Ο ΝΕΟΣ ΠΟΙΝΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Την 1η Ιουλίου 2019 τέθηκε σε ισχύ ο νέος Ποινικός Κώδικας. Όπως θα δούμε στη συνέχεια, ο νέος Ποινικός Κώδικας επιφέρει σειρά σημαντικών μεταρρυθμίσεων τόσο στο Γενικό όσο και στο Ειδικό Μέρος, που στο σύνολό τους ιδωμένες αποπνέουν μία αρκετά εκσυγχρονιστική αντίληψη ως προς το ρόλο και τη λειτουργία του Ποινικού Δικαίου σε μια ευνομούμενη δημοκρατική κοινωνία.

Με δεδομένη την τεράστια σημασία που έχει η θέσπιση και η εφαρμογή των ποινικών νόμων στην ατομική, κοινωνική, οικογενειακή και επαγγελματική ζωή και τις βαρύτατες επιπτώσεις που συχνά έχει για το άτομο και το περιβάλλον του η εμπλοκή σε μια ποινική διαδικασία, καθίσταται εύκολα αντιληπτό ότι η θέσπιση ενός νέου Ποινικού Κώδικα έχει σοβαρότατες κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις. Θα τολμούσα μάλιστα να πω ότι, παρότι ο Αστικός Κώδικας με την πληρότητα των ρυθμίσεών του, αποτελεί τον βασικό πυλώνα της νομοθεσίας μας, εφόσον διέπει την ανθρώπινη ύπαρξη ήδη από τη σύλληψή της μέχρι και μετά θάνατον, ο Ποινικός Κώδικας εν όψει των σύγχρονων κοινωνικών εξελίξεων, αποτελεί εκείνο το νομοθέτημα, οι ρυθμίσεις του οποίου έχουν ασυγκρίτως μεγαλύτερο κοινωνικό αντίκτυπο από οποιοδήποτε άλλο. Εν όψει αυτού, η ανάγκη να αντιμετωπιστεί η θέσπιση του νέου ΠΚ χωρίς ιδεολογικοπολιτικές προκαταλήψεις ή/και ιδιοτελείς σκοπιμότητες, εμφανίζεται αδήριτη. Υπό αυτό το πρίσμα θα πρέπει να αντιμετωπιστούν και επιφυλάξεις που εκφράστηκαν, εν όψει θεσπίσεως του νέου Ποινικού Κώδικα, ως προς το κατά πόσο κάποιες επιμέρους ρυθμίσεις του εξυπηρετούν συγκεκριμένα συμφέροντα ή σκοπιμότητες. Έχω την άποψη ότι μια τέτοια επιχειρηματολογία είναι τελείως ανεδαφική: είναι προφανές ότι από τη θέσπιση ενός νέου νόμου (και όχι κατ’ ανάγκη μόνο του Ποινικού Κώδικα) σε μια συγκεκριμένη συγκυρία κάποιοι κατ’ ανάγκην τίθενται σε ευμενέστερη θέση, όπως αντίστοιχα εν-

δεχομένως κάποιοι κατ’ ανάγκην επιβαρύνονται. Το να ανάγουμε όμως αυτό το γεγονός σε ανασταλτικό παράγοντα θέσπισης και εφαρμογής του νέου νομοθετήματος, από τη στιγμή μάλιστα που δεν διαπιστώνονται προκλητικά ευνοϊκές και δικαιοπολιτικά αναιτιολόγητες ρυθμίσεις υπέρ συγκεκριμένων μεμονωμένων ατόμων ή ομάδας ατόμων, είναι εσφαλμένο, διότι κάτι τέτοιο θα συμβαίνει πάντοτε, επειδή έχει να κάνει με τα αενάως αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα στο χώρο της κοινωνίας. Εάν λοιπόν προσανατολιζόμασταν ευλαβικά στην επιφύλαξη αυτή, τότε θα απεκλείετο η θέσπιση ενός νέου νομοθετήματος στο διηνεκές. Κατά συνέπεια η διαδικασία θέσπισης ενός νέου Ποινικού Κώδικα, αναγκαία εν όψει των ραγδαίων εξελίξεων των τελευταίων δεκαετιών στην κοινωνική και οικονομική ζωή, ορθά δεν αναχαιτίστηκε τελικά από τέτοιου είδους αντιρρήσεις ή επιφυλάξεις. Εξάλλου, η νομοθετούσα πολιτεία θα έχει τη δυνατότητα, μετά από ένα ορισμένο χρονικό διάστημα εφαρμογής του νέου ΠΚ, αφού εντοπιστούν συγκεκριμένα κενά, αντινομίες ή δυσλειτουργίες, που είναι λογικό να υπάρχουν σε ένα τέτοιας εκτάσεως νομοθέτημα, με ψυχραιμία και νηφαλιότητα, να προβεί επιλεκτικά σε διορθωτικές κινήσεις, μεταρρυθμίζοντας όσες διατάξεις κριθούν προβληματικές. Επίσης έγινε προσπάθεια να ενσωματωθούν όλες οι πρώτες αντιδράσεις της θεωρίας και της νομολογίας απέναντι στις νέες ρυθμίσεις.

