ΣΥΛΛΟΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Συνδικαλιστική ελευθερία, οργάνωση και μορφές άσκησή­ς της

1. Διεθνής κατοχύρωση της συνδικαλιστικής ελευθερίας

H διασφάλιση της συνδικαλιστικής ελευθερίας, θεωρούμενη ως βασική προϋπόθεση για την υπεράσπιση των συμφερόντων των εργαζομένων και ως ιδιαίτερη εκδήλωση των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου, αποτέλεσε έναν απ’ τους πρωταρχικούς στόχους της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ)[1].

Το πρώτο διεθνές κανονιστικό κείμενο που είναι αφιερωμένο στη διασφάλιση της συνδικαλιστικής ελευθερίας υιοθετήθηκε το 1948 απ’ την 31η Σύνοδο της Διεθνούς Συνδιάσκεψης Εργασίας (ΔΣυνδΕ) της ΔOE (Άγιος Φραγκίσκος), με την ψήφιση της 87 Διεθνούς Σύμβασης Εργασίας (ΔΣΕ) περί συνδικαλιστικής ελευθερίας και προστασίας του συνδικαλιστικού δι­καιώματος[2]. Το διεθνές αυτό κείμενο συμπληρώθηκε με την υιοθέτηση απ’ τη ΔΟΕ μιας ακόμη ΔΣΕ που ψηφίστηκε το επό­μενο έτος (1949) απ’ την 32η Σύνοδο της ΔΣυνδΕ. Πρόκειται για τη σημαντικότατη 98 ΔΣE περί εφαρμογής των αρχών του δικαιώματος οργανώσεως και συλλογικής διαπραγματεύσεως[3]. Οι 87 και 98 ΔΣΕ συμπληρώθηκαν κι από μια σημαντικότατη ακόμη ΔΣΕ, η οποία συνέτεινε επίσης στην ανάπτυξη της προστασίας των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων. Πρόκειται για την 135 ΔΣE για την προστασία των αντιπροσώπων των εργαζομένων στην επιχείρηση[4]. Λίγο αργότερα (1981),

η ΔΣυνδΕ υιοθέτησε την 154 ΔΣE για την προαγωγή της συλλογικής διαπραγμάτευσης[5].

Εκτός απ’ την κανονιστική δραστηριότητα της ΔΟΕ, βασικό παράγοντα για την προώθηση της προστασίας της συνδικαλιστικής ελευθερίας και των συναφών δικαιωμάτων απετέλεσαν οι διάφορες διεθνείς πράξεις και συμβάσεις οι σχετικές με την αναγνώ­ριση και προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων του Ανθρώπου. H Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1948 (Déclaration universelle des droits de l’homme)[6], το Διεθνές Σύμφωνο για τα οικονομικά, κοινωνικά και μορφωτικά δικαιώματα που ψηφίστηκε στη Νέα Υόρκη απ’ τα Ηνωμένα Έθνη το 1966 (και τέθηκε σε ισχύ το 1976)[7], το Διεθνές Σύμφωνο για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα που υιοθετήθηκε επίσης στο πλαίσιο του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη το 1996[8], καθώς και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προάσπιση των δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (ΕΣΔΑ)[9], που συνάφθηκε το 1950 στη Ρώμη στα πλαίσια του Συμβουλίου της Ευρώπης, αναγνωρίζουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τη συνδικαλιστική ελευθερία εντάσσοντάς την στο γενικότερο πλαίσιο προστασίας των θεμελιωδών ελευθεριών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Επίσης, για την πληρότητα της αναφοράς μας στα διεθνή κείμενα που αναφέρονται στη συνδι­καλιστική ελευθερία και τα συναφή μ’ αυτήν δικαιώματα, δεν μπορούμε να παραλείψουμε δύο ακόμη κείμενα που έχουν θεσπιστεί στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης. Πρόκειται αφενός για τη Σύμβαση για την προάσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών του 1950[10], στο άρθρο 11 της οποίας γίνεται ρητή αναφορά στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι και ειδικότερα στη συνδικαλιστική ελευθερία και αφετέρου για τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό

Χάρτη (ΕΚΧ), ένα διεθνές σύμφωνο που υιοθετήθηκε στα πλαίσια του Συμβουλίου της Ευρώπης το 1961 (και τέθηκε σε εφαρμογή στις 26 Φεβρουαρίου 1965)[11].

Από τις προαναφερθείσες διεθνείς ρυθμίσεις και ιδίως από τις προβλέψεις της 87 ΔΣΕ, που αποσκοπούν να εγγυηθούν στους εργαζόμενους και στους εργοδότες την ελεύθερη άσκηση του συνδικαλιστικού δικαιώματος απέναντι στην κρατική εξουσία, προκύπτουν μια σειρά από ειδικότερα δικαιώματα, τα οποία συνθέτουν την εν λόγω ελευθερία. Τα κύρια ιδρυόμενα δικαιώματα είναι το δικαίωμα ίδρυσης και ένταξης σε συνδικαλιστική οργάνωση χωρίς προηγούμενη άδεια, το δικαίωμα ελεύθερης εκπόνησης των καταστατικών, το δικαίωμα ελεύθερης εκλογής εκπροσώπων, το δικαίωμα ελεύθερης οργάνωσης της διαχείρισης και των δραστηριοτήτων καθώς και του προγράμματος δράσης των συνδικαλιστικών οργανώσεων, καθώς και την προστασία από την αυθαίρετη διάλυση και αναστολή λειτουργίας των συνδι­καλιστικών οργανώσεων.

