ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ & ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 

A. ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ

01. Ανταλλαγή πληροφοριών - Αντι-ανταγωνιστικές Πρακτικές 1

Άρθρα: 101 ΣΛΕΕ, 1 ν. 3959/2011 1

02. Ανταλλαγή Πληροφοριών - Αντι-ανταγωνιστική συμφωνία 7

Άρθρα: 101 ΣΛΕΕ, 1, 1Α ν. 3959/2011 7

03. Συμφωνίες Τυποποίησης - Αντι-ανταγωνιστικές Συμφωνίες 12

Άρθρα: 101 παρ. 1, 3 ΣΛΕΕ, 1 παρ. 3 ν.3959/2011 12

04. Νόθευση Διαγωνισμών - Αντι-ανταγωνιστικές Συμφωνίες -
Διαδικασία Διευθέτησης Διαφορών - Πρόγραμμα Επιείκειας -
Δεσμεύσεις - Παραγραφή επιβολής κυρώσεων - Umbrella Pricing 17

Άρθρα: 101 ΣΛΕΕ, 1 ν. 3959/2011 17

05. Συμφωνίες κοινής χρήσης υποδομών κινητών τηλεπικοινωνιών - Αρχή ne bis in idem 23

06. Αλγόριθμοι Τιμολόγησης - Σενάρια Αλγοριθμικής Συμπαιγνίας -
Σιωπηρή Συμπαιγνία - Αντι-ανταγωνιστικές Συμφωνίες 27

Άρθρα: 101 ΣΛΕΕ, 1 ν. 3959/2011 27

07. Κάθετοι περιορισμοί - Κανονισμός Ομαδικής Απαλλαγής -
Συγκέντρωση - Αξιολόγηση Συγκέντρωσης 32

Άρθρο: 101 ΣΛΕΕ 32

08. Κάθετοι περιορισμοί - Κανονισμός Ομαδικής Απαλλαγής 37

K. 720/2022 37

09. Κάθετοι περιορισμοί - Επιλεκτική Διανομή - Κανονισμός
Ομαδικής Απαλλαγής 44

Κ. 720/2022 44

10. Δεσπόζουσα Θέση - Τιμολογιακές Καταχρηστικές Πρακτικές -
Επιθετική Τιμολόγηση - Κατάλληλο Μέτρο Κόστους - Συγκέντρωση - Κανονισμός Συγκεντρώσεων - Υποχρέωση Γνωστοποίησης -
Ενιαία Οικονομική Οντότητα 47

Άρθρα: 101, 102 ΣΛΕΕ 47

11. Κατάχρηση Δεσπόζουσας Θέσης - Άρνηση Προμήθειας 53

Άρθρο: 102 ΣΛΕΕ 53

12. Κατάχρηση Δεσπόζουσας Θέσης - Συμφωνίες
Αποκλειστικότητας 57

13. Κατάχρηση Δεσπόζουσας Θέσης - Αυτοπροτιμησιακή
Συμπεριφορά / Πρακτική (Self-preferencing) 60

Άρθρα: 102 ΣΛΕΕ, 2 ν. 3959/2011 60

14. Κατάχρηση Δεσπόζουσας Θέσης - Συμπίεση Περιθωρίου
Κέρδους (margin squeeze) 64

Άρθρα: 102 ΣΛΕΕ, 2 ν. 3959/2011 64

15. Κατάχρηση Δεσπόζουσας Θέσης - Παραβίαση Νομοθεσίας
Προσωπικών Δεδομένων 67

Άρθρο: 102 ΣΛΕΕ 67

16. Δεδομένα - Άρνηση Πρόσβασης - Κατάχρηση Δεσπόζουσας
Θέσης και Κατάχρηση Σχέσης Οικονομικής Εξάρτησης 70

Άρθρα: 18α ν. 146/1914, 102 ΣΛΕΕ/2 ν. 3959/2011 70

17. Κατάχρηση Κανονιστικών Διαδικασιών - Pay for delay -
Υποτίμηση - Δυσφήμηση - Παραπλανητικές Δηλώσεις 74

Άρθρα: 102 ΣΛΕΕ, 2 ν. 3959/2011 74

18. Έννοια της Συγκέντρωσης - Υποχρέωση Γνωστοποίησης -
Κατώφλια Γνωστοποίησης 78

19. Έννοια της συγκέντρωσης - Κοινοπραξία - Έννοια του Ελέγχου -
Κατώφλια Γνωστοποίησης - Συμφωνίες Κοινής Προμήθειας 83

Άρθρο: 101 ΣΛΕΕ 83

20. Συγκέντρωση - Κατώφλια Γνωστοποίησης - Υποχρέωση
Γνωστοποίησης - Κάθετοι Περιορισμοί - Κανονισμός Ομαδικής
Απαλλαγής 89

21. Συγκέντρωση - Κατώφλια Γνωστοποίησης - Υποχρέωση
Αναστολής Συγκέντρωσης - Failing Firm Defence 95

22. Κοινοπραξία - Πλήρης Λειτουργική Αυτονομία 100

23. Εξοντωτικές Εξαγορές - Κανονισμός για τις Ψηφιακές
Αγορές / DMA 102

Άρθρα: 22 Καν. 139/2004, 102 ΣΛΕΕ 102

24. Ιδιωτική Επιβολή Δικαίου του Ανταγωνισμού - Αγωγές
Αποζημίωσης για Παραβάσεις του Δικαίου του Ανταγωνισμού -
Διαιτησία - Αστική Ευθύνη θυγατρικής για παραβάσεις Μητρικής - Umbrella Pricing 106

Οδηγία 2014/104, Νόμος 4529/2018 106

Β. ΕΥΡΕΣΙΤΕΧΝΙΕΣ

01. Προσβολή διπλώματος ευρεσιτεχνίας - Δίπλωμα μεθόδου -
Ακυρότητα - Το «νέο» της εφεύρεσης 113

02. Δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και εμπορικό απόρρητο - Το «νέο»
της εφεύρεσης - Ακυρότητα 115

03. Τι μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο διπλώματος ευρεσιτεχνίας -
Επίλυση τεχνικού προβλήματος - Αποκάλυψη τεχνικού κανόνα - Εναλλακτικές μορφές προστασίας 117

04. Υπηρεσιακή εφεύρεση - Αγωγή διεκδίκησης - Αγωγή
ακυρότητας 119

05. Προσβολή διπλώματος ευρεσιτεχνίας 120

06. Προσβολή διπλώματος ευρεσιτεχνίας - Ερμηνεία αξιώσεων -
Η αρχή των ισοδύναμων μέσων - Το «νέο» της εφεύρεσης -
Εφευρετική δραστηριότητα 121

07. Ακυρότητα - Καταχρηστική προβολή της ακυρότητας -
Δηλωτικό σύστημα 123

08. Υπηρεσιακή εφεύρεση - Το «νέο» της εφεύρεσης - Ακυρότητα -
Καταχρηστική προβολή της ακυρότητας - Δηλωτικό σύστημα -
Ισοδύναμα μέσα 124

09. Τι μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο διπλώματος ευρεσιτεχνίας -
Το «νέο» της εφεύρεσης - Εφευρετική δραστηριότητα -
Ακυρότητα - Καταχρηστική προβολή της ακυρότητας -
Δηλωτικό σύστημα - Εμπορικό απόρρητο 126

10. Το «νέο» της εφεύρεσης - Χρονική προτεραιότητα -
Η αρχή των ισοδύναμων όρων - Εφευρετική δραστηριότητα 129

11. Αρχή των ισοδύναμων όρων - «Νέο» και εφευρετική
δραστηριότητα 133

12. Το «νέο» της εφεύρεσης 135

13. Το «νέο» της εφεύρεσης 137

14. Το «νέο» της εφεύρεσης 138

15. Το «νέο» της εφεύρεσης 140

16. Δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και εμπορικό απόρρητο -
Το «νέο» της εφεύρεσης 141

17. Αγωγή διεκδίκησης διπλώματος ευρεσιτεχνίας 142

18. Το «νέο» της εφεύρεσης - Εφευρετική δραστηριότητα -
Αρχή των ισοδύναμων όρων 143

19. Το «νέο» της εφεύρεσης - Εφευρετική δραστηριότητα 145

Γ. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ

01. Ατομικός χαρακτήρας 147

02. Ατομικός χαρακτήρας - Μη καταχωρημένο βιομηχανικό σχέδιο 149

03. Μη καταχωρημένο βιομηχανικό σχέδιο 151

Δ. ΣΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ

01. Ανάλωση - Σήμα και Ελεύθερος ανταγωνισμός 153

02. Περιορισμός του δικαιώματος στο σήμα -
Ελευθερία της έκφρασης 155

03. Απόλυτα και σχετικά απαράδεκτα - Κίνδυνος σύγχυσης -
Προσβολή φήμης - Λήξη σήματος - Χρήση σήματος
και έκπτωση 157