Εάν θα ήθελε κανείς να αποδώσει μονολεκτικά τη σκοπιμότητα που υπηρετεί ο Κώδικας θα χρησιμοποιούσε αυθόρμητα δύο όρους: «εκσυγχρονισμός» και «εξορθολογισμός». Με τον πρώτο εννοούμε αφενός μεν την απάλειψη αναχρονιστικών θεσμών (χαρακτηριστικό παράδειγμα η κατάργηση των πταισμάτων ως κατηγορίας εγκλημάτων και αντίστοιχα η κατάργηση των πταισματοδικείων ως ποινικών δικαστηρίων), καθώς και την κατάργηση πολλών εγκλημάτων η ύπαρξη των

οποίων σηματοδοτούσε παρωχημένα κατάλοιπα, αφετέρου δε την εισαγωγή στο κείμενο του Κώδικα νέων ρυθμίσεων που είτε προϋπήρχαν διάσπαρτες σε ειδικούς νόμους είτε εισάγονται για πρώτη φορά. Με τον δεύτερο εννοούμε κυρίως την ριζική αναδιαμόρφωση του συστήματος επιβολής της ποινής, την υποβάθμιση πολλών κακουργημάτων σε πλημμελήματα, την πρόβλεψη ηπιότερων ποινών σε αρκετά κακουργήματα, κάτι που είχε καταστεί πλέον εντελώς απαραίτητο εν όψει του άκρατου γιγαντισμού της ποινικής καταστολής και των υπερβολικά αυστηρών κυρώσεων που προβλέπονταν για αδικήματα με μάλλον ήσσονα ηθικοκοινωνική απαξία. Θα πρέπει να παραδεχθούμε ότι τόσο ο εκσυγχρονισμός όσο και ο εξορθολογισμός, στους οποίους μόλις αναφερθήκαμε, έχουν καταστεί πλέον απολύτως αναγκαίοι εν όψει της προβληματικής διόγκωσης της ποινικής καταστολής τόσο σε εύρος (δηλαδή με την ποινικοποίηση μορφών συμπεριφοράς με ήσσονα αντικοινωνικό χαρακτήρα που δεν θα έπρεπε να χαρακτηριστούν ποινικά αδικήματα), όσο και σε βάθος (δηλαδή με την πρόβλεψη για ορισμένα αδικήματα πολύ βαρύτερων πλαισίων ποινής από αυτά που θα ανταποκρίνονταν στην πραγματική κοινωνική βλάβη που επιφέρει η αντίστοιχη συμπεριφορά).

Οι βασικές σκέψεις που αποτέλεσαν τη βάση της όλης μεταρρυθμιστικής προσπάθειας στο χώρο του Ποινικού Δικαίου αποτυπώνονται συνοπτικά στο προοίμιο της Αιτιολογικής Έκθεσης, όπου μεταξύ άλλων αναφέρονται τα εξής: «Στη διάρκεια της εφαρμογής του ο Ποινικός Κώδικας υπέστη αλλεπάλληλες τροποποιήσεις, προκειμένου είτε να ρυθμιστούν νέα δεδομένα είτε να ασκηθεί αντεγκληματική πολιτική με βάση συγκυριακά περιστατικά. Ιδιαίτερα απασχόλησαν τη θεωρία ορισμένες μεταβολές που είχαν εμφανή τα ίχνη της επίκαιρης και εν θερμώ νομοθετικής παρέμβασης, χωρίς να εναρμονίζονται με τις γενικές αρχές του Ποινικού Κώδικα. Το ίδιο ισχύει και για τη θέσπιση δια μέσου ειδικών νόμων ανάλογων ρυθμίσεων. Ιδιαίτερα μετά την καθοριστική επίδραση που άσκησε στο δικαιϊκό σύστημα το Σύνταγμα του 1975, ήταν φανερό ότι ο ΠΚ είχε ανάγκη ενός ριζικού εκσυγχρονισμού, αλλά και ιδεολογικού αποχρωματισμού, ώστε να ανταποκριθεί στις σύγχρονες αντιλήψεις τόσο για την αντεγκληματική πολιτική όσο και για την προστασία του πολίτη από την κατάχρηση της ποινικής καταστολής και την εφαρμογή της αρχής του κράτους δικαίου. Παράλληλα

