ΠΟΛΥΕΔΑΦΙΚΗ ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΣΗ ΧΡΗΣΗΣ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ

ΜΕΡΟΣ Α΄

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ι. Αντικείμενο μελέτης

Η παρούσα μελέτη διερευνά τη νομική φύση και λειτουργία των τριών συμβάσεων που εντάσσονται στη διαδικασία της πολυεδαφικής αδειοδότησης, όπως αυτή οριοθετείται από το Ν 4481/2017 και χορηγείται από φορείς συλλογικής διαχείρισης, ήτοι ΟΣΔ, ΕΟΔ ή ΑΟΔ, οι οποίοι έχουν εγκατάσταση στην Ελλάδα.

Στο πλαίσιο αυτό οριοθετούνται εννοιολογικά και αναλύονται ως προς τη φύση και τη λειτουργία τους (α) η σύμβαση ανάθεσης διαχείρισης δικαιωμάτων του δημιουργού μουσικού έργου, (β) η πολυεδαφική άδεια που χορηγείται σε πάροχο επιγραμμικών υπηρεσιών και (γ) η τυχόν συναφθείσα σύμβαση εκπροσώπησης οργανισμού από άλλο οργανισμό συλλογικής διαχείρισης με σκοπό τη χορήγηση για λογαριασμό του εκπροσωπούμενου πολυεδαφικής άδειας. Θα πρέπει εξαρχής να σημειωθεί ότι η πολυεδαφική αδειοδότηση που εξετάζεται εδώ αφορά μόνο στη χρήση μουσικών έργων στο δια­δίκτυο, καθότι αυτή ρυθμίζεται ειδικότερα με τις σχετικές διατάξεις του Ν 4481/2017.

Η διαδικασία της πολυεδαφικής αδειοδότησης αφορά στη χορήγηση πολυεδαφικών αδειών από -κατά κύριο λόγο- οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης των δικαιωμάτων δημιουργών μουσικών έργων για χρήση τους στο διαδίκτυο από τους αναφερόμενους στο νόμο ως παρόχους επιγραμμικών υπηρεσιών· τέτοιους παρόχους αποτελούν στη πράξη υπηρεσίες όπως το Spotify, η YouTube Music και άλλοι. Ως πολυεδαφική άδεια σύμφωνα με το ά. 3 στοιχείο ιε Ν 4481/2017 ορίζεται αυτή που δίνει στον αδειούχο τη δυνατότητα να χρησιμοποιεί το αδειοδοτημένο έργο ταυτόχρονα σε περισσότερες από μια χώρες (της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή και ευρύτερα).

Με το Ν 4481/2017 για πρώτη φορά θεσπίζεται ένα πλέγμα κανόνων που ρυθμίζει τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των συμβαλλομένων μερών εκτενώς. Πρόκειται για κανόνες που όμοιους δεν είχε γνωρίσει η ελληνική νομική πραγματικότητα της συλλογικής διαχείρισης. Εν πολλοίς, τέτοιους κανόνες –δυνάμει της προέλευσης των εν λόγω κανόνων από την Οδηγία 2014/26/ΕΕ- δεν γνώριζαν ούτε και οι υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε. οι οποίες, επίσης, εναρμόνισαν τις εθνικές τους νομοθεσίες ως προς τα ζητήματα που ρυθμίζει η Οδηγία 2014/26/ΕΕ στα ά. 23 έως 32 για τις πολυεδαφικές άδειες.

ΙΙ. Μεθοδολογική προσέγγιση

Η εξέταση της νομικής φύσης και της λειτουργίας των τριών αυτών συμβάσεων στοχεύει στην δημιουργία του κατάλληλου εκείνου ερμηνευτικού περιβάλλοντος για αυτή την έως τώρα terra incognita της πολυεδαφικής αδειοδότησης ως μέρους της νομοθετικής ρύθμισης. Για το λόγο αυτό, εξάλλου, ο προσδιορισμός της νομικής φύσης των συμβάσεων διενεργείται με όρους αστικοδικαιϊκούς και έμφαση δίδεται στον προσδιορισμό των κύριων και παρεπομένων υποχρεώσεων και δικαιωμάτων των μερών.

Θα πρέπει, ωστόσο, να διευκρινιστεί ότι ζητήματα που γεννώνται από το πλέγμα των σχέσεων της αδειοδότησης ως προς την ανώμαλη εξέλιξή τους ή και τη λήξη τους δεν αποτελούν αντικείμενο της παρούσας μελέτης, Τα ζητήματα αυτά θα διεύρυναν το αντικείμενο της μελέτης προς μια προβληματική ενδιαφέρουσα μεν αλλά όχι κατά την άποψή μας αναγκαία για τον προσδιορισμό της νομικής φύσης και της λειτουργίας της πολυεδαφικής αδειοδότησης.

Εξάλλου, για τον ίδιο λόγο, ζητήματα που ανακύπτουν από τις συμβατικές σχέσεις των μερών και εντάσσονται στο χώρο του δικαίου του ανταγωνισμού απασχολούν την παρούσα μελέτη μόνο παρεμπιπτόντως και στην έκταση που συμβάλλουν στον εννοιολογικό προσδιορισμό των συμβάσεων ή των υποχρεώσεων και δικαιωμάτων των μερών. Ζητήματα, επίσης, που ανακύπτουν από άλλες διατάξεις του Ν 4481/2017, όπως η διοίκηση των ΟΣΔ από τα αρμόδια όργανα (γενική συνέλευση ή /και εποπτικό συμβούλιο) δεν εξετάζονται, διότι εκφεύγουν από τη μελέτη των συμβατικών σχέσεων του συμβαλλομένων μερών.

Ομοίως, ζητήματα ιδιωτικού διεθνούς δικαίου δεν εξετάζονται καθότι θα οδηγούσαν σε μια υπερβολική διεύρυνση του αντικειμένου της μελέτης. Εξάλλου, η συναλλακτική πρακτική της συλλογικής διαχείρισης σε συμβάσεις με στοιχεία αλλοδαπότητας έχει συστηματικά να δείξει την πρόβλεψη όρων στις συμβάσεις που ορίζουν επακριβώς το εφαρμοστέο δίκαιο στη σύμβαση.

ΙΙΙ. Διάρθρωση περιεχομένου

Στο Β΄ ΜΕΡΟΣ, το οποίο περιλαμβάνει το κεφάλαιο 1, σκιαγραφείται το ιστορικό και νομοθετικό πλαίσιο ανάπτυξης της πολυεδαφικής αδειοδότησης. Κατόπιν, στο Γ΄ ΜΕΡΟΣ, το οποίο περιλαμβάνει τα κεφάλαια 2, 3 και 4, προσδιορίζεται εννοιολογικά και ως προς τις επιμέρους ειδικότερες πτυχές της κάθε μια από τις τρεις συμβάσεις οι οποίες, ως άλλες πλευρές ενός νοητού τριγώνου, σχηματίζουν το «τρίγωνο» της πολυεδαφικής αδειοδότησης. Στη συνέχεια, στο Δ΄ ΜΕΡΟΣ, το οποίο περιλαμβάνει τα κεφάλαια 5, 6 και 7, εξετάζεται η νομική φύση των συναπτόμενων συμβάσεων, ενώ στο Ε΄ ΜΕΡΟΣ, το οποίο περιλαμβάνει τα κεφάλαια 8, 9 και 10, αναλύεται η λειτουργία των συμβάσεων με τις εκατέρωθεν υποχρεώσεις των μερών όπως αυτές προκύπτουν από τον Ν 4481/2017. Στο ΣΤ΄ ΜΕΡΟΣ διατυπώνονται τα τελικά συμπεράσματα της μελέτης.

