-
Αγοράζονται συχνά μαζί
Συνδυαστική Προσφορά
X1SMART CONTRACTS - Βιβλίο (έντυπο)+Βιντεοσκοπημένα (Εκπαίδευση/Εκδηλώσεις)Τιμή 150,00 €X1ΕΞΥΠΝΑ ΣΥΜΒΟΛΑΙΑ (SMART CONTRACTS) - (ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ)=Σύνολο:από 190,00 €
99,00 €
έκπτωση 47.810%
SMART CONTRACTS
Νομικές προκλήσεις και επιχειρηματικές προοπτικές
- Έκδοση: 2022
- Σχήμα: 17x24
- Βιβλιοδεσία: Εύκαμπτη
- Σελίδες: 304
- ISBN: 978-960-654-920-5
Το βιβλίο «Smart Contracts» αποτελεί απαραίτητο επαγγελματικό εργαλείο προς εξοικείωση του νομικού με τα λεγόμενα “έξυπνα συμβόλαια” ή smart contracts. Πρόκειται για υπολογιστικά συναλλακτικά πρωτόκολλα σε υποδομή blockchain, τα οποία ενεργοποιούνται αυτόματα εφόσον συντρέχουν ορισμένοι προκαθορισμένοι όροι. Εν προκειμένω, η επαλήθευση των συναλλαγών γίνεται συναινετικά και με αποκεντρωμένο τρόπο από τους ίδιους τους χρήστες, τους «κόμβους» του δικτύου, χωρίς τη μεσολάβηση μιας Κεντρικής Αρχής.
• Η πρακτική σημασία των έξυπνων συμβάσεων είναι μεγάλη, στο μέτρο που επιτρέπουν τη διενέργεια χιλιάδων κρυπτογραφημένων και ασφαλών συναλλαγών μεταξύ αγνώστων, με τη χρήση κρυπτονομισμάτων και ηλεκτρονικής υπογραφής.
• Εκτός από μεταβιβάσεις κινητών και ακινήτων, αγοραπωλησίες ενέργειας, ψηφιακών αγαθών, οι έξυπνες συμβάσεις υποστηρίζουν δάνεια και χρηματιστηριακές πράξεις, φορτωτικές και ναυλοσύμφωνα, ακόμα και αγορές εικονικών οικοπέδων στο «Μετασύμπαν».
Οι έξυπνες συμβάσεις αναγνωρίζονται πλέον από την ελληνική νομοθεσία για τις αναδυόμενες τεχνολογίες (Ν 4961/2022) ως έγκυρα συμβατικά εργαλεία, υπό τους όρους του Αστικού Κώδικα. Λειτουργώντας ως εργαλείο εμπιστοσύνης, η καινοτόμος τεχνολογία του κατανεμημένου καθολικού, υπόσχεται να καταργήσει τους ενδιαμέσους, όπως, τράπεζες, ασφαλειομεσίτες, εκκαθαριστές συναλλαγών, δικαστές και δικηγόρους, μειώνοντας το συναλλακτικό κόστος και καταπολεμώντας τη γραφειοκρατία.
Αναμφίβολα, η τεχνολογία εγείρει πολλαπλές προκλήσεις για το εθνικό και το ευρωπαϊκό δίκαιο. Παράλληλα, δημιουργεί προοπτικές νέας δικηγορικής ύλης για τους μυημένους. Με χρήση παραδειγμάτων και την παράθεση υποδειγμάτων, ο συγγραφέας αναλύει, με απλό και κατανοητό τρόπο, τα αναφυόμενα ζητήματα:
• εφαρμοστέου αστικού, δικονομικού και ποινικού δικαίου,
• προστασίας του ανταγωνισμού,
• προστασίας προσωπικών δεδομένων
• προστασίας καταναλωτή
• κυβερνοασφάλειας και ηλεκτρονικής εγκληματικότητας.
Εισαγωγή 1
Λεξικό Βασικών Όρων 7
Μέρος Α
Η τεχνολογική και επιχειρηματική διάσταση
των έξυπνων συμβάσεων
Κεφάλαιο 1
Τεχνολογικό υπόβαθρο και λειτουργικά χαρακτηριστικά
Α. H υποδομή κατανεμημένου καθολικού 18
1. Μια παγκόσμια αποκεντρωμένη βάση δεδομένων 19
i. Οι πυλώνες του δικτύου 19
ii. Η δημοκρατική διακυβέρνηση του δικτύου 21
2. Αναζητώντας μια αρχιτεκτονική εμπιστοσύνης 22
i. Kεντροποιημένα συστήματα 23
ii. Αποκεντρωμένα συστήματα 23
iii. Κατανεμημένα συστήματα 24
3. Είδη δικτύων blockchain 25
i. Δημόσια δίκτυα 26
ii. Κοινοπρακτικά δίκτυα 27
iii. Ιδιωτικά δίκτυα 28
B. Η αλυσίδα των ομότιμων κόμβων 28
1. Η εξόρυξη κόμβων 29
2. Τα κίνητρα των εξορυκτών 30
3. Πρωτόκολλα και μηχανισμοί συναίνεσης 32
i. Aπόδειξη εργασίας 33
ii. Aπόδειξη μεριδίου συμμετοχής 34
XVIII
iii. Aπόδειξη αναλωθέντος χρόνου 35
iv. Εξουδετέρωση κακόβουλων κόμβων 35
4. Διενέργεια συναλλαγών με κρυπτονομίσματα 36
i. Μη εξομοίωση προς νόμιμο χρήμα 37
ii. Bitcoin versus Ethereum 38
iii. Κίνδυνοι χρήσης κρυπτονομισμάτων 39
iv. Επενδυτικά και περιουσιακά αγαθά 40
v. Φορολογία κρυπτοσυναλλαγών 42
Γ. Προστασία απορρήτου και εμπιστευτικότητας 43
1. Ασφάλεια δεδομένων 44
2. Επαλήθευση συναλλαγών 45
3. Χρονοσήμανση ψηφιακών εγγράφων 46
4. Τροποποίηση συμβατικών όρων 46
5. Ταυτοποίηση χρηστών 47
i. Ανωνυμοποίηση κρυπτοσυναλλαγών 47
ii. Ψευδωνυμοποίηση κρυπτοσυναλλαγών 49
Κεφάλαιο 2
Ο κώδικας του νόμου απέναντι στο νόμο του κώδικα
Α. Ο κύκλος ζωής των έξυπνων συμβάσεων 52
1. Κατάρτιση 54
2. Δομή 55
3. Περιεχόμενο 56
i. Απεικόνιση συναλλαγών 56
ii. Συναλλακτικά τέλη 57
4. Εκτέλεση 58
i. Ενεργοποίηση 59
ii. Επαλήθευση 60
Β. H ανάγκη επικοινωνίας με τον έξω κόσμο 61
1. Το πρόβλημα του μαντείου 62
i. Ο ρόλος των μαντείων στα έξυπνα συμβόλαια 63
ii. Κεντρικά και αποκεντρωμένα μαντεία 64
iii. Έλεγχος αξιοπιστίας των πληροφοριών 65