04. Ανάλωση - Κίνδυνος σύγχυσης 159

05. Σήμα φήμης - Περιορισμός του δικαιώματος στο σήμα -
Ελευθερία της έκφρασης 162

06. Απόλυτα και σχετικά απαράδεκτα - Διακριτική ικανότητα -
Κίνδυνος σύγχυσης - Προσβολή φήμης - Διάρκεια και
ανανέωση σήματος 164

07. Ανάλωση - Κίνδυνος σύγχυσης - Εγγυητική λειτουργία σήματος -
Ανασυσκευασία 166

08. Διακριτικό γνώρισμα - Διακριτική ικανότητα - Κίνδυνος
σύγχυσης - Προσβολή της φήμης 168

09. Απόλυτα και σχετικά απαράδεκτα - Διακριτική ικανότητα -
Κίνδυνος σύγχυσης - Προσβολή φήμης - Διάρκεια και
ανανέωση σήματος 171

10. Διακριτική ικανότητα - Κίνδυνος σύγχυσης - Σύντομα
σήματα - Λεκτικά και εικαστικά στοιχεία - Διάρκεια
και ανανέωση σήματος 173

11. Ανάλωση 175

12. Ανάλωση. Debranding 176

13. Διακριτικό γνώρισμα - Διασχηματισμός - Κίνδυνος σύγχυσης -
Διακριτική ικανότητα 177

14. Διακριτική ικανότητα - Περιγραφικές ενδείξεις - Κίνδυνος
σύγχυσης - Διάρκεια σήματος - Περιορισμός του δικαιώματος
στο σήμα - Ανταγωγή ακυρότητας 179

15. Σήμα φήμης - Ανάλωση - Περιορισμός του δικαιώματος
στο σήμα - Οι απλοί καταναλωτές δεν διαπράττουν ποτέ
προσβολή σήματος, γιατί δεν κάνουν χρήση στις συναλλαγές 181

16. Διακριτική ικανότητα - Τεχνική λειτουργία (functionality) -
Κίνδυνος σύγχυσης - Ανταγωγή ακυρότητας - Περιορισμός
του δικαιώματος στο σήμα - Δίπλωμα ευρεσιτεχνίας -
Πιστοποιητικό Υποδείγματος Χρησιμότητας 183

17. Διακριτική ικανότητα - Κίνδυνος σύγχυσης - Περιορισμός
του δικαιώματος στο σήμα - Η σημασία της αντίληψης
του μέσου καταναλωτή 185

18. Κίνδυνος σύγχυσης - Απόδειξη χρήσης 187

19. Κίνδυνος σύγχυσης - Προσβολή φήμης - Προσβολή
αλλοδαπής επωνυμίας 189

20. Σήμα φήμης - Ανάλωση - Περιορισμός του δικαιώματος
στο σήμα 191

21. Κίνδυνος σύγχυσης - Σήμα φήμης - Ανάλωση - Περιορισμός
του δικαιώματος στο σήμα - Ελευθερία έκφρασης 193

Ε. ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΠΟΥ ΣΥΝΔΥΑΖΟΥΝ ΠΟΙΚΙΛΑ ΑΥΛΑ ΑΓΑΘΑ

01. Προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν για
την αναγνώριση δικαιώματος σε άυλο αγαθό 195

02. Προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν για
την αναγνώριση δικαιώματος σε άυλο αγαθό 197

03. Προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν για
την αναγνώριση δικαιώματος σε άυλο αγαθό 199

04. Τι δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο προστασίας
με άυλα αγαθά 200

05. Προσβολή άυλων αγαθών - Περιορισμός του δικαιώματος 202

06. Σήμα - Διακριτικό γνώρισμα - Βιομηχανικό σχέδιο 205

ΣΤ. ΑΘΕΜΙΤΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ

01. Παραπλανητική διαφήμιση 207

02. Παραπλανητική διαφήμιση - Αθέμιτη διαφήμιση - Ενεργητική
νομιμοποίηση για την επίκληση του νόμου για τον αθέμιτο
ανταγωνισμό και για την προστασία καταναλωτή 208

03. Παράβαση κανόνων δικαίου - Παραπλανητική διαφήμιση 210

04. Παράβαση κανόνων δικαίου - Παραπλανητική διαφήμιση 212

05. Παράβαση κανόνων δικαίου 213

ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ 215

A. ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ

01

Ανταλλαγή πληροφοριών -
Αντι-ανταγωνιστικές Πρακτικές

Άρθρα: 101 ΣΛΕΕ, 1 ν. 3959/2011

Οι επιχειρήσεις Χ, Υ και Ζ, δραστηριοποιούνται στην παραγωγή κεραμικών πλακιδίων υψηλής ποιότητας στην Ελλάδα. Οι επιχειρήσεις κατέχουν από κοινού μερίδιο αγοράς άνω του 70% και ο ετήσιος συνολικός κύκλος εργασιών τους ανέρχεται σε 150 εκατ. ευρώ. Το υπόλοιπο μερίδιο αγοράς κατέχουν δύο μεγάλοι εισαγωγείς και δύο κορυφαίες αλυσίδες λιανικής πώλησης δομικών ειδών στην Ελλάδα.

Οι διευθυντές πωλήσεων των Χ, Υ και Ζ συναντώνται τακτικά στην Αθήνα. Στο πλαίσιο αυτών των συναντήσεων, συζητούν την κατάσταση της οικονομίας και του κλάδου τους, καθώς και θέματα όπως η συμμόρφωση με τους περιβαλλοντικούς κανονισμούς, οι πτυχές της δημόσιας ασφάλειας ορισμένων υλικών, η δυνατότητα αύξησης των τιμών στον επόμενο γύρο των ετήσιων διαπραγματεύσεων με τους διανομείς και οι κοινές εκστρατείες προώθησης που απευθύνονται σε κατασκευαστικά έργα.

Ερώτηση 1

Συνιστά η συμμετοχή στις τακτικές συναντήσεις παράβαση του άρθρου 101 ΣΛΕΕ ή/και του άρθρου 1 παρ. 1 του ν. 3959/2011; Αλλάζει η απάντηση, εάν η συγκεκριμένη συνάντηση έλαβε χώρα μια μόνο φορά;

Συνοπτική Απάντηση

Η συμπεριφορά των επιχειρήσεων Χ,Υ και Ζ πρέπει να εξεταστεί σύμφωνα με το άρθρο 101 ΣΛΕΕ, δεδομένου ότι αφορά πιθανή σύμπραξη μεταξύ ανταγωνιστών. Για να στοιχειοθετηθεί παράβαση του άρθρου 101 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ, πρέπει να πληρούνται τρεις προϋποθέσεις:

α. Πρώτον, πρέπει να υπάρχει μια μορφή συντονισμένης συμπεριφοράς

β. Δεύτερον, η συμπεριφορά πρέπει να έχει ως αντικείμενο ή αποτέλεσμα τον περιορισμό, την παρεμπόδιση ή τη στρέβλωση του ανταγωνισμού στην εσωτερική αγορά και

γ. Τρίτον, η συμπεριφορά πρέπει να επηρεάζει το εμπόριο μεταξύ κρατών μελών (προϋπόθεση για το 101 ΣΛΕΕ, όχι για το άρθρο 1 ν. 3959/2011)

Συμφωνίες/εναρμονισμένες πρακτικές/αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων που έχουν ως αντικείμενο τον περιορισμό του ανταγωνισμού είναι εκείνες οι οποίες είναι από τη φύση τους ικανές να περιορίσουν τον ανταγωνισμό. Πρόκειται για περιορισμούς οι οποίοι, ενόψει των στόχων που επιδιώκουν οι ενωσιακοί κανόνες ανταγωνισμού, είναι τόσο πιθανό να επηρεάσουν δυσμενώς τον ανταγωνισμό ώστε δεν είναι ανάγκη, στο πλαίσιο της εφαρμογής του άρθρου 101 παράγραφος 1, να αποδειχθούν οι συγκεκριμένες επιπτώσεις τους στην αγορά. Το τεκμήριο αυτό βασίζεται στον σοβαρό χαρακτήρα του περιορισμού καθώς και στην εμπειρία, από την οποία προκύπτει ότι οι συμφωνίες/εναρμονισμένες πρακτικές που έχουν ως αντικείμενο τον περιορισμό του ανταγωνισμού ενδέχεται να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην αγορά και να θέσουν σε κίνδυνο τους στόχους που επιδιώκουν οι κανόνες ανταγωνισμού. Η εκτίμηση ότι μια συμφωνία έχει ως αντικείμενο τον περιορισμό του ανταγωνισμού βασίζεται σε μια σειρά στοιχείων, στα οποία περιλαμβάνονται, ιδίως, το περιεχόμενο της συμφωνίας και οι στόχοι που επιδιώκει, καθώς και το νομικό και οικονομικό πλαίσιο στο οποίο (πρόκειται να) εφαρμόζεται.