Στο κεφάλαιο 1 περιγράφεται η σχέση της πολυεδαφικής αδειοδότησης με τη συλλογική διαχείριση. Για το σκοπό αυτό παρουσιάζεται υπό 1.1 η έννοια της Ψηφιακής Ενιαίας Αγοράς της Ε.Ε., ως ο χώρος γένεσης και ανάπτυξης της εδώ εξεταζόμενης πολυεδαφικής αδειοδότησης. Στη συνέχεια, υπό 1.2 προσδιορίζεται ο ρόλος των εκδοτών μουσικής ως δικαιούχων, στην ανάπτυξη των πολυεδαφικών αδειών. Με στόχο να καταστεί στον αναγνώστη σαφές το πρακτικό πεδίο εφαρμογής των πολυεδαφικών αδειών, παρουσιάζονται υπό 1.3 οι σημαντικότερες συμφωνίες που οι ΟΣΔ σύνηψαν μεταξύ τους, για το σκοπό αυτό. Ακολούθως, σκιαγραφείται υπό 1.4 η συμβολή της Ε.Ε., δια της Σύστασης 2005/737/ΕΚ από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και άλλων κειμένων, στην ανάπτυξη της πολυεδαφικής αδειοδότησης. Κατόπιν, υπό 1.5 παρουσιάζονται τα κυριότερα σχήματα χορήγησης πολυεδαφικών αδειών, τα οποία δημιουργήθηκαν με τη συμμετοχή οργανισμών συλλογικής διαχείρισης. Τέλος, υπό 1.6 αναπτύσσεται η προβληματική του νομικού χαρακτηρισμού των σχημάτων συνεργασίας ως ΟΣΔ και η σχέση τους με τις συγγενείς έννοιες των ΕΟΔ και ΑΟΔ, όπως περιγράφονται στο Ν 4481/2017. Ακολουθεί η σύνοψη του κεφαλαίου υπό 1.7.

Στο κεφάλαιο 2 προσδιορίζεται εννοιολογικά η πολυεδαφική άδεια σύμφωνα με το Ν 4481/2017. Μετά τον κατά νόμον ορισμό της υπό 2.1, εξετάζεται υπό 2.2 η ένταξη της πολυεδαφικής άδειας στην γενική κατηγορία των συμβάσεων οικονομικής εκμετάλλευσης του δημιουργού. Υπό 2.3 παρατίθενται οι λόγοι για τους οποίους η πολυεδαφική άδεια θα πρέπει να νοείται ως απλή άδεια -και όχι ως σύμβαση εκμετάλλευσης -και προσδιορίζεται η έκταση εφαρμογής της θεμελιώδους αρχής του σκοπού της σύμβασης. Περαιτέρω, υπό 2.4 παρέχονται οι αναγκαίες εννοιολογικές διασαφήσεις του αντικειμένου της άδειας, δηλαδή των επιγραμμικών δικαιωμάτων δημιουργού μουσικού έργου, τα οποία προσδιορίζονται στο ά. 3 Ν 4481/2017. Ακολούθως, υπό 2.5 προσδιορίζεται εννοιολογικά ο χρήστης της πολυεδαφικής άδειας ως ο πάροχος επιγραμμικών υπηρεσιών μουσικής. Υπό 2.6 γίνεται αναφορά στις προϋποθέσεις που οφείλει να πληροί ο ΟΣΔ που παρέχει την εν λόγω πολυεδαφική άδεια και τέλος, υπό 2.7 παραμετροποιούνται τα αναφερόμενα στο κεφάλαιο 2 για τις ΕΟΔ και τις ΑΟΔ. Ακολουθεί η σύνοψη του κεφαλαίου υπό 2.8.

Στο κεφάλαιο 3 προσδιορίζεται εννοιολογικά η σύμβαση ανάθεσης διαχείρισης επιγραμμικών δικαιωμάτων. Στο πλαίσιο αυτό υπό 3.1 σημειώνεται, καταρχήν, η αναγκαιότητα της ανάθεσης ως απαραίτητης προϋπόθεσης νομιμοποίησης του ΟΣΔ, προκειμένου να μπορεί να προβαίνει στη χορήγηση πολυεδαφικών αδειών. Στην ίδια ενότητα, προσδιορίζεται το περιεχόμενο της σύμβασης ανάθεσης, όπως ορίζεται στο ά. 12 Ν 4481/2017, και αιτιολογείται η εφαρμογή της εν λόγω διάταξης και στη περίπτωση της σύμβασης ανάθεσης για τη διαχείριση των επιγραμμικών δικαιωμάτων. Υπό 3.2 προσδιορίζεται εννοιολογικά ο δικαιούχος ως ο αναθέτων τη διαχείριση. Τέλος, υπό 3.3 παραμετροποιούνται τα αναφερόμενα στο κεφάλαιο 3 για την ανάθεση της διαχείρισης στη περίπτωση που η ανάθεση γίνεται από τον δικαιούχο σε ΕΟΔ ή ΑΟΔ. Ακολουθεί η σύνοψη του κεφαλαίου υπό 3.4.

Στο κεφάλαιο 4 προσδιορίζεται το εννοιολογικό περιεχόμενο της σύμβασης εκπροσώπησης ενός ΟΣΔ που δεν χορηγεί ο ίδιος πολυεδαφικές άδειες από άλλον ΟΣΔ. Υπό 4.1 εξετάζονται οι κανόνες των ά. 38 και 39 Ν 4481/2017. Υπό 4.2 παρέχεται ο εννοιολογικός προσδιορισμός της - συγγενούς προς τη σύμβαση εκπροσώπησης αλλά όχι ταυτόσημης- σύμβασης αμοιβαίας εκπροσώπησης (ή σύμβασης αμοιβαιότητας) και επεξηγείται γιατί αυτή δεν αφορά στην περίπτωση των πολυεδαφικών αδειών. Υπό 4.3 αποσαφηνίζεται εννοιολογικά ο όρος «ρήτρα αποκλειστικότητας» και περιγράφεται η σχέση του με τη μη αποκλειστική εκπροσώπηση που επιβάλλει το ά. 38 παρ. 1 Ν 4481/2017. Τέλος, υπό 4.4 παραμετροποιούνται τα αναφερόμενα στο κεφάλαιο 4, όταν η εκπροσώπηση αφορά σε ΕΟΔ ή ΑΟΔ. Ακολουθεί η σύνοψη του κεφαλαίου υπό 4.5.

Στο κεφάλαιο 5 εξετάζεται η νομική φύση της σύμβασης ανάθεσης διαχείρισης των επιγραμμικών δικαιωμάτων από τον δικαιούχο σε ΟΣΔ. Ειδικότερα, υπό 5.1 επιχειρείται με αστικοδικαιϊκούς όρους η ενδελεχής ανάλυση της ενοχικής και υποσχετικής φύσης της δικαιοπραξίας και εξετάζεται η εκπλήρωση της υποσχετικής δικαιοπραξίας με καταπιστευτική μεταβίβαση, πληρεξουσιότητα ή με άλλον τρόπο κατά ά. 12 παρ. 1 (α) Ν 4481/2017. Μετά την εξέταση της αιτιώδους φύσης της σύμβασης υπό 5.2, ακολουθεί υπό 5.3 ο προσδιορισμός της επιδοτικής φύσης της και η αναζήτηση της αιτίας της επίδοσης. Κατόπιν, υπό 5.4 διερευνάται ο τυπικός χαρακτήρας της, το ορισμένο της διάρκειάς της και η καταγγελία της. Υπό 5.5 αναλύεται το ζήτημα του ατελώς αμφοτεροβαρούς της χαρακτήρα. Τέλος, υπό 5.6 διερευνάται το ζήτημα της αναγκαστικότητας της δικαιοπραξίας. Τα αναφερόμενα στο εν λόγω κεφάλαιο παραμετροποιούνται, όπου αυτό ειδικώς αναφέρεται, στην περίπτωση της ανάθεσης σε ΑΟΔ ή ΕΟΔ. Ακολουθεί η σύνοψη του κεφαλαίου υπό 5.7.