XIX
Γ. Αυθεντικοποίηση χρηστών 67
1. Ψηφιακές Υπογραφές 67
i. Ασύμμετρη κρυπτογράφηση 68
ii. Δικλείδες ασφαλείας 69
2. Ψηφιακά πορτοφόλια 71
i. Ατομικά κρυπτοπορτοφόλια 71
ii. Κρυπτοπορτοφόλια πολλαπλών υπογραφών 72
iii. Κριτήρια επιλογής παρόχου 72
Δ. Προστασία από απατηλές ενέργειες 74
1. Σφάλματα προγραμματισμού 75
2. Κυβερνοεπιθέσεις και προσβολή δικαιωμάτων 76
i. Επιθέσεις 51% 76
ii. Κακόβουλο λογισμικό 77
3. Εξαπάτηση συναλλασσομένων 78
Κεφάλαιο 3
Εφαρμογές blockchain και έξυπνων συμβάσεων
Α. Εφαρμογές δημοσίου τομέα 80
1. Κτηματολογικά αρχεία 81
2. Ληξιαρχικά, εμπορικά και φορολογικά μητρώα 82
3. Ψηφιακά διαπιστευτήρια πολιτών 83
4. Εκλογική διαδικασία - Ηλεκτρονικές ψηφοφορίες 84
5. Ψηφιακό χρήμα Κεντρικών Τραπεζών 85
6. Εκπαίδευση 86
7. Υγεία 88
8. Δικαιοσύνη 89
9. Προστασία πνευματικών δικαιωμάτων 91
Β. Εφαρμογές ιδιωτικού τομέα 92
1. Ψηφιακή αναπαράσταση αξίας 92
i. Είδη κρυπτοστοιχείων 93
ii. Επενδύσεις ακινήτων 95
iii. Εκμετάλλευση κινητής και ακίνητης περιουσίας 97
iv. Αγοραπωλησίες εικονικών οικοπέδων 98
XX
v. Επισφάλεια επενδύσεων 99
vi. Νομική φύση εικονικών οικοπέδων 100
2. Συμβολαιογραφικές υπηρεσίες 102
3. Μη ανταλλάξιμα ψηφιακά πιστοποιητικά ιδιοκτησίας (NFTs) 103
i. Αγορές συλλεκτικών αντικειμένων 105
ii. Δικαιώματα του αγοραστή 106
iii. Τεχνικές αβεβαιότητες και νομικοί κίνδυνοι 107
iv. Δικαστικές διενέξεις και αντιδικίες 109
4. Ασφαλιστικός τομέας 111
5. Αποκεντρωμένη χρηματοοικονομική 112
6. Αγορά ενέργειας 114
7. Εργασιακές σχέσεις 117
8. Ιχνηλάτηση εφοδιαστικής αλυσίδας 118
9. Φορτωτικές και ναυλοσύμφωνα 118
Μέρος Β
Η νομική και κανονιστική διάσταση των έξυπνων συμβάσεων
Κεφάλαιο 4
Οι έξυπνες νομικές συμβάσεις
Α. Είδη έξυπνων συμβάσεων 123
1. Νομική σύμβαση με εξωτερικό κώδικα 124
2. Υβριδική νομική σύμβαση με εσωτερικό κώδικα 125
3. Νομοκώδικας χωρίς συμβατικό κείμενο 127
Β. Λειτουργικότητα έξυπνων συμβολαίων 129
1. Στατικά 129
2. Δυναμικά 130
3. Αλληλεπιδραστικά 131
Γ. Χαρακτηριστικά έξυπνων συμβολαίων 132
1. Αδιάβλητα, Αυτόνομα και Αιτιοκρατικά 132
2. Αμετάβλητα, Διαφανή και Ευέλικτα 132
3. Κατανεμημένα και Προσαρμόσιμα 132
XXI
Δ. Τα έξυπνα συμβόλαια ως νομικές συμβάσεις 133
1. Εφαρμοστέο ευρωπαϊκό δίκαιο 135
i. Κανονισμός «Ρώμη I» για τις συμβατικές ενοχές 135
ii. Kανονισμός «Ρώμη II» για τις εξωσυμβατικές ενοχές 136
iii. Ευρωπαϊκή Πράξη για τα δεδομένα 136
2. Εθνικά νομοθετήματα 137
i. Ιταλία 137
ii. Kύπρος 138
iii. Ηνωμένο Bασίλειο 139
iv. Μονακό 139
v. Λοιπά ευρωπαϊκά κράτη 140
vi. ΗΠΑ 141
Ε. Η ελληνική νομοθεσία περί έξυπνων συμβάσεων 142
1. Ορισμός και νομική θεμελίωση 143
i. Άτυπο των δικαιοπραξιών 144
ii. Συμβατική ελευθερία 145
iii. Contractus ex machina 145
2. Κατάρτιση, κύρος και περιεχόμενο 146
i. Δομή άρθρων 146
ii. Διατύπωση συμβατικών όρων 147
iii. Ηλεκτρονική ανταλλαγή δηλώσεων βούλησης 147
α. Πρόταση σύναψης σύμβασης 150
β. Αποδοχή αντισυμβαλλομένου 150
γ. Καταχώριση στο ψηφιακό αποθετήριο 150
iv. Κατάρτιση μέσω αντιπροσώπου 151
3. Δικαιοπρακτική ικανότητα μερών 151
i. Δυσκολία ταυτοποίησης 152
ii. Έμμεση αναγνώριση χρηστών 153
iii. Νομιμοποίηση οργανισμών και εταιριών 153
4. Οι έξυπνες συμβάσεις ως ηλεκτρονικά έγγραφα 154
i. Τήρηση εμπορικών βιβλίων σε αλυσίδα κόμβων 154
ii. Η αποδεικτική ισχύς των έξυπνων συμβολαίων 156
5. Ηλεκτρονική υπογραφή 157
i. Απλή και προηγμένη ηλεκτρονική υπογραφή 158
ii. Εγκεκριμένη ηλεκτρονική υπογραφή 159
iii. Διασύνδεση με πανευρωπαϊκό κατάλογο φορέων εμπιστοσύνης 161
XXII
6. Επαναφορά των πραγμάτων στην προτέρα κατάσταση 162
7. Νομική ευθύνη των κρίκων της αλυσίδας κόμβων 162
i. Η πρόσβαση στο blockchain ως ψηφιακή υπηρεσία 163
ii. Οι επικυρωτές συναλλαγών ως παθητικοί ομόδικοι 164
iii. Οι κόμβοι ως διαιτητικοί πραγματογνώμονες 165
iv. Η νομική ευθύνη των «μαντείων» ως παρόχων πληροφοριών 167
Κεφάλαιο 5
Οικοδόμηση εμπιστοσύνης με αποδιαμεσολάβηση
Α. Ενίσχυση της αποδιαμεσολάβησης 169
1. Προς ένα εναλλακτικό πρότυπο αυτοοργάνωσης 170
i. Προς ένα καθεστώς εμπιστοσύνης χωρίς εμπιστοσύνη 170
ii. Τα έξυπνα συμβόλαια ως δαχτυλίδια του Γύγη 172
2. Μείωση κόστους συναλλαγών 173
i. Εξοικονόμηση αμοιβών τρίτων 174
ii. Νέα κέντρα κόστους 175
3. Προς ένα παράλληλο σύστημα πληρωμών; 176
Β. Αναζητώντας νέα συναλλακτικά πρότυπα 177