Αν μια συμφωνία δεν έχει ως αντικείμενο τον περιορισμό του ανταγωνισμού πρέπει να εξετασθεί μήπως έχει αποτελέσματα που περιορίζουν τον ανταγωνισμό, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τις πραγματικές όσο και τις δυνητικές επιπτώσεις της. Αυτό σημαίνει ότι η συμφωνία/εναρμονισμένη πρακτική πρέπει να έχει πιθανές αντιανταγωνιστικές επιπτώσεις. Στην περίπτωση αυτή, δεν υπάρχει κανένα τεκμήριο αντιανταγωνιστικών επιπτώσεων. Για να θεωρηθεί μια συμφωνία/εναρμονισμένη πρακτική ότι έχει αποτελέσματα που περι-

ορίζουν τον ανταγωνισμό, πρέπει να επηρεάζει τον πραγματικό ή δυνητικό ανταγωνισμό σε τέτοιο βαθμό ώστε να μπορούν ευλόγως να αναμένονται αρνητικές επιπτώσεις στη σχετική αγορά όσον αφορά τις τιμές, την παραγωγή, την καινοτομία ή την ποικιλία ή την ποιότητα των προϊόντων και υπηρεσιών. Ωστόσο, για να εμπίπτει ένας περιορισμός του ανταγωνισμού στο άρθρο 101 παρ. 1 ΣΛΕΕ, ο αντίκτυπός του πρέπει να είναι αισθητός. Δεδομένου ότι το συνολικό μερίδιο αγοράς των επιχειρήσεων υπερβαίνει το όριο του 10% για τις οριζόντιες συμφωνίες, πληρούται η προϋπόθεση του αισθητού.

Η εν λόγω συμπεριφορά θα μπορούσε να επηρεάσει το εμπόριο μεταξύ των κρατών μελών παρά το γεγονός ότι η γεωγραφική αγορά περιορίζεται στην Ελλάδα (η κρίση αυτή αφορά την εφαρμογή του 101 ΣΛΕΕ, όχι την εφαρμογή του άρθρου 1 ν. 3959/2011). Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι εμπλέκονται εισαγωγές. Επηρεασμός εμπορικών ρευμάτων, διακινδύνευση ενιαίας αγοράς. Θετικά μαχητά τεκμήρια (εισαγωγές, εξαγωγές, περισσότερα του ενός κράτη μέλη). Αρνητικό μαχητό τεκμήριο: Συνολικό μερίδιο δεν ξεπερνά το 5% και ο τζίρος στην ΕΕ δεν υπερβαίνει τα 40 εκ. Ευρώ (σε κάθετες, λαμβάνεται υπόψη μόνο ο τζίρος προμηθευτή). Εν προκειμένω, το κριτήριο για τον προσδιορισμό του επηρεασμού του εμπορίου είναι ευρύ: αρκεί ένας άμεσος ή έμμεσος, πραγματικός ή δυνητικός επηρεασμός. Στην προκειμένη περίπτωση, το κριτήριο του αισθητού επηρεασμού πληρούται, καθώς το συνολικό μερίδιο αγοράς υπερβαίνει το 5% και ο κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων υπερβαίνει τα 40 εκατ. Ευρώ.

Στην προκειμένη περίπτωση, η σχετική αγορά προϊόντος είναι η αγορά κεραμικών πλακιδίων, ενώ η γεωγραφική αγορά είναι η επικράτεια ενός κράτους μέλους, δηλαδή η Ελλάδα. Οι εμπλεκόμενες επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται στο ίδιο επίπεδο παραγωγής, πρόκειται δηλαδή για περίπτωση οριζόντιας σύμπραξης. Με βάση τα στοιχεία που παρασχέθηκαν, δεν φαίνεται να υπάρχει ρητή συμφωνία μεταξύ των επιχειρήσεων, αλλά η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ τους δημιουργεί ανησυχίες. Η ανταλλαγή πληροφοριών μπορεί καθαυτή να συνιστά εναρμονισμένη πρακτική όταν μειώνει τη στρατηγική αβεβαιότητα και την ανεξαρτησία των ανταγωνιστών μέσω της αποκάλυψης στρατηγικής φύσεως δεδομένων. Η ανταλλαγή δεν είναι απαραίτητο να έχει χαρακτήρα αλληλοενημέρωσης. Μπορεί να έχει και την μορφή γνωστοποίησης στρατηγικών πληροφοριών. Η ανταλλαγή πληροφοριών μπορεί να λειτουργήσει και ως μέσο διευκόλυνσης της συμπαιγνίας. Είναι σημαντικό να αξιολογηθούν και τα χαρακτηριστικά της πληροφορίας, δηλαδή αν αφορά τις τιμές, τις ποσότητες, την εμπορική πολιτική, τα τεχνολογικά δεδομένα, τη στρατηγική σημασία της εν γένει, τον ιστορικό ή

μη χαρακτήρα, τη δημοσίευση της ή μη, τον εξατομικευμένο της χαρακτήρα ή τον συγκεντρωτικό της χαρακτήρα σχετικά με τον κλάδο ή μεγάλο τμήμα της αγοράς κλ.π.

Εάν η ανταλλαγή αυτή περιλαμβάνει εξατομικευμένες και εμπορικά ευαίσθητες πληροφορίες, τρέχουσες ή μελλοντικές, όπως συζητήσεις σχετικά με αυξήσεις τιμών, αυτή αποτελεί περιορισμό εξ αντικειμένου. Η σημασία της ανταλλαγής πληροφοριών για το συμπαιγνιακό αποτέλεσμα εξαρτάται και από τα χαρακτηριστικά της αγοράς. Η αγορά κεραμικών πλακιδίων στην Ελλάδα είναι σχετικά ολιγοπωλιακή, με πέντε μόνο σημαντικούς παίκτες. Αν και η έλλειψη ανταγωνισμού τιμών θα μπορούσε φυσικά να εμφανιστεί σε μια τέτοια αγορά, οι συζητήσεις που αφορούν ενέργειες τιμολόγησης και προώθησης μπορούν να σηματοδοτήσουν πιθανή σύμπραξη.

Όσον αφορά τον ανταγωνισμό, η συμπεριφορά των επιχειρήσεων στο πλαίσιο των συναντήσεων που πραγματοποιούν στην Αθήνα σε γενικότερα θέματα που αφορούν τον κλάδο (όχι όμως θέματα τιμών) φαίνεται ότι είναι πιθανότερο να περιορίσει τον ανταγωνισμό ως προς το αποτέλεσμα παρά ως προς το αντικείμενο (υπό προϋποθέσεις).

Εάν διαπιστωθεί ότι η συμπεριφορά των επιχειρήσεων εμπίπτει στο απαγορευτικό του άρθρου 101 παρ. 1 ΣΛΕΕ, απαιτείται περαιτέρω ανάλυση για να εκτιμηθεί κατά πόσον ισχύουν τυχόν προϋποθέσεις εξαίρεσης του άρθρου 101 παρ. 3 ΣΛΕΕ (βελτίωση αποτελεσματικότητας, δίκαιο τμήμα οφέλους για καταναλωτές, απαραίτητος χαρακτήρας του περιορισμού και μη κατάργηση του ανταγωνισμού).

Για να απαλλαγεί κάποια επιχείρηση από ευθύνη παράνομης ανταλλαγής εμπορικά ευαίσθητων πληροφοριών, πρέπει να αποστασιοποιηθεί δημόσια ή και να καταγγείλει στις Αρχές την παράνομη συμπεριφορά (σύμφωνα με τη νομολογία Eturas).

Και μία μεμονωμένη ανταλλαγή πληροφοριών μπορεί να αποτελέσει επαρκή βάση για συμμετέχουσες επιχειρήσεις ώστε να συντονίσουν τη συμπεριφορά τους στην αγορά, αποφεύγοντας τους κινδύνους που απορρέουν από τον ανταγωνισμό. Δεν έχει σημασία το πλήθος ή η συχνότητα των συναντήσεων, όσο το ότι κατά τις επαφές οι επιχειρήσεις είχαν τη δυνατότητα να λάβουν υπόψη τους τις ανταλλαγείσες πληροφορίες προκειμένου να καθορίσουν τη συμπεριφορά τους. Τεκμαίρεται ο αιτιώδης σύνδεσμος στην ουσία.