Στο κεφάλαιο 6 εξετάζεται η σύμβαση εκπροσώπησης ΟΣΔ από έτερο ΟΣΔ. Υπό 6.1 αναλύεται ο ενοχικός και υποσχετικός χαρακτήρας της σύμβασης εκπροσώπησης και η εκπλήρωσή της με παροχή εξουσιοδότησης προς άσκηση και είσπραξη δικαιώματος. Υπό 6.2 έως και 6.5 υποστηρίζεται ο αιτιώδης, επιδοτικός, ατελώς αμφοτεροβαρής, διαρκής χαρακτήρας της σύμβασης εκπροσώπησης και αναπτύσσεται η προβληματική περί του τυπικού ή μη χαρακτήρα της. Επίσης, εξετάζεται υπό 6.6 η για πρώτη φορά θεσπιζόμενη από το ά. 39 παρ. 1 Ν 4481/2017 αναγκαστικότητα της εκπροσώπησης για τον εξουσιοδοτούμενο ΟΣΔ αλλά και ο προσχωρηματικός της χαρακτήρας για τον εκπροσωπούμενο ΟΣΔ. Ακολουθεί η σύνοψη του κεφαλαίου υπό 6.7.

Στο κεφάλαιο 7 εξετάζεται η νομική φύση της πολυεδαφικής άδειας. Η εξέταση της φύσης της οδηγεί -όπως και στην περίπτωση της σύμβασης ανάθεσης διαχείρισης- σε συμπεράσματα ευρύτερα, τα οποία αφορούν όχι μόνο στην πολυεδαφική άδεια αλλά και σε κάθε άδεια που χορηγεί ο ΟΣΔ σε χρήστη. Και αυτό γιατί, η πολυεδαφική άδεια, όπως καταδεικνύεται στο κεφάλαιο 2, συνιστά άδεια με όμοια χαρακτηριστικά με οποιαδήποτε άλλη απλή άδεια εκμετάλλευσης των περιουσιακών εξουσιών του πνευματικού δικαιώματος. Στο πλαίσιο αυτό, υπό 7.1 σημειώνεται ο ενοχικός και υποσχετικός χαρακτήρας της πολυεδαφικής άδειας ως απλής άδειας εκμετάλλευσης. Στη συνέχεια, υπό

7.2 έως και 7.4 διερευνάται περαιτέρω η φύση των αδειών εκμετάλλευσης ως προς τον αμφοτεροβαρή, επαχθή και τυπικό χαρακτήρα τους. Τέλος, σημειώνεται υπό 7.5 η φύση της (πολυεδαφικής) άδειας ως δικαιοπραξίας αναγκαστικής καταρτίσεως, με ιδιαίτερη διερεύνηση της αναγκαστικότητας της δικαιοπραξίας στην περίπτωση χορήγησης της άδειας από ΑΟΔ. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με τη σύνοψη υπό 7.6.

Στα κεφάλαια 8, 9 και 10 εξετάζεται η λειτουργία των τριών συμβάσεων που εμπλέκονται στην πολυεδαφική αδειοδότηση. Η εξέταση των υποχρεώσεων των μερών στοχεύει στην ανάλυση και ερμηνεία υποχρεώσεων, οι οποίες αφορούν στην πολυεδαφική αδειοδότηση. Ειδικότερα, στο κεφάλαιο 8 εξετάζονται οι υποχρεώσεις του ΟΣΔ και του δικαιούχου που αναθέτει τη διαχείριση. Αναφέρονται υπό 8.1 οι υποχρεώσεις προ της κατάρτισης της σύμβασης, οι οποίες εντοπίζονται, βάσει του Ν 4481/2017, μόνο στην πλευρά του ΟΣΔ και όχι του δικαιούχου. Στη συνέχεια υπό 8.2 και 8.3 εκτίθενται αντίστοιχα οι κύριες και παρεπόμενες υποχρεώσεις που βαρύνουν τον ΟΣΔ κατά τη διάρκεια της σύμβασης, όπως προβλέπονται από το Ν 4481/2017. Οι περιορισμένες αριθμητικά κύριες και παρεπόμενες υποχρεώσεις του δικαιούχου έναντι του ΟΣΔ αναλύονται υπό 8.4 και 8.5 αντίστοιχα. Τα αναφερόμενα στο κεφάλαιο 8 παραμετροποιούνται για την περίπτωση ανάθεσης διαχείρισης σε ΕΟΔ ή ΑΟΔ υπό 8.6. Τέλος, το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με τη σύνοψη υπό 8.7.

Στο κεφάλαιο 9 μελετώνται οι υποχρεώσεις αφενός του ΟΣΔ που εξουσιοδοτείται να εκπροσωπεί και αφετέρου του εκπροσωπούμενου ΟΣΔ. Και εδώ, προσυμβατικές υποχρεώσεις βαρύνουν μόνον τον ΟΣΔ που αναλαμβάνει την εκπροσώπηση άλλου ΟΣΔ, οι οποίες περιγράφονται υπό 9.1. Οι κύριες υποχρεώσεις του εξουσιοδοτούμενου ΟΣΔ αναλύονται υπό 9.2. και οι παρεπόμενες υπό 9.3. Οι κύριες και παρεπόμενες υποχρεώσεις του εκπροσωπούμενου ΟΣΔ κατά τη διάρκεια της εκπροσώπησης αναλύονται υπό 9.4 και 9.5 αντιστοίχως. Τα αναφερόμενα στο κεφάλαιο 9 παραμετροποιούνται για την εκπροσώπηση από ΑΟΔ ή ΕΟΔ υπό 9.6. Ακολουθεί η σύνοψη του κεφαλαίου υπό 9.7.

Στο κεφάλαιο 10 μελετώνται, τέλος, οι υποχρεώσεις του ΟΣΔ και του παρόχου επιγραμμικών υπηρεσιών. Εδώ, αμφότερα τα μέρη εμφανίζονται επιφορτισμένα με αρκετές υποχρεώσεις -τόσο στο προσυμβατικό στάδιο όσο και κατά τη διάρκεια της σύμβασης- οι οποίες απαριθμώνται υπό 10.1. Μετά τη χορήγηση της πολυεδαφικής άδειας, ο ΟΣΔ αναλαμβάνει τις κύριες υποχρεώσεις που μελετώνται υπό 10.2. και τις παρεπόμενες που αναφέρονται υπό 10.3 Ακολουθεί η ανάλυση των κύριων και παρεπόμενων υποχρεώσεων του παρόχου υπό 10.4 και 10.5 αντίστοιχα. Επιπροσθέτως, υπό 10.6 αναλύεται η λειτουργία και οι απορρέουσες υποχρεώσεις στη περίπτωση πολυεδαφικής άδειας που χορηγείται από ΕΟΔ ή ΑΟΔ. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με τη σύνοψη υπό 10.7. Η μελέτη ολοκληρώνεται με τα τελικά συμπεράσματα που διατυπώνονται στο Μέρος ΣΤ΄.

ΜΕΡΟΣ Β΄

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΟΛΥΕΔΑΦΙΚΗΣ ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΕ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΠΟΛΥΕΔΑΦΙΚΗ ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ

1.1. Χορήγηση πολυεδαφικών αδειών, συλλογική διαχείριση και Ψηφιακή Ενιαία Αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης

1.1.1. Πάροχοι επιγραμμικών υπηρεσιών μουσικής και Ψηφιακή Ενιαία Αγορά

Η έκρηξη και εξάπλωση του διαδικτύου επέφερε κατακλυσμιαίες αλλαγές μεταξύ άλλων και στον τρόπο διάδοσης των έργων με πνευματικά δικαιώματα· πλέον, η δυνατότητα διάδοσης των μουσικών και όχι μόνο έργων ως ψηφιακών αρχείων επιτρέπει την άνευ προηγουμένου εκμετάλλευσή τους στο ψηφιακό περιβάλλον μέσω πολύ γνωστών πλατφορμών (και όχι μόνο).