1. Η τεχνολογία ως εργαλείο εμπιστοσύνης 179
2. Διαφάνεια και λογοδοσία 180
Γ. H άλλη όψη της αποδιαμεσολάβησης 181
1. Εξάρτηση από προγραμματιστές 181
i. Νομική ευθύνη προγραμματιστή 182
ii. Η θέση της νομολογίας των δικαστηρίων 183
2. Προστασία καταναλωτή 184
i. Απευθείας συμβάσεις μεταξύ καταναλωτών 184
ii. Eπαρκής προσυμβατική ενημέρωση 185
iii. Ακυρότητα έξυπνων συμβάσεων 185
3. Αδυναμία υπαναχώρησης 186
4. Αναστολή αυτοματοποιημένης εκτέλεσης 188
i. Παράνομη ενεργοποίηση 188
ii. Διακόπτης απενεργοποίησης 189
5. Αδυναμία κωδικοποίησης εναλλακτικών επιλογών 190
XXIII
6. Ασάφεια νομικού καθεστώτος 190
i. Aυτόνομoι αποκεντρωμένοι οργανισμοί 191
ii. Απουσία διοικητικής εποπτείας και ελέγχου 192
7. Διαλειτουργικότητα και τεχνικά πρότυπα 192
i. Ο πύργος της Βαβέλ 193
ii. Ασφαλής τερματισμός και διακοπή 193
Δ. Επίλυση διαφορών από έξυπνες συμβάσεις 194
1. Ψηφιακή διαιτησία 194
i. Οι αποκεντρωμένες πλατφόρμες δικαιοσύνης 195
ii. Η επιλογή των ψηφιακών διαμεσολαβητών 196
2. Δικαστική επίλυση διαφορών 196
i. Ο κώδικας δεν είναι νόμος 196
ii. Το πρόβλημα της ερμηνείας 197
Κεφάλαιο 6
Νομικές προκλήσεις και προοπτικές
Α. Οι επιπτώσεις στα νομικά επαγγέλματα 199
1. Αναβαθμισμένος ρόλος των δικηγόρων 199
i. Νομιμότητα εξ αρχής και από το σχεδιασμό 200
ii. Πρότυπα έξυπνων νομικών συμβάσεων 201
iii. Έξυπνες υποσχετικές και εκποιητικές δικαιοπραξίες 202
iv. Εκτέλεση απλών συμβάσεων 203
Β. Εγκληματικά έξυπνα συμβόλαια 204
1. Επενδυτικές απάτες 204
2. Διασπορά εμπιστευτικών εγγράφων 206
3. Αποκεντρωμένη μαύρη αγορά πληροφοριών 206
4. Παράνομη διανομή οπτικοακουστικού περιεχομένου 207
Γ. Προστασία προσωπικών δεδομένων 207
1. Νομιμότητα πλήρως αυτοματοποιημένης επεξεργασίας 209
2. Ανωνυμοποίηση ή ψευδωνυμοποίηση δεδομένων; 210
3. Επαγγελματική ή ιδιωτική συναλλαγή; 211
XXIV
4. Οι θεματοφύλακες της ιδιωτικότητας στην αλυσίδα κόμβων 211
i. Υπεύθυνος και εκτελών επεξεργασία 211
ii. Ο ρόλος των κόμβων ως επικυρωτών συναλλαγών 213
iii. Ο ρόλος των προγραμματιστών 214
iv. Αδυναμία επιβολής κυρώσεων 215
v. Τεχνική προστασία δικαιωμάτων υποκειμένων 216
Δ. Προστασία ανταγωνισμού 218
1. Διασφάλιση πλουραλισμού 218
2. Εκτέλεση απαγορευμένων συμπράξεων 219
3. Νομολογία περί χειραγώγησης αγοράς 220
Ε. Έξυπνες συμβάσεις, διαδίκτυο των πραγμάτων και μετασύμπαν 221
1. Η Οδύσσεια του εικονικού διαστήματος 223
2. Αναμνήσεις από το μέλλον 224
3. Ηθικά και νομικά ζητήματα 224
i. Προστασία καταναλωτή 225
ii. Προσβολή εμπορικών σημάτων 226
iii. Σύγκλιση blockchain με τεχνητή νοημοσύνη 226
iv. Σύγκλιση blockchain με διαδίκτυο των πραγμάτων και υπολογιστικό νέφος 228
Επίλογος 231
Βιβλιογραφία 233
Πρότυπα και Υποδείγματα
Υπόδειγμα 1 – Νόμος 4961/2022 - Αναδυόμενες τεχνολογίες πληροφορικής
και επικοινωνιών, ενίσχυση της ψηφιακής διακυβέρνησης
και άλλες διατάξεις 243
Υπόδειγμα 2 – Κυπριακό νομοσχέδιο περί τεχνολογίας κατανεμημένου
καθολικού (2021) 245
Υπόδειγμα 3 – Πώληση οχήματος 247
Υπόδειγμα 4 – Πρόταση αγοράς περιουσιακών στοιχείων 249
Υπόδειγμα 5 – Εκμίσθωση ακινήτου 251
Υπόδειγμα 6 – Αγοραπωλησία ακινήτου 254
Υπόδειγμα 7 – Προγαμιαίο έξυπνο συμβόλαιο 255
XXV
Υπόδειγμα 8 – Ηλεκτρονική ψηφοφορία σε blockchain 256
Υπόδειγμα 9 – Έκδοση κρυπτονομισμάτων 257
Υπόδειγμα 10 – Παραβίαση πορτοφολιών πολλαπλών υπογραφών 258
Υπόδειγμα 11 – Συνοπτικός οδηγός κατάρτισης έξυπνων συμβολαίων 261
Υπόδειγμα 12 – Ευρωπαϊκή Πράξη για τα δεδομένα (άρθρο 30) 263
Αλφαβητικό ευρετήριο 265
Σελ. 1
Εισαγωγή
Η ιδέα της δημιουργίας έξυπνων συμβάσεων υφίσταται ήδη από τη δεκαετία του 1990. Ανήκει στον ουγγρικής καταγωγής Αμερικανό νομικό, προγραμματιστή και κρυπτογράφο Nick Szabo. Συνδυάζοντας νομικές και τεχνικές γνώσεις, ο επιστήμονας αυτός πρότεινε, σε σειρά άρθρων που δημοσιεύθηκαν από το 1994 και εφεξής, μια τεχνολογική λύση κωδικοποίησης των συμβατικών όρων μεταξύ συναλλασσομένων. Οι εν λόγω υποσχέσεις εκτελούνται αυτόματα μέσω υπολογιστικών πρωτοκόλλων εφόσον συντρέχουν ορισμένα γεγονότα. Προπομπός των έξυπνων συμβάσεων ή συμβολαίων υπήρξε η ανταλλαγή ηλεκτρονικών δεδομένων (EDI) μεταξύ επιχειρήσεων, τα τερματικά και οι κάρτες στα σημεία πώλησης (POS), η αυτόματη διάθεση δικτυακής χωρητικότητας και τα διατραπεζικά δίκτυα εκκαθάρισης πληρωμών (SWIFT, ACH, FedWire).