Δεδομένου ότι καμία ελευθερία δεν μπορεί να ασκείται χωρίς όρια, η 87 ΔΣΕ ορίζει ρητώς ότι οι εργαζόμενοι, οι εργοδότες και οι οικείες οργανώσεις τους υποχρεούνται κατά την άσκηση των δικαιωμάτων που αναγνωρίζονται σ’ αυτούς από τις διατάξεις της να σέβονται τη νομιμότητα καθώς και τα λοιπά πρόσωπα και οργανωμένες ομάδες (άρθρο 8 § 1).

1.1. Το δικαίωμα της συνδικαλιστικής οργάνωσης ως βάση της συνδικαλιστικής ελευθερίας

Α. Εύρος και φορείς του δικαιώματος ίδρυσης και ένταξης σε συνδικαλιστικές οργανώσεις

Θεμελιώδης συνιστώσα της συνδικαλιστικής ελευθερίας αποτελεί το δι­καίωμα της συνδικαλιστικής οργάνωσης, δηλαδή το δικαίωμα των εργα­ζομένων και των εργοδοτών να συνιστούν και να εντάσσονται σε οργα­νώσεις χωρίς καμία διάκριση και χωρίς καμία προηγούμενη άδεια της αρχής. Το δικαίωμα αυτό διακηρύσσεται με την 87 ΔΣΕ του 1948, με το άρθρο 2 του οποίου ορίζεται ότι «οι εργαζόμενοι και εργοδό­ται δικαιούνται άνευ ουδεμιάς διακρί­σεως και άνευ προηγούμενης αδείας

να συνιστούν οργανώσεις της εκλογής των και να καθίστα­νται μέλη των οργανώσεων τούτων, υπό μόνον τον όρον να συμμορφούνται προς τα καταστατικά των εν λόγω οργανώσεων»[12].

H αναγνώριση της θεμελιώδους αυτής αρχής επιβάλλει α) αφενός τον ελεύθερο καθορισμό της δομής και της σύνθεσης των οργανώσεων και β) αφετέρου αποκλείει κάθε νομοθετικό ή άλλο μέτρο με το οποίο να καθιερώνεται η υποχρεω­τική συμμετοχή σε μια ή σε ορισμένες οργανώσεις ή ακόμη που θα επιδιώκεται η ευνοϊκή μεταχείριση κά­ποιας ή κάποιων συνδικαλιστικών οργανώσεων σε βά­ρος άλλων[13].

Από τη ρητή διατύπωση της παραπάνω διάταξης δεν γεννάται αμφισβή­τηση ότι το δικαίωμα αυτό απονέμεται όχι μόνο στους εργαζομένους αλλά και στους εργοδότες[14], ενώ δεν τίθεται σε αμφιβολία ότι η 87 ΔΣΕ εγγυάται μόνο το δικαίωμα του «επαγγελματικώς» συνεταιρί­ζεσθαι (που εντάσσεται στο πλαίσιο της αρμοδιότητας της ΔΟΕ) και όχι το γενικότερο δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι που αποτελεί αντικείμενο άλλων διεθνών συμβάσεων.

Β. Η «αρχή της μη διάκρισης» στην άσκηση του συνδικαλιστικού δικαιώματος

Η ελεύθερη άσκηση του συνδικαλιστικού δικαιώματος προϋποθέτει κατ’ αρχήν την απουσία «οποιουδήποτε είδους διάκρισης» έναντι των φο­ρέων αυτού, η οποία μπορεί να βασίζεται στη φυλή, στην εθνότητα, στο φύλλο, στην οικογενειακή κατάσταση, στην ηλικία, στην πολιτική άποψη ή σε οποιοδήποτε άλλο κριτήριο, είτε αυτή επιβάλλεται νομοθετικά είτε προ­κύπτει στην πράξη[15].