Ερώτηση 2

Αν οι εν λόγω επιχειρήσεις είχαν κάνει μια συμφωνία κυρίων ότι θα ενημερώνουν η μία την άλλη για επικείμενες αυξήσεις τιμών, πώς θα αξιολογούσατε αυτήν; Και ποιες θα ήταν οι έννομες συνέπειες από πλευράς δικαίου του ανταγωνισμού καθώς και αστικού δικαίου, αν ήθελε κριθεί ότι υπάρχει περιορισμός του ανταγωνισμού;

Μια συμφωνία μπορεί να είναι έγγραφη ή προφορική, υπογεγραμμένη ή ανυπόγραφη, ενώ ως συμφωνίες/εναρμονισμένες πρακτικές εμπίπτουσες στο πεδίο εφαρμογής του δικαίου ανταγωνισμού έχουν κατά καιρούς κριθεί: συμφωνίες κυρίων (gentlemen’s agreements), άτυπες συμφωνίες (understandings), το καταστατικό ενός εμπορικού συνδέσμου, καθώς και μη δεσμευτικές εμπορικές κατευθυντήριες γραμμές. Για την ύπαρξη «συμφωνίας» είναι σημαντικό καθένα μέρος να αναλαμβάνει εκούσια να περιορίσει την ελευθερία του προς δράση σε σχέση με το άλλο, η διαπίστωση δε της συμφωνίας μπορεί να προκύπτει άμεσα ή έμμεσα από τη συμπεριφορά των μερών, μπορεί δε να εφαρμόζεται σε ατελείς συνεννοήσεις, καθώς και σε επιμέρους και υπό όρους συμφωνίες κατά τη διαδικασία διαπραγμάτευσης, η οποία οδηγεί σε οριστική συμφωνία.

Από πλευράς δικαίου του ανταγωνισμού, η συμμετοχή σε αντι-ανταγωνιστική συμφωνία επιφέρει τις κάτωθι έννομες συνέπειες:

• Επιβολή διοικητικού προστίμου έως 10% του παγκόσμιου συνολικού κύκλου εργασιών κατά το προηγούμενο οικονομικό έτος (άρθρο 25 παρ. 1 στοιχ. δ΄, ε΄, στ΄ και 25Β παρ. 1 ν. 3959/2011). Παράλληλα, επί ατομικών επιχειρήσεων οι επιχειρηματίες, επί αστικών και εμπορικών επιχειρήσεων και κοινοπραξιών οι διαχειριστές τους και όλοι οι ομόρρυθμοι εταίροι, ειδικώς δε επί ανωνύμων εταιρειών τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου και τα αρμόδια για την υλοποίηση των σχετικών αποφάσεων πρόσωπα και επί εισηγμένων ανωνύμων εταιρειών, τα εκτελεστικά μέλη του διοικητικού συμβουλίου, ενώ επί ενώσεων επιχειρήσεων, το ανώτατο όργανο διοίκησης αυτών ευθύνονται με την προσωπική τους περιουσία εις ολόκληρον με το οικείο νομικό πρόσωπο, για την καταβολή του ποσού του προστίμου. Στα εν λόγω φυσικά πρόσωπα μπορεί να επιβληθεί μετά από προηγούμενη ακρόασή τους και αυτοτελές πρόστιμο ύψους 200.000€ έως 2.000.000€ στην περίπτωση που αποδεδειγμένα συμμετείχαν σε προπαρασκευαστικές

πράξεις, στην οργάνωση ή τη διάπραξη της αντι-ανταγωνιστικής συμπεριφοράς της επιχείρησης (Άρθρο 25Β παρ. 5).

• Επιβολή χρηματικής κύρωσης ανά ημέρα μη συμμόρφωσης ύψους έως και 3% του παγκόσμιου συνολικού κύκλου εργασιών(άρθρο 25Β παρ. 2 ν. 3959/2011)

• Ποινή φυλάκισης τουλάχιστον 2 ετών και χρηματική ποινή από 100.000€ έως 1.000.000€ (Άρθρο 44 παρ. 1 ν. 3959/2011)

• Επιβολή μέτρων συμπεριφοράς ή διαρθρωτικού χαρακτήρα (Άρθρο 25 παρ. 1 στοιχ. γ΄ ν. 3959/2011)

Η ακυρότητα είναι η μόνη αστική συνέπεια που προβλέπεται από το πρωτογενές ενωσιακό δίκαιο. Οι απαγορευμένες συμφωνίες και αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων είναι αυτοδικαίως άκυρες. Η αστική αυτή συνέπεια δεν αφορά την εναρμονισμένη πρακτική, η οποία δεν έχει δικαιοπρακτικό χαρακτήρα. Η ακυρότητα είναι αμέσου εφαρμογής, επέρχεται αυτοδικαίως και είναι απόλυτη. Είναι ακυρότητα μερική με την έννοια ότι πλήττει το μέρος της συμφωνίας που εμπίπτει στην απαγόρευση. Το κατά πόσο η μερική ακυρότητα θα επιφέρει και ακυρότητα όλης της συμφωνίας θα κριθεί με βάση το εθνικό δίκαιο. Κατά το εθνικό δίκαιο θα κριθεί και το κύρος των παρακολουθηματικών συμβάσεων μεταξύ των μερών της συμφωνίας και τρίτων. Κατά την κρατούσα άποψη στο ελληνικό δίκαιο, οι συμβάσεις αυτές είναι έγκυρες, οι τρίτοι όμως δικαιούνται αποζημίωσης για τη ζημία που υπέστησαν λόγω της παράνομης συμφωνίας. Εκτός βέβαια αν και οι ίδιες οι παρεπόμενες συμβάσεις συνιστούν καθεαυτές απαγορευμένες συμπράξεις.

02

Ανταλλαγή Πληροφοριών - Αντι-ανταγωνιστική συμφωνία

Άρθρα: 101 ΣΛΕΕ, 1, 1Α ν. 3959/2011

Η επιχείρηση Α δραστηριοποιείται στην Ελλάδα στην αγορά της ανάλυσης δεδομένων, ερευνών αγοράς και business intelligence στη βιομηχανία τροφίμων και ποτών. Το 2022, δημιούργησε μια βάση δεδομένων με την ονομασία Database123. Η εν λόγω βάση δεδομένων λειτουργεί ως υπηρεσία σύγκρισης τιμών για προϊόντα χονδρικής, όπως συστατικά και υλικά συσκευασίας. Επιχειρήσεις συσκευασίας και προμήθειας τροφίμων κλήθηκαν να αποκτήσουν συνδρομή στην Database123.

Αρχικά, η βάση δεδομένων βασιζόταν στην έρευνα αγοράς της επιχείρησης A σχετικά με τις τιμές αυτών των προϊόντων. Σύντομα, η A επέτρεψε επίσης στους προμηθευτές συστατικών και υλικών συσκευασίας να εισάγουν τις δικές τους καταχωρήσεις στη βάση δεδομένων. Μια ιδιαίτερη λειτουργία επέτρεπε στους προμηθευτές αυτούς να καταχωρούν και να ανακοινώνουν μελλοντικές τιμές και προγραμματισμένες αλλαγές τιμών. Αυτές οι μελλοντικές τιμές και αλλαγές δεν ήταν δεσμευτικές και μπορούσαν να προσαρμοστούν ανά πάσα στιγμή από τους προμηθευτές.

Η επιχείρηση A άρχισε να προσφέρει συνδρομές στους πέντε μεγαλύτερους προμηθευτές στην Ελλάδα: Δ, Ε, Ζ, και Η. Η συνδρομή για τους προμηθευτές παρείχε πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες της βάσης δεδομένων, συμπεριλαμβανομένων των μελλοντικών τιμών των ανταγωνιστικών προμηθευτών. Και οι πέντε επιχειρήσεις προμήθειας εγγράφηκαν ως συνδρομητές στη Database123.

Ερώτηση 1

Η εγγραφή των πέντε προμηθευτών στη βάση δεδομένων της επιχείρησης Α συνιστά παραβίαση του άρθρου 101 ΣΛΕΕ;

Συνοπτική Απάντηση

Για να διαπιστωθεί παράβαση του άρθρου 101 παρ. 1 ΣΛΕΕ και του αντίστοιχου εθνικού ισοδύναμου άρθρου 1 παρ. 1 του ν. 3959/2011, πρέπει να πλη-

ρούνται ορισμένες προϋποθέσεις. Πρώτον, πρέπει να έχει πραγματοποιηθεί προηγούμενη συνεννόηση/συνεργασία μεταξύ δύο ή περισσότερων ανεξάρτητων επιχειρήσεων. Η εναρμονισμένη πρακτική είναι μία από τις μορφές που μπορεί να λάβει η συνεργασία.