Σε αυτό το ψηφιακό περιβάλλον αναπτύσσονται υπηρεσίες παροχής μουσικής από παρόχους μουσικών υπηρεσιών όπως οι YouTube Music, Apple Music, Spotify, Deezer, για να αναφέρουμε μόνο τους πιο γνωστούς στο ευρύ κοινό. Οι εν λόγω πάροχοι είναι γνωστοί και ως πάροχοι επιγραμμικών υπηρεσιών μουσικής (online music service providers). Το περιεχόμενο της υπηρεσίας τους συνίσταται στο να επιτρέπουν στον ακροατή να ακούσει ένα μουσικό έργο, είτε με το κατέβασμά του στη συσκευή του (downloading), είτε μόνο ακούγοντάς το, όταν διαθέτει σύνδεση στο διαδίκτυο (streaming). Με το downloading/streaming του μουσικού έργου, ουσιαστικά επιτυγχάνεται αφενός η κυκλοφορία του έργου και αφετέρου η παροχή της υπηρεσίας των εν λόγω επιχειρήσεων.

Πάροχοι όπως οι ανωτέρω δραστηριοποιούνται στο παγκόσμιο ψηφιακό περιβάλλον, το οποίο ως τέτοιο περιλαμβάνει και αυτό που εντός των συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφέρεται και ως Ψηφιακή Ενιαία Αγορά (Digital Single Market). Σε σχετική Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2015, ως Ψηφιακή Ενιαία Αγορά ορίζεται εκείνη στην οποία διασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών, προσώπων, υπηρεσιών και κεφαλαίων, στην οποία πολίτες, άτομα και επιχειρήσεις μπορούν να έχουν πρόσβαση και να ασκούν απευθείας δραστηριότητες στο διαδίκτυο, υπό συνθήκες θεμιτού ανταγωνισμού και με υψηλό επίπεδο προστασίας του καταναλωτή και των προ-

σωπικών δεδομένων ασχέτως ιθαγένειας και τόπου διαμονής. Επομένως, το εννοιολογικό περιεχόμενο της Ψηφιακής Ενιαίας Αγοράς ταυτίζεται με εκείνο που έχει ορισθεί ως Εσωτερική Αγορά στο ά. 26 παρ. 2 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), όπου και αναφέρεται ότι «η εσωτερική αγορά περιλαμβάνει χώρο χωρίς εσωτερικά σύνορα μέσα στον οποίο εξασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, των προσώπων, των υπηρεσιών και των κεφαλαίων σύμφωνα με τις διατάξεις των Συνθηκών», με μόνη διαφορά ότι η Ψηφιακή Ενιαία Αγορά αφορά όχι τρισδιάστατα προσδιορισμένο χώρο αλλά το ψηφιακό περιβάλλον του διαδικτύου.

1.1.2. Πάροχοι επιγραμμικών υπηρεσιών μουσικής, ΟΣΔ και ο εννοιολογικός προσδιορισμός της πολυεδαφικής αδειοδότησης

Η παροχή υπηρεσιών μουσικής από τους ανωτέρω παρόχους εντός της ψηφιακής ενιαίας αγοράς της Ε.Ε. προϋποθέτει βεβαίως τη νόμιμη χρήση των μουσικών έργων, τα οποία ως έργα με δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας δεν μπορούν να αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους παρόχους επιγραμμικών υπηρεσιών μουσικής χωρίς την λήψη προηγούμενης άδειας από τους δικαιούχους των πνευματικών δικαιωμάτων. Τα δικαιώματα που απαιτούνται για τη νόμιμη λειτουργία της υπηρεσίας του παρόχου προς τον τελικό χρήστη αναφέρονται (και) στο Ν 4481/2017 –σε εναρμόνιση με σχετική οδηγία της Ε.Ε., την Οδηγία 2014/26/ΕΕ- ως επιγραμμικά δικαιώματα (online rights).

Για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στον τελικό χρήστη (καταναλωτή στις χώρες της ΕΕ οι πάροχοι επιγραμμικών υπηρεσιών μουσικής, οι πάροχοι στην πράξη δεν αναζητούν την άδεια από τον κάθε δικαιούχο μεμονωμένα, αλλά από τους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης (εφεξής ΟΣΔ), στους οποίους οι δικαιούχοι έχουν αναθέσει τη διαχείριση των επιγραμμικών τους δικαιωμάτων. Ως δικαιούχος προσδιορίζεται το πρόσωπο που αναθέτει τη διαχείριση και προστασία του μουσικού έργου επί του οποίου έχει τα πνευματικά επιγραμμικά δικαιώματα· πρόκειται δηλαδή καταρχήν για τον δημιουργό του μουσικού έργου -τον στιχουργό και τον συνθέτη. Στους δικαιούχους όμως

εντάσσεται και εκείνο το πρόσωπο (νομικό ή φυσικό) που αποκτά τα εν λόγω δικαιώματα από τον δημιουργό.

Ήδη και πριν την δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης αποτελούσαν –τουλάχιστον στην ηπειρωτική Ευρώπη- το κατεξοχήν όχημα συλλογικής διαχείρισης με βαθιές ρίζες στην ανάγκη των δημιουργών να διεκδικήσουν συλλογικά έναντι των εκάστοτε χρηστών των πνευματικών τους δημιουργημάτων τις αμοιβές τους και εν γένει τον βιοπορισμό τους από το αντικείμενο της εργασίας τους. Ο παλαιότερος ΟΣΔ του κόσμου, ο SACD (Societé des auteurs et des compositeurs dramatiques), ιδρύθηκε το 1777 στη Γαλλία με αντικείμενο προστασίας τα πνευματικά δικαιώματα των θεατρικών συγγραφέων και συνθετών. Είχε προηγηθεί της ίδρυσής του πρόσκληση του Pierre Augustin Caron de Beaumarchais, θεατρικού συγγραφέα, σε άλλους είκοσι δύο συναδέλφους του να διαπραγματευθούν συλλογικά με το θέατρο Théâtre-Français για την καταβολή αμοιβής για τη χρήση των θεατρικών τους κειμένων από τους ηθοποιούς. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1838, οι Honore de Balzac και Victor Hugo θα ιδρύσουν την SGDL (Societé des gens de lettres) με αντικείμενο την είσπραξη αμοιβής από τους εκδότες εντύπων. Τη σκυτάλη παίρνουν στη συνέχεια οι δημιουργοί μουσικών έργων· με τους συνθέτες μουσικής Paul Henrion και Victor Parizot και τον στιχουργό Ernest Bourget να ιδρύουν το 1850 τη SACEM (Societé des auteurs, compositeurs et editeurs de musique), η οποία ως ΟΣΔ δραστηριοποιείται και σήμερα εκπροσωπώντας δημιουργούς μουσικών έργων.

Έκτοτε, ιδρύθηκαν στον τομέα της μουσικής και πολλοί άλλοι ΟΣΔ με σκοπό την είσπραξη από τους χρήστες και τη διανομή στους δικαιούχους των αμοιβών για τη χρήση

των έργων τους, όπως η ΑΚΜ στην Αυστρία και η GEMA στη Γερμανία. Στην Ελλάδα σήμερα λειτουργούν 18 οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης. Από αυτούς στο τομέα της συλλογικής διαχείρισης μουσικών έργων δραστηριοποιείτο για τους δημιουργούς μουσικών έργων, δηλαδή στιχουργούς και συνθέτες μουσικής, η ΑΕΠΙ πριν την ανάκληση της λειτουργίας της το 2018 και σήμερα η Αυτοδιαχείριση και η Ένωση Δικαιούχων Έργων Μουσικής (ΕΔΕΜ).