λοιπόν με τη διατήρηση των δημοκρατικών και φιλελεύθερων χαρακτηριστικών του ΠΚ, ήταν αναγκαίος ο εξορθολογισμός και η ανανέωσή του ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του σύγχρονου κοινωνικού κράτους δικαίου και στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει. Τούτο επέβαλε τη διαμόρφωση ενός συστήματος ποινικών κυρώσεων που να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες απόψεις για την ποινή, τη διαγραφή εγκλημάτων που δεν προστατεύουν υπαρκτά και σημαντικά για το κοινωνικό σύνολο έννομα αγαθά, την αποκατάσταση της αναλογικότητας που συχνά παραβιάστηκε με επιμέρους αποσπασματικές τροποποιήσεις, την ακρίβεια και σαφήνεια των διατάξεων και την κατά το δυνατό νομοτεχνική αρτιότητά του».

Επίσης, σημαντικό είναι ότι ο ποινικός νομοθέτης στην Αιτιολογική Έκθεση αναφέρει επιγραμματικά τις βασικές αρχές που διέπουν τις ρυθμίσεις του Ποινικού Κώδικα, προκειμένου αυτές είτε μεμονωμένα είτε σε συνδυασμό μεταξύ τους να αποτελέσουν πολύτιμο βοήθημα κατά την ερμηνεία και την εφαρμογή του. Οι αρχές αυτές είναι: (α) η αρχή της νομιμότητας του εγκλήματος και της ποινής, (β) ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου, (γ) η αρχή της αναλογικότητας, (δ) η αρχή της ενοχής, (ε) η δημοκρατική αρχή, (στ) η φιλελεύθερη αρχή, (ζ) η αρχή της ισότητας, (η) η αρχή του κοινωνικού κράτους, (θ) η αρχή της επιείκειας, (ι) η αρχή της επικουρικότητας του ποινικού δικαίου και (ια) η αρχή του κράτους δικαίου.

Συνοπτικά, ο νέος Ποινικός Κώδικας χαρακτηρίζεται, όπως ήδη ελέχθη, από ριζική αναδιάρθρωση του συστήματος των ποινών, την εισαγωγή νέων θεσμών, την κατάργηση αναχρονιστικών διατάξεων και τον εξορθολογισμό των οικονομικών εγκλημάτων, βασικό σημείο του οποίο αποτελεί η παράλληλη κατάργηση του Ν 1608/1950 περί Καταχραστών του Δημοσίου και η ένταξη των προβλέψεών του σε ηπιότερη μορφή στις επί μέρους διατάξεις που αφορούν οικονομικά εγκλήματα.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΤ’ ΑΡΘΡΟ

ΠΡΩΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Ο ΠΟΙΝΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ

Ι. ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ

Άρθρο 1

Καμία ποινή χωρίς νόμο

O σημαντικός νεωτερισμός στη διάταξη του άρθρου 1 ΠΚ είναι η αντιστροφή στη διατύπωση της αρχής nulla poena sine lege. Το προϊσχύσαν δίκαιο προέβλεπε ότι «ποινή δεν επιβάλλεται παρά μόνο για τις πράξεις εκείνες για τις οποίες ο νόμος την είχε ρητά ορίσει πριν από την τέλεσή τους». Ο νέος ΠΚ αντέστρεψε τον ορισμό της αρχής θέτοντας ως αφετηρία την έννοια του εγκλήματος, με τρόπο παρόμοιο με αυτόν που η αρχή n.p.s.l. περιγράφεται στη διάταξη του άρθρου 7 παρ. 1 του Συντάγματος. Έτσι, φαίνεται πλέον ο ΠΚ στο ζήτημα της δυαρχίας των κεντρικών εννοιών του ποινικού δικαίου (έγκλημα - ποινή) να λαμβάνει ορθά θέση υπέρ του πρωτείου της έννοιας του εγκλήματος, έναντι αυτής της ποινής, αντίθετα σε απόψεις που είχαν υποστηριχθεί παλαιότερα.