Κάθε επιχείρηση πρέπει να καθορίζει ανεξάρτητα την πολιτική που προτίθεται να ακολουθήσει στην αγορά. Ως εναρμονισμένη πρακτική νοείται μια μορφή συντονισμού μεταξύ επιχειρήσεων, η οποία, χωρίς να έχει φθάσει στο στάδιο της σύναψης μιας συμφωνίας, υποκαθιστά εν γνώσει της τους κινδύνους του ανταγωνισμού με την πρακτική συνεργασία μεταξύ τους. Η ανταλλαγή πληροφοριών απαγορεύεται τόσο ως εξ αντικειμένου περιορισμός όσο και ως μορφή εναρμονισμένης πρακτικής.

Για να διαπιστωθεί εναρμονισμένη πρακτική, πρέπει να πληρούνται μια σειρά από νομικές προϋποθέσεις. Απαιτείται ένα αντικειμενικό στοιχείο και ένα υποκειμενικό στοιχείο (στοιχείο αμοιβαιότητας). Διάκριση από παραλληλισμό συμπεριφοράς σε ολιγοπωλιακές αγορές. Αποδεικτικό Μέτρο=η παράλληλη συμπεριφορά είναι η μόνη βάσιμη εξήγηση-ηθελημένος συντονισμός. Απόφαση Woodpulp II, παράλληλη συμπεριφορά δικαιολογείται από την ολιγοπωλιακή δομή της αγοράς. Μέσα διευκόλυνσης της εναρμόνισης=ανταλλαγή πληροφοριών. Απαγορεύεται η ενσυνείδητη παράλληλη συμπεριφορά; Η απάντηση είναι αρνητική καταρχήν.

Ειδικότερα, η άμεση ή έμμεση επαφή μεταξύ διακριτών ανταγωνιστριών επιχειρήσεων θεωρείται θεμελιώδες στοιχείο. Η έννοια της εναρμονισμένης πρακτικής εφαρμόζεται κυρίως στην ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ ανταγωνιστριών επιχειρήσεων. Έτσι, στην περίπτωση που επιχειρήσεις αποκαλύπτουν η μία στην άλλη τη μελλοντική συμπεριφορά που πρόκειται να υιοθετήσουν στην αγορά, τότε προκύπτει η συμμετοχή σε εναρμονισμένη πρακτική δεδομένου ότι η πρακτική της ανακοίνωσης συνδέεται αιτιωδώς με τον συντονισμό των ανταγωνιστών. Η αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της επαφής και της επακόλουθης συμπεριφοράς που υιοθέτησαν οι ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις είναι επίσης προαπαιτούμενο.

Στη συγκεκριμένη άσκηση, και οι πέντε προμηθευτές ενεγράφησαν στην εν λόγω βάση δεδομένων και, ως εκ τούτου, απέκτησαν πρόσβαση σε όλες τις

πληροφορίες που ανακοινώθηκαν στη βάση Database123 από τους ανταγωνιστές τους. Συνεπώς, είναι προφανής η συνεχής αλληλεπίδραση και η έμμεση επαφή μεταξύ τους όσον αφορά, ιδίως, τις μελλοντικές τιμές και τις μελλοντικές μεταβολές των τιμών. Φαίνεται ότι η στρατηγική αβεβαιότητα για τη λειτουργία της σχετικής αγοράς θα μειωθεί σε μεγάλο βαθμό λόγω της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των προμηθευτών μέσω της χρήσης της βάσης δεδομένων C. Αυτό μπορεί να συνιστά ένδειξη εναρμονισμένης πρακτικής, η οποία απαγορεύεται ρητά βάσει του άρθρου 101 παρ. 1 ΣΛΕΕ και του άρθρου 1 παρ. 1 του ν. 3959/2011.

Το γεγονός ότι οι μελλοντικές τιμές που καταχωρίζονται στη βάση δεδομένων δεν είναι δεσμευτικές και μπορούν να τροποποιηθούν ή να υιοθετηθούν ανά πάσα στιγμή αποτελεί ισχυρή ένδειξη του τρόπου με τον οποίο οι πέντε προμηθευτές θα αλληλοεπιδρούν και θα συνεννοούνται κατά τρόπο που παρεμποδίζει τον ανταγωνισμό. Επιπλέον, η συγκεκριμένη συνεργασία φαίνεται να αποτελεί περιορισμό του ανταγωνισμού εκ του αποτελέσματος, όπως απαιτεί το άρθρο 101 παρ. 1 ή/και το άρθρο 1 παρ. 1 του ν. 3959/2011. Η εγγραφή των προμηθευτών στη βάση δεδομένων μπορεί να επηρεάσει τον ανταγωνισμό τόσο μεταξύ τους όσο και εντός της σχετικής αγοράς. Δεδομένου ότι όλοι οι προμηθευτές δραστηριοποιούνται στην ίδια σχετική αγορά, που είναι η αγορά προμήθειας συστατικών και συσκευασίας, είναι πραγματικοί ανταγωνιστές και, ως εκ τούτου, μια τέτοια συνεργασία μπορεί να προκαλέσει μείωση του ανταγωνισμού μεταξύ τους.

Επιπλέον, η εναρμονισμένη πρακτική έχει τη δυνατότητα να μειώσει τον ανταγωνισμό στη σχετική αγορά, δεδομένου ότι οι τιμές των συστατικών και των συσκευασιών που προσφέρονται στην αγορά είναι πιθανό να μεταβληθούν σύμφωνα με τη μελλοντική συμπεριφορά που ανακοινώνουν οι ανταγωνίστριες επιχειρήσεις. Τέλος, διαπιστώνεται ότι η συνεργασία έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει το εμπόριο μεταξύ των κρατών μελών, δεδομένου ότι καλύπτει το σύνολο της επικράτειας ενός κράτους μέλους.

Όσον αφορά την ευθύνη της επιχείρησης A βάσει του άρθρου 101 παρ. 1 ή/και 1 παρ. 1 του ν. 3959/2011, θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι η Α λειτούργησε ως τρίτος διευκολυντής ή διοργανωτής (Cartel facilitator) της εν λόγω εναρμονισμένης πρακτικής. Συγκεκριμένα, ακόμη και αν ένα μέρος δεν δραστηριοποιείται στην ίδια σχετική αγορά στην οποία δραστηριοποιούνται οι συμμετέχοντες σε μια εναρμονισμένη πρακτική, μπορεί να θεωρηθεί υπεύ-

θυνο για τη διευκόλυνση της λειτουργίας μιας αντι-ανταγωνιστικής συμφωνίας ή εναρμονισμένης πρακτικής στην αγορά.

Στην παρούσα περίπτωση, η επιχείρηση A είναι η επιχείρηση που προσφέρει την υπηρεσία Database123, η οποία αποτελεί το βασικό μέσο επικοινωνίας μεταξύ των προμηθευτών που δραστηριοποιούνται στην αγορά. Ως εκ τούτου, η A θεωρείται ο διευκολυντής της εναρμονισμένης πρακτικής που ασκούν οι προμηθευτές και συνεπώς παραβιάζει το άρθρο 101 παρ. 1 ΣΛΕΕ καθώς και το αντίστοιχο εθνικό ισοδύναμο άρθρο 1 παρ. 1 ν. 3959/2011.

Επίσης μπορεί να ανακύψει και θέμα hub and spoke, δηλαδή να λειτουργήσει η βάση ως κόμβος και να μεταφέρει ευαίσθητες πληροφορίες στις ακτίνες-spokes (επιχειρήσεις) προκειμένου να λάβει χώρα εναρμόνιση συμπεριφοράς.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, δεδομένου ότι οι τέσσερις σωρευτικές προϋποθέσεις που διατυπώνονται στο άρθρο 101 παράγραφος 3 της ΣΛΕΕ δεν φαίνεται να πληρούνται στην περίπτωσή μας, οι πέντε προμηθευτές που είναι συνδρομητές στη βάση δεδομένων Database123 και η επιχείρηση A παραβιάζουν το άρθρο 101 της ΣΛΕΕ.

Σημειώνεται επίσης ότι στο νέο άρθρο 1Α παρ. 2 του ν. 3959/2011 προβλέπεται διακριτή απαγόρευση γνωστοποίησης πληροφοριών για τις τιμές στην περίπτωση που η ανακοίνωση αυτή περιορίζει τον ανταγωνισμό στην Ελληνική Επικράτεια και δεν αποτελεί συνήθη εμπορική πρακτική. Σχετικά με την αξιολόγηση του εάν η ανακοίνωση οδηγεί σε περιορισμό του αποτελεσματικού ανταγωνισμού θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη:

α. ο βαθμός εξειδίκευσης και ο εξατομικευμένος χαρακτήρας των πληροφοριών,

β. εάν οι πληροφορίες σχετίζονται με μελλοντικές δραστηριότητες,

γ. σε ποιον βαθμό οι πληροφορίες είναι άμεσα προσβάσιμες στο κοινό,

δ. εάν η γνωστοποίηση εντάσσεται σε ένα σύνολο παρόμοιων γνωστοποιήσεων από την επιχείρηση,

ε. εάν υφίσταται ιστορικό προηγούμενων συμπαιγνιών στη συγκεκριμένη αγορά ή τον κλάδο μεταξύ των ίδιων επιχειρήσεων και

στ. εάν η σχετική αγορά που αφορά η γνωστοποίηση είναι συγκεντρωμένη και ολιγοπωλιακή.