Πριν την επέλευση του διαδικτύου και της ψηφιακής διάδοσης των έργων, τα μουσικά έργα «διαδίδονταν» στο αναλογικό περιβάλλον είτε με βινύλια και κασσέτες, για ακρόαση σε επιχειρήσεις ψυχαγωγίας και εστίασης, είτε διαμέσου των συναυλιών και λοιπών ζωντανών εκδηλώσεων. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν τα μουσικά έργα, αναγκαία ήταν -και είναι ακόμα- η άδεια των δημιουργών τους, η οποία χορηγείται (και) δια των ΟΣΔ, εφόσον οι δημιουργοί έχουν επιλέξει την ανάθεση της διαχείρισης των δικαιωμάτων τους σε αυτούς. Η άδεια στο αναλογικό περιβάλλον δεν εξετάζεται στην παρούσα μελέτη, καθότι εδώ εξετάζεται η χρήση των μουσικών έργων στο διαδίκτυο.

Η χορήγηση αδειών στους παρόχους επιγραμμικών υπηρεσιών μουσικής από τους ΟΣΔ αποδείχθηκε απαιτητικό εγχείρημα, διότι για πρώτη φορά ο έως τότε γνωστός τρόπος χορήγησης αδειών από τους ΟΣΔ δεν φαινόταν να καλύπτει τις ανάγκες των παρόχων επιγραμμικών υπηρεσιών μουσικής. Ειδικότερα, οι άδειες που χορηγούσαν (και ακόμα χορηγούν) στο αναλογικό περιβάλλον οι ΟΣΔ καλύπτουν συνήθως μόνο την εδαφική επικράτεια στην οποία έχει την έδρα του ο ΟΣΔ που τη χορηγεί. Επομένως, οι πάροχοι επιγραμμικών υπηρεσιών μουσικής έπρεπε να εξασφαλίσουν άδεια χρήσης των μουσικών έργων από τον ΟΣΔ κάθε χώρας ξεχωριστά, στην οποία δραστηριοποιούνταν, γεγονός πολυδάπανο και χρονοβόρο τόσο για τους ΟΣΔ όσο και για τους παρόχους. Υπό αυτό το δεδομένο άρχισε να διερευνάται από τους ΟΣΔ στις αρχές του 2000 η δυνατότητα χορήγηση μίας άδειας, η οποία να μην απαιτεί τέτοιες πολυδάπανες και χρονοβόρες διαπραγματεύσεις με κάθε ΟΣΔ κάθε χώρας ξεχωριστά, αλλά να καλύπτει περισσότερες της μιας εθνικές επικράτειες κρατών-μελών της ΕΕ. Σε αυτό το πλαίσιο ανέκυψε η έννοια των πολυεδαφικών αδειών (multi-territorial licences), οι οποίες θα κάλυπταν τον πάροχο ταυτόχρονα σε περισσότερα από ένα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Οι διερευνητικές συζητήσεις των ΟΣΔ είχαν ως αποτέλεσμα τις πρώιμες συμφωνίες μεταξύ ΟΣΔ για τους όρους χορήγησης πολυεδαφικών αδειών στο ψηφιακό περιβάλλον, οι οποίες αρχίζουν να εμφανίζονται και να απασχολούν και τους θεσμούς της ΕΕ γύρω

στο 2000 και τις οποίες εξετάζουμε αναλυτικά παρακάτω στην παρούσα μελέτη. Οι ανωτέρω συμφωνίες αποτέλεσαν τη βάση για τη δημιουργία ενός νέου είδους αδειοδότησης από τους ΟΣΔ, της πολυεδαφικής αδειοδότησης, η οποία ενδιαφέρει την παρούσα μελέτη.

Υπό τα ανωτέρω δεδομένα, με τον όρο «πολυεδαφική αδειοδότηση» στην παρούσα μελέτη προσδιορίζεται το πλέγμα των συμβατικών σχέσεων αφενός μεταξύ ενός ΟΣΔ που χορηγεί πολυεδαφικές άδειες με τον δικαιούχο επιγραμμικών δικαιωμάτων και αφετέρου του ίδιου ΟΣΔ με τον πάροχο επιγραμμικών υπηρεσιών που λαμβάνει την πολυεδαφική άδεια. Ενίοτε, στην πολυεδαφική αδειοδότηση περιλαμβάνεται και μια τρίτη συμβατική σχέση, αυτή μεταξύ ενός οργανισμού που δεν χορηγεί πολυεδαφικές άδειες με άλλον οργανισμό που χορηγεί, όταν ο τελευταίος εξουσιοδοτείται από τον πρώτο για να τον εκπροσωπήσει έναντι των παρόχων επιγραμμικών υπηρεσιών. Αν η εν λόγω πολυεδαφική άδεια αφορά στο ρεπερτόριο ενός μόνο ΟΣΔ ονομάζεται πολυεδαφική μονορεπερτοριακή άδεια. Αν η εν λόγω άδεια περιλαμβάνει το ρεπερτόριο περισσότερων ΟΣΔ ονομάζεται πολυεδαφική πολυρεπερτοριακή άδεια.

1.1.3. Ενωσιακή και εθνική νομοθετική προσέγγιση της πολυεδαφικής αδειοδότησης

Η ένταξη της πολυεδαφικής αδειοδότησης στην Ενιαία Ψηφιακή Αγορά αποτελεί σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης μέρος της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» που ανακοίνωσε ήδη το 2010 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με την Ανακοίνωσή της, «Ευρώπη 2020: Μια στρατηγική για έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη» ανέλαβε επτά εμβληματικές πρωτοβουλίες (flagship initiatives) με στόχο την ανάπτυξη της ΕΕ και την έξοδό της από την οικονομική κρίση. Μία εκ των επτά αυτών πρωτοβουλιών αποτέλεσε το «Ψηφιακό Θεματολόγιο για την Ευρώπη» (Digital Agenda for Europe). Στόχος του Ψηφιακού Θεματολογίου ήταν η δημιουργία «διατηρήσιμων οικονομικών και κοινωνικών πλεονεκτημάτων από μια Ενιαία Ψηφιακή Αγορά, η οποία θα βασίζεται σε ταχύτατες διαδικτυακές και διαλειτουργικές εφαρμογές [...]», η οποία θα περιλαμβάνει «μια πραγματικά ενιαία αγορά για επιγραμμικό (online) περιεχόμενο και τις επιγραμμικές υπηρεσίες [...], ένα ισορροπημένο κανονιστικό πλαίσιο με αποκρυσταλλωμένο καθεστώς δικαιωμάτων, την προώθηση πολυεδαφικών αδειών και την κατάλληλη προστασία και αμοιβή των δικαιούχων [...]».

Περαιτέρω, η Επιτροπή σε έτερη Ανακοίνωσή της για το Ψηφιακό Θεματολόγιο σημείωσε ότι αν και το διαδίκτυο δεν γνωρίζει σύνορα, τόσο το περιεχόμενο όσο και οι υπηρεσίες που προσφέρονται δια του διαδικτύου δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν ελεύθερα μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ εξαιτίας των νομοθετικών περιορισμών που θέτει κάθε κράτος· εμφανίζεται, επομένως, η Ευρώπη κατακερματισμένη σε εθνικές ψηφιακές αγορές. Προκειμένου, λοιπόν, να δημιουργηθεί η Ψηφιακή Ενιαία Αγορά για έργα με πνευματικά δικαιώματα και τις υπηρεσίες που τα προσφέρουν στο διαδίκτυο, η Επιτροπή έκρινε ότι θα πρέπει να βελτιωθεί η διακυβέρνηση και η διαφάνεια της συλλογικής διαχείρισης με ενίσχυση της εμπιστοσύνης των δικαιούχων και των χρηστών στους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης και διευκόλυνση της διασυνοριακής αδειοδότησης έργων με πνευματικά δικαιώματα. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, εξάλλου, η Επιτροπή πρότεινε την υιοθέτηση οδηγίας για τη συλλογική διαχείριση.