Όπως αναφέρεται σχετικά στην Αιτιολογική Έκθεση (σελ. 8), από τη διάταξη αυτή συνάγονται οι ακόλουθες θεµελιώδεις για το ποινικό δίκαιο αρχές: (α) Το έγκληµα προϋποθέτει σε κάθε περίπτωση «πράξη προσβολής». Δεν µπορούν εποµένως να τιµωρούνται απλές εκδηλώσεις του φρονήµατος, δηλαδή πράξεις οι οποίες δεν προσβάλλουν κανένα έννοµο αγαθό. (β) Η πράξη πρέπει να περιγράφεται σε τυπικό νόµο, έτσι ώστε να υπάρχει η µεγαλύτερη δυνατή διαφάνεια ως προς το περιεχόµενο του δικαιϊκού κανόνα και να εξασφαλίζεται η τήρηση της δηµοκρατικής αρχής. (γ) Η πράξη πρέπει να είναι µε ακρίβεια

ορισµένη, πρέπει, δηλαδή, να περιγράφονται στο νόµο τα στοιχεία της έτσι ώστε να µπορεί ο καθένας να γνωρίζει πότε µια συµπεριφορά µπορεί να συνεπάγεται γι’ αυτόν ποινικές κυρώσεις. (δ) Επιπλέον και η ποινή πρέπει να ορίζεται ρητά για συγκεκριµένη πράξη. Απαγορεύεται εποµένως η απειλή αόριστων ποινών ή η απειλή ποινών µε εξαιρετικά ευρέα πλαίσια. Η µεγάλη σηµασία της αρχών αυτών επιβεβαιώνεται και από το γεγονός της κατοχύρωσής τους τόσο στο άρθρο 7 της Ευρωπαϊκής Σύµβασης των Δικαιωµάτων του Ανθρώπου όσο και στον Χάρτη Θεµελιωδών Δικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Άρθρο 2

Αναδρομική ισχύς του ηπιότερου νόμου

Στο άρθρο 2 ΠΚ, που αναφέρεται στην αναδρομική ισχύ του ηπιότερου νόμου, λαμβάνουν χώρα δύο σημαντικές τομές: Πρώτον, σύμφωνα με την νέα διατύπωση, ηπιότερος θεωρείται ο νόμος, ο οποίος «στη συγκεκριμένη περίπτωση» οδηγεί στην ευμενέστερη μεταχείριση του κατηγορουμένου. Με τον τρόπο αυτό ικανοποιείται μία πάγια εύλογη αντίληψη που εκφραζόταν στη θεωρία. Έτσι, είναι πλέον δυνατό σε περίπτωση ισχύος περισσότερων του ενός νόμων από την τέλεση μέχρι την αμετάκλητη εκδίκαση μιας πράξεως, το Δικαστήριο να εφαρμόζει επιλεκτικά κάποιες από τις επιμέρους ρυθμίσεις του ενός από τους ισχύσαντες νόμους και κάποιες από τις επιμέρους ρυθμίσεις του άλλου, εφόσον ο συνδυασμός αυτός οδηγεί στη συγκεκριμένη περίπτωση σε ευμενέστερη μεταχείριση του κατηγορουμένου. Η ρύθμιση αυτή έρχεται σε αντίθεση με την πάγια μέχρι τώρα άποψη της νομολογίας

και ενός μεγάλου μέρους της θεωρίας που θεωρούσαν ότι ένας τέτοιος συνδυασμός είναι απαράδεκτος διότι θα σήμαινε τη δημιουργία ενός πλασματικού νομικού καθεστώτος που δεν ανταποκρίνεται στη βούληση του νομοθέτη, διότι θα εφαρμόζονταν ταυτόχρονα περισσότεροι νόμοι, οι οποίοι ενδεχομένως να μην συνέπεσαν σε κανένα χρονικό σημείο από την τέλεση έως την αμετάκλητη εκδίκαση της πράξης.

Δεύτερον, από την παράλληλη κατάργηση του παλιού άρθρου 4 ΠΚ, που προέβλεπε ότι τα μέτρα ασφαλείας επιβάλλονται σύμφωνα με το νόμο που ισχύει κατά την εκδίκαση της πράξης, και την ταυτόχρονη πρόβλεψη στο άρθρο 2 παρ. 2 νέου ΠΚ, προκύπτει ότι αν μεταγενέστερος νόμος χαρακτήρισε την πράξη μη αξιόποινη παύει όχι μόνο η εκτέλεση της ποινής και των λοιπών επακόλουθών της (όπως προβλέπονταν μέχρι σήμερα), αλλά και των μέτρων ασφαλείας.

Το ζήτημα που έμεινε ανοιχτό και με τη νέα ρύθμιση, παρότι είναι κατά την άποψή μου κεφαλαιώδους σημασίας, έχει να κάνει με την αναδρομική εφαρμογή δικονομικών διατάξεων που έχουν ουσιαστική επιρροή σε βασικά δικαιώματα του κατηγορουμένου. Όπως είναι γνωστό, με την ΑΠ Ολ 1/2014, κρίθηκε ότι η αναδρομική εφαρμογή δικονομικών ποινικών διατάξεων δεν προσκρούει στο άρθρο 2 παρ. 1 ΠΚ. Πάντως,

η επιστήμη αναγνωρίζει και ορισμένες εξαιρέσεις από την ανωτέρω δυνατότητα αναδρομικής εφαρμογής του δικονομικού ποινικού νόμου, στις περιπτώσεις κατά τις οποίες: α) ο νεότερος δικονομικός ποινικός νόμος καταργεί ένδικο μέσο του κατηγορουμένου, διότι σε διαφορετική περίπτωση θα προσβαλλόταν κεκτημένο ουσιαστικό δικαίωμα, β) η νεότερη δικονομική διάταξη τροποποιεί κάποιο από τα λεγόμενα «μέτρα δικονομικού καταναγκασμού», τα οποία προσβάλλουν έννομα αγαθά του ατόμου. Ενόψει όλων των ανωτέρω, πρέπει να παρατηρηθεί ότι η δικαιολογητική βάση της αποδοχής δυνατότητας αναδρομικής εφαρμογής των κανόνων δικονομικού ποινικού δικαίου αφήνει αναπάντητα πολλά ερωτήματα. Είναι βέβαιο, ότι η συντριπτική πλειονότητα των δικονομικών κανόνων αγγίζει με τον ίδιο τρόπο τον πυρήνα

της ανθρώπινης υπάρξεως όπως και οι ουσιαστικού δικαίου διατάξεις και προσφέρεται εξίσου για καταχρήσεις στη μεταχείριση του ατόμου από την Πολιτεία. Μετά από όλα αυτά ορθότερη θα ήταν η επέκταση της απαγόρευσης αναδρομικότητας τουλάχιστον και σε εκείνες τις δικονομικού δικαίου διατάξεις, που θίγουν άμεσα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι εν όψει των εκτεταμένων μεταρρυθμίσεων που λαμβάνουν χώρα στο κεφάλαιο για την ποινή, η διάταξη του άρθρου 2 παρ. 1 ΠΚ θα αποκτήσει ακόμη μεγαλύτερη πρακτική σημασία. Ρυθμίσεις, όπως λ.χ. η δυνατότητα μετατροπής της περιοριστικής της ελευθερίας ποινής σε χρηματική, που προβλεπόταν στη διάταξη του άρθρου 82 του προϊσχύσαντος ΠΚ και καταργήθηκε ολοσχερώς, θα συνεχίσει να εφαρμόζεται ως ευμενέστερη για πολλά χρόνια ακόμη, έως ότου εκδικαστούν αμετάκλητα ή υποπέσουν σε παραγραφή όλα τα εγκλήματα που τελέστηκαν μέχρι και την 30η Ιουνίου 2019.

Επίσης, άξιο οπωσδήποτε επισήμανσης είναι και το εξίσου σοβαρότατο ζήτημα: ενίοτε έχει συμβεί στη νομοθετική πρακτική να θεσπίζεται μία διάταξη που είτε καταργεί ή περιορίζει σημαντικά το αξιόποινο συγκεκριμένης συμπεριφοράς είτε προβλέπει πολύ ευνοϊκότερη ρύθμιση σε σχέση με την εκάστοτε προηγούμενη. Μετά από αντίδραση της κοινής γνώμης η διάταξη αυτή, ενώ έχει ισχύσει για σχετικά μικρό χρονικό διάστημα, καταργείται ή επαναδιατυπώνεται επί το δυσμενέστερο για τον κατηγορούμενο. Είναι προφανές ότι εν όψει της σαφέστατης διατύπωσης του άρθρου 2 παρ. 1 ΠΚ, η διάταξη αυτή, έστω και αν εμφιλοχώρησε για μικρό χρονικό διάστημα, θα πρέπει να εφαρμοστεί ως ευμενέστερη στις περιπτώσεις πράξεων που έχουν τελεστεί και δεν έχουν δικαστεί αμετάκλητα. Όμως, η στάση της νομολογίας απέναντι σε τέτοιες περιπτώσεις είναι αμφιλεγόμενη. Στην περίπτωση

όπου με τη διάταξη του άρθρου 25 Ν 2721/1999 ορίστηκε η εξάλειψη του αξιοποίνου των πράξεων παρακώλυσης συγκοινωνιών εκ μέρους αγροτών κατά τη διάρκεια αγροτικών κινητοποιήσεων, η ΑΠ Ολ 11/2001 έκρινε κατά πλειοψηφία ότι μια τέτοια νομοθετική παρέμβαση είναι συνταγματική και δεν αποτελεί «κρυπτοαμνηστία». Το αυτό έκρινε και η ΑΠ Ολ 12/2001. Επίσης συνταγματική έκρινε η ΑΠ Ολ 672/2002 την περίπτωση ειδικής παραγραφής ορισμένων αδικημάτων με τον Ν 1940/1982. Αντίθετα, στην περίπτωση της ΑΠ Ολ 3/2016, κρίθηκε αντισυνταγματική η πρόσκαιρη τροποποίηση του άρθρου 263Α ΠΚ, με την παραδοχή ότι τέτοιου είδους νομοθετικές παρεμβάσεις υποκρύπτουν συγκεκαλυμμένη αμνηστία και αντιβαίνουν στις διατάξεις του άρθρου 47 του Συντάγματος. Την ίδια τακτική ακολούθησαν και πιο πρόσφατες αποφάσεις.