Συνεπώς, αφού το δικαίωμα αυτό απονέμεται «άνευ ουδεμιάς διακρί­σεως», η κατο­χύρωσή του αφορά κάθε επαγγελματική κατηγορία και ερ­γασία, ενώ καλύπτει και τους απασχολούμενους στη δημόσια διοίκηση και γενικότερα στο δημόσιο τομέα, είτε με την ιδιότητα του δημοσίου υπαλλήλου είτε με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου. Επίσης, καλύπτει κάθε ειδικότερη μορφή εργασιακής σχέσης, όπως τους εργαζόμενους με συμβάσεις πρόσκαιρης εργασίας, με συμβάσεις δοκιμαστικής εργασίας ή με υπεργολαβική σχέση[16], τους οικιακούς βοηθούς, τους κατ’ οίκον εργαζο­μένους, το προσωπικό των φιλανθρωπικών ιδρυμάτων ή τους ναυ­τικούς[17]. Περαιτέρω, από το δικαίωμα οργάνωσης δεν μπορούν να εξαιρεθούν οι διευθύνοντες υπάλληλοι, δεδομένου ότι από καμία διάταξη της 87 ΔΣΕ ή άλλης σχετικής ρύθμισης δεν προκύπτει κάτι τέτοιο. Επίσης, το εν λόγω δικαίωμα απονέμεται και στους εργαζόμενους στον αγροτικό τομέα, σχετικά με τους οποίους έχουν μάλιστα υιοθετηθεί ειδικοί διεθνείς κανόνες[18]. Τέλος, το ΕΣΔΑ έχει δεχθεί ότι το δικαίωμα ίδρυσης συνδικαλιστικού σωματείου το έχουν και οι εργαζόμενοι των θρησκευτικών κοινοτήτων[19].

Γ. Περιορισμοί στην άσκηση του δικαιώματος

Το δικαίωμα οργάνωσης συναντά κάποιους περιορισμούς οι οποίοι θεσπίζονται με το άρθρο 9 της 87 ΔΣΕ Συγκεκριμένα, η διάταξη του άρθρου 9 §1 της Σύμβασης ορίζει ότι “η εθνική νομοθεσία καθορίζει εν τίνι μέτρω θα έχουν εφαρμογήν και δια τας ενόπλους δυνάμεις και την αστυνομίαν αι υπό της παρούσης συμβάσεως προβλεπόμεναι εγγυήσεις”[20]. Επίσης αντίστοιχου περιεχομέ­νου όρο περιέχει και το άρθρο 1 της 151/1978 ΔΣΕ για την προστασία του δικαιώματος οργάνωσης και τις διαδικασίες

καθορισμού των όρων απασχόλησης στη δημόσια διοίκηση, όπου στην παράγραφο 3 αναφέρεται ότι «το μέτρο στο οποίο οι προβλεπόμενες από τη Σύμβαση αυτή εγγυήσεις θα εφαρμόζονται στις ένοπλες δυνάμεις και στην αστυ­νομία θα καθορίζεται από την εθνική νομοθεσία». H επιφύλαξη των δια­τάξεων αυτών είναι σαφής: αρμόδιο να κρίνει εάν και σε ποια έ­κταση θα απονείμει συνδικαλιστικά δικαιώματα στο προσωπικό των ενόπλων δυνάμεων και της αστυνομίας είναι το κάθε κράτος μέλος που κυρώνει την Σύμβαση.

Στην Ελλάδα, από το συνδυασμό των άρθρων 12 § 1 και 23 Συντ. είχε γίνει δεκτό ότι επιτρέπεται μεν περιορισμένη συνδικαλιστική δράση στους δικαστικούς λειτουργούς και στους υπηρετούντες στα σώματα ασφαλείας, δεν επιτρέπεται, όμως, οποιαδήποτε συνδικαλιστική δράση στους υπηρετούντες στις ένοπλες δυνάμεις, γιατί τούτο θα οδηγούσε σε κατάλυση της στρατιωτικής πειθαρχίας, η οποία αποτελεί το θεμέλιο της στρατιωτικής οργάνωσης[21]. Ωστόσο, στη συνέχεια, η θέση αυτή ανετράπη με απόφαση της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου, η οποία κατά πλειοψηφία δέχθηκε ότι οι υπηρετούντες στις ένοπλες δυνάμεις δεν αποτελούν ειδική κατηγορία Ελλήνων πολιτών, ευρισκόμενοι εκτός του πεδίου των επί μέρους εγγυήσεων των συνταγματικών δικαιωμάτων και συνεπώς πρέπει και οι στρατιωτικοί να απολαμβάνουν του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι[22]. Εν τέλει, με πρόσφατες διατάξεις[23] αναγνωρίστηκε το συνδικαλιστικό δικαίωμα στους εν ενεργεία στρατιωτικούς, χωρίς όμως να αντιμετωπίζεται το ζήτημα του κινδύνου υπονόμευσης της στρατιωτικής ιεραρχίας, απαραίτητης για την αποτελεσματική λειτουργία των Ενόπλων Δυνάμενων, που ενδέχεται να επιφέρει η παράλληλη συνδικαλιστική ιεραρχία που αφεύκτως δημιουργείται από τη σωματειακή λειτουργία.

Δ. Ειδικότερα το δικαίωμα ίδρυσης οργανώσεων χωρίς προηγούμενη άδεια

Βασικό προστατευτικό της συνδικαλιστικής ελευθερίας στοιχείο αποτελεί η καθιέρωση της ελεύθερης σύστασης των συνδικαλιστικών οργανώσεων χωρίς προηγούμενη

άδεια της αρχής. Είναι προφανές ότι η απαγό­ρευση αυτή απευθύνεται προς την κρατική εξουσία και ενσωματώνει την ιδέα ότι η ίδρυση των συνδικάτων δεν μπορεί να εξαρτάται απ’ την καλή θέληση της δημόσιας αρχής, αλλά επιβάλλεται σ’ αυτήν ως βασικό δι­καίωμα των εργαζομέ­νων και των εργοδοτών το οποίο είναι υποχρεω­μένη να σέβεται[24].