Χαρακτηριστικό παράδειγμα έξυπνης σύμβασης, στην πιο απλή μορφή της, αποτελούν, κατά τον συγγραφέα, οι αυτόματοι πωλητές. Εν προκειμένω, μόνη η εισαγωγή από τον αγοραστή στην υποδοχή του μηχανήματος του ισόποσου τιμήματος πώλησης, βάσει του αναρτημένου τιμοκαταλόγου των ειδών, και το απλό πάτημα ενός κουμπιού με τον οικείο κωδικό ενεργοποιεί την παράδοση του επιλεγμένου προϊόντος. Παρότι ο αγοραστής έχει εν προκειμένω, έστω και σιωπηρά, τα δικαιώματα που του αναγνωρίζει ο νόμος επί σύμβασης πώλησης, η αγοραπωλησία εκτελείται αυτόματα, χωρίς την ανάγκη ύπαρξης εγγράφου και υπό αυξημένες συνθήκες ασφάλειας. Η μικρή αξία των κερμάτων που περιέχονται στη μηχανή σε σχέση με τον κίνδυνο σύλληψης του επίδοξου κλέφτη μειώνει το κίνητρο παραβίασης του κερματοδέκτη. Επιπρόσθετα, η συναλλαγή δεν προϋποθέτει την ύπαρξη σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ των μερών. Ούτε εξαρτάται από την αξιοπιστία και τη συναλλακτική ηθική των συναλλασσομένων. Επί της ουσίας, αν δεν ελεγθεί αυτόματα από τη μηχανή ότι καταβλήθηκε το αντίτιμο από τον αγοραστή, απλώς δεν παραδίδεται το προϊόν από τον αυτόματο πωλητή. Αν ο αγοραστής εισαγάγει στη σχισμή κέρμα μεγαλύτερης αξίας, έστω ένα ευρώ, για να προμηθευθεί ένα μικρό μπουκάλι νερό, το μηχάνημα του δίνει ρέστα πενήντα λεπτών. Σε περίπτωση που η μηχανή παρακρατήσει το κέρμα, λόγω βλάβης, χωρίς να παραδώσει το είδος, τότε καλείται τηλεφωνικά να παρέμβει ο συντηρητής του μηχανήματος και να επιστρέψει τα μη αναλωθέντα κέρματα στον αγοραστή. Στο πλαίσιο αυτό, η ασφάλεια της πλήρως αυτοματοποιημένης
Σελ. 2
συναλλαγής, η οποία εκτελείται στον φυσικό κόσμο με καταβολή πραγματικών χρημάτων είναι εγγυημένη.
Εντούτοις, η θεαματική ανάπτυξη της τεχνολογίας των αποκεντρωμένων μητρώων, από το 2009 και στο εξής, άλλαξε άρδην τους όρους του παιχνιδιού βοηθώντας στην εξάπλωση των έξυπνων συμβάσεων στους συναλλακτικούς κύκλους. Από τη μηχανική εκτέλεση μιας έξυπνης σύμβασης με καταβολή του τιμήματος σε παραστατικό χρήμα, φθάσαμε σταδιακά στην αυτοματοποιημένη εκτέλεσή της με καταβολή κρυπτονομισμάτων, μέσω ενός δικτύου κόμβων. Είναι αξιοσημείωτο ότι οι ενθουσιώδεις υπέρμαχοι του blockchain το αντιμετωπίζουν ως κάτι περισσότερο από μια νέα τεχνολογία. Υποστηρίζουν ότι αποτελεί μια «ήρεμη επανάσταση» αντίστοιχη με την ανακάλυψη του διαδικτύου. Εντάσσεται σε ένα ευρύτερο ιδεολογικό και δημοκρατικό κίνημα δημιουργίας διαφάνειας και εμπιστοσύνης στις επιχειρηματικές συναλλαγές. Η δυνατότητα απευθείας αλληλεπίδρασης μεταξύ χρηστών προσφέρει τη δυνατότητα απεξάρτησης από μεσάζοντες, πάταξης της γραφειοκρατίας και εξοικονόμησης κόστους. Εφεξής η εγκυρότητα των συναλλαγών δεν εξαρτάται από την επικύρωση και τον κεντρικό έλεγχο μιας έμπιστης τρίτης οντότητας, όπως μια κυβερνητική υπηρεσία, μια επίσημη κρατική αρχή, ένας συμβολαιογράφος ή μια τράπεζα. Σήμερα είναι πολύ δημοφιλής διεθνώς η τάση αποδιαμεσολάβησης και απαλλαγής από μεσάζοντες και γραφειοκρατικές διαδικασίες, οι οποίες επιβαρύνουν το κόστος των συναλλαγών. Η απεξάρτηση της οικονομίας από άχρηστα και κοστοβόρα βαρίδια εδραιώθηκε σήμερα μέσω του διαδικτύου και της οικονομίας διαμοιρασμού (sharing economy), η οποία δημιούργησε την έννοια του παραγωγού-καταναλωτή (prosumer).
Ενόψει του διάχυτου ενθουσιασμού που συνοδεύει την ανάπτυξη της θεωρούμενης ως επαναστατικής αυτής τεχνολογίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση δημιούργησε από το 2018 την Ευρωπαϊκή Συνεργασία Τεχνολογίας Blockchain (European Blockchain Partnership-EBP), όπου συμμετέχει και η Ελλάδα. Πρόκειται για ένα παρατηρητήριο και ένα forum ανταλλαγής απόψεων για την προαγωγή της νέας τεχνολογίας, ως τμήμα μιας ευρύτερης στρατηγικής για την ενιαία ψηφιακή αγορά. Τον Οκτώβριο 2018, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέδωσε ψήφισμα σχετικά με τις τεχνολογίες κατανεμημένου καθολικού και το σύστημα blockchain για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης με αποδιαμεσολάβηση. Το εν λόγω ψήφισμα αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στο ρόλο των έξυπνων συμβολαίων στην ενιαία
Σελ. 3
ψηφιακή αγορά. Στην ίδια κατεύθυνση, η τεχνολογία αλυσίδας συστοιχιών έχει ήδη ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ψηφιακή Στρατηγική με δέσμη μέτρων για τον ψηφιακό χρηματοοικονομικό τομέα. Ειδικότερα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δημοσιεύει προτάσεις κανονισμών για πιλοτικό καθεστώς των αγορών με χρήση τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού (DLT), για την ψηφιακή λειτουργική ανθεκτικότητα, για τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες και για τις αγορές συναφείς με κρυπτοπεριουσιακά στοιχεία. Ρυθμίσεις για τις έξυπνες συμβάσεις (ανθεκτικότητα, ασφαλής τερματισμός και διακοπή, αρχειοθέτηση και συνέχεια των δεδομένων, έλεγχος πρόσβασης, διαλειτουργικότητα, πρότυπα) περιέχει και η προς ψήφιση Πρόταση Ευρωπαϊκού Κανονισμού για εναρμονισμένους κανόνες δίκαιης πρόσβασης και δίκαιης χρήσης δεδομένων (Ευρωπαϊκή Πράξη για τα δεδομένα). Κατά τον Ευρωπαίο νομοθέτη, οι έξυπνες συμβάσεις ορίζονται ως «προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών σε ηλεκτρονικά καθολικά που εκτελούν και διακανονίζουν συναλλαγές βάσει προκαθορισμένων όρων».
Σελ. 4
Στο νέο ψηφιακό τοπίο που ανατέλλει, οι ανατροπές και οι αλλαγές νοοτροπίας που επιφέρει η τεχνολογία είναι εντυπωσιακές. Είναι γνωστό ότι οι Κεντρικές Τράπεζες αντιτάσσονται στα κρυπτονομίσματα, τα οποία θεωρούν ότι απειλούν τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ένεκα απουσίας ρύθμισης, ελέγχων, εγγυήσεων που διευκολύνουν την εκδήλωση απατηλών πρακτικών σε βάρος του καταναλωτικού κοινού. Εντούτοις, εξετάζουν τις υποκείμενες τεχνολογίες, όπως το blockchain, με σκοπό την έκδοση κεντρικά ελεγχόμενων «ψηφιακών τραπεζογραμματίων» (Central Βank Digital Currencies ή CBDC). Μεταξύ αυτών ανήκει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) που προωθεί το ψηφιακό ευρώ και η Αμερικανική Ομοσπονδιακή Τράπεζα (Federal Reserve Bank), η οποία μελετά τη σκοπιμότητα έκδοσης του ψηφιακού δολλαρίου. Σε αρκετές χώρες, υπάρχει ήδη δημοσιευμένη εθνική στρατηγική καθώς και νομοθεσία για blockchain. Σε ορισμένες έννομες τάξεις (Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο) τα έξυπνα συμβόλαια θεωρούνται ότι καλύπτονται ήδη από τον αστικό κώδικα και την κείμενη νομοθεσία περί ηλεκτρονικών συμβάσεων. Σε άλλες χώρες, υπάρχουν ειδικές διατάξεις νόμων για τα έξυπνα συμβόλαια μέσω υποδομής συστοιχίας κόμβων (DLT), κυρίως στο πλαίσιο νομοθεσίας για τις επιχειρήσεις ψηφιακού χρήματος και ηλεκτρονικών συναλλαγών (Ιταλία, Κύπρος, Ελβετία, Λουξεμβούργο, Πολωνία, Λιχτενστάιν, Ρωσία, Λευκορωσία). Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, αρκετές Πολιτείες στις ΗΠΑ έχουν ψηφίσει ειδική νομοθεσία για έξυπνα συμβόλαια, ως εξειδίκευση ομοσπονδιακών διατάξεων περί ηλεκτρονικών συναλλαγών (Αριζόνα, Καλιφόρνια, Νεβάδα, Οχάιο, Τέννεσι, Νέα Υόρκη κ.λπ). Στην Ελλάδα, ρυθμίσεις για το blockchain και τα έξυπνα συμβόλαια, όπως και για την κυβερνοασφάλεια και την τεχνητή νοημοσύνη, υπάρχουν στον πρόσφατο νόμο 4961/2022 του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης για τις αναδυόμενες
Σελ. 5
τεχνολογίες (τεχνητή νοημοσύνη, ψηφιακή διακυβέρνηση, διαδίκτυο των πραγμάτων, drones, τρισδιάστατη εκτύπωση κ.λπ).
Διάφοροι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί και εταιρίες ανά τον κόσμο χρησιμοποιούν ήδη πλήθος εφαρμογών blockchain και έξυπνων συμβολαίων. Μεταξύ αυτών, ανήκουν συστήματα ψηφιακής ταυτοποίησης των πολιτών (Εσθονία, Ιταλία, Νότια Κορέα), των πελατών χρηματοπιστωτικών οργανισμών ή εμπορικών εταιριών (Know Your Customer/KYC), εφαρμογές για δημοσκοπήσεις και ηλεκτρονικές ψηφοφορίες (ΗΠΑ, Καναδάς, Ουκρανία), για καταχώριση έγγειας ιδιοκτησίας σε δημόσια μητρώα ακινήτων (Αυστραλία, Σουηδία), για συμβάσεις αγοράς και ανταλλαγές ενέργειας (Ελλάδα, Γαλλία, Γερμανία, Νορβηγία), για ναυλοσύμφωνα (Δανία, Ιαπωνία) κ.ο.κ. Υπάρχουν ακόμα παραδείγματα χρήσης της Τεχνολογίας Κατανεμημένου Καθολικού (ΤΚΚ) και των έξυπνων συμβολαίων για την φόρτιση ηλεκτρικών αυτοκινήτων (Ελλάδα, Γερμανία), για την
Σελ. 6
ανταλλαγή ιατρικών δεδομένων μεταξύ νοσοκομείων και γιατρών (Ευρώπη, ΗΠΑ, Ντουμπάι), για δημοπρασίες έργων τέχνης και «μη ανταλλάξιμων ψηφιακών κουπονιών» (NFTs) από εξειδικευμένες πλατφόρμες (Christies, Opensea, Rarible) κ.λπ. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα έξυπνα συμβόλαια χρησιμοποιήθηκαν ακόμα και για τη ρύθμιση περιουσιακών σχέσεων μεταξύ συζύγων. Ειδικότερα, ένα ζευγάρι από τη Σιγκαπούρη δημοσίευσε εν έτει 2016 στο blockchain Ethereum το προγαμιαίο συμβόλαιο που συνάφθηκε μεταξύ των συζύγων με τη μορφή ενός έξυπνου συμβολαίου ανοιχτού κώδικα (Υπόδειγμα 7).
Στην προοπτική ανάλυσης της λειτουργίας των έξυπνων συμβάσεων, η ύλη του παρόντος εγχειριδίου χωρίζεται δύο μέρη, εκ των οποίων καθένα περιέχει τρία κεφάλαια. Αφού παραθέσουμε ένα εισαγωγικό λεξικό βασικών όρων της νέας τεχνολογίας, θα αναλύσουμε συνοπτικά, στο πρώτο μέρος, την τεχνολογική και επιχειρηματική τους διάσταση, ήτοι τη λειτουργία του blockchain Ethereum ως τεχνολογικού υποβάθρου των έξυπνων συμβάσεων (κεφάλαιο 1). Στη συνέχεια, θα αναφερθούμε στη δομή, στα είδη, στη διαδικασία σύναψης και την πρακτική λειτουργία τους (κεφάλαιο 2). Με αφετηρία ενδεικτικές εφαρμογές τους στο χώρο των συναλλαγών, σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, θα αναδείξουμε τα πλεονεκτήματα αλλά και τις αδυναμίες τους ως ψηφιακών νομικών συμβάσεων (κεφάλαιο 3). Στο δεύτερο μέρος, θα αναλύσουμε τη νομική και κανονιστική τους διάσταση, εξετάζοντας τη σχέση τους με τις παραδοσιακές συμβάσεις (κεφάλαιο 4), το ρόλο τους ως εργαλείων δημιουργίας εμπιστοσύνης και αποδιαμεσολάβησης (κεφάλαιο 5), καθώς και τις προκλήσεις για την προστασία της ιδιωτικότητας, την προστασία καταναλωτή, του ανταγωνισμού καθώς και την ποινική εγκληματικότητα που διευκολύνει η ανωνυμία (κεφάλαιο 6). Τέλος, στο παράρτημα θα παραθέσουμε ενημερωτικά δώδεκα ενδεικτικά υποδείγματα έξυπνων συμβολαίων από διάφορους τομείς καθώς και αποσπάσματα συναφών νομοθετικών κειμένων.
Σελ. 13
Μέρος Α
Η τεχνολογική και επιχειρηματική διάσταση των έξυπνων συμβάσεων
Αξίζει να επισημανθεί, ευθύς εξαρχής, ότι, κατά την άποψή μας, ο όρος «έξυπνα συμβόλαια», προς απόδοση στα ελληνικά του αγγλικού όρου smart contracts, θα ήταν ορθότερο να αντικατασταθεί από τον περισσότερο δόκιμο όρο «έξυπνες συμβάσεις», τον οποίο άλλωστε συνειδητά επιλέξαμε ως τίτλο της παρούσας ενότητας. Πράγματι, όπως θα αναλυθεί διεξοδικά στο κεφάλαιο 4, οι εγγραφές δεδομένων στην αλυσίδα κόμβων, κατά τα άρθρα 31 παρ. 9 και 49-52 του κεφαλαίου Ε’ του Ν 4961/2022, παραπέμπουν ευθέως σε δικαιοπραξίες του ΑΚ και σε ιδιωτικά ηλεκτρονικά έγγραφα, παρά σε συμβολαιογραφικές πράξεις με χαρακτήρα δημοσίου εγγράφου, κατά την έννοια του άρθρου 438 ΚΠολΔ και του Κώδικα Συμβολαιογράφων (Ν 2830/2000). Ως αντίλογος, μπορεί να προβληθεί το επιχείρημα ότι ο όρος «συμβόλαια» είναι ευρύς, υποδηλώνει δε μια νομικά δεσμευτική ιδιωτική συμφωνία μεταξύ φυσικών ή νομικών προσώπων. Λόγου χάριν, τα «συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης», ως παράγωγα χρηματοοικονομικά προϊόντα, είναι ιδιωτικές συμβάσεις μεταξύ δύο μερών. Η αξία τους εξαρτάται από την αξία μιας υποκείμενης κινητής αξίας (μετοχές, συνάλλαγμα, εμπόρευμα) ή ενός δείκτη μετοχών (π.χ. FTSE 20, FTSE 40). Συνεπώς, για λόγους απλοποίησης της ανάλυσης, οι όροι «έξυπνα συμβόλαια» ή «έξυπνες συμβάσεις» θα χρησιμοποιηθούν στο παρόν πόνημα ως συνώνυμοι.
Σελ. 15
Κεφάλαιο 1
Τεχνολογικό υπόβαθρο και λειτουργικά χαρακτηριστικά
Κατά τον Ευκλείδη, διάσημο Έλληνα μαθηματικό και γεωμέτρη της αρχαιότητας (325-270 π.Χ), «Μη είναι βασιλικήν ατραπόν επί γεωμετρίαν», δηλαδή δεν υπάρχει σύντομος δρόμος για να μάθει κανείς γεωμετρία. Τηρουμένων των αναλογιών, η χαρτογράφηση και αποκρυπτογράφηση των έξυπνων συμβάσεων παρουσιάζει αναμφίβολα μια τεχνολογική πολυπλοκότητα, στο μέτρο που απαιτεί βασικές γνώσεις κρυπτο-οικονομικών, πληροφορικής και ασφάλειας. Δηλαδή εννοιών που κατά τεκμήριο δεν είναι οικείες στην κοινή γνώμη και στο νομικό που διαθέτει ανθρωπιστική και όχι τεχνολογική παιδεία. Εντούτοις, προς εκτίμηση των επιπτώσεων της επικείμενης πρακτικής εφαρμογής των έξυπνων συμβάσεων στις νομικές συναλλαγές, είναι απαραίτητο να υπάρξει ένα ικανοποιητικό επίπεδο κατανόησης, από τον αναγνώστη, της φύσης και των τεχνολογικών τους χαρακτηριστικών.
Όπως αναφέραμε στην εισαγωγή, οι έξυπνες συμβάσεις μπορούν να εκτελεστούν ευχερώς, με τη χρήση μιας οποιασδήποτε απλής μηχανής, όπως ένας αυτόματος πωλητής εφημερίδων ή αναψυκτικών. Η καταβολή του τιμήματος κάθε συναλλαγής μπορεί να γίνεται σε νόμιμο, παραστατικό χρήμα, όπως ευρώ, δολλάρια, λίρες ή γιέν. Επομένως, η εκτέλεσή τους δεν εξαρτάται κατ’ ανάγκην από το blockchain και τα κρυπτονομίσματα. Εντούτοις, η χρήση τους απογειώθηκε χάρη στην θεαματική ανάπτυξη της τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού (ΤΚΚ) ή κατανεμημένων μητρώων (Digital Ledger Technologies/DLTs). Η τεχνολογία blockchain εμφανίστηκε το 2009, στον απόηχο της οικονομικής κρίσης, εξυπηρετώντας αποκλειστικά και μόνο την ανταλλαγή κρυπτονομισμάτων bitcoin, ως μέσου εναλλακτικών πληρωμών και υποκατάστατου του χρήματος. Σταδιακά η τεχνολογική υποδομή εξελίχθηκε όταν δημιουργήθηκαν νεότερες δικτυακές υποδομές με δυνατότητες προγραμματισμού (Ethereum, Corda, Hyperledger Fabric, Stellar, EOS, Tron κ.λπ).
Στο σημείο αυτό αξίζει να υπογραμμίσουμε ότι, σε αντίθεση με άλλες διασυνδεδεμένες συσκευές του Διαδικτύου των Πραγμάτων, τα έξυπνα συμβόλαια είναι κλειστά συστήματα. Δηλαδή λειτουργούν και εκτελούνται αποκλειστικά εντός του διαδικτύου, ενώ δεν έχουν αυτοτελώς τη δυνατότητα πρόσληψης πληροφοριών από το περιβάλλον. Ούτε διαθέτουν
Σελ. 16
ικανότητα αυτοεκπαίδευσης, βάσει συσσωρευμένης εμπειρίας, σε δεδομένα του πραγματικού κόσμου, τα οποία προσλαμβάνουν, μέσω αισθητήρων, οι «νοήμονες» ρομποτικές μηχανές της τεχνητής νοημοσύνης. Εντούτοις, τα αυτοεκτελούμενα και αυτοεμπιστεύσιμα αυτά πληροφορικά εργαλεία παρέχουν σημαντικά πλεονεκτήματα, όπως αμεσότητα, ταχύτητα, εμπιστοσύνη, ασφάλεια και χαμηλό κόστος εκτέλεσης, χωρίς προμήθειες, καθυστερήσεις και λοιπές γραφειοκρατικές αγκυλώσεις. Οι όροι εκτέλεσης των έξυπνων συμβάσεων και χιλιάδων αποκεντρωμένων εφαρμογών (dApps), οι οποίες φιλοξενούνται σε ψηφιακές πλατφόρμες (Ethereum, Solana, Polkadot κ.λπ), εκφράζονται, εν όλω ή εν μέρει, ως εντολές μιας προηγμένης (Turing complete) γλώσσας προγραμματισμού. Οι εντολές αυτές απευθύνονται σε μια υπολογιστική μηχανή καθοδηγώντας την να εκτελέσει μια αυστηρά καθορισμένη τεχνική λειτουργία.
Χάρη στη δυνατότητα προγραμματισμού που διαθέτουν, τα δίκτυα blockchain δεύτερης γενιάς είναι σε θέση να φιλοξενήσουν πλήθος εφαρμογών δημόσιου και ιδιωτικού τομέα συμβάλλοντας στον ψηφιακό μετασχηματισμό σημαντικών κλάδων της οικονομίας. Σύμφωνα με διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία, η διεθνής αγορά έξυπνων συμβολαίων, που είναι γνωστά και ως αλυσιδωτοί κώδικες (chaincodes), στην οποία δραστηριοποιούνται μεγάλες εταιρίες (IBM, AWS, Oracle, Infosys), αναπτύσσεται θεαματικά. Κατά το διαδραμόν έτος 2021 η αξία της διεθνούς αγοράς έξυπνων συμβάσεων ανερχόταν σε περίπου 315 εκατομμύρια δολλάρια, με προοπτική ανόδου στα 1,4 δις δολλάρια το 2028, και προβλεπόμενο ρυθμό ανάπτυξης (CAGR) ποσοστού 24,2% στο διάστημα 2022-2028. Κατά τον Απρίλιο 2022, σύμφωνα με την εταιρία Coindesk, η κεφαλαιοποίηση της αγοράς έξυπνων συμβάσεων (Smart Contract Platform Sector) ανερχόταν σε 576 δις δολλαρίων. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, δημιουργούνται καθημερινά, μόνο στην δημοφιλή πλατφόρμα Ethereum, περίπου 20.000 έξυπνα συμβόλαια με αντικείμενο αγοραπωλησίες κρυπτοστοιχείων, ψηφιακών κερμάτων (tokens), προμήθεια «πράσινης» ενέργειας,
Σελ. 17
διαδικτυακά παιχνίδια (π.χ. Cryptokitties, Minecraft, Roblox) και άλλες εφαρμογές. Ο συνολικός αριθμός έξυπνων συμβολαίων Εthereum έχει προ πολλού ξεπεράσει τα τρία εκατομμύρια με ποσοστιαία μέση αύξηση, καθ’όλο το έτος 2021, ύψους 75% ανά μήνα σε σχέση με τους προηγούμενους μήνες. Όπως προαναφέρθηκε, κατά το πρώτο τετράμηνο του 2022, υπήρχαν αναρτημένα διεθνώς, μόνο στην δημοφιλή πλατφόρμα Ethereum, περίπου 1,5 εκ. έξυπνα συμβόλαια, προερχόμενα από 330.000 ενεργές διευθύνσεις χρηστών, εκτελώντας 105 εκ. συναλλαγές, οι οποίες παράγουν για το δίκτυο ετήσιο τζίρο περίπου 1,6 δις δολλαρίων ΗΠΑ.
Εκτός από το Ethereum, δυνατότητες φιλοξενίας έξυπνων συμβολαίων παρέχει, έστω με μικρότερη αποδοτικότητα, και η παλαιότερη πλατφόρμα bitcoin, όπως και οι άλλες νεότερες ανταγωνιστικές υποδομές. Κάθε διαδικτυακό πρωτόκολλο παρουσιάζει διαφοροποιημένα τεχνικά και τιμολογιακά χαρακτηριστικά (ταχύτητα εκτέλεσης συναλλαγών, ύψος χρεώσεων, διαλειτουργικότητα εφαρμογών κ.ο.κ). Επομένως, στην πραγματικότητα, ο συνολικός αριθμός των έξυπνων συμβολαίων σε όλες τις πλατφόρμες συστοιχιών κόμβων εκτιμάται ότι είναι πολύ μεγαλύτερος, ενώ σημειώνει σταθερά ανοδική τάση. Στην παρούσα ενότητα θα επιχειρήσουμε μια απλοποιημένη παρουσίαση της ασφαλούς
Σελ. 18
τεχνολογικής υποδομής του κατανεμημένου καθολικού, της δομής και των μηχανισμών συναίνεσης ενός αποκεντρωμένου δικτύου blockchain, ως διαδικτυακής πλατφόρμας που φιλοξενεί τα έξυπνα συμβόλαια. Θα αναδείξουμε ακόμα το ρόλο των παικτών, ήτοι των προγραμματιστών του ανοικτού κώδικα, των κόμβων ως εξορυκτών κρυπτονομισμάτων και επαληθευτών συναλλαγών, των ανταλλακτηρίων και των χρηστών, καθώς και τους μηχανισμούς δημοκρατικής διακυβέρνησης και συναινετικής λήψης των αποφάσεων.
Α. H υποδομή κατανεμημένου καθολικού
Όπως επισημάνθηκε στην εισαγωγή, η ορολογία blockchain αποδίδεται στον Satoshi Nakamoto, εφευρέτη του bitcoin. Το όνομα αποτελεί ψευδώνυμο φυσικού προσώπου ή ερευνητικής ομάδας, που περιέγραψε, σε ένα διάσημο άρθρο που δημοσιεύθηκε το 2008, ενώ στη συνέχεια εξαφανίστηκε, ένα εναλλακτικό σύστημα ηλεκτρονικών πληρωμών μέσω bitcoins. Η εμφάνιση των κρυπτονομισμάτων και η κυκλοφορία τους μέσω ενός δικτύου κατανεμημένων υπολογιστικών κόμβων οφείλεται, μεταξύ άλλων, στην έλλειψη εμπιστοσύνης των πολιτών στις κυβερνήσεις. Αν και τα κρατικά νομισματοκοπεία εγγυώνται την εγκυρότητα του παραστατικού χρήματος (fiat money) που εκδίδουν, σε φυσική μορφή, ήτοι σε χαρτονομίσματα και κέρματα, τα οποία βέβαια υπόκεινται σε κίνδυνο παραχάραξης, οι ίδιες οι κυβερνήσεις παραβιάζουν διαρκώς αυτή την εμπιστοσύνη του λαού στο εθνικό νόμισμα. Εκτός από συστημικές κρίσεις στο παγκόσμιο νομισματικό σύστημα, που αποσταθεροποιούν την οικονομία δημιουργώντας πληθωρισμό, δεν είναι σπάνιες πρακτικές, όπως η κατάσχεση των τραπεζικών καταθέσεων, η υποτίμηση νομισμάτων και η πτώχευση κρατών. Σε ό,τι αφορά τη λειτουργία του συστήματος συστοιχίας κόμβων οι κανόνες του παιχνιδιού εμφανίζονται, θεωρητικά τουλάχιστον, ως απόλυτα αντικειμενικοί και διαφανείς.
Σελ. 19
1. Μια παγκόσμια αποκεντρωμένη βάση δεδομένων
Από τεχνική άποψη, η αλυσίδα συστοιχιών ή κόμβων (blockchain), γνωστή και ως Τεχνολογία Κατανεμημένου καθολικού (ΤΚΚ ή Digital Ledger Technology/DLT) είναι μια τεράστια αποκεντρωμένη βάση δεδομένων. Πρόκειται για ένα Γενικό Καθολικό ψηφιακής μορφής, όπως τα λογιστικά βιβλία που χρησιμοποιούν οι εταιρίες για να απεικονίσουν συνοπτικά, μέσω χρεοπιστώσεων, τις εγγραφές μιας συγκεκριμένης, συνήθως ετήσιας, λογιστικής περιόδου. Στα δημόσια δίκτυα συστοιχιών, το ηλεκτρονικό αυτό κατάστιχο είναι ανοικτό σε όλους. Στα κοινοπρακτικά ή ιδιωτικά δίκτυα, το δίκτυο είναι προσπελάσιμο μόνο από αδειοδοτημένους χρήστες, μέσω πρόσκλησης και ατομικού κωδικού. Το αποθετήριο αυτό καταγράφει ψηφιακά δεδομένα σε συστοιχίες (blocks). Αυτές συνδέονται μεταξύ τους με χρονολογική σειρά σχηματίζοντας μια αλυσίδα (chain) συναινετικής, αποκεντρωμένης και μαθηματικά επαληθεύσιμης φύσης, η οποία βασίζεται κυρίως στην επιστήμη της κρυπτογραφίας (βλ. λεξικό βασικών όρων). Αντί δηλαδή να αποθηκεύονται σε έναν κεντρικό διακομιστή, στον οποίο έχουν πρόσβαση όλοι οι χρήστες, τα αρχεία ενός blockchain αποθηκεύονται ταυτόχρονα στους υπολογιστές των διασυνδεδεμένων χρηστών σε όλο τον κόσμο.
i. Οι πυλώνες του δικτύου
Το δίκτυο blockchain συγκροτούν διάφοροι παράγοντες, όπως οι βασικοί προγραμματιστές (core developers), οι εξορύκτες, οι συντηρητές, οι επικυρωτές συναλλαγών και οι χρήστες. Πρώτον, οι ισχυρές ομάδες βασικών προγραμματιστών (Ethereum Foundation, Bitcoin Foundation, R3) έχουν ως στόχο να διατηρούν σε ισχύ τον πηγαίο κώδικα του bitcoin. Είναι προικισμένοι με περισσότερα δικαιώματα από τους απλούς χρήστες, εφόσον αυτοί έχουν δικαίωμα αλλαγών στο λογισμικό διαχείρισης του δικτύου. Προς τούτο, εκδίδουν, μέσω υπαναδόχων (π.χ. MIT Digital currency initiative, Blockstream, Chaincode Labs), το επίσημο λογισμικό επαλήθευσης των κόμβων προς διανομή στους επιμέρους κόμβους της αλυσίδας.
Οι εν λόγω ομάδες μηχανικών λογισμικού εξασκούν σημαντική εξουσία στο δίκτυο, αφού μπορούν να δρομολογήσουν ακόμα και ένα σχίσμα (soft fork), ακυρώνοντας, μέσω αλλαγών του λογισμικού, μέχρι τότε έγκυρους κόμβους. Εισάγοντας εντελώς νέους τεχνικούς κανόνες και πρωτόκολλα λειτουργίας, οι κεντρικοί προγραμματιστές είναι σε θέση να οδηγήσουν, υπό συγκεκριμένους όρους, ακόμα και σε διάσπαση του δικτύου (hard fork) σε δύο αλυσίδες. Στην ακραία αυτή περίπτωση, θα προκύψουν κόμβοι
Σελ. 20
δύο ταχυτήτων, ήτοι αυτοί που εφαρμόζουν τα νέα πρωτόκολλα και ακολουθούν τους νέους κανόνες και αυτοί που δεν θα προσαρμοστούν, άρα οι τελευταίοι θα αποκλείονται de facto από την εξορυκτική διαδικασία και την επεξεργασία συναλλακτικών δεδομένων. Οι εν λόγω βασικοί προγραμματιστές είναι εγκατεσπαρμένοι ανά την υφήλιο, αλλάζουν τακτικά και χρηματοδοτούνται από διάφορες πηγές (Square Crypto, MIT, Gemini, Coinbase κ.λπ). Προς αποφυγή φαινομένων χειραγώγησης του δικτύου από τέτοιες ομάδες, μέσω τεχνητού αποκλεισμού συμμετεχόντων, ήτοι επικυρωτών συναλλαγών οι οποίοι δεν διαθέτουν τις νεότερες εκδόσεις λογισμικού, οι προτεινόμενες τεχνικές αλλαγές λειτουργίας, πριν εφαρμοστούν, πρέπει να εγκριθούν δημοκρατικά από όλα τα μέλη του δικτύου.
Εκτός από τους βασικούς προγραμματιστές, σημαντικό ρόλο αναλαμβάνουν οι «συντηρητές» της λειτουργίας του δικτύου, ήτοι οι «εξορύκτες» κρυπτονομισμάτων και οι επικυρωτές συναλλαγών, μέσω συνεχούς και αδιάλειπτης ένταξής τους στην αλυσίδα κόμβων. Επί της ουσίας, ένας κόμβος έχει πολλούς ρόλους μέσα στο δίκτυο (wallet owner, light node, full node, miner). Ένας πλήρης κόμβος (full node) έχει όλα τα δικαιώματα στο μέτρο που ενσωματώνει όλες αυτές τις υπηρεσίες. Οι ελαφριοί κόμβοι (light nodes) έχουν περιορισμένα δικαιώματα, χρησιμοποιούν δε τη μέθοδο απλοποιημένης επαλήθευσης πληρωμής για την επαλήθευση συναλλαγών. Οι κόμβοι εξόρυξης (miners) ανταγωνίζονται για τη δημιουργία νέων μπλοκ που επιλύουν ένα μαθηματικό αλγόριθμο με αντάλλαγμα ψηφιακά νομίσματα, όπως bitcoins, Ethers (ETH), Litekoin (LTC), Dogecoin (DOGE) κ.λπ.. Τρίτον, στο δίκτυο συμμετέχουν, ως πάροχοι υπηρεσιών, οι εταιρίες-ανταλλακτήρια κρυπτονομισμάτων (Coinbase, Kraken, Circle κ.λπ). Αυτές αναλαμβάνουν, έναντι προμηθείας, τη μετατροπή κρυπτονομισμάτων από και προς νόμιμο παραστατικό χρήμα (ευρώ, δολλάρια, γιεν κ.λπ). Στην ίδια κατηγορία ανήκουν ιστοσελίδες που παρέχουν δυνατότητες απευθείας ανταλλαγής bitcoins μεταξύ χρηστών. Τέλος, το σημαντικότερο κομμάτι του παζλ είναι οι χρήστες, οι οποίοι διενεργούν, μέσω αυτού, συναλλαγές και πληρωμές χρηματοδοτώντας, με καταβολή τελών χρήσης, όσους εργάζονται για τη συντήρησή του. Είναι αυτονόητο ότι, χωρίς χρήστες, η λειτουργία του δικτύου θα ανασταλεί.