Στο πλαίσιο αυτό η Επιτροπή κατέθεσε την 11η Ιουλίου 2012 Πρόταση Οδηγίας για τη συλλογική διαχείριση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων καθώς και για την χορήγηση πολυεδαφικών αδειών σε δικαιώματα επί μουσικών έργων για επιγραμμικές χρήσεις στην εσωτερική αγορά. Δύο χρόνια αργότερα, την 26.02.2014, υιοθετήθηκε η Οδηγία 2014/26/ΕΕ για τη συλλογική διαχείριση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων καθώς και τη χορήγηση πολυεδαφικών αδειών για επιγραμμικές χρήσεις μουσικών έργων στην εσωτερική αγορά.

Η εν λόγω Οδηγία αποτέλεσε το σημείο εκκίνησης για την αναδιαμόρφωση του Ν 2121/1993 και την θέσπιση του Ν 4481/2017 για τη συλλογική διαχείριση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων και τη χορήγηση πολυεδαφικών αδειών για επιγραμμικές χρήσεις μουσικών έργων. Πριν την θέσπιση του Ν 4481/2017, τη συλλογική διαχείριση ρύθμιζαν τα καταργηθέντα πλέον ά. 54 έως 58 Ν 2121/1993. Το καταργηθέν ά. 54 Ν 2121/1993 ρύθμιζε τη σύσταση των ΟΣΔ, τον τρόπο ανάθεσης της διαχείρισης από τον δημιουργό ή άλλο δικαιούχο στον ΟΣΔ και την εποπτεία τους από το Υπουργείο Πολιτισμού. Το καταργηθέν ά. 55 Ν 2121/1993 καθόριζε τις αρμοδιότητες του ΟΣΔ. Το καταργηθέν ά. 56 Ν 2121/1993 ρύθμιζε τη σχέση του ΟΣΔ με τους χρήστες και το καταργηθέν ά. 57 τη σχέση του ΟΣΔ με τους αναθέσαντες τη

δια­χείριση. Τέλος, το καταργηθέν ά. 58 Ν 2121/1993 επέκτεινε την εφαρμογή των ανωτέρω άρθρων και στη διαχείριση και προστασία των συγγενικών δικαιωμάτων.

Με την Οδηγία 2014/26/ΕΕ θεσπίστηκαν ωστόσο ρυθμίσεις πολύ πιο εκτεταμένες από τα προβλεπόμενα στα καταργηθέντα άρθρα. Συνοπτικά μπορούμε να πούμε ότι στα 44 άρθρα της εν λόγω οδηγίας προβλέπεται πληθώρα ρυθμίσεων αφενός για τη χορήγηση των πολυεδαφικών αδειών από τους ΟΣΔ που διαχειρίζονται τα επιγραμμικά δικαιώματα των δημιουργών μουσικών έργων (ά. 23 έως 32 Οδηγίας)· αφετέρου και για ζητήματα διακυβέρνησης, διαφάνειας και λογοδοσίας όλων των ΟΣΔ ανεξαρτήτως διαχειριστικού αντικειμένου (ά. 1 έως 22 Οδηγίας).

Οι εκτεταμένες ρυθμίσεις για τη συλλογική διαχείριση που προέβλεψε η Οδηγία 2014/26/ΕΕ οδήγησε στην κατάργηση των σχετικών άρθρων Ν 2121/1993 και στη θέσπιση ενός ξεχωριστού νομοθετήματος μόνο για τη συλλογική διαχείριση, του Ν 4481/2017, στo πρότυπo κατά την άποψή μας του γερμανικού παραδείγματος, όπου η συλλογική διαχείριση διέπεται από τον VGG (Verwertungsgesellschaftengesetz) και η πνευματική ιδιοκτησία από τον UrhG (Urheberrechtsgesetz). Η ανάπτυξη των ΟΣΔ και η κομβική σημασία τους στην διαχείριση και στην προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων, προϋποθέτει κατά την άποψή μας ένα αυτοτελές νομοθέτημα που θα ρυθμίζει με λεπτομέρεια τη λειτουργία των ΟΣΔ, τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματά του και σε σχέση με τους δικαιούχους και τους χρήστες του ρεπερτορίου τους. Η κατάργηση των άρθρων που αφορούσαν στη συλλογική διαχείριση από το Ν 2121/1993, δεν απομειώνει τη σημασία του για τη συλλογική διαχείριση κατά την άποψή μας. Ειδικότερα, ο Ν 2121/1993 θα πρέπει να νοείται πλέον ως ο νόμος- οδηγός για τη συλλογική διαχείριση υπό την έννοια ότι πηγή του Ν 4481/2017 και της συλλογικής διαχείρισης είναι τα δικαιώματα των δημιουργών –δικαιούχων όπως θεσπίζονται στο Ν 2121/1993. Επομένως, η συμπληρωματική εφαρμογή του όχι μόνο δεν πρέπει να αποκλεισθεί, αλλά είναι κατά την άποψή μας και επιβεβλημένη, ώστε ο Ν 4481/2017 να μην αποτελέσει μελλοντικά ένα νόμο που «εταιρικοποιεί» τη συλλογική διαχείριση αλλά ένα νόμο που ενισχύει τη θέση των δημιουργών στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή.

Σε σχέση με τις πολυεδαφικές άδειες, με το Ν 4481/2017 ζητήματα που σχετίζονται με την χορήγησή τους στο πλαίσιο της συλλογικής διαχείρισης αντιμετωπίζονται για πρώτη φορά με συγκεκριμένες κανονιστικές ρυθμίσεις που όμοιές τους δεν προϋπήρξαν στο εθνικό μας δίκαιο. Θα πρέπει εξ αρχής να σημειωθεί ότι οι εν λόγω ρυθμίσεις αφορούν μόνο στη χορήγηση πολυεδαφικών αδειών για τα επιγραμμικά δικαιώματα των δημιουργών μουσικών έργων και δη σε χορήγηση τέτοιων αδειών από οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης. Δεν ρυθμίζονται από το Ν 4481/2017 αλλά ούτε και από την Οδηγία 2014/26/ΕΕ τυχόν άλλες πολυεδαφικές άδειες που μπορεί να χορηγούνται στο πλαίσιο διαχείρισης άλλων δικαιωμάτων (π.χ. συγγενικών) ή έργων (π.χ. οπτικοακουστικών).

Πιο συγκεκριμένα, στα ά. 33 έως 41 Ν 4481/2017 και σε εναρμόνιση με την Οδηγία 2014/26/ΕΕ προβλέπονται οι υποχρεώσεις τόσο του ΟΣΔ που τις χορηγεί όσο και των παρόχων επιγραμμικών υπηρεσιών που τις λαμβάνουν αλλά και των δικαιούχων που έχουν αναθέσει τη διαχείριση στους ΟΣΔ για το σκοπό αυτό. Εκτός από τις διατάξεις που εφαρμόζονται αποκλειστικά στην περίπτωση χορήγησης πολυεδαφικών αδειών (ά. 33 έως 41 και ά. 44 παρ. 2 Ν 4481/2017), στους ΟΣΔ που χορηγούν πολυεδαφικές άδειες εφαρμόζονται –πλην των περιπτώσεων που ο νόμος θεσπίζει ρητώς επιφύλαξη υπέρ των ειδικότερων διατάξεων των ά. 33 έως 41- και οι υπόλοιπες διατάξεις του

Ν 4481/2017 ως προς τα όργανα διακυβέρνησης των ΟΣΔ και προϋποθέσεις διαφάνειας και δημοσιότητας στη λειτουργία τους.

1.2. Εκδότες μουσικής και ΟΣΔ

Στο πλαίσιο της συλλογικής διαχείρισης, η χορήγηση των αδειών από τους ΟΣΔ πραγματοποιείται στο όνομα και για λογαριασμό των δικαιούχων. Ο δικαιούχος που αναθέτει τη διαχείριση των δικαιωμάτων του στον ΟΣΔ, δεν περιορίζεται μόνο στο δημιουργό του μουσικού έργου ή στον καθολικό του διάδοχο. Στην πράξη, δικαιούχοι που αναθέτουν τη διαχείριση σε οργανισμό, είναι και οι εκδότες μουσικής (music publishers).

Η θέση των εκδοτών μουσικής ως δικαιούχων πνευματικών δικαιωμάτων πρέπει να ληφθεί υπόψιν και στο πλαίσιο των εδώ εξεταζόμενων πολυεδαφικών αδειών· όπως θα γίνει αντιληπτό και στις επόμενες ενότητες αυτού του κεφαλαίου, οι εκδότες μουσικής αποτελούν συχνά στην πράξη την γενεσιουργό αιτία των συνεργασιών μεταξύ των ΟΣΔ για την παραχώρηση πολυεδαφικών αδειών, αν και στη θεωρία μια πολυεδαφική άδεια αφορά στα επιγραμμικά δικαιώματα οποιουδήποτε δημιουργού μουσικού έργου.

Οι εκδότες μουσικής συνιστούν επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην σύναψη συμφωνιών έκδοσης (publishing contracts) με στιχουργούς και συνθέτες ώστε να εκμεταλλεύονται εμπορικά τα έργα τους. Οι μεγαλύτεροι εκδότες μουσικής είναι οι EMI, SONY/ATV, UNIVERSAL, WARNER CHAPPELL. Στο πλαίσιο αυτό τους μεταβιβάζονται εξουσίες του πνευματικού δικαιώματος, εισπράττουν αμοιβές για τα πνευματικά δικαιώματα των στιχουργών και συνθετών, παρακολουθούν τις χρήσεις και προωθούν το έργο των δημιουργών συνάπτοντας συμφωνίες με ερμηνευτές και δισκογραφικές εταιρείες που ενδιαφέρονται για τα μουσικά τους έργα.

Εκτός από τους εκδότες μουσικής απαραίτητο «κρίκο» στην εκμετάλλευση των μουσικών έργων αποτελούν οι δισκογραφικές εταιρείες που αναλαμβάνουν συνήθως την παραγωγή και διανομή των φωνογραφημάτων, συνάπτουν τις σχετικές συμφωνίες με ερμηνευτές των μουσικών έργων και λαμβάνουν τις σχετικές άδειες για τη χρήση των δικαιωμάτων του δημιουργού (στιχουργού-συνθέτη) των μουσικών έργων που περιλαμβάνονται στα φωνογραφήματα. Στην πράξη, οι μεγαλύτερες δισκογραφικές εταιρείες ανήκουν στον αντίστοιχο επιχειρηματικό όμιλο των μεγαλύτερων εκδοτών μουσικής (Universal, Sony, Warner).

Οι εκδότες μουσικής, ως δικαιούχοι των δικαιωμάτων των δημιουργών μουσικών έργων, μπορούν να αναθέτουν τη διαχείριση των δικαιωμάτων που αποκτούν στους ΟΣΔ. Επομένως, για τα δικαιώματα του δημιουργού μουσικού έργου –ιδιαίτερα για τοαγγλοσαξωνικό ρεπερτόριο– θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν ότι εντός των ΟΣΔ ως αναθέσαντες τη διαχείριση δικαιούχοι μπορούν να εμφανίζονται και εκδότες μουσικής.

Σε κάθε περίπτωση, οι ΟΣΔ, στους οποίους έχει ανατεθεί η διαχείριση είτε από τους δημιουργούς απευθείας είτε από τους δικαιούχους (καθολικούς διαδόχους τους ή εκδότες μουσικής), χορηγούν τις άδειες για τα μηχανικά ή/και τα εκτελεστικά δικαιώματα, αναλόγως της έκτασης της ανάθεσης της διαχείρισης από τους δικαιούχους. Οι άδειες χορηγούνται στους χρήστες των μουσικών έργων, οι οποίοι μπορούν να είναι φυσικά ή νομικά πρόσωπα. Στην περίπτωση των πολυεδαφικών αδειών που εξετάζονται στην παρούσα μελέτη όπως έχει ήδη επισημανθεί και ανωτέρω, αυτές χορηγούνται σε μια ιδιαίτερη κατηγορία χρηστών, στους παρόχους επιγραμμικών υπηρεσιών μουσικής.

Όπως θα δούμε αναλυτικά στο Ε΄ Μέρος της παρούσας μελέτης, για την χορήγηση της άδειας συμφωνείται η καταβολή αμοιβής, η οποία προκύπτει από το αμοιβολόγιο του ΟΣΔ και -στην περίπτωση των πολυεδαφικών αδειών- οριστικοποιείται ως προς το τελικό οφειλόμενο ποσό κατόπιν της υποβολής μιας συγκεκριμένης αναφοράς χρήσης απο τον αδειοδοτημένο πάροχο επιγραμμικών υπηρεσιών προς τον ΟΣΔ. Μετά την είσπραξη των σχετικών εσόδων από τον ΟΣΔ, ακολουθεί -δυνάμει συγκεκριμένων διαδικασιών και χρονοδιαγραμμάτων του Ν 4481/2017- η διανομή τους στους δικαιούχους που έχουν αναθέσει τη διαχείριση στον ΟΣΔ. Εφόσον έχει συναφθεί και σύμβαση εκπροσώπησης συγκεκριμένες διαδικασίες και χρονοδιαγράμματα του Ν 4481/2017 διέπουν και την καταβολή και στους εκπροσωπούμενους ΟΣΔ. Η εκπροσώπηση ΟΣΔ από άλλο ΟΣΔ έχει τις καταβολές της στην ανάγκη εκπροσώπησης αλλοδαπού ΟΣΔ στην χώρα του εκπροσώπου ΟΣΔ προκειμένου ο τελευταίος να προβαίνει στη διαχείριση

στο όνομά του· η εν λόγω εκπροσώπηση αποκτά ειδικό χαρακτήρα στην περίπτωση της εκπροσώπησης για χορήγηση πολυεδαφικών αδειών, καθότι εκ του ά. 38 παρ. 1 Ν 4481/2017 ορίζεται ως μη αποκλειστική.

1.3. Συμφωνίες ΟΣΔ για χορήγηση πολυεδαφικών αδειών

1.3.1. Πολυεδαφικές άδειες επί εκτελεστικών και μηχανικών δικαιωμάτων

Οι ολοένα αυξανόμενες ανάγκες της αγοράς για τη χρήση των μηχανικών και εκτελεστικών δικαιωμάτων που διαχειρίζονται οι ΟΣΔ, είχε ως αποτέλεσμα τη σύναψη ορισμένων συμφωνιών είτε μεταξύ ΟΣΔ και εκδοτών μουσικής είτε μεταξύ ΟΣΔ που δραστηριοποιούνταν στη διαχείριση μουσικών έργων ανά την Ευρώπη και την υφήλιο, προκειμένου να μπορούν να χορηγούν στους ενδιαφερόμενους χρήστες άδειες με γεωγραφική κάλυψη μεγαλύτερη από αυτή του κράτους στο οποίο οι ΟΣΔ είχαν την έδρα λειτουργίας τους.

Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζονται οι συμφωνίες που συσχετίσθηκαν με τη χορήγηση πολυεδαφικών αδειών και με τις οποίες οι ΟΣΔ θέλησαν να ρυθμίσουν ζητήματα που ανέκυπταν από τις πολυεδαφικές άδειες σε χρόνο προγενέστερο της Οδηγίας 2014/26/ΕΕ και των εκεί νομοθετικών ρυθμίσεων. Οι συμφωνίες των ΟΣΔ αφορούσαν, όπως θα δούμε στις αμέσως παρακάτω ενότητες, στον τρόπο χορήγησης πολυεδαφικών αδειών για τα εκτελεστικά ή/και μηχανικά δικαιώματα.

Η ορολογία «εκτελεστικά δικαιώματα» (performing rights) και «μηχανικά δικαιώματα» (mechanical rights) χρησιμοποιείται στην συναλλακτική πρακτική των ΟΣΔ διεθνώς -ήδη πριν την έλευση του διαδικτύου- για χρήσεις καταρχήν στο αναλογικό περιβάλλον και πλέον και στο ψηφιακό. Με τον όρο εκτελεστικά δικαιώματα (performing rights) νοείται ως προς τους δημιουργούς μουσικών έργων το δικαίωμά τους να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν την παρουσίαση του έργου στο κοινό (right of communication to the public). Τα εκτελεστικά δικαιώματα ταυτίζονται με τις εξουσίες του περιουσιακού δικαιώματος που περιγράφονται στο ά. 3 παρ. 1 στοιχείο η΄ Ν 2121/1993.

Τα μηχανικά δικαιώματα (mechanical rights) αναφέρονται στις εξουσίες του περιουσιακού δικαιώματος που περιγράφονται στο ά. 3 παρ. 1 στοιχείο (α) και (δ) Ν 2121/1993. Συγκεκριμένα, αναφέρονται στην εξουσία του δημιουργού μουσικού έργου να επιτρέπει ή να απαγορεύει την εγγραφή, αναπαραγωγή και διανομή των υλικών φορέων ενσωμάτωσης

του μουσικού έργου (π.χ. σε υλικούς φορείς όπως CD, LP). Όταν τα μηχανικά δικαιώματα αναφέρονται στο περιβάλλον του διαδικτύου, τότε συχνά γίνεται αναφορά από τους ίδιους τους οργανισμούς σε επιγραμμικά (online) μηχανικά δικαιώματα.

Στο περιβάλλον του διαδικτύου, ωστόσο, ζήτημα ανακύπτει ως προς το αν στα επιγραμμικά (online) μηχανικά δικαιώματα μπορεί να περιλαμβάνεται το δικαίωμα διανομής. Το δικαίωμα διανομής, ως εξουσία του περιουσιακού πνευματικού δικαιώματος, επιτρέπει στον δημιουργό να επιτρέπει ή να απαγορεύει, όσον αφορά στο πρωτότυπο ή στα αντίτυπα (αντίγραφα) των έργων του, τη διανομή τους στο κοινό με οποιαδήποτε μορφή μέσω πώλησης ή με άλλους τρόπους. Προβλέπεται στο ά. 3 παρ. 1 στοιχείο δ΄εδάφιο α΄ Ν 2121/1993, σε εναρμόνιση με το ά. 4 παρ. 1 Οδηγίας 2001/29/ΕΚ. Όριο στο δικαίωμα διανομής θέτει το β΄εδάφιο του ά. 3 παρ. 1 στοιχείο δ΄ Ν 2121/1993 (ομοίως σε εναρμόνιση με το 4 παρ. 2 Οδηγίας 2001/29/ΕΚ), το οποίο ορίζει ότι «το δικαίωμα διανομής εντός της Κοινότητας αναλώνεται μόνο εάν η πρώτη πώληση ή η με οποιονδήποτε άλλο τρόπο πρώτη μεταβίβαση της κυριότητας ή του πρωτοτύπου ή των αντιτύπων εντός της Κοινότητας πραγματοποιείται από τον δικαιούχο ή με τη συγκατάθεσή του». Με άλλα λόγια, για τους υλικούς φορείς ενσωμάτωσης του πνευματικού έργου η εξουσία διανομής αναλώνεται (εξαντλείται) με την πρώτη θέση σε κυκλοφορία του πρωτοτύπου έργου ή αντιγράφων του· μετά από αυτήν, ο δημιουργός δεν μπορεί να απαγορεύσει τη διανομή του(ς).

Kατά την κρατούσα και ορθή άποψη, η διανομή στο χώρο του διαδικτύου στην περίπτωση παροχής επιγραμμικών (online) υπηρεσιών για τα ψηφιακά αντίγραφα των μουσικών έργων δε νοείται, διότι τα ψηφιακά αντίγραφα με την μορφή των αποϋλοποιημένων ψηφιακών αρχείων δεν μπορούν να θεωρούνται ως υλικοί φορείς του έργου κατά την έννοια της εξουσίας διανομής. Επομένως, όταν γίνεται αναφορά στα επιγραμμικά

μηχανικά δικαιώματα, αυτά θα περιλαμβάνουν το δικαίωμα εγγραφής και αναπαραγωγής αλλά όχι και το δικαίωμα διανομής. Αυτό, εξάλλου, ενισχύεται και από τον ίδιο τον ορισμό των επιγραμμικών δικαιωμάτων κατά την Οδηγία 2014/26/ΕΕ αλλά και τον Ν 4481/2017· σε αυτά δεν περιλαμβάνεται η εξουσία διανομής αλλά μόνο τα δικαιώματα που απαιτούνται για την παροχή μιας επιγραμμικής (online) υπηρεσίας και δη τα αναφερόμενα στο ά. 3 παρ. 1 περιπτώσεις α΄και η΄ Ν 2121/1993. Στο πλαίσιο αυτό, η ψηφιακή διάθεση μουσικών έργων δια της τηλεφόρτωσης (downloading) ή της ρευμάτωσης (streaming) των ψηφιακών αρχείων που τα περιλαμβάνουν, συνιστούν πράξεις που περιλαμβάνονται στο δικαίωμα παρουσίασης και ψηφιακής διάθεσης του έργου και δη στο ά. 3 παρ. 1 στοιχείο η΄ Ν 2121/1993 -χωρίς να σχετίζονται με την εξουσία διανομής- και για αυτές θα πρέπει να λαμβάνεται η άδεια του δικαιούχου.

Προοικονομώντας επομένως τα όσα αναφέρονται κατά τον εννοιολογικό προσδιορισμό των επιγραμμικών δικαιωμάτων στο οικείο σημείο της παρούσας, θα πρέπει να αναφερθεί εδώ ότι το περιεχόμενο των επιγραμμικών δικαιωμάτων περιλαμβάνει τόσο τα δικαιώματα εγγραφής και αναπαραγωγής, όσο και της παρουσίασης στο κοινό και της ψηφιακής διάθεσης. Επομένως, η από το νόμο χρησιμοποιούμενη ορολογία των επιγραμμικών δικαιωμάτων ταυτίζεται με χρησιμοποιούμενη στη συναλλακτική πρακτική ορολογία των επιγραμμικών μηχανικών και επιγραμμικών εκτελεστικών δικαιωμάτων, καθώς τα περιλαμβάνει. Με άλλα λόγια, τόσο τα εκτελεστικά όσο και τα μηχανικά δικαιώματα, όταν χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν την έκταση άδειας που χορηγεί οργανισμός για χρήσεις ψηφιακές-διαδικτυακές, θα έχουν το ίδιο εννοιολογικό περιεχόμενο με αυτό των επιγραμμικών δικαιωμάτων, όπως αυτό αναλύεται παρακάτω στο οικείο σημείο.