H απαγόρευση αυτή σημαίνει ότι δεν επιτρέπεται οι εθνικές νομοθεσίες να εξαρτούν τη δημιουργία συνδικαλιστικών οργανώσεων απ’ τη χορή­γηση σχετικής άδειας απ’ τη διοικητική αρχή, αλλά ούτε να ακολουθούν­ται πρακτικές (διοικητικής ή δικαστικής φύσης) με τις οποίες υπονομεύεται εμ­μέσως το δικαίωμα ελεύθερης ίδρυσης συνδικαλιστικών οργανώσεων. Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει ότι δεν είναι δυνατόν οι εθνικές νομοθεσίες να προβλέπουν διατάξεις με τις οποίες να εξαρτάται η ίδρυση των συνδι­καλιστικών οργανώσεων απ’ το σεβασμό κάποιων διαδικασιών δημοσιό­τητας (κατάθεση του καταστατικού ή καταχώρηση της οργάνωσης στο σχετικό δημόσιο βιβλίο) ή κάποιων προϋποθέσεων και διατυπώσεων με τις οποίες θα αποκτάται η νομική προσωπικότητα[25].

Ε. Η αρχή της ελεύθερης ίδρυσης και ένταξης σε συνδικαλιστική οργάνωση

α) Η αρχή της πολλαπλότητας των σωματείων

Αν και δεν προβλέπεται ρητώς από την 87 ΔΣΕ, γίνεται δεκτό ότι από τις διατάξεις αυτής προκύπτει η αρχή της «συνδικαλιστικής πολ­λαπλότητας» (pluralisme syndical), δηλαδή η ελευθερία ίδρυσης συνδικαλιστικής οργά­νωσης σε ένα καθορισμένο επάγγελμα, κλάδο ή επιχείρηση, ανεξάρ­τητα εάν ήδη έχει συσταθεί άλλη συνδικαλιστική οργάνωση για το ίδιο επάγγελμα, κλάδο ή επιχείρηση. Με άλλα λόγια, η ύπαρξη μιας συνδικαλιστικής οργάνωσης δεν μπορεί να αποτελεί εμπόδιο για την δημιουργία άλλης οργάνωσης που θα καλύπτει το ίδιο καταστατικό πεδίο, εφόσον οι εργαζόμενοι το επι­θυμούν[26]. Η αρχή αυτή δεν αναγνωρίζεται μόνο ως

προς την πλευρά των εργαζομένων αλλά και ως προς την πλευρά των εργοδοτών, οι οποίοι δικαιούνται να ιδρύουν ελεύθερα οργανώσεις της εκλογής τους, ανεξάρτητα της ύπαρξης άλλης οργάνωσης που καλύπτει το ίδιο καταστατικό εύρος.

Η αναγνώριση της αρχής της πολλαπλότητας σημαίνει ότι το ζήτημα της «συνδικαλιστικής ενότητας» και η αποφυγή του άσκοπου πολλαπλασιασμού του αριθμού των συνδικαλιστικών οργανώσεων αφορά τους ίδιους τους δικαιούχους του συνδικαλιστι­κού δικαιώματος και δεν μπορεί να επιβληθεί με νομοθετικά μέτρα. Έτσι, κατ’ αρχήν η νομοθεσία δεν μπορεί να επιβάλει τέτοια κριτήρια στο αριθμητικό δυναμικό που απαιτείται για την ίδρυση των οργανώ­σεων, ώστε εμμέσως ουσιαστικά να αποκλείεται η δημιουργία πε­ρισσοτέρων της μιας συνδικαλιστικής οργάνωσης σε κάθε επαγγελ­ματικό κλάδο ή επιχείρηση[27]. Κατά συνέπεια, η ίδρυση και η λειτουργία του σωματείου, υπόκειται μόνο σε δι­καστικό έλεγχο νομιμότητας και όχι σε οποιοδήποτε έλεγχο σκοπιμό­τητας, με την έννοια ότι το Δικαστήριο δεν επιτρέπεται να ελέγξει αν το Σωματείο είναι όχι κοινωνικά ωφέλιμο, αν πράγματι προάγει τα συμφέροντα των μελών του ή ακόμα αν ανταγωνίζεται ή όχι άλλο παρεμφερές προϋπάρχον Σωματείο.

Πολύ περισσότερο δεν επιτρέπεται η καθιέρωση απ’ τις εθνικές νο­μοθεσίες ενός συν­δικαλιστικού μονοπωλίου (monopole syndical) με βάση το οποίο θα απαγορεύεται η δημιουργία πε­ρισσοτέρων της μιας οργάνωσης, είτε πρόκειται για οργάνωση βάσης (πρωτοβάθμιες οργανώ­σεις), είτε για οργάνωση ανώτατης βαθμίδας (δευτεροβάθ­μιες ή τριτοβάθμιες), είτε για οργανώσεις σε επίπεδο επιχείρησης ή επαγγέλματος ή κλάδου παραγωγής[28]. Έτσι, για παράδειγμα, η επι­βολή μιας υποχρέωσης στους εργαζόμενους να καταβάλλουν συνδι­καλιστικές εισφορές σε ένα συνδικάτο, η σύσταση του οποίου έχει επιβληθεί κατά τρόπο αποκλειστικό σε κάποιο επαγγελματικό κλάδο, θεωρείται ότι δεν συμβιβάζεται με την αρχή σύμφωνα με την οποία οι εργαζόμενοι πρέπει να έχουν δικαίωμα να εντάσσονται σε

οργα­νώσεις της απόλυτης επιλογής τους, αφού ουσιαστικά καθιερώνει ένα συνδι­καλιστικό μονοπώλιο[29].

β) Ευνοιοκρατική αντιμετώπιση συνδικαλιστικών οργανώσεων και το κριτήριο της αντιπροσωπευτικότητας

Με βάση τα ανωτέρω, η αντιμετώπιση από τη νομοθεσία μιας χώρας κάποιας συνδικαλιστικής οργάνωσης έναντι άλλων οργανώσεων με ευνοιοκρατική διάθεση, επιδρά κατ’ αρχήν στην ελευθερία που κατά τη Σύμβαση πρέπει να διαθέτει ο εργαζόμενος κατά την επιλογή της οργάνωσης στην οποία επιθυμεί να ενταχθεί και συνεπώς η διακριτική αυτή μεταχείριση είναι αντίθετη κατά τρόπο προφανή προς την «αρχή της ελεύθερης επιλογής συνδικάτου» που καθιερώνει η 87 ΔΣΕ

Έτσι, για παράδειγμα, θα πρέπει οι δημόσιες αρχές ή οι εργοδότες να αποφεύγουν συμπεριφορές που εμπεριέχουν διακριτική μεταχείριση μεταξύ συνδικαλιστικών οργανώσεων, ιδίως στο ζήτημα της αναγνώρισης των εκπροσώπων τους για την άσκηση των νομίμων δραστηριοτήτων τους ή στο ζήτημα της διάθεσης χώρου εγκατάστασης στις συνδικαλιστικές οργανώσεις, θεωρουμένη ως αντίθετη προς τις αρχές της 87 ΔΣΕ η παραχώρηση γραφείου σε μια συγκεκριμένη συνδικαλιστική οργάνωση με αποκλεισμό των λοιπών[30].

Ιδιαίτερο ζήτημα δημιουργείται, υπό το πρίσμα της παραπάνω αρχής, από την καθιερούμενη από τις νομο­θεσίες πολλών κρατών διάκριση των συνδικαλιστικών οργανώσεων σύμφωνα με κάποιο ή κάποια κριτήρια αντιπροσωπευτικότητας, απονέμοντας στα θεωρούμενα ως πλέον αντιπροσωπευτικά συνδι­κάτα προνόμια ή δικαιώματα που τα στερούνται τα υπόλοιπα λιγότερο αντιπροσωπευτικά συνδικάτα. Σχετικώς με το ζή­τημα αυτό, τα όργανα ελέγχου των διεθνών συμβάσεων της ΔOE έχουν δεχθεί ότι μόνη της η νομοθετική καθιέρωση σε μια χώρα μιας διάκρισης μεταξύ των πλέον αντιπροσωπευτικών και των λοιπών συνδικαλιστικών οργανώσεων δεν παραβιάζει την αρχή της συνδικαλιστικής ελευθερίας[31]. Θα πρέπει όμως η διάκριση αυτή να περιορίζεται στην απονομή ορισμένων μόνο προνομίων και συγκεκριμένα στην απόδοση μιας κάποιας προτεραιότητας στο πεδίο της εκπροσώπησης των εργαζομένων για τη σύναψη συλλογικών συμβάσεων εργασίας, στην εκπροσώπηση των εργαζομένων στις διαδικασίες διαβούλευσης με τις δημόσιες αρχές ή ακόμη στα θέματα προσδιορισμού εθνικών εργατικών εκπροσώπων στους διεθνείς οργανισμούς. Με άλλα λόγια, η διακριτική μεταχείριση δεν θα πρέπει να καταλήγει στη στέρηση από τις μη αναγνωριζόμενες ως πλέον αντιπροσωπευτικές οργανώσεις

κάθε μέσου προάσπισης των επαγγελματικών συμφερόντων των μελών τους και στον αποκλεισμό της ελεύθερης οργάνωσης της δραστηριότητάς τους[32].

Τέλος, γίνεται δεκτό ότι ο καθορισμός του πλέον αντιπροσω­πευτικού συνδικάτου θα πρέπει να γίνεται σύμφωνα με κριτήρια αντικειμενικά, συγκεκριμένα και προκαθορισμένα, με τρόπο ώστε να αποφεύγεται κάθε δυνατότητα μεροληπτικότητας ή κατάχρησης. Τούτο, για παράδειγμα, θα συνέβαινε εάν η εκτίμηση της συνδρομής της αντιπροσωπευτικότητας ανατεθεί στη διακριτική εκτίμηση κρατικών οργάνων[33].

ΣΤ. Αρνητική συνδικαλιστική ελευθερία και ρήτρες συνδικαλιστικής ασφάλειας

Ένα άλλο ζήτημα που προέκυψε απ’ την ερμηνεία της διάταξης του άρθρου 2 της 87 ΔΣE, αλλά κι απ’ τη διάταξη του άρθρου 1 της 98 ΔΣE που απαγορεύει την δυσμενή διάκριση των εργαζομένων εξ αιτίας της συνδικαλιστικής τους ένταξης, αφορά στην αναγνώριση όχι μόνο της θετικής πλευράς της συνδικαλιστικής ελευθερίας, αλλά και της λεγόμενης αρνητικής συνδικαλιστικής ελευθερίας, δηλαδή του δικαιώματος των μισθωτών, εφόσον επιθυμούν, να μην ιδρύουν συνδικαλιστική οργάνωση, να μη συμμετέχουν σε ιδρυμένη συνδικαλιστική οργάνωση ή να παραιτούνται απ’ την ιδιότητα του μέ­λους της[34].

Σχετικά με το ζήτημα αυτό γίνεται δεκτό ότι οι διατάξεις της 87 ΔΣΕ δεν αναφέρονται στην αρνητική συνδικαλιστική ελευθερία, αλλά καταλείπεται στην πρακτική και στη νομο­θεσία κάθε κράτους η φροντίδα της εξασφάλισης στους εργαζο­μένους του δικαιώματος να μην ιδρύουν ή να μη συμμετέχουν σε συνδικαλιστικές οργανώσεις.

Σχετικά με την ελληνική έννομη τάξη, γίνεται δεκτό ότι καθιερούμενη από τις διατάξεις 12 § 1 και 22 § 5 Συντ. συνδικαλιστική ελευθερία έχει δύο πλευρές. Τη

θετική, την οποία εξετάσαμε παραπάνω και περιλαμβάνει το δικαίωμα κάθε ενός να ιδρύει συνδικαλιστικό σωματείο και να δραστηριοποιείται εντός αυτού ελεύθερα τηρώντας τους νόμους, και την αρνητική πλευρά, που περιλαμβάνει το δικαίωμα είτε να μη μετέχει κάποιος καθόλου σε συνδικαλιστικό σωματείο είτε να αποχωρεί ανεμπόδιστα από ένα σωματείο στο οποίο έχει ήδη ενταχθεί. Η αρνητική ελευθερία απορρέει από τη γενική ελευθερία του ατόμου, την οποία κατοχυρώνει το άρθρο 5 Συντ., αποκλείοντας τον εξαναγκασμό του ατόμου να προβαίνει υποχρεωτικά σε ίδρυση οποιουδήποτε σωματείου ή να συμμετέχει σε υφιστάμενο σωματείο[35].

Συνεπώς, με βάση την αρνητική διάσταση της συνδικαλιστικής ελευθερίας καθώς και τη γενική αρχή κατά την οποία όλοι οι ασφαλιστικοί οργανισμοί που παρέχουν κοινωνική ασφάλιση έχουν την υποχρέωση να ασφαλίζουν όλους τους ασκούντες το επάγγελμα, το οποίο καλύπτει ασφαλιστικά ο οργανισμός, θεωρείται αντισυνταγματική διάταξη νόμου που εξαρτά την ασφαλιστική υπαγωγή του εργαζομένου από τη συμμετοχή του σε συνδικαλιστική οργάνωση[36].

Άμεσα συνδεδεμένο με την αρνητική συνδικαλιστική ελευθερία είναι και το ζήτημα των λεγομένων ρητρών συνδικαλιστικής ασφαλείας (close up shop, union shop)[37]. Επ’ αυτού, πρέπει να γίνεται διάκριση μεταξύ ρητρών συνδικαλιστικής ασφάλειας που επιτρέπονται από το νόμο και εκείνων που επιβάλλονται από το νόμο, δεδομένου ότι μόνο οι τελευταίες θεωρούνται ότι έχουν ως αποτέλεσμα την επιβολή ενός συστήματος συνδικαλιστικού μονοπωλίου ή υποχρεωτικού συνδικαλισμού, αντίθετα από τις αρχές της συνδικαλιστικής ελευθερίας[38]. Ειδικότερα, το θέμα αυτό τέθηκε κυρίως απ’ την εισαγωγή τέτοιων ρητρών σε συλλογικές συμβάσεις εργα­σίας ή διαιτητικές αποφάσεις, οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα να καθιστούν τη συνδικαλιστική προσχώρηση του εργα­ζομένου υποχρεωτική ή, χωρίς να θέτουν ευθέως αυτή την υποχρέωση, να επιβάλλουν σ’ όλους τους ερ­γαζομένους, συνδικαλισμένους ή μη, να καταβάλλουν συνδικαλιστικές εισφορές. Άλλωστε, τέτοιες ανεπίτρεπτες ρήτρες συνδικαλιστικής ασφάλειας είναι αυτές που ορίζουν ότι ο

εργοδότης θα προσλαμβάνει μόνο συνδικαλισμένους εργαζομένους, που μάλιστα θα πρέπει να παραμένουν μέλη του συνδικάτου προκειμένου να διατηρούν την εργασιακή τους θέση ή ρήτρες που καθιερώνουν οποιοδήποτε άλλο σύστημα «μονοπωλίου πρόσληψης» για τα μέλη συγκεκριμένου συνδικάτου (ρήτρες αποκαλούμενες “closed shop”)[39]. Σχετικές είναι και οι ρήτρες με τις οποίες μπορεί να έχει μεν ο εργοδότης ελευθερία πρόσληψης εργαζομένων με δική του επιλογή, αλλά υποχρεώνονται οι προσληφθέντες να εντάσσονται στη συνέχεια εντός ενός συγκεκριμένου διαστήματος σε ένα συνδικάτο, έτσι ώστε με τον τρόπο αυτό να δημιουργείται ένα καθεστώς υποχρεωτικής συνδικαλιστικής ένταξης (πρόκειται για ρήτρες αποκαλούμενες “union shop”). Επίσης, ανεπίτρεπτες είναι οι ρήτρες που ορίζουν ότι, ανεξάρτητα από συνδικαλιστική ή μη υπαγωγή των εργαζομένων και χωρίς η συμμετοχή σε ένα συνδικάτο να αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την απασχόλησή τους, θα είναι αυτοί υποχρεωμένοι να καταβάλλουν συνδικαλιστική συνδρομή (ρήτρες αποκαλούμενες “agency shop”) ή ακόμα οι προβλέψεις που υποχρεώνουν τον εργοδότη, με βάση μια «ρήτρα προνομιακής μεταχείρισης», να αντιμετωπίζει προνομιακά τους συνδικαλισμένους εργαζόμενους είτε στο ζήτημα της πρόσληψης είτε σε άλλα ζητήματα[40].

Εξάλλου, προβλέψεις με βάση τις οποίες επιβάλλεται υποχρεωτική συνδικαλιστική προσχώρηση ή προσ­διορίζεται ένα συγκεκριμένο συνδικάτο ως ευνοούμενο απ’ το καθεστώς της συνδικαλιστικής ασφά­λειας ή όταν καθιερώνεται νομοθετικά το σύστημα των υποχρεωτικών συνδικαλιστικών εισφορών με όρους που να ευνοείται ένα συγκεκριμένο συνδικάτο, είναι προφανές ότι οδηγούν στην επιβολή ενός συνδικαλιστι­κού μονοπωλίου, που, όπως αναφέραμε, δεν συμβιβάζεται με το δικαίωμα των εργαζομένων να συνιστούν οργανώσεις της εκλογής τους και να συμμετέχουν σ’ αυτές ελεύθερα[41].

Το πρόβλημα της θέσπισης ρητρών συνδικαλιστικής ασφάλειας προέκυψε σε σχέση και με την εφαρμογή του άρθρου 11 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την προάσπιση των δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών, ερμηνεύοντας το οποίο, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) έκρινε σε απόφασή του το 1981 ότι η απόλυση εργαζομένων με λόγο την άρνησή τους να ενταχθούν σε ένα απ’ τα συνδικάτα που απαριθμούνταν σε μια συμ­φωνία που επέβαλε συνδικαλιστικό μονοπώλιο συνιστούσε παραβίαση αυτής της Σύμβασης[42].

1.2. Δικαιώματα και εγγυήσεις λειτουργίας των συνδικαλιστικών οργανώσεων

Το άρθρο 3 της 87 ΔΣΕ αναγνωρίζει μια σειρά από ειδικότερα δικαιώματα από τα οποία προκύπτει η εγγύηση της ελεύθερης λειτουργίας των συνδικαλιστικών οργανώσεων, χωρίς την οποία δεν είναι δυνατόν ασφαλώς να εξασφαλιστεί η εν γένει συνδικαλιστική ελευθερία[43]. Τα εν λόγω δικαιώματα αναλύονται ειδικότερα ως εξής:

Α. Δικαίωμα ελεύθερης εκπόνησης καταστατικών και κανονισμών λειτουργίας

Ένα βασικό δικαίωμα με το οποίο συγκεκριμενοποιείται και εξασφαλίζεται η άσκηση της συνδικαλιστικής ελευθερίας αποτελεί το δικαίωμα των συνδικαλιστικών οργανώσεων να εκπονούν ελεύθερα τα καταστατικά τους καθώς και τους κανονισμούς λειτουργίας τους.

Έτσι, τα κράτη που έχουν κυρώσει τη Σύμβαση αυτή δεν μπορούν να επιβάλλουν νομο­θετικώς υποχρεωτικό περιεχόμενο στα καταστατικά των συνδικαλιστικών οργανώσεων. Συγκεκριμένα, είναι αντίθετη με την 87 ΔΣΕ η νομοθετική επιβολή της υποχρέωσης να καταρτίζουν οι οργα­νώσεις τα καταστατικά τους με βάση ένα μοντέλο επιβεβλημένο νομοθετικώς. Ωστόσο, γίνεται δεκτό ότι δεν προσβάλλεται το δικαίωμα ελεύθερης εκπόνησης των καταστατικών εάν ο νομοθέ­της επιβάλλει

ως περιεχόμενο αυτών κάποιους καθαρά τυπικούς όρους οι οποίοι δεν θίγουν στην ουσία του εν λόγω δικαιώματος. Επίσης θεωρείται ότι δεν προσβάλλεται το δικαίωμα ελεύθερης εκπόνησης των καταστατικών όταν ο νομοθέ­της απαιτεί μια συγκεκριμένη πλειοψηφία των μελών του συνδικάτου για ορισμένα θέματα που αναφέρονται στην ίδια την ύπαρξη ή τη δομή του (έγκριση ή τροποποίηση καταστατικού, διάλυση κ.λπ.) ή αποβλέπει στην εξασφάλιση της εφαρμογής της δημοκρατικής αρχής στη λειτουργία του συνδικάτου, αρκεί η νομο­θετική ρύθμιση να μην καταλήγει να καθιστά πρακτικώς αδύνατη τη λήψη αποφάσεων και να πλήττει έτσι σοβαρά τη διοίκηση και λειτουργία του[44].

Β. Δικαίωμα ελεύθερης εκλογής εκπροσώπων

Εκτός απ’ το δικαίωμα ελεύθερης εκπόνησης των καταστατικών και των κανονισμών λειτουργίας, με τη διάταξη του άρθρου 3, η Σύμβαση διασφαλίζει και το δι­καίωμα των συνδικαλιστικών οργανώσεων να εκλέγουν ελεύθερα τους εκπροσώπους τους, δηλαδή να εκλέγουν χωρίς παρεμβάσεις τρίτων και ιδίως της κρατικής εξουσίας τα μέλη των ορ­γάνων της διοίκησής τους και τα λοιπά αντιπροσωπευτικά και εκπροσωπευτικά όργανα που προ­βλέπουν τα καταστατικά τους. H εξασφάλιση του δικαιώματος αυτού συνιστά μια αναγκαία προϋ­πόθεση για να μπορούν να δρουν οι συνδικαλιστικές οργανώσεις με πλήρη ανεξαρτησία και να προάγουν με αποτελεσματικότητα τα συμφέροντα των μελών τους.

Αυτό σημαίνει ότι ανήκει στην αρμοδιότητα των ίδιων των οργανώσεων εργαζομένων και εργοδοτών να καθορίζουν στα καταστατικά τους τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες εκλέγονται τα διοικητικά τους όργανα, όπως, για παράδειγμα, την απαιτούμενη πλειοψηφία για την ανάδειξη αυτών[45].

Συγκεκριμένα, μια νομοθετική ρύθμιση ιδιαίτερα λεπτομερής και εξαντλητική της εκλογικής διαδικασίας των συνδικαλιστικών οργανώσεων μπορεί να προσβάλλει το δικαίωμα ελεύθερης εκλογής αντιπροσώπων, ενώ το ίδιο συμβαίνει και όταν ο νόμος προσδιορίζει τη διάρκεια της εντολής αυτών[46]. Αντίθετα, δεν υπάρχει αντίθεση με τις αρχές της συνδικαλιστικής ελευθερίας όταν ο νόμος απλώς ορίζει τη

συχνότητα των εκλογικών διαδικασιών ή προσδιορίζει μια maximum διάρκεια της εντολής των διοικητικών οργάνων[47] ή όταν επιβάλλει την ανάδειξη εκπροσώπων με εκλογική διαδικασία άμεση και καθολική, δεδομένου ότι με τον τρόπο αυτό προωθούνται οι δημοκρατικές αρχές στους κόλπους των συνδικαλιστικών οργανώσεων[48].

Επίσης, δεν φαίνεται να συντρέχει περίπτωση προσβολής της ελεύθερης εκλογής συνδικαλιστικών εκπροσώπων όταν νομοθετικές διατάξεις επιβάλλουν στις συνδικαλιστικές οργανώσεις την υποχρέωση να αναδεικνύουν τους αντιπροσώπους τους με εκλογές δι’ αλληλογραφίας[49].

Τέλος, η αμφισβήτηση των εκλογικών αποτελεσμάτων πρέπει να διεξάγεται στο πλαίσιο δικαστικών δικαιοδοσιών στο πλαίσιο των οποίων θα πρέπει να εξασφαλίζεται μια αμερόληπτη, αντικειμενική και γρήγορη διαδικασία[50]

α) Θέματα εκλογιμότητας

Ειδικότερα, η νομοθεσία πρέπει να απέχει από οποιαδήποτε παρέμβαση σχετικά με τις προϋποθέσεις εκλογιμότητας της διοίκησης των συνδικαλιστικών οργανώσεων και των λοιπών συνδικαλιστικών εκπροσώπων[51].

Ειδικότερα ζητήματα που έχουν δημιουργηθεί με διάφορες νομοθετικές παρεