ΠλημΠατρ 3002/2001 ΠοινΔικ 2002, 15]. Όταν ο νόμος, στον οποίο γίνεται η παραπομπή, περιέχει διάφορα εγκλήματα για την τέλεση των οποίων προβλέπονται επίσης διάφορες ποινές και δεν είναι σαφές ποια κύρωση από τις περισσότερες επιβάλλεται για τη συμπεριφορά που προβλέπει ο λευκός ποινικός νόμος, τότε είναι εντελώς αόριστος, παραμένοντας μια «lex imperfecta» [ΣυμβΠλημΠατρ 760/1975 ΠοινΧρ 1976, 85 (παραπομπή στις διατάξεις του ΑγορΚ), ΣυμβΠλημΗλείας 36/1979 ΠοινΧρ 1979, 309 (παραπομπή στις διατάξεις του ΚΟΚ)· Ανδρουλάκης, ΠΔ, 2000, 103]. Αν καταργηθεί ο νόμος, στον οποίο γίνεται η παραπομπή ως προς τις προβλεπόμενες ποινικές κυρώσεις, δεν καταργείται ο παραπέμπων νόμος, αλλά η παραπομπή που περιέχει ισχύει πλέον για τη νέα ρύθμιση που αντικαθιστά την καταργηθείσα [πρότ. Σταμάτη στην ΕφΠειρ 16/1979 ΠοινΧρ 1979, 303]. Κατά μια άποψη, οι λευκοί ποινικοί νόμοι διακρίνονται από τους «χωλούς» ποινικούς νόμους, οι οποίοι δεν είναι αόριστοι ποινικοί νόμοι, αφού ορίζουν οι ίδιοι τους συστατικούς όρους του εγκλήματος και παραπέμπουν ως προς τη συμπλήρωση της αντικειμενικής τους υπόστασης σε άλλες διατάξεις της νομοθεσίας [Μανωλεδάκης, ΠοινΧρ 1983, 874, ίδιος, ΠΔ, Γενική θεωρία, 68]. Τέτοιοι είναι οι διατάξεις των άρθρων 358 και 404 ΠΚ [Μανωλεδάκης, ΠοινΧρ 1983, 874]. Θεωρήθηκε ως «χωλός» ποινικός νόμος, που δεν συμπορεύεται όμως με το άρθρο 1 ΠΚ, το άρθρο 22 Ν 2115/1993, που ποινικοποιεί τη μεταφορά, εκτός λατομείου, λατομικών προϊόντων με φορτηγό, όταν δεν καλύπτεται το φορτίο με «ειδικό κάλυμμα», διότι παραπέμπει ως προς τις προδιαγραφές του ειδικού καλύμματος σε καταργημένη διάταξη [ΠλημΛαρ 1232/1999 Υπερ 1999, 1240].

πτεται δηλαδή από τη «ratio» αυτής [Μυλωνόπουλος, ΠοινΧρ 1993, 357]. Κρίθηκε να μην γίνει κατηγορία για παράβαση του Ν 2121/1993, διότι θα συνιστούσε ανεπίτρεπτη αναλογική εφαρμογή προς δημιουργία αξιόποινης πράξης, η θεώρηση της διαδικτυακής αποστολής κωδικού αποκρυπτογράφησης προγραμμάτων της «NOVA» ως «εκπομπή» κατά την έννοια του νόμου αυτού [ΣυμβΠλημΑθ 2786/2014 ΠοινΔικ 2014, 932]. Κρίθηκε επίσης ότι δεν τυποποιείται ως έγκλημα, ούτε στις διατάξεις του ΝΔ 8/1973 ούτε και σε εκείνες του Ν 1577/1985 (ΓΟΚ) η τοποθέτηση δεξαμενών πετρελαίου και λεβήτων καυστήρων σε ταράτσα πολυκατοικίας ούτε και μπορεί η «τοποθέτηση» αυτών να υπαχθεί στη νομική έννοια της «εργασίας δόμησης» κατ’ άρθρο 22 Ν 1577/1985, αφού κάτι τέτοιο προσκρούει στα άρθρα 7 Συντ και 1 ΠΚ [ΑναφΕισΠλημΘεσ 90-221/1991 Υπερ 1991, 699 που έθεσε στο αρχείο την αναφορά περί τέλεσης αξιόποινης πράξης]. Αυτό που καθιστά την αναλογία απαγορευμένη είναι ότι η αρρύθμιστη περίπτωση δεν μπορεί να υπαχθεί γλωσσικά ούτε στον εννοιολογικό πυρήνα ούτε και στον σημασιολογικό περίβολο της ήδη υπάρχουσας περίπτωσης, όπως μπορεί να συμβεί με τη διασταλτική ερμηνεία [πρβλ. Μυλωνόπουλος, ΠΔ, 2007, 84, Ανδρουλάκης, ΠΔ, 2000, 112]. Με την αναλογία δημιουργεί ο εφαρμοστής του δικαίου μια νέα ουσιαστική ποινική διάταξη, την οποία όμως δεν έχει θεσπίσει ο νομοθέτης. Επιπλέον, η βούληση του ιστορικού νομοθέτη δεν υπερισχύει του γράμματος του νόμου, ακόμη και αν από παραδρομή ο νομοθέτης εκφράστηκε λανθασμένα, ενώ μέσω της ιστορικής ερμηνείας είναι σαφής η αντίθετη βούλησή του. Συνεπώς, απαγορεύεται η διόρθωση του κειμένου του νόμου από τον δικαστή, διότι διασπά το γλωσσικό νόημα του κανόνα -τελεολογική διαστολή- και συνιστά απαγορευμένη διάπλαση δικαίου [Μυλωνόπουλος, ΠοινΧρ 1993, 354, 359, ίδιος, ΠΔ, 2007, 70, Ανδρουλάκης, ό.π., 117 υποσ. 75, Μαγκάκης, ό.π., αρ. 52]. Κατά την ορθότερη άποψη, η απαγόρευση της αναλογίας σε βάρος του κατηγορουμένου καταλαμβάνει και τις διατάξεις του γενικού μέρους του ΠΚ και όχι μόνον του ειδικού μέρους ή των ειδικών ποινικών νόμων, αλλά και τις διατάξεις που προβλέπουν μέτρα ασφαλείας [Μαγκάκης, ό.π., αρ. 54-55, Ανδρουλάκης, ό.π., 118]. Επιτρέπεται όμως η αναλογία προς όφελος του κατηγορουμένου [Χωραφάς, ό.π., 62, Μαγκάκης, ό.π., αρ. 56, Ανδρουλάκης, ό.π., 118, Μυλωνόπουλος, ό.π., 67]. Έτσι, γίνεται δεκτό ότι το άρθρο 5 παρ. 1 του Ν 2713/1999, που καθιερώνει ειδικούς λόγους άρσης του αδίκου σχετικά με τη διεξαγωγή της «ανακριτικής ή αστυνομικής διείσδυσης», εφαρμόζεται αναλογικά και σε επιχειρησιακές ενέργειες που εκτελούνται από τις αστυνομικές αρχές ασφαλείας, οι οποίες δεν υπάγονται μεν διοικητικά στην Υπηρεσία Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΛ.ΑΣ, αλλά τελούν υπό την εποπτεία και τη σύμφωνη γνώμη του κατά τόπον αρμόδιου εισαγγελέα [υπ’ αρ. 513/2004 ΑναφΕισΠλημ Παππά, ΠοινΧρ 2004, 1093 με παρατ. Χριστόπουλου].

κλείει το αξιόποινο προς όφελος του κατηγορουμένου σε περιπτώσεις όπου διαπιστώνεται ότι η γλωσσική-λεκτική διατύπωση του νόμου είναι ευρύτερη από εκείνη που συνάγεται από τον σκοπό του [Σατλάνης, 106].

απαιτεί την ύπαρξη νόμου πριν από την τέλεση μιας πράξης ως πραγματικό γεγονός [Τζαννετής, παρατ. επί της ΑΠ 11/1994, ΠοινΧρ 1994, 217, Καϊάφα-Γκμπάντι, παρατ. επί της προαναφερόμενης, Υπερ 1994, 219· βλ. και τη ΓνωμΕισΑΠ (Τμ. Διοικ.) 3/10.4.2013 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ σχετικά με το ότι επειδή ο νεότερος Ν 3943/2011 κατέστησε διαρκές έγκλημα την παράλειψη καταβολής των ήδη ληξιπρόσθεσμων χρεών κατά την έναρξη ισχύος του και τη συνέχιση της παράλειψης ένα τετράμηνο μετά, δεν τίθεται πλέον ζήτημα παραβίασης της αρχής]. Αναιρέθηκε εν μέρει η καταδικαστική για παραβίαση της υποχρέωσης προς διατροφή απόφαση (άρθρο 358 ΠΚ) ως προς το χρονικό διάστημα κατά το οποίο δεν είχε επιδοθεί στον κατηγορούμενο η απόφαση που αναγνώρισε την υποχρέωσή του, διότι η αναγνώριση υποχρέωσης προς διατροφή για χρονικό διάστημα προγενέστερο της έκδοσης της σχετικής απόφασης και της γνωστοποίησης της στον κατηγορούμενο, εγκαθιδρύει αναδρομική ποινική ευθύνη και προσκρούει στα άρθρα 7 παρ. 1 Συντ και 1 ΠΚ [ΑΠ 1536/2007 ΠοινΧρ 2008, 441, ΤρΑεροδΑθ 232/2009 ΠοινΔικ 2010, 561]. Δεν τίθεται ζήτημα απαγορευμένης ή μη αναδρομικότητας της νομολογίας των ποινικών δικαστηρίων [Δημητράτος, 1102, Μαγκάκης, ό.π., αρ. 76, Χαραλαμπάκης, ό.π., 167]. Στο διαρκές έγκλημα, αν από την ενέργεια ή παράλειψη του δράστη μέχρι την παύση της παράνομης κατάστασης που δημιουργήθηκε, εκδοθεί νέος νόμος που τιμωρεί αυστηρότερα το έγκλημα, τότε εφαρμόζεται ο νέος αυστηρότερος νόμος και όχι ο παλαιότερος υπό την ισχύ του οποίου ξεκίνησε η τέλεση του εγκλήματος [ΑΠ 1177/1990 ΠοινΧρ 1991, 421, ΣυμβΕφΑθ 342/1981 ΠοινΧρ 1981, 379].

Σελ. 10

2 Αναδρομική ισχύς του ηπιότερου νόμου

1. Αν από την τέλεση της πράξης ως την αμετάκλητη εκδίκασή της ίσχυσαν περισσότερες διατάξεις νόμων, εφαρμόζεται αυτή που στη συγκεκριμένη περίπτωση οδηγεί στην ευμενέστερη μεταχείριση του κατηγορουμένου.

2. Αν μεταγενέστερος νόμος χαρακτήρισε την πράξη μη αξιόποινη (ανέγκλητη), παύει η εκτέλεση της ποινής που επιβλήθηκε καθώς και τα ποινικά επακόλουθά της, όπως και η εκτέλεση των μέτρων ασφαλείας.

Σχετικές διατάξεις: 7 παρ. 1, 25, 28, 77 Συντ., 7 ΕΣΔΑ, 15 παρ. 1 ΔΣΑΠΔ, 1 ΠΚ, 511, 514 ΚΠΔ.

Ειδική Βιβλιογραφία-Αρθρογραφία: – Αγγελόπουλος Ι., Η μεταβατική διάταξη του άρθρου 465 εδ. α΄ του νέου ΠΚ, ΠοινΧρ 2020, 71. – Αναγνωστόπουλος Η., Μέτρα ασφαλείας και ποινές, ΝοΒ 1989, 385. – Ανδρεάδης-Παπαδημητρίου Π., Ζητήματα διαχρονικού δικαίου σχετικά με το αδίκημα της μη καταβολής χρεών προς το Δημόσιο (άρθρα 2 και 469 του νέου ΠΚ), ΠοινΧρ 2020, 157. – Ανδρουλάκης Ν., Το υπό του άρθρου 218 του προϊσχύσαντος Δασικού Κώδικος προβλεπόμενον ποινικόν αδίκημα (γνωμ.), ΠοινΕπιθ. 1970, 717. – Ίδιος, Αμνηστία, κρυπτοαμνηστία, «ειδική παραγραφή» και αντεγκληματική πολιτική, ΠοινΧρ 1982, 577. – Ίδιος, Ποινικό Δίκαιο – Γενικό Μέρος, τομ. Ι, 2006, 120. – Βιτώρος Ν., Παρατηρήσεις στην ΑΠ 1008/2012, ΠοινΧρ 2013, 133. – Βουγιούκας Κ., Ποινικοί νόμοι προσωρινής ισχύος, Αρμ 1954, 503, 581, 645. – Βροντάκης Μ., Το πρόβλημα της χρονικής ισχύος των νόμων - μέτρων, ΤοΣ 1977, 395. – Γαβριηλίδης Α., Ανάδρομος ισχύς ηπιοτέρου νόμου. Σχέσις προς παραγραφή αξιοποίνου, ΠοινΕπιθ 1971, 75. – Γάφος Η., Σχόλιο στην ΠλημΖακ 109/1951, ΠοινΧρ 1951, 248. – Ίδιος, Παρατηρήσεις επί της 372/1952 ΑΠ, ΠοινΧρ 1953, 13. – Γεωργιάδης Α./Τσάκος Στ., Ζητήματα διαχρονικού δικαίου σχετικά με την παραγραφή των αδικημάτων φοροδιαφυγής με επίκεντρο τις διατάξεις του Ν 4745/2020, ΠοινΔικ 2021, 500. – Γιώτης Χ., Σχόλιο στην ΑΠ 113/1954, ΠοινΧρ 1954, 280. – Γκιώνης Κ., Αμετάκλητη καταδίκη αντιρρησιών συνείδησης και αναδρομική εφαρμογή ηπιότερου ποινικού νόμου, ΠοινΧρ 1999, 489. – Δαμασκηνός Φ., Η αναδρομικότης των ποινικών δικονομικών νόμων. Εφαρμογή επί των νόμων προστασίας εθνικού νομίσματος, ΑΠΕ 1938, 14. – Δέδες Χ., Η αναδρομική ισχύς του ηπιωτέρου νόμου εν τω ποινικώ δικαίω. Ερμηνεία του άρθρου 2 παρ. 1 ΠΚ, ΝοΒ 1967, 865. – Δημάκης Α., Η εφαρμογή της αρχής nullum crimen nulla poena sine lege praevia στα διαρκή εγκλήματα, Τιμ. Τομ. Ανδρουλάκη, εκδ. 2003, 107. – Δημακόπουλος Α., Αντισυνταγματικός ο μη γνήσιος ερμηνευτικός νόμος, Θέμ. ΞΔ΄, 51. – Δημήτραινας Γ., Η ταυτότητα του δράστη του εγκλήματος της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες: Συμβολή στην αντιμετώπιση ειδικότερων ζητημάτων διαχρονικού δικαίου, ΠοινΔικ 2009, 71. – Ίδιος, Εγκλήματα φοροδιαφυγής, 2011. – Ίδιος, Παρατηρήσεις στην ΟλΑΠ 1/2014, ΠοινΔικ 2014, 99. – Ίδιος, Ζητήματα διαχρονικού δικαίου στα εγκλήματα φοροδιαφυγής - Συμβολή στην εφαρμογή του άρθρου 2 § 1 Ποινικού Κώδικα, ΠοινΧρ 2021, 4. – Δημητράτος Ν., Απαγόρευση αναδρομής και μεταβολή της νομολογίας στο ποινικό δίκαιο, Υπερ 1992, 1095. – Ευθυμίου Α., Η αναδρομική ισχύς ποινικών διατάξεων, ΕλλΔνη 1981, 102. – Ζαγκαρόλας Ι., Η αρχή NULLUM CRIMEN NULLA POENA SINE LEGE εις τους νεωτέρους ποινικούς κώδικας, ΑΠΕ 1937, 95. – Ίδιος, Σχόλιο στο ΒουλΠλημΠειρ 347/1951, ΠοινΧρ 1951, 383. – Ίδιος, Σχόλιο στο ΒουλΠλημΚαλ 227/1951 ΠοινΧρ 1951, 426. – Ίδιος, Σχόλιον στην ΔικΣυνΠατρ 177/1964, ΠοινΧρ 1964, 389. – Ζησιάδης Ι., Ποινικόν Δίκαιον – Γενικόν Μέρος, εκδ. 1971. – Ζύγουρας Α., Σχόλιο στο άρθρο του Κατσαντώνη «Η αναδρομικότης του επιεικεστέρου ποινικού νόμου εν περιπτώσει εξωποινικής μεταβολής», ΠοινΧρ 1976, 96. – Ηλιακόπουλος Η., Ανεπίτρεπτη διεύρυνση του αξιοποίνου με το άρθρο 25 Ν 1882/1990, ΠοινΧρ 1998, 313. – Καθάρειος Χ., Παρατηρήσεις στην ΑΠ 442/1984, ΕΕΝ 1984, 302. – Καϊάφα-Γκμπάντι Μ., Παρατηρήσεις στην ΑΠ 868/1990, Υπερ 1991, 189. – Ίδια, Παρατηρήσεις στο ΣυμβΠλημΘεσ 1085/1993, Υπερ 1993, 951. – Ίδια, Παρατηρήσεις στο ΣυμβΠλημΘεσ 15/1994, Υπερ 1994, 350. – Ίδια, Προβληματικές της σύγχρονης νομολογίας του Αρείου Πάγου στον χώρο του ουσιαστικού ποινικού δικαίου, ΠοινΔικ 2003, 1255. – Ίδια, Η αναδρομική εφαρμογή του επιεικέστε-

ρου νόμου στην πρόσφατη νομολογία της Ολομέλειας του ΑΠ, ΠοινΔικ 2015, 953. – Ίδια, Βασικές αρχές του κράτους δικαίου, ο νέος ΠΚ και οι τροποποιήσεις του, ΠοινΧρ 2020, 161. – Ίδια, σε Καϊάφα-Γκμπάντι Μ./Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε., Ποινικό Δίκαιο – Γενικό Μέρος, εκδ. 2022, σ. 99. – Ίδια, Η αρχή της αναδρομικής εφαρμογής του ευμενέστερου νόμου στον νέο Ποινικό Κώδικα και η νομολογιακή της πρόσληψη, ΠοινΧρ 2022, 321. – Ίδια, Αρεοπαγιτική νομολογία, νέος Ποινικός Κώδικας και διαφύλαξη της δικαιοκρατικής αρχής, ΠοινΔικ 2023, 513. – Καλλιμόπουλος Ι., Τα υπό το παλαιόν δίκαιον τελεσθέντα κακουργήματα και η λόγω φυγοδικίας αναστολή παραγραφής του νέου δικαίου, ΠοινΧρ 1964, 398. – Καραμαγκιόλης Ε., Παρατηρήσεις στη ΔικΣυνΠειρ 31/1953, ΠοινΧρ 1953, 539. – Καραμπέλης Χ., Οι βασικότερες αλλαγές που επέρχονται διά της ψήφισης νέου Ποινικού Κώδικα και νέου Κώδικα Ποινικής Δικονομίας στην Ελλάδα από 1.7.2019, ΠοινΔικ 2019, 787. – Καρανίκας Δ., Κριτική επί των Ελληνικών Ποινικών Σχεδίων 1924, 1933, 1935 και 1937, ΑΠΕ 1938, 224. – Καρράς Α., Η θεωρητική θεμελίωσις της απαγορεύσεως της reformation in pejus εν τη ποινική διαδικασία, ΠοινΧρ 1968, 331. – Κατσαντώνης Α., Η αναδρομικότης του επιεικεστέρου ποινικού νόμου εν περιπτώσει εξωποινικής μεταβολής, ΠοινΧρ 1975, 801. – Κοσμάτος Κ., Διαχρονικό δίκαιο στο πεδίο των ποινικών κυρώσεων του νέου Ποινικού Κώδικα, NovaCriminalia 8/2020, 3. – Ίδιος, Σκέψεις για το διαχρονικό δίκαιο στο πεδίο του σωφρονιστικού δικαίου, NovaCriminalia 14/2021, 4. – Κοτσαλής Λ., Ποινικό Δίκαιο – Γενικό Μέρος, 2022, 54. – Κουκής Χ., Η κατάργησις του αξιοποίνου των πράξεων του Ν 774/1978 και η τύχη των κρατουμένων, ΠοινΧρ 1984, 971, ΝοΒ 1984, 1066. – Κουσουλάκος Γ., Αυθεντική ερμηνεία και όροι της προσθενεργείας αυτής, ΕΕΝ 1944, 121. – Κυπραίος Μ., Η νομοθέτησις κατά παραπομπήν, ΝοΒ 1959, 648. – Ίδιος, Το πρόβλημα της αναδρομικής δυνάμεως του νόμου, ΝοΒ 1963, 1169. – Λαμπρίδης Δ., Συμβολή στην ερμηνεία του άρθρου 57 του νέου Ποινικού Κώδικα περί χρηματικής ποινής υπό το πρίσμα του άρθρου 2 παρ. 1 ΠΚ, ΠοινΧρ 2021, 149. – Λίβος Ν., Ζητήματα σχετικά με την αναδρομική ισχύ του ηπιότερου νόμου, ΠοινΧρ 1993, 585. – Λουκαδούνος Θ.-Η., Η μεταβατική διάταξη του άρθρου 590 παρ. 1 εδ. γ΄ ΚΠΔ. – Ζητήματα διαχρονικού δικαίου και αναδρομικής εφαρμογής ποινικών δικονομικών διατάξεων, ΠοινΔικ 2021, 529. – Μαγκάκης Γ.-Α., Ποινικό Δίκαιο – Διάγραμμα Γενικού Μέρους, 1984, 93. – Ίδιος, σε Σπινέλλη Δ. (επιμ.), Συστηματική Ερμηνεία του Ποινικού Κώδικα – Άρθρα 1-133, 2005, άρθρο 2, αριθ. 1 επ. – Μανωλεδάκης Ι., Το άρθρο 7 παρ. 1 του Συντ. και οι ποινικοί νόμοι, ΠοινΧρ 1983, 865. – Ίδιος, Επιβουλή της δημόσιας τάξης, 1990. – Ίδιος, Παρατηρήσεις στην ΑΠ 739/1993, Υπερ 1993, 1111. – Ίδιος, Σκέψεις για τη σημασία της νομολογίας του ΑΠ στην απονομή της ποινικής δικαιοσύνης, ΠοινΔικ 2001, 753. – Ίδιος, Ποινικό Δίκαιο - Γενική Θεωρία, 2004. – Μαργαρίτης Λ., Η νομική φύση της εγκλήσεως, Μνήμη Χωραφά - Γάφου - Γαρδίκα, τομ. Β, 31. – Ίδιος, Παρατηρήσεις στην ΑΠ 1183/1990, Υπερ 1991, 192. – Ίδιος, Παρατηρήσεις στο ΣυμβΠλημΘεσ 1171/1991, Υπερ 1992, 364. – Ίδιος, Επιεικέστερος νόμος ισχύων μετά τη δημοσίευση της προσβαλλόμενης αποφάσεως και αναιρετικός της έλεγχος (ΜΕΡΟΣ Α΄), ΠοινΔικ 2013, 615, 750, 909, 996. – Μαργαρίτης Μ./Μαργαρίτη Α., Ποινικός Κώδικας – Ερμηνεία-Εφαρμογή, εκδ. 2020, άρθρο 2. – Μπακόπουλος Ι., Η αρχή της νομιμότητας πρόβλεψης των ποινών κατά τη νομολογία του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, ΠοινΔικ 2006, 327. – Μπέκας Γ., Η χρονική επέκταση ισχύος των ουσιαστικών ποινικών νόμων, 1992. – Ίδιος, Παρατηρήσεις στην πλήρη ΑΠ Ολ 12/2001, ΠΛογ 2001, 832. – Ίδιος, Παρατηρήσεις στην ΑΠ 1874/2002, ΠΛογ 2002, 2072. – Ίδιος, Παρατηρήσεις στην ΑΠ 1348/2003, ΠΛογ 2003, 1520. – Ίδιος, Παρατηρήσεις στην ΑΠ 1252/2004, ΠΛογ 2004, 1551. – Ίδιος, σε Χαραλαμπάκη Α. (επιμ.), Ο Νέος Ποινικός Κώδικας – Ερμηνεία κατ’ άρθρο του Ν 4629/2019, τομ. Ι, 2020, άρθρο 2, αριθ. 1 επ. – Μπουρόπουλος Α., Η μετατροπή της ποινής, ΠοινΧρ 1954, 398. – Ίδιος, Παρατηρήσεις στην ΑΠ 114/1955, ΠοινΧρ 1955, 294. – Ίδιος, Το ποινικόν δεδικασμένον, ΠοινΧρ 1956, 273. – Ίδιος, Ερμηνεία του Ποινικού Κώδικος, τομ. Ι, εκδ. 1959. – Μπρακουμάτσος Π., Αναδρομική ισχύς του ηπιότερου νόμου και μερικότερες εφαρμογές στα θέματα της ποινής, σε The Art of Crime 2019. – Μυλωνόπουλος Χ., Άποψη: Καταδίκη βάσει ανύπαρκτης διάταξης;, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 26.5.2020. – Ίδιος, Ποινικό Δίκαιο – Γενικό Μέρος, 2020, 109. – Ναζίρης Γ., Διαχρονικό Ποινικό Δίκαιο, 2020. – Ίδιος, Ο ρόλος του δικαστή απέναντι τις ευμετάβλητες αξιολογήσεις του νομοθέτη: προβλήματα διαχρονικού ποινικού δικαίου που ανακύπτουν μετά τις αλλεπάλληλες τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα, ΠοινΔικ 2022, 1467. –

Νάιντος Χ., Η αναδρομική ισχύς του ηπιότερου για τον κατηγορούμενο νόμου και η μεταβατική διάταξη του άρθρου 465 εδ. α΄ ΠΚ, ΠοινΧρ 2020, 63. – Παπαδάκης Ι., Διαδοχή και υποκατάστασις ποινικών νόμων, 1967. – Παπαδαμάκης Α., Οι συνέπειες άρσης της «γενικής επιστράτευσης» στο χώρο του Στρατιωτικού Ποινικού Δικαίου, ΠοινΔικ 2003, 309. – Παπαδόπουλος Β., Η αναδρομική δύναμις των νόμων, Ν.Πανδ. 8, 1906, 83. – Παπαδόπουλος Θ., Τα χρονικά όρια ισχύος των ποινικών δικονομικών νόμων, Υπερ 1994, 975. – Παπαϊωάννου Α., Χρονικά όρια ισχύος ποινικών νόμων, Αρμ 1951, 211. – Παπαϊωάννου Ι., Αι εις χρήμα ποιναί εις μεταλλικάς δραχμάς και ο υπολογισμός της αξίας της μεταλλικής δραχμής κατά τον Ποινικόν Κώδικα, ΠοινΧρ 1952, 415. – Παπακωνσταντόπουλος Σ., Η αρχή της αναδρομικής εφαρμογής των νόμων από συνταγματικής απόψεως, ΔΦΝ 1981, 722. – Παπασταύρου Σ., Γενική επιστράτευση και Νόμοι Προσωρινής Ισχύος, ΠοινΧρ 2003, 667. – Παπαχαραλάμπους Χ., Κατ’ εξακολούθηση «διατιμημένη» πλαστογραφία (άρθρο 216 παρ. 3 ΠΚ) και διαχρονικό δίκαιο, ΠΛογ 2002, 449. – Παρασκευόπουλος Ν., Τα θεμέλια του ποινικού δικαίου, 2020, 58. – Παύλου Σ., Οι αρχές της φαινομενικής συρροής, 2003. – Πεπόνης Γ., Η γενική αρχή της αναδρομικής ισχύος του ηπιότερου νόμου του άρθρου 2 του Ποινικού Κώδικα, εν σχέσει προς το άρθρον 59 παρ. 2 ΚΠΔ, ως νυν ισχύει, ΠοινΧρ 2009, 670. – Ίδιος, Η μεταβατική διάταξη του άρθρου 97 παρ. 1 του νόμου 4139/20.3.2013, υπό το πρίσμα της διατάξεως του άρθρου 2 του Ποινικού Κώδικα, ΠοινΧρ 2018, 77. – Πράτσικας Χ., Σχόλιο στο ΒουλΠλημΛειβ 1151/1947, Θέμ. ΝΗ΄, 397. – Ρίκος Ε., Αναδρομική εφαρμογή των διατάξεων του Ν 1419/1984 (κατ’ άρθρον 2 ΠΚ), ΕλλΔνη 1984, 456. – Σάμιος Θ., Περί της παραγραφής των εγκλημάτων φοροδιαφυγής του άρθρου 19 του Ν 2325/1997, ΔΦΝ 2010, 375. – Ίδιος, Παρατηρήσεις στην ΑΠ 1376/2010, ΠοινΧρ 2011, 257. – Σκιαδαρέσης Γ., Νέος Ποινικός Κώδικας και συνέπειες από την αναλογική εφαρμογή του άρθρου 2 παρ. 2, ΠοινΧρ 2019, 715. – Σκουρής Β., Έκδοση αγορανομικών διατάξεων με αναδρομική ισχύ, ΝοΒ 1986, 46. – Σοφός Θ., Αναδρομική εφαρμογή ποινικών δικονομικών κανόνων και επίδοση αποσπάσματος της αναιρεσιβαλλόμενης αποφάσεως, ΠΛογ 2003, 467. – Σπινέλλης Δ., Χρονικά όρια εκδικάσεως του διαρκούς εγκλήματος, ΠοινΧρ 1972, 332. – Σταθέας Γ., Σωματική βλάβη κατά την οδήγηση οχήματος, ΠοινΧρ 1997, 177. – Σταθόπουλος Α., Παρατηρήσεις σε ΑΠ 1273/2001, ΠοινΧρ 2002, 512. – Στάικος Α., Επίτομος Ερμηνεία του Ελληνικού Ποινικού Κώδικος, τομ. Α΄, εκδ. 1953. – Σταμάτης Κ., Γενικαί αρχαί της φαινομένης συρροής εγκλημάτων και ιδίως της κατ’ ιδέαν, 1972. – Σταματόπουλος Σ., Η δικονομική αναδρομή των νέων ουσιαστικών και αναδρομικών νόμων, ΕΙΔΜ τομ. 19, 1989. – Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε., Η επέκταση ισχύος του άρθρου 2 παρ. 2 ΠΚ, Υπερ 1999, 314. – Ίδια, Αμνηστία και ειδική παραγραφή, ΠοινΔικ 2001, 478. – Ίδια, Η μεταβατική διάταξη του άρθρου 465 ΠΚ, ΠοινΔικ 2019, 936. – Ίδια, Παρατηρήσεις σε ΑΠ 597/2022, ΠοινΔικ 2023, 415. – Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε./ Ναζίρης Ι., Το σύστημα ποινών στο ελληνικό ποινικό δίκαιο, ΠοινΧρ 2020, 81. – Τζαννετής Α., Παρατηρήσεις στην ΑΠ 11/1994 ΠοινΧρ 1994, 218. – Ίδιος, Το αθροιστικό σύστημα στο κατ’ εξακολούθηση έγκλημα και το ζήτημα της αναδρομικής εφαρμογής του άρθρου 98 παρ. 2 ΠΚ, ΠοινΧρ 2000, 854. – Τριανταφύλλου Γ., Αναδρομικοί δικονομικοί νόμοι και μέτρα δικονομικού καταναγκασμού, Δικ 1990, 753. – Τσεβάς Δ., Η μετατροπή της ποινής ως πρόβλημα δικαστικής πρακτικής, ΠοινΧρ 1986, 887. – Τσικρίκας Δ., Η μετατροπή της ποινής μετά τον ΑΝ 230/1967, ΠοινΧρ 1967, 639. – Τσούτσας Ν., Τινά περί καταργήσεως ή μη του άρθρου 61 παρ. 2 Ν 75/1975 «περί εξωσχολικού αθλητισμού, ΠοινΧρ 1984, 972. – Φράγκος Κ., Κατ’ άρθρο ερμηνεία Ποινικού Κώδικα, 2020. – Φυτράκης Ε., Η απαγόρευση αναδρομικότητας στην ποινική δικονομία, 1998. – Χαραλαμπάκης Α., Η διακύμανση της νομολογίας στο ζήτημα των κατ’ εξακολούθηση τελούμενων εγκλημάτων με περιουσιακό αντικείμενο, ΠΛογ 2006, 1149. – Ίδιος, Οι σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις στο Σχέδιο του νέου Ποινικού Κώδικα, ΠοινΔικ 2019, 168. – Χαραλαμπάκης Α., Ποινικό Δίκαιο – Γενικό Μέρος, τομ. Ι, εκδ. 2021. – Χαραλαμπόπουλος Γ., Οι ερμηνευτικοί νόμοι εν ποινική ύλη, Θέμ Λ΄, 669. – Χωραφάς Ν., Χρονικά όρια ισχύος του άρθρου 1 ΝΔ 1441, Θέμ. ΝΔ΄, 356. – Ίδιος, Ποινικόν Δίκαιον (επιμ. Σταμάτη Κ.), 1978, 66. – Ψαρούδα-Μπενάκη Α., Σχόλιο στην ΓνωμΕισΠλημΡοδόπ (Παπαδάκη) με αρ. 362/1964, ΠοινΧρ 1964, 181. – Ίδια, Σχόλιο στην ΑΠ 162/1967, ΠοινΧρ 1967, 406. – Ίδια, Παρατηρήσεις στην ΑΠ 862/1974 ΠοινΧρ 1975, 201. – Ίδια, Προβλήματα της Ποινικής Δικαιοσύνης στην Ελλάδα και οι νέοι Ποινικοί Κώδικες, ΠοινΧρ 2020, 3.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

I. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 1-2

II. Χρονική οριοθέτηση εφαρμογής άρθρου 2 ΠΚ 3-6

IIΙ. Δικαιολόγηση και θεσμική κατοχύρωση της αρχής 7-9

IV. Η εφαρμογή του επιεικέστερου νόμου μέχρι την έκδοση αμετάκλητης απόφασης (άρθρο 2 παρ. 1 ΠΚ) 10-12

V. Περιπτωσιολογία επιεικέστερου νόμου 13-25

Α. Ανέγκλητη πράξη 13

Β. Αλλαγές στη νομοτυπική μορφή του εγκλήματος ή αλλαγή του νομικού χαρακτήρα του εγκλήματος 14-16

Γ. Πρόβλεψη νέων λόγων άρσης του αδίκου ή του καταλογισμού ή εξάλειψης του αξιοποίνου και διεύρυνση εφαρμογής ήδη υπαρχόντων 17-19

Δ. Αλλαγή θεσμών του γενικού μέρους 20-21

Ε. Μεταβολές ως προς τις ποινικές κυρώσεις 22-24

ΣΤ. Μεταβολές σε εξωποινικές διατάξεις 25

VI. Εξαιρέσεις από την αναδρομική εφαρμογή του επιεικέστερου νόμου (για εξαιρέσεις από την αναδρομική εφαρμογή του αυστηρότερου νόμου βλ. και άρθρο 1 του παρόντος) 26-28