Τέλος, πρέπει να αναπτυχθεί και η σχετική προβληματική σχετικά με το αν τίθεται θέμα price signalling.

Πάντως, η ύπαρξη παράλληλης συμπεριφοράς που προκαλείται από ανακοινώσεις τιμών δεν μπορεί να θεωρηθεί εναρμονισμένη πρακτική, παρά μόνο αν αποδεικνύεται (από την Αρχή Ανταγωνισμού) ότι ο συντονισμός αποτελεί τη μόνη βάσιμη εξήγηση για τη συμπεριφορά αυτή (Woodpulp II).

03

Συμφωνίες Τυποποίησης - Αντι-ανταγωνιστικές Συμφωνίες

Άρθρα: 101 παρ. 1, 3 ΣΛΕΕ, 1 παρ. 3 ν.3959/2011

Οι 4 κύριοι παραγωγοί μπαταριών ηλεκτρικών οχημάτων στην ΕΕ, με συνολικό μερίδιο αγοράς 60% της ευρωπαϊκής αγοράς, συνάπτουν συμφωνία για τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της παραγωγής των μπαταριών. Βάσει της συμφωνίας οι κατασκευαστές θα σταματήσουν να παράγουν και να διαθέτουν παλαιότερης τεχνολογίας μπαταρίες οι οποίες καταναλώνουν περισσότερη ενέργεια και δεν μπορούν να ανακυκλωθούν.

Ακόμη στη συμφωνία προβλέπεται η υιοθέτηση ενός ελάχιστου προτύπου τεχνολογίας ενεργειακής απόδοσης που πρέπει να διαθέτει κάθε μπαταρία. Η εισαγωγή νέων τεχνολογιών αποδεικνύεται ότι μειώνει την κατανάλωση ενέργειας στα ηλεκτρικά οχήματα και αυξάνει τη διάρκεια ζωής τους. Μελέτες δείχνουν ότι η συμφωνία θα μειώσει επίσης το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας για τα νοικοκυριά και θα μειώσει το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της παραγωγής οχημάτων. Επιπλέον, η συμφωνία αναμένεται να προσφέρει θετικά περιβαλλοντικά οφέλη, συμπεριλαμβανομένων των χαμηλότερων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και της καλύτερης ανακύκλωσης των υλικών.

Βάσει των ερευνών οι καταναλωτές είναι πρόθυμοι να πληρώσουν σχετικό αντίτιμο για την αγορά των εν λόγω φιλικών προς το περιβάλλον προϊόντων. Στη συμφωνία μπορούν να συμμετάσχουν όλοι οι συμμετέχοντες στον κλάδο. Οι παραγωγοί μπαταριών που εξακολουθούν να μην συμμετέχουν στη συμφωνία αντιμετωπίζουν σημαντικούς περιορισμούς στην παραγωγή και ως επί το πλείστον πληρούν ήδη τα υψηλότερα πρότυπα βιωσιμότητας. Οι αρχές ανταγωνισμού της ΕΕ προβλέπουν ότι η συμφωνία είναι πιθανό να εξαλείψει το 50% των σημερινών μοντέλων μπαταριών που ­διατίθενται στην αγορά και να οδηγήσει κατά 20% σε αύξηση της τιμής πώλησής τους.

Ερώτηση

Υποθέστε ότι η παραπάνω συμφωνία έχει επιπτώσεις στο εμπόριο μεταξύ των κρατών μελών. Υποθέστε ότι η συμφωνία δεν πληροί τα κριτήρια για οποιονδήποτε κανονισμό απαλλαγής κατά κατηγορία. Πώς αξιολογείται η συμφωνία με βάση το άρθρο 101 και το άρθρο 101 παρ. 3 ΣΛΕΕ;

Συνοπτική Απάντηση

Η εν λόγω συμφωνία είναι μια οριζόντια συμφωνία, συγκεκριμένα μια συμφωνία τυποποίησης βιωσιμότητας, με την οποία οι ανταγωνιστές συμφωνούν να καταργήσουν σταδιακά ή να αντικαταστήσουν μη βιώσιμα προϊόντα και διαδικασίες με πιο βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις.

Οι συμφωνίες τυποποίησης της βιωσιμότητας έχουν συχνά θετικά αποτελέσματα στον ανταγωνισμό συμβάλλοντας στη βιώσιμη ανάπτυξη μέσω της διευκόλυνσης της ανάπτυξης νέων προϊόντων ή αγορών και ενισχύοντας την ποιότητα των προϊόντων ή βελτιώνοντας τους όρους προμήθειας ή διανομής. Παρά τη σημείωση θετικών αποτελεσμάτων σε επίπεδο ανταγωνισμού υπό τη συνδρομή ορισμένων συνθηκών τα πρότυπα βιωσιμότητας ενδέχεται να περιορίζουν τον ανταγωνισμό μέσω του συντονισμού των τιμών, του αποκλεισμού εναλλακτικών προτύπων και του αποκλεισμού ή των διακρίσεων εις βάρος ορισμένων ανταγωνιστών.

Ακόμη, οι συμφωνίες προτύπων βιωσιμότητας οι οποίες χρησιμοποιούνται για να καλύπτουν τον καθορισμό των τιμών, την κατανομή της αγοράς ή της πελατείας, τους περιορισμούς της παραγωγής ή τους περιορισμούς της ποιότητας ή της καινοτομίας, περιορίζουν τον ανταγωνισμό ως εκ του αντικειμένου (greenwashing).

Εδώ δεν υπάρχουν ενδείξεις για τέτοιες πρακτικές, καθώς η συμφωνία αποσκοπεί πραγματικά στην προώθηση της βιωσιμότητας.

Ωστόσο, η συμφωνία φαίνεται να λειτουργεί περιοριστικά για τον ανταγωνισμό κατ’ αποτέλεσμα. Ειδικότερα, για τις συμφωνίες τυποποίησης της βιωσιμότητας προβλέπεται ότι δεν είναι πιθανό να έχουν αισθητά αρνητικά αποτελέσματα στον ανταγωνισμό εφόσον πληρούνται σωρευτικά οι εξής έξι προϋποθέσεις:

1. Πρώτον, η διαδικασία για την ανάπτυξη του προτύπου βιωσιμότητας πρέπει να είναι διαφανής και όλοι οι ενδιαφερόμενοι ανταγωνιστές πρέπει να μπορούν να συμμετάσχουν στη διαδικασία που οδηγεί στην επιλογή του προτύπου.

2. Δεύτερον, το πρότυπο βιωσιμότητας δεν πρέπει να επιβάλλει στις επιχειρήσεις που δεν επιθυμούν να συμμετάσχουν στο πρότυπο, καμία άμεση ή έμμεση υποχρέωση συμμόρφωσης προς το πρότυπο.

3. Τρίτον, για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης προς το πρότυπο, είναι δυνατή η επιβολή δεσμευτικών απαιτήσεων στις συμμετέχουσες επιχειρήσεις, οι οποίες ωστόσο, πρέπει να διατηρούν την ελευθερία να εφαρμόζουν υψηλότερα πρότυπα βιωσιμότητας.

4. Τέταρτον, τα μέρη του προτύπου βιωσιμότητας δεν πρέπει να ανταλλάσσουν εμπορικά ευαίσθητες πληροφορίες που δεν είναι αντικειμενικά αναγκαίες και ανάλογες για την ανάπτυξη, την εφαρμογή, την έγκριση ή την τροποποίηση του προτύπου.

5. Πέμπτον, πρέπει να διασφαλίζεται η αποτελεσματική και αμερόληπτη πρόσβαση στο αποτέλεσμα της διαδικασίας καθορισμού προτύπων. Αυτό περιλαμβάνει τη δυνατότητα αποτελεσματικής και χωρίς διακρίσεις πρόσβασης στις απαιτήσεις και τους όρους χρήσης του συμφωνηθέντος σήματος, λογότυπου ή εμπορικού σήματος, καθώς και την παροχή της δυνατότητας υιοθέτησης του προτύπου σε μεταγενέστερο στάδιο από τις επιχειρήσεις που δεν έχουν συμμετάσχει στη διαδικασία ανάπτυξης του προτύπου.

6. Έκτον, το πρότυπο βιωσιμότητας πρέπει να πληροί τουλάχιστον μία από τις ακόλουθες δύο προϋποθέσεις:

α. Το πρότυπο δεν πρέπει να οδηγεί σε σημαντική αύξηση της τιμής ή σε σημαντική μείωση της ποιότητας των οικείων προϊόντων.

β. Το συνδυασμένο μερίδιο αγοράς των συμμετεχουσών επιχειρήσεων δεν πρέπει να υπερβαίνει το 20% σε οποιαδήποτε σχετική αγορά που επηρεάζεται από το πρότυπο.

Στην παρούσα περίπτωση, η συμφωνία δεν πληροί τις προϋποθέσεις ασφαλούς λιμένα, δεδομένου ότι δεν πληροί την έκτη προϋπόθεση σχετικά με την σημαντική αύξηση των τιμών και υπερβολική κάλυψη της αγοράς.

Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι η συμφωνία θα έχει αντιανταγωνιστικά αποτελέσματα. Η μη συμμόρφωση με τις μία ή περισσότερες από τις

ως άνω αναφερόμενες προϋποθέσεις ασφαλούς λιμένα δεν δημιουργεί τεκμήριο ότι η συμφωνία τυποποίησης της βιωσιμότητας περιορίζει τον ανταγωνισμό. Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να διενεργηθεί μεμονωμένη αξιολόγηση της συμφωνίας βάσει του άρθρου 101 ΣΛΕΕ.

Η συμφωνία οδηγεί σε σημαντική αύξηση των τιμών και μείωση της ποικιλίας των προϊόντων. Επιπλέον, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο επαρκής ανταγωνισμός από άλλα ανταγωνιστικά προϊόντα ή από προϊόντα εκτός της συμφωνίας θα μετριάσει αυτές τις αρνητικές επιπτώσεις. Συνεπώς, φαίνεται ότι η συμφωνία έχει πιθανώς αντιανταγωνιστικά αποτελέσματα και εμπίπτει στο άρθρο 101 παρ. 1 ΣΛΕΕ.

Για να εκτιμηθεί κατά πόσον η συμφωνία μπορεί να δικαιολογηθεί βάσει του άρθρου 101 παράγραφος 3 (ή 1 παρ.3 3959/2011), πρέπει να πληρούνται οι τέσσερις ακόλουθες προϋποθέσεις:

1. Βελτίωση της αποτελεσματικότητας: Στην προκειμένη περίπτωση, οι ωφέλειες μπορούν να προσδιοριστούν με τη μορφή περιβαλλοντικών οφελών, καλύτερων επιδόσεων των οχημάτων λόγω της μεγαλύτερης διάρκειας ζωής των μπαταριών και χαμηλότερου κόστους ηλεκτρικής ενέργειας για τους καταναλωτές.

2. Αναγκαιότητα των περιορισμών: Η δεύτερη προϋπόθεση είναι ότι η συμφωνία πρέπει να είναι απαραίτητη, δηλαδή ότι οι υποχρεώσεις που επιβάλλει στους συμμετέχοντες δεν πρέπει να υπερβαίνουν τα αναγκαία όρια για την επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί. Στην παρούσα περίπτωση, αφενός, η συμφωνία μπορεί να μην είναι απαραίτητη, καθώς οι καταναλωτές εκτιμούν ήδη τη βιωσιμότητα και ορισμένες εταιρείες παράγουν ήδη βιώσιμες μπαταρίες εκτός της συμφωνίας. Από την άλλη πλευρά, δεδομένου ότι πολλά παλαιότερα, μη αποδοτικά μοντέλα μπαταριών εξακολουθούν να κυκλοφορούν, η συμφωνία μπορεί να θεωρηθεί απαραίτητη. Επιπλέον, η συμφωνία αφήνει την τεχνολογική προσέγγιση για την επίτευξη της βιωσιμότητας στις επιμέρους εταιρείες, γεγονός που θα μπορούσε να καταστήσει πιθανότερο να θεωρηθεί απαραίτητη.

3. Μετακύλιση στους καταναλωτές: Η τρίτη προϋπόθεση απαιτεί οι καταναλωτές να λαμβάνουν δίκαιο τμήμα από τα εικαζόμενα οφέλη. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι ορισμένοι καταναλωτές μπορεί να έχουν ήδη πρό-

σβαση σε βιώσιμα προϊόντα μπαταριών, οπότε τα οφέλη αυτά μπορεί να μην είναι τόσο σημαντικά. Επιπλέον, η σημαντική αύξηση των τιμών της συμφωνίας και η μείωση της ποικιλίας των προϊόντων μπορεί να μειώσουν αυτά τα οφέλη. Ως εκ τούτου, απαιτείται η διενέργεια πλήρους οικονομικής ανάλυσης για τη διαπίστωση συνδρομής της εν λόγω προϋπόθεσης.

4. Μη κατάργηση του ανταγωνισμού: Η τέταρτη προϋπόθεση απαιτεί η συμφωνία να μην καταργεί τον ανταγωνισμό επί σημαντικού τμήματος των σχετικών προϊόντων. Ενώ η συμφωνία μπορεί να μειώσει τον αριθμό των διαθέσιμων μοντέλων μπαταριών, οι παραγωγοί εξακολουθούν να είναι ελεύθεροι να ανταγωνίζονται με βάση διάφορες παραμέτρους, όπως η ποιότητα, ο σχεδιασμός και τα χαρακτηριστικά βιωσιμότητας. Ως εκ τούτου, η προϋπόθεση αυτή είναι πιθανό να πληρούται.

Βάσει των ανωτέρω, ενώ η συμφωνία εμπίπτει πιθανότατα στο άρθρο 101 παράγραφος 1 λόγω των αντι-ανταγωνιστικών αποτελεσμάτων της, ιδίως λόγω της αύξησης των τιμών και της μειωμένης ποικιλίας προϊόντων, οι επιχειρήσεις ενδέχεται να είναι σε θέση να αποδείξουν με επιτυχία ότι πληροί τις προϋποθέσεις του άρθρου 101 παρ. 3. Σε κάθε περίπτωση στο πλαίσιο αυτό απαιτείται η διενέργεια ενδελεχούς οικονομικής ανάλυσης.

Στην Ελλάδα έχει προβλεφθεί και το sandbox βιώσιμης ανάπτυξης, ένας κόμβος καινοτομίας/προστατευμένο περιβάλλον, που οι επιχειρήσεις συζητούν με την Αρχή Ανταγωνισμού για συμφωνίες με καινοτόμες επιχειρηματικές ιδέες υπέρ της βιώσιμης ανάπτυξης. Επιπρόσθετα, δυνάμει του άρθρου 37 του ν. 3959/2011 δίνεται η δυνατότητα σε μία ή περισσότερες επιχειρήσεις να υποβάλλουν αίτηση για τη χορήγηση επιστολής εκ μέρους του Προέδρου της Επιτροπής Ανταγωνισμού ότι δεν θα αναλάβει δράση έναντι μιας οριζόντιας ή κάθετης σύμπραξης για παράβαση του άρθρου 1 παρ. 1 του ν. 3959/2011 ή/και του άρθρου 101 παρ. 1 ΣΛΕΕ.

04

Νόθευση Διαγωνισμών - Αντι-ανταγωνιστικές Συμφωνίες - Διαδικασία Διευθέτησης Διαφορών - Πρόγραμμα Επιείκειας - Δεσμεύσεις - Παραγραφή επιβολής κυρώσεων - Umbrella Pricing

Άρθρα: 101 ΣΛΕΕ, 1 ν. 3959/2011

Το 2023, απεστάλη στην Επιτροπή Ανταγωνισμού ανώνυμη καταγγελία στην οποία περιγράφονταν πρακτικές νόθευσης προσφορών σε διαγωνισμούς που προκηρύχθηκαν από το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών στην Ελλάδα. Οι συμβάσεις, αξίας άνω των 500 εκατομμυρίων ευρώ, αφορούσαν μεγάλα έργα κατασκευής και συντήρησης εθνικών και περιφερειακών οδών.

Ο πληροφοριοδότης ισχυρίστηκε ότι οι ανταγωνίστριες κατασκευαστικές εταιρείες Α, Β, Γ και Δ είχαν συνάψει μυστική συμφωνία βάσει της οποίας είχαν προσυμφωνήσει την ανάδοχο εταιρεία για κάθε διαγωνισμό πριν από την προκήρυξη αυτού. Παράλληλα οι επιχειρήσεις που δεν κέρδιζαν τον διαγωνισμό είχε προαποφασιστεί ότι θα αποζημιώνονταν μέσω συμφωνιών υπεργολαβίας.

Η Επιτροπή Ανταγωνισμού ξεκίνησε επίσημη έρευνα πραγματοποιώντας επιτόπιους ελέγχους στις εγκαταστάσεις των εταιρειών που αναφέρονταν στην καταγγελία προκειμένου να διαπιστωθεί εάν συντρέχει παραβίαση του άρθρου 101 ΣΛΕΕ ή/και άρθρου 1 ν. 3959/2011.

Ερώτηση 1

Συνιστούν οι πρακτικές των επιχειρήσεων Α, Β και Γ, παράβαση του άρθρου 101 ΣΛΕΕ;

Συνοπτική Απάντηση

Οι περιγραφόμενες πρακτικές συνιστούν παραβίαση του άρθρου 101 ΣΛΕΕ και του αντίστοιχου εθνικού ισοδύναμου άρθρου 1 παρ. 1 ν. 3959/2011. Ειδικότερα, απαγορεύονται συμφωνίες και εναρμονισμένες πρακτικές που έχουν ως αντικείμενο ή αποτέλεσμα τη νόθευση του ανταγωνισμού. Μία σύμπραξη με αντικείμενο τη νόθευση προσφορών σε διαγωνισμούς υφίσταται όταν οι επιχειρήσεις συμφωνούν, αντί να ανταγωνίζονται η μία την άλλη να

συντονίσουν τη συμπεριφορά τους ενεργώντας από κοινού. Στην εδώ κρινόμενη περίπτωση οι συμμετέχουσες στο διαγωνισμό επιχειρήσεις είχαν εκ των προτέρων καθορίσει τον ανάδοχο του διαγωνισμού υποκαθιστώντας την ανταγωνιστική διαδικασία. Παράλληλα, τα μέρη της σύμπραξης είχαν προβλέψει και συμπληρωματικό μηχανισμό για τη διατήρηση της σύμπραξης βάσει του οποίου οι ηττημένες στον διαγωνισμό επιχειρήσεις θα αποζημιώνονταν βάσει προ-αποφασισμένων συμφωνιών υπεργολαβίας.

Στην εδώ κρινόμενη περίπτωση οι επιχειρήσεις είχαν πριν ακόμη προκηρυχθούν οι διαγωνισμοί αποφασίσει το αποτέλεσμα αυτών. Η συμπαιγνία σε διαδικασίες υποβολής προσφορών αφορά τις περιπτώσεις εκείνες όπου οι υποψήφιοι προμηθευτές έχουν εκ των προτέρων, καθορίσει τον ανάδοχο, την τιμή ή άλλους εμπορικούς όρους με απώτερο στόχο τη μεγιστοποίηση του κέρδους τους από τον δημόσιο διαγωνισμό.

Οι πρακτικές νόθευσης προσφορών συνιστούν σκληροπυρηνικό περιορισμό του ανταγωνισμού. Για τη στοιχειοθέτηση της παράβασης απαιτείται η ύπαρξη άμεσων ή έμμεσων στοιχείων συντονισμού των εταιρειών.

Σε σχέση με την αξιολόγηση των συμφωνιών υπεργολαβίας από πλευράς δικαίου του ανταγωνισμού σημειώνεται ότι οι συμφωνίες υπεργολαβίας επιτρέπονται όταν:

• Συνάπτονται μεταξύ μη ανταγωνιστικών επιχειρήσεων.

• Συμφωνούνται μετά την ανάθεση λόγω ανάγκης που προέκυψε μετά την κατακύρωση του διαγωνισμού.

• Εάν δηλώνονται κατά την υποβολή της προσφοράς σε περίπτωση που έχουν προσυμφωνηθεί.

Ως ενδείξεις για την υιοθέτηση πρακτικών νόθευσης προσφορών μέσω συμφωνιών υπεργολαβίας λειτουργούν οι ακόλουθες περιπτώσεις/σενάρια:

• Η υπεργολαβία δηλώνεται μετά την κατακύρωση.

• Ο υπεργολάβος έχει συμμετάσχει αυτόνομα στον διαγωνισμό και δεν έχει επιλεγεί.

• Ο ανάδοχος και ο υπεργολάβος είναι σε θέση ο καθένας μόνος του να εκτελέσει το έργο.

• Το σχέδιο συμφωνητικού προηγείται του διαγωνισμού, αλλά η υπεργολαβία δεν έχει δηλωθεί κατά τον διαγωνισμό.

• Τα μέρη εναλλάσσονται ως κύριος ανάδοχος και υπεργολάβος σε διάφορους διαγωνισμούς.

Ερώτηση 2

Ως δικηγόρος, που εκπροσωπείτε την εταιρεία Β, πώς θα τη συμβουλεύατε να προχωρήσει υπό το πρίσμα της διεξαγόμενης έρευνας από την Επιτροπή Ανταγωνισμού;

Συνοπτική Απάντηση

Η επιχείρηση Β, θα πρέπει να αξιολογήσει το ενδεχόμενο υποβολής αίτησης επιείκειας (leniency) στην Επιτροπή Ανταγωνισμού δυνάμει των άρθρων 29Β-29Ζ του ν. 3959/201. Το πρόγραμμα επιείκειας παρέχει τη δυνατότητα απαλλαγής ή μείωσης του προστίμου, υπό την προϋπόθεση ότι η εταιρεία θα προσφέρει κρίσιμα στοιχεία για την αντι-ανταγωνιστική πρακτική, θα συνεργαστεί πλήρως καθ’ όλη τη διάρκεια της έρευνας και θα προχωρήσει άμεσα στην παύση της. Σημειώνεται ότι πρέπει να υποβληθεί πλήρης και έγκαιρη αίτηση επιείκειας, με στόχο η εταιρεία να είναι η πρώτη που θα παρέχει κρίσιμες πληροφορίες, καθώς η σειρά υποβολής της αίτησης επηρεάζει τα οφέλη που μπορεί να αποκομίσει.

Δεσμεύσεις από τις επιχειρήσεις, οι οποίες εστιάζουν στην άρση της πιθανολογούμενης παραβατικής συμπεριφοράς, χωρίς αποδοχή ενοχής, δεν μπορούν να γίνουν δεκτές, διότι σύμφωνα με την απόφαση της ΕΑ και της ΕΕ και την πάγια πρακτική των Αρχών, οι Αρχές Ανταγωνισμού δεν αποδέχονται δεσμεύσεις στην περίπτωση των ιδιαίτερα σοβαρών περιορισμών του ανταγωνισμού, όπως είναι ο καθορισμός τιμών και η νόθευση των διαγωνισμών.

Ερώτηση 3

Πώς μπορούν οι λοιπές εμπλεκόμενες επιχειρήσεις να μειώσουν τις νομικές συνέπειες της συμμετοχής τους στις πρακτικές νόθευσης;

Συνοπτική Απάντηση

Οι επιχειρήσεις Α, Γ και Δ θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο συμμετοχής στη Διαδικασία Διευθέτησης Διαφορών κατά τα προβλεπόμενα στο άρθρο 29 του ν. 3959/2011. Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει την παραδοχή της παράβασης και τη συνεργασία με την Επιτροπή Ανταγωνισμού με αντάλλαγμα τη μείωση των προστίμων (έως και 15%). Για να συμμετάσχουν, οι επιχειρήσεις θα πρέπει να αναγνωρίσουν τη συμμετοχή τους στο καρτέλ, να παραιτηθούν από το δικαίωμά τους να προσβάλουν την απόφαση και να συνδράμουν ενεργά στην επιτάχυνση της έρευνας.

Σημειώνεται ότι η συμμετοχή σε Πρόγραμμα επιείκειας ή/και Διαδικασίας Διευθέτησης Διαφορών διασφαλίζει για τις συμμετέχουσες επιχειρήσεις τα εξής πλεονεκτήματα κατά τα προβλεπόμενα στο άρθρο 44 του ν. 3959/2011:

• Ολική ή Μερική απαλλαγή από διοικητικά πρόστιμα ή μείωσή τους.

• Εξάλειψη του αξιοποίνου ή επιβολή μειωμένης ποινής για τα υπαίτια φυσικά πρόσωπα.

• Πλήρης απαλλαγή της επιχείρησης από διοικητικές κυρώσεις.

• Μη αποκλεισμό των επιχειρήσεων από δημόσιους διαγωνισμούς ή συμβάσεις παραχώρησης.

Ερώτηση 4

Αν οι συμφωνίες για νόθευση διαγωνισμών είχαν λάβει χώρα το χρονικό διάστημα 2010-2015, και η Αρχή Ανταγωνισμού επιλαμβάνεται το πρώτον το 2023, μπορεί να διεξάγει την έρευνα και να καταλήξει σε διαπίστωση παράβασης και να επιβάλλει πρόστιμο;