Από την άλλη πλευρά, με τον τρόπο αυτό παρακάμπτεται η βούληση του ποινικού νομοθέτη που αποτυπώθηκε στη διάταξη του άρθρου 2 παρ. 1 ΠΚ να εφαρμόζεται ο ευμενέστερος από τους νόμους που ίσχυσαν από την τέλεση έως την αμετάκλητη εκδίκαση μιας πράξης, μη συνδέοντας την επιταγή αυτή με τυχόν βραχύβια ή μακροχρόνια διάρκεια ισχύος του ευμενέστερου αυτού νόμου. Η άρνηση λοιπόν εφαρμογής, με την πρόφαση της «κρυπτοαμνηστίας», της ευμενέστερης αυτής διάταξης, που ίσχυσε για μικρό χρονικό διάστημα, από τη νομολογία, αντιβαίνει προδήλως στο γράμμα και το πνεύμα του νόμου, αλλά και παραβιάζει σαφέστατα την αρχή διάκρισης των εξουσιών. Εφόσον η ευμενέστερη αυτή διάταξη ίσχυσε έστω και για μια ημέρα θα πρέπει να τύχει εφαρμογής στα πλαίσια του άρθρου 2 παρ. 1 ΠΚ ανεξάρτητα από τη δικαιοπολιτικά θετική ή αρνητική αξιολόγηση της συγκεκριμένης νομοθετικής επιλογής.

Άρθρο 3

Νόμοι με προσωρινή ισχύ
(Καταργήθηκε με τον Ν 4619/2019)

Ορθή και επιβεβλημένη θεωρώ την κατάργηση του παλαιού άρθρου 3 ΠΚ, που αναφέρονταν στους νόμους με προσωρινή ισχύ. Επρόκειτο πράγματι για μία αναχρονιστική διάταξη, η οποία εξ όσων γνωρίζω είχε περιέλθει σε πλήρη αχρηστία τις τελευταίες δεκαετίες. Όπως ορθότατα αναφέρεται στην Αιτιολογική Έκθεση, η διάταξη αυτή του προϊσχύοντος ΠΚ ήταν ευθέως αντίθετη στους υπέρτερης τυπικής ισχύος κανόνες των άρθρων 15 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα του ΟΗΕ και 49 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης που επιβάλλουν σε κάθε περίπτωση την αναδρομική εφαρμογή του ηπιότερου νόμου.

Άρθρο 4

Επιβολή μέτρων ασφαλείας
(Καταργήθηκε με τον Ν 4619/2019)

Εξίσου ορθή είναι και η κατάργηση του άρθρου 4 του παλαιού ΠΚ, που προέβλεπε τη δυνατότητα αναδρομικής εφαρμογής των μέτρων ασφαλείας κατ’ εξαίρεση του γενικού κανόνα του άρθρου 2 παρ. 1 ΠΚ. Η κατάργηση αυτή υπήρξε πάγιο αίτημα της θεωρίας, με βασικό επιχείρημα ότι και τα μέτρα ασφαλείας προσβάλλουν ουσιώδη δικαιώματα του ατόμου, άσχετα αν τυπικά δεν χαρακτηρίζονται ως ποινή. Για το λόγο αυτό, απαιτείται και για αυτά η ύπαρξη νόμου που να ίσχυε πριν από την τέλεση της πράξης.

ΙΙ. ΤΟΠΙΚΑ ΟΡΙΑ ΙΣΧΥΟΣ ΤΩΝ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΝΟΜΩΝ

Άρθρο 5

Εγκλήματα που τελέστηκαν στην ημεδαπή

Αρκετές συμπληρώσεις και τροποποιήσεις γίνονται στο Κεφάλαιο που αναφέρεται στα τοπικά όρια ισχύος των ποινικών νόμων. Έτσι, στο άρθρο 5 παρ. 1 ΠΚ προβλέπεται ότι οι ελληνικοί ποινικοί νόμοι εφαρμόζονται και στις πράξεις συμμετοχής που τελέστηκαν στο έδαφος της ελληνικής επικράτειας, αν η κύρια πράξη, για την οποία δεν υπάρχει δικαιοδοσία των ελληνικών ποινικών δικαστηρίων, είναι αξιόποινη και κατά τους ελληνικούς ποινικούς νόμους. Εδώ βέβαια τίθεται το εύλογο ερώτημα του πως θα καταστεί ευχερής η εκδίκαση πράξης συμμετοχής όταν δεν θα επιτρέπεται λόγω έλλειψης δικαιοδοσίας η εκδίκαση της κύριας πράξης, στην οποία αυτή αναφέρεται.

Άρθρο 6

Εγκλήματα ημεδαπών στην αλλοδαπή

Στο άρθρο 6 παρ. 1 ΠΚ που αναφέρεται στα εγκλήματα ημεδαπών στην αλλοδαπή, διευκρινίζεται ότι η πράξη πρέπει να είναι αξιόποινη και κατά τους νόμους της χώρας στην οποία τελέστηκε «με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της», κάτι που περιορίζει οπωσδήποτε το πεδίο της διάταξης αυτής, άσχετα με το ότι πρόκειται για δικαιοπολιτικά ορθή επιλογή. Όπως γίνεται δεκτό στη θεωρία και σε μέρος της νομολογίας, αρκεί επίσης τα στοιχεία της ελληνικής ποινικής διάταξης να καλύπτονται από τα στοιχεία μιας αλλοδαπής διάταξης, να τελούν δηλαδή μεταξύ σε σχέση γενικού προς ειδικού και αντίστροφα. Από την άλλη πλευρά δεν απαιτείται ταυτότητα του νομικού χαρακτηρισμού

της πράξεως. Έτσι λ.χ. μια πράξη μπορεί να χαρακτηρίζεται από το ελληνικό δίκαιο απάτη, ενώ κατά το αλλοδαπό δίκαιο να θεωρείται υπεξαίρεση. Και σε αυτή την περίπτωση εφαρμόζεται το άρθρο 6 ΠΚ και η πράξη μπορεί να διωχθεί και να τιμωρηθεί από την ελληνική δικαιοσύνη. Όταν όμως μία πράξη, καίτοι αποτελεί έγκλημα κατά τον ελληνικό ποινικό νόμο, δεν θεωρείται έγκλημα και κατά τους νόμους της αλλοδαπής πολιτείας, όπου έχει τελεσθεί, δεν υπάρχει δυνατότητα διώξεως του φερόμενου ως αυτουργού ημεδαπού, εφόσον ο αξιολογικός κανόνας και η απαξία της πράξεως εκτιμάται κατά το δίκαιο της αλλοδαπής πολιτείας ως μη αξιόποινη, εκτός εάν πρόκειται για πράξεις που εμπίπτουν στα εγκλήματα του άρθρου 8 ΠΚ και διώκονται σύμφωνα με το σύστημα της παγκόσμιας δικαιοσύνης.

Όπως γίνεται δεκτό στη νομολογία και τη θεωρία, το άρθρο 6 ΠΚ καταλαμβάνει μόνο τον Έλληνα αυτουργό ή συμμέτοχο που τελεί έγκλημα στην αλλοδαπή, όχι όμως και τον αλλοδαπό συμμέτοχο που έδρασε επίσης στην αλλοδαπή, διότι η συμμετοχική πράξη δεν υπάγεται στους ελληνικούς ποινικούς νόμους.

Σημειωτέον ότι η ίδια ρύθμιση απαντάται και στην επόμενη διάταξη, του άρθρου 7 παρ. 1 ΠΚ, για τα εγκλήματα αλλοδαπών στην αλλοδαπή.

Άρθρο 7

Εγκλήματα αλλοδαπών στην αλλοδαπή

Στο άρθρο 7 παρ. 1 νέου ΠΚ που αναφέρεται σε εγκλήματα αλλοδαπών στην αλλοδαπή που στρέφονται κατά Έλληνα πολίτη, διευκρινίζεται ότι ως Έλληνας πολίτης λογίζεται και το κυοφορούμενο που θα αποκτήσει με τη γέννησή του την ελληνική ιθαγένεια, καθώς και τα νομικά πρόσωπα που εδρεύουν στην ημεδαπή. Με τη διατύπωση αυτή είναι, πλέον, δυνατή η εφαρμογή των ελληνικών ποινικών νόμων και στις περιπτώσεις, όπου ένα έγκλημα στρέφεται κατά του Ελληνικού Δημοσίου, όταν αυτό εμφανίζεται ως fiscus με τη μορφή νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου.

Άρθρο 8

Εγκλήματα στην αλλοδαπή που τιμωρούνται πάντοτε
κατά τους ελληνικούς νόμους

Στη διάταξη του άρθρου 8 ΠΚ που περιγράφεται η λεγόμενη αρχή της παγκόσμιας δικαιοσύνης, προστίθενται στις κατηγορίες πράξεων οι τρομοκρατικές πράξεις αλλά αφαιρούνται οι πράξεις δουλεμπορίου, εμπορίας ανθρώπων, σωματεμπορίας, διενέργειας ταξιδιών με σκοπό την τέλεση συνουσίας ή άλλων ασελγών πράξεων σε βάρος ανηλίκου, βιασμού ή κατάχρησης σε ασέλγεια σε βάρος ανηλίκου, αποπλάνησης παιδιών, κατάχρησης ανηλίκων σε ασέλγεια σε βαθμό κακουργήματος, πορνογραφίας ανηλίκων, πορνογραφικών παραστάσεων ανηλίκων, μαστροπείας

σε βάρος ανηλίκου ή ασέλγειας με ανήλικο έναντι αμοιβής ή αναγκαστικής εξαφάνισης προσώπου (πρώην εδ. η΄ άρθρ. 8 ΠΚ), καθώς και η παράνομη κυκλοφορία και εμπορία ασέμνων δημοσιευμάτων (πρώην εδ. ι΄ άρθρ. 8 ΠΚ). Και οι δύο αυτές κατηγορίες εντάσσονται πλέον στη γενικότερη νέα διάταξη του εδ. ια΄, σύμφωνα με την οποία η αρχή της παγκόσμιας δικαιοσύνης εφαρμόζεται και σε κάθε άλλο έγκλημα, για το οποίο ειδικές διατάξεις ή διεθνείς συμβάσεις υπογραμμένες και επικυρωμένες από το ελληνικό κράτος προβλέπουν την εφαρμογή των ελληνικών ποινικών νόμων, με δεδομένο ότι για τις μεν περιπτώσεις του πρώην εδ. η΄, ισχύει η Σύμβαση «περί δουλείας», που υπογράφηκε στη Γενεύη το 1926 και κυρώθηκε με το Ν 4473/1930, για τις δε περιπτώσεις του πρώην εδ. ι΄ έχει κυρωθεί από την Ελλάδα ήδη από το έτος 1929 η Διεθνής Σύμβαση της Γενεύης του 1923 «για την καταστολή της κυκλοφορίας και εμπορίας ασέμνων δημοσιευμάτων». Επίσης, με τη συμπλήρωση που επήλθε με το άρθρο 2 παρ. 2 εδ. β΄ της ΠΝΠ ΦΕΚ Α΄ 106/27.6.2019 η περ. δ΄ της διατάξεως αυτής αναδιατυπώθηκε ως εξής: «Πράξη που στρέφεται εναντίον υπαλλήλου του ελληνικού κράτους ή Έλληνα υπαλλήλου οργάνου ή οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή απευθύνεται προς αυτούς, εφόσον τελείται κατά την άσκηση της υπηρεσίας τους ή σε σχέση με την άσκηση των καθηκόντων τους».

Όπως επισημαίνεται στην Αιτιολογική Έκθεση (σελ. 9), από τον κατάλογο των εγκληµάτων αυτών διαγράφηκε αρχικά η πράξη του δουλεµπορίου. Βεβαίως η υποχρέωση θεµελίωσης της αρχής της παγκόσµιας δικαιοσύνης για τη δίωξη του εγκλήµατος αυτού προκύπτει ήδη από τη Σύµβαση «περί δουλείας» που υπογράφηκε στη Γενεύη στις 15.9.1926 και κυρώθηκε µε το Ν 4473/1930. Ωστόσο, το φαινόµενο που ήθελε να αντιµετωπίσει ο νοµοθέτης µε τη διαµόρφωση του συγκεκριµένου εγκλήµατος δύσκολα µπορεί να ανιχνευθεί στη σύγχρονη εποχή. Η χρήση του όρου «δούλος» έχει ουσιαστικά εκµηδενίσει τη σηµασία του. Αξίζει να αναφέρουµε ότι από τη θέσπιση του Ποινικού Κώδικα µέχρι σήµερα, δηλαδή επί 70 σχεδόν χρόνια, δεν υπάρχει καµία, δηµοσιευµένη τουλάχιστον, δικαστική απόφαση που να εφαρµόζει τη διάταξη του άρθρου 323 ΠΚ. Για την αντιµετώπιση των φαινοµένων αυτών έχει ήδη διαµορφωθεί η διάταξη για την εµπορία ανθρώπων, η οποία, έχοντας ευρύτερο περιεχόµενο, καταλαµβάνει ασφαλώς και τις περιπτώσεις του δουλεµπορίου, στο µέτρο που θα ανιχνευθούν.