Α. Ερμηνευτικός νόμος 26

Β. Δικονομικές διατάξεις 27

Γ. Νομολογία 28

VII. Δικονομικά ζητήματα 29-30

VIII. Επιεικέστερος νόμος μετά την αμετάκλητη καταδίκη (άρθρο 2 παρ. 2 ΠΚ) 31-36

Α. Η ανέγκλητη πράξη 32

Β. Τα ποινικά επακόλουθα 33

Γ. Συνέπειες 34-35

Δ. Αναλογική εφαρμογή του άρθρου 2 παρ. 2 ΠΚ (;) 36

ξης, αυτός προσδιορίζεται στο άρθρο 17 ΠΚ, σύμφωνα με το οποίο σημασία έχει ο χρόνος που ο δράστης ενήργησε ή όφειλε να ενεργήσει, χωρίς να ενδιαφέρει ο χρόνος επέλευσης του αποτελέσματος (βλ. ανάλυση άρθρου 17 ΠΚ, όπου και αναφορά χρόνου τέλεσης πράξης συμμετόχου). Προσοχή χρειάζεται σε ορισμένες κατηγορίες εγκλημάτων. Ειδικότερα, στα διαρκή εγκλήματα [βλ. Χαραλαμπάκη Α., Ποινικό Δίκαιο, σ. 193], κατά την κρατούσα γνώμη, ενδιαφέρει η αλλαγή που επήλθε στο νόμο μόνο αφού ο δράστης έπαυσε να τελεί την αξιόποινη συμπεριφορά και όχι για όσο χρονικό διάστημα συνεχίζει τη διάπραξή της, εφαρμόζεται δηλαδή ο νόμος που ίσχυε κατά την τελευταία στιγμή διάπραξης του διαρκούς εγκλήματος, ακόμη κι αν είναι αυστηρότερος [βλ. ΑΠ 1177/1990, ΠοινΧρ 1991, 421, ΣυμβΕφΚερκ 14/2012, ΠοινΧρ 2013, 59, ΑναθΔικ 5/2004, ΠοινΛογ 2004, 435, ΕφΑθ 343/1981, ΠοινΧρ 1981, 379, Δημάκη Α., σε Τιμ. Τομ. Ανδρουλάκη, σ. 114-117, Καϊάφα-Γκμπάντι Μ., Ποινικό Δίκαιο, σ. 103, Μαγκάκη Γ.-Α., ΣυστΕρμΠΚ, άρθρο 2, αριθ. 9, Μαργαρίτη Μ./Μαργαρίτη Α., ΠΚ, άρθρο 2, αριθ. 20, Μπέκα Γ., Η χρονική επέκταση ισχύος, σ. 69 επ., Παπαδαμάκη Α., ΠοινΔικ 2003, 309-310, Παρασκευόπουλο Ν., Τα θεμέλια, σ. 60, Σταθόπουλο Α., ΠοινΧρ 2002, 515· contra Μανωλεδάκης Ι., Ασφάλεια και ελευθερία, εκδ. 2002, σ. 186]. Τούτο διότι σε διαφορετική περίπτωση θα βρισκόμασταν ενώπιον του δικαιοπολιτικού παραδόξου να ευνοείται αδικαιολόγητα ο δράστης που τέλεσε για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα την πράξη [Καϊάφα-Γκμπάντι Μ., Ποινικό Δίκαιο, σ. 103 και υποσημ. 11]. Σημειώνεται ότι, αν με μεταγενέστερο νόμο θεμελιώνεται για πρώτη φορά το αξιόποινο μιας διαρκούς συμπεριφοράς, η οποία μέχρι τότε ήταν ανέγκλητη, με το νέο νόμο καταλαμβάνεται εκείνο το τμήμα της συμπεριφοράς που εξακολούθησε να τελείται μετά τη θέσπισή του [ΣυμβΠλημΑθ 114/2016, ΠοινΧρ 2017, 70]. Με ανάλογο τρόπο αντιμετωπίζεται από την κρατούσα γνώμη και το αθροιστικό έγκλημα (κατ’ επάγγελμα τέλεση της πράξης), το οποίο θα πρέπει να κρίνεται με τον τελευταίο νόμο, ακόμη κι αν είναι αυστηρότερος [βλ. Μπέκα Γ., ΕρμΠΚ, άρθρο 2, αριθ. 3, με παράθεση όλων των απόψεων]. Κατ’ άλλη άποψη, κάθε επιμέρους πράξη έχει το δικό της νόμο τέλεσης [Στάικος Α., ΕπιτΕρμΠΚ, σ. 11]. Διαφορετική αντιμετώπιση προσήκει στην περίπτωση του κατ’ εξακολούθηση εγκλήματος, το οποίο αποτελεί μορφή ομοειδούς αληθινής πραγματικής συρροής [βλ. για τη φύση του κατ’ εξακολούθηση εγκλήματος ενδεικτικά ΑΠ 529/2022, ΣυμβΕφΘεσ 42/2018, ΠοινΔικ 2018, 884, Ανδρουλάκη Ν., Ποινικό Δίκαιο, τομ. ΙΙΙ, εκδ. 2008, σ. 25, Δημήτραινα Γ., Εγκλήματα κατ’ εξακολούθηση, εκδ. 2021, σ. 87, Καϊάφα-Γκμπάντι Μ., Ποινικό Δίκαιο, σ. 571, Μπιτζιλέκη Ν., σε Δίκαιο των Ποινικών Κυρώσεων, σ. 492, όλοι μ.π.π.] και, συνεπώς, θα πρέπει να εντοπιστεί ο επιεικέστερος νόμος για κάθε επιμέρους πράξη αυτοτελώς [έτσι Δημήτραινας Γ., Εγκλήματα κατ' εξακολούθηση, σ. 167 επ., με περαιτέρω προβληματισμό ως προς την περίπτωση που η διάσπαση της εξακολουθητικής συμπεριφοράς οδηγεί σε δυσμενέστερη αντιμετώπιση του δράστη, Μπιτζιλέκης Ν., σε Δίκαιο των Ποινικών Κυρώσεων, σ. 501, Μπέκας Γ., Η χρονική επέκταση ισχύος, σ. 74· αντιθ. ΑΠ 909/2024, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 1203/2023, 27/2023, ΑΠ 692/2020, Ιστοσελίδα ΑΠ, Μαργαρίτης Μ./Μαργαρίτη Α., ΠΚ, άρθρο 2, αριθ. 22, οι οποίοι δέχονται εφαρμογή του νόμου που ίσχυε κατά την τελευταία μερικότερη πράξη], δεδομένου ότι κάθε πράξη έχει δικό της χρόνο τέλεσης [βλ. Μαργαρίτη Λ., σε Μαργαρίτη Λ./Παρασκευόπουλου Ν./Νούσκαλη Γ., Ποινολογία, εκδ. 2020, σ. 364].

δίο, καθώς μόνο εάν με αυτήν χαρακτηριστεί μια πράξη ως ανέγκλητη, μπορεί να επωφεληθεί ο δράστης, εφόσον δεν έχει λήξει η ποινή που εκτίει (άρθρο 2 παρ. 2 ΠΚ).

ο ενδιάμεσος νόμος, να αποφύγει να μεταχειριστεί όλα τα νόμιμα όπλα άμυνάς του και στήριξης της αθωότητάς του [Μπέκας Γ., ΕρμΠΚ, άρθρο 2, αριθ. 17].

465 εδ. α΄ ΠΚ, στο μέτρο που με αυτήν περιοριζόταν η αναδρομική εφαρμογή του επιεικέστερου νόμου [βλ. ΑΠ 1065/2022, ΑΠ 847/2021, ΑΠ 354/2021, ΑΠ 180/2021, ΑΠ 559/2020 ΤΝΠ QUALEX, ΤριμΠλημΑθ 2371/2019, ΠοινΧρ 2019, 545· αναλυτικά για το θέμα Νάιντο Χ., ΠοινΧρ 2020, 63 επ., Αγγελόπουλο Ι., ΠοινΧρ 2020, 71 επ.· πρβλ., ωστόσο, προς μη ορθή κατεύθυνση οι ΑΠ 792/2023, ΑΠ 360/2023, ΑΠ 17/2023, ΑΠ 95/2022, ΠοινΔικ 2022, 428, ΑΠ 594/2021, Αρμ 2022, 98, με αντιθ. σημ. Ναζίρη Ι. και αντιθ. παρατ. Μαρτίνη Μ., σε 8ο Newsletter Εργαστηρίου Μελέτης για τη Διαφάνεια, τη Διαφθορά και το Οικονομικό Έγκλημα, 2021, σ. 41 επ., με αφορμή άρθρα 96 εδ. α΄ Ν 4745/2020 και 163 παρ. 3 Ν 4764/2020 για παραγραφή τελωνειακών και φορολογικών αδικημάτων· βλ. και κριτική Δημήτραινα Γ., ΠοινΧρ 2021, 4 επ., Καϊάφα-Γκμπάντι Μ., ΠοινΔικ 2023, 517 επ., Μαρκούλη Π., ΠοινΔικ 2022, 375 επ.· διαφορετικά από νομολογία ΑΠ ως προς το τελευταίο θέμα ΕφΠειρ 46/2021, ΤριμΕφΚρητ 3/2021, ΜΠλημΘεσ 7902/2021, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΜΠλημΘεσ 12438/2020, Αρμ 2022, 104, ΜΠλημΣερ 1493/2020, ΠοινΧρ 2020, 751, Γεωργιάδης Α./Τσάκος Στ., ΠοινΔικ 2021, 500 επ.].

ξεις που είναι επιεικέστερες για τον τελευταίο. Έτσι, είναι πιθανό να εφαρμόζονται σε συγκεκριμένη περίπτωση διατάξεις διαφορετικών νόμων [βλ. Αιτιολογική Έκθεση ΠΚ, άρθρο 2, σ. 8], υπό την αυτονόητη προϋπόθεση ότι αυτές πράγματι υπήρξαν στο νομικό κόσμο και δεν κατασκευάστηκαν από τον δικαστή, διότι διαφορετικά υπάρχει παραβίαση της διάκρισης των εξουσιών [βλ. Καϊάφα-Γκμπάντι Μ., ΠοινΧρ 2022, 324, Μυλωνόπουλο Χ., Ποινικό Δίκαιο, σ. 111· πρβλ. Νάιντο Χ., ΠοινΧρ 2020, 64-65]. Κρίσιμη, επομένως, είναι η ερμηνεία του όρου «διάταξη», το μέγεθος δηλαδή εντός του οποίου λαμβάνει χώρα η σύγκριση και κάτω του οποίου δεν μπορεί να κατέλθει ο δικαστής. Ως τέτοια θα πρέπει να νοηθεί κάθε «γενική και αφηρημένη ρύθμιση μιας αυτοτελούς παραμέτρου του ποινικού κολασμού» [ΑΠ 1352/2016· πρβλ. ΑΠ 444/2022 ΤΝΠ QUALEX: «Προς τούτο γίνεται σύγκριση των περισσοτέρων σχετικών διατάξεων στο σύνολο των προϋποθέσεων που προβλέπονται από καθεμία από αυτές, έτσι ώστε να είναι πλέον σαφές, βάσει του νέου Π.Κ., ότι εφαρμόζεται πάντα η επιεικέστερη διάταξη και όχι ο νόμος ως ενιαίο «όλον».»]. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι αποτελούν αυτοτελείς παράμετροι του ποινικού κολασμού, δηλαδή διακριτές διατάξεις: α) η τυποποίηση ενός εγκλήματος, δηλαδή η αντικειμενική και υποκειμενική του υπόσταση, μαζί με την προβλεπόμενη ποινή του, χωρίς να είναι δυνατός ο συνδυασμός στοιχείων της αντικειμενικής και υποκειμενικής υπόστασης από μία διάταξη και της ποινής από άλλη [έτσι ορθά ΑΠ 1035/2022: «η σύγκριση για την εύρεση της ευμενέστερης διάταξης θα γίνει μεταξύ αφενός των ως άνω διατάξεων του ισχύοντος ΠΚ και αφετέρου αυτών των άρθρων 386 παρ. 3β-1 και 242 παρ. 3-2-1 του προϊσχύσαντος ΠΚ, σε συνδυασμό όμως με το άρθρο 1 παρ. 1 εδ. β’ του Ν 1608/1950 (δεδομένου ότι ο νόμος αυτός δεν καθιέρωνε αυτοτελώς το αξιόποινο)», Καϊάφα-Γκμπάντι Μ., Ποινικό Δίκαιο, σ. 110-111, Ναζίρης Γ., Διαχρονικό Ποινικό Δίκαιο, σ. 15, Νάιντος Χ., ΠοινΧρ 2020, 64· πρβλ., ωστόσο, τις παρακάτω αναφερόμενες αποφάσεις, στις οποίες επαναλαμβάνεται στερεότυπα στη μείζονα πρόταση ότι «δεν αποκλείεται δε σε συγκεκριμένη περίπτωση να εφαρμοσθεί εν μέρει ο προηγούμενος και εν μέρει ο νεότερος νόμος, με επιλογή των ευμενέστερων διατάξεων καθενός από αυτούς και έτσι να εφαρμόζεται, αφενός ένας νόμος, ως προς τα στοιχεία που συγκροτούν την αντικειμενική και υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος και αφετέρου άλλος νόμος, ως προς την απειλούμενη ποινή», χωρίς, όμως, η γενική αυτή θέση να οδηγεί σε ανεπίτρεπτες διασπάσεις στις εκάστοτε κρινόμενες περιπτώσεις: ΑΠ 961/2023 ΤΝΠ QUALEX (: σύγκριση νομοτυπικής μορφής και ποινής εγκλήματος ψευδούς βεβαίωσης· βλ. ακόμη 1243/2022 ΤΝΠ QUALEX, ΑΠ 560/2023 ΤΝΠ QUALEX (: απάλειψη επιβαρυντικής περίστασης κάλυψης ή αλλοίωσης χαρακτηριστικών σε έγκλημα ληστείας), ΑΠ 1119/2022 ΤΝΠ QUALEX (: πρόβλεψη με τον Ν 4855/2021 νέας περ. γ΄ σε άρθρο 83 ΠΚ), ΑΠ 1085/2022 (: σύγκριση νομοτυπικής μορφής και ποινής εγκλήματος ψευδούς καταμήνυσης, το οποίο ήταν επιεικέστερο στον προϊσχύσαντα ΠΚ τόσο κατά την υποκειμενική υπόσταση όσο και κατά την ποινική κύρωση), ΑΠ 425/2022 ΤΝΠ QUALEX (: σύγκριση ποινών κλοπής ιδιαίτερα μεγάλης αξίας), ΑΠ 1008/2021 (: σύγκριση μειωμένου πλαισίου ποινής άρθρου 83 περ. β΄ ΠΚ, πριν την τροποποίησή του με Ν 5090/2024), ΑΠ 731/2021 ΤΝΠ QUALEX (: σύγκριση ποινών εγκλήματος παραβίασης δικαστικής απόφασης), ΑΠ 805/2020 (: σύγκριση ποινών ανθρωποκτονίας με πρόθεση, πριν το Ν 4855/2021, συνέργειας και βίας κατά υπαλλήλων), ΑΠ 728/2020 (: διαζευκτική προσθήκη χρηματικής ποινής με άρθρο 462 παρ. 2 ΠΚ σε πλημμέλημα φοροδιαφυγής), ΑΠ 441/2020 (: σύγκριση αντικειμενικής υπόστασης βιασμού ως προς στοιχείο γενετήσιας πράξης και απειλούμενης ποινής σε προϊσχύσαντα ΠΚ, σε Ν 4619/2019 και Ν 4637/2019 και σύγκριση ποινών επικίνδυνης σωματικής βλάβης), ΑΠ 297/2020 (: μείωση της ποινής της πρόσκαιρης κάθειρξης στα 15 από 20 έτη, πριν την επαναφορά της με το Ν 5090/2024· έτσι και ΑΠ 275/2023), ΑΠ 1458/2019 (: σύγκριση ποινών πλαστογραφίας)· ρητά υπέρ συνδυασμού πλαισίων ποινών ο Μπέκας Γ., ΕρμΠΚ, άρθρο 2, αριθ. 22· αντιθ. εσφαλμένη κατάτμηση διάταξης στην περίπτωση μείωσης του πλαισίου της απειλούμενης στερητικής της ελευθερίας ποινής με παράλληλη πρόβλεψη για πρώτη φορά χρηματικής σε ΑΠ 1157/2022

(: «Με την όμοια ως προς τα στοιχεία της υποκειμενικής και αντικειμενικής υποστάσεως του οικείου εγκλήματος διάταξη του άρθρου 380 παρ. 1 του ισχύοντος (από 1-7-2019) ΠΚ από την οποία, όμως, απαλείφθηκε η επιβαρυντική περίσταση «της τέλεσης της πράξης με κάλυψη ή αλλοίωση των χαρακτηριστικών» τιμωρείται με κάθειρξη και χρηματική ποινή και είναι ως εκ τούτου, σύμφωνα με τα προεκτεθέντα, επιεικέστερη, αφού το ύψος της απειλούμενης στερητικής της ελευθερίας ποινής, που θεωρείται βαρύτερη της χρηματικής ποινής, είναι, κατ’ άρθρο 52 του ισχύοντος ΠΚ, τα δέκα πέντε (15) έτη, ενώ με την προηγούμενη ταυτάριθμη διάταξη που ίσχυε κατά τον χρόνο τέλεσης της πράξης, ήταν είκοσι (20) έτη και επομένως, τυγχάνει εφαρμοστέα στην προκειμένη περίπτωση, σε αντίθεση με τη χρηματική ποινή, η οποία δεν προβλεπόταν με την προϊσχύσασα διάταξη και δεν εφαρμόζεται, κατά τούτο, ως δυσμενέστερη.»), ΑΠ 912/2022, ΑΠ 442/2022, ΑΠ 760/2021, ΑΠ 1392/2020, ΑΠ 664/2020, ΑΠ 199/2020· ΑΠ 943/2022 (: «η διάταξη του άρθρου 372 παρ. 1 του νέου Π.Κ. είναι επιεικέστερη της αντίστοιχης του προϊσχύσαντος Π.Κ., στην περίπτωση της κλοπής αντικειμένου ιδιαίτερα μεγάλης αξίας, καθόσον το ύψος της ελάχιστης απειλούμενης στερητικής της ελευθερίας ποινής, είναι, κατά το άρθρο 372 παρ. 1 του ισχύοντος Π.Κ., φυλάκιση τουλάχιστον ενός (1) έτους, ενώ, με την προηγουμένη ταυτάριθμη διάταξη, που ίσχυε κατά το χρόνο τέλεσης αξιόποινης της πράξης, για την οποία κρίθηκαν ένοχοι και καταδικάστηκαν οι αναιρεσείοντες - κατηγορούμενοι, ήταν φυλάκιση τουλάχιστον δύο (2) ετών, ως εκ τούτου δε είναι εφαρμοστέα στην κρινόμενη υπόθεση, σε αντίθεση με την χρηματική ποινή, η οποία δεν προβλεπόταν με την προϊσχύσασα διάταξη και δεν εφαρμόζεται, κατά τούτο, ως δυσμενέστερη»)], β) η πρόβλεψη λόγων άρσης του αδίκου ή του καταλογισμού, γ) η κατ’ έγκληση ή η αυτεπάγγελτη δίωξη [ΑΠ 1440/2022, ΣυμβΠλημΑθ 3087/2022, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ], δ) η παραγραφή ενός εγκλήματος, ε) οι λόγοι μείωσης της ποινής ή ελαφρυντικές περιστάσεις, στ) η αναστολή της ποινής [ΑΠ 1065/2022, ΑΠ 423/2022, ΑΠ 354/2021], ζ) η μετατροπή της ποινής σε άλλο είδος, η) τα κριτήρια επιμέτρησης [ΑΠ 563/2020, Αρμ 2020, 1208, με σημ. Ναζίρη Ι.], θ) η απόλυση υπό όρο κ.λπ.

ποινής ή προς τα υψηλότερα [πρβλ. Μανωλεδάκη Ι., Γενική Θεωρία, σ. 125]. Εάν, λοιπόν, από τα χαρακτηριστικά της κρινόμενης υπόθεσης αξιολογηθεί από το δικαστήριο ότι πρόκειται για ελαφρά περίπτωση και πρόκειται να επιβληθεί κατά την επιμέτρηση χαμηλή ποινή, τότε επιεικέστερος είναι ο προϊσχύσας νόμος, με τον οποίο επιτρεπόταν στο δικαστήριο να κατέλθει σε χαμηλότερο όριο (στο παράδειγμά μας μέχρι στις 10 ημέρες). Αντίθετα, εάν η υπόθεση αξιολογούταν από το δικαστήριο ως ιδιαίτερα βαριά, τότε επιεικέστερος τυγχάνει ο νεότερος νόμος, στον οποίο απειλείται χαμηλότερο ανώτατο όριο της ποινής (στο παράδειγμά μας μέχρι 3 έτη) [βλ. αναλυτικά Ανδρουλάκη Ν., Ποινικό Δίκαιο, σ. 125-126, Μαγκάκης Γ.-Α., ΣυστΕρμΠΚ, άρθρο 2, αριθ. 7· έτσι και Μυλωνόπουλος Χ., Ποινικό Δίκαιο, σ. 114-115].

V. Περιπτωσιολογία επιεικέστερου νόμου

Το AI.chatbook^® είναι η πρώτη εφαρμογή AI στην Ελλάδα που συνδυάζει το περιεχόμενο έντυπων εκδόσεων με την τεχνητή νοημοσύνη. Το AI.chatbook^®, μέσα από οποιαδήποτε συσκευή που έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο, επιτρέπει στον αναγνώστη να υποβάλει ερωτήσεις στο περιεχόμενο επιλεγμένων βιβλίων, για να λάβει μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα τεκμηριωμένες απαντήσεις με πλήρη πρόσβαση και αναφορά στην πηγή.

Η εφαρμογή βασίζεται σε μια καινοτόμα πλατφόρμα τεχνητής νοημοσύνης, η οποία αναπτύχθηκε από τα LexLabs για την επίλυση απλών ή σύνθετων θεμάτων που απασχολούν τον νομικό. Η επίλυση αυτή επιτυγχάνεται μέσα από την αλληλεπίδραση του με αξιόπιστο περιεχόμενο επιλεγμένων εκδόσεων και σταδιακά επί του συνόλου της Βιβλιογραφίας της ΝΟΜΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ.

Με την αγορά κάθε AI.chatbook^®, έχετε δικαίωμα να υποβάλλετε έως και 200 ερωτήσεις σχετικά με το περιεχόμενο της επιλεγμένης έκδοσης και αποκτάτε πρόσβαση σε όλο το περιεχόμενο της με τη μορφή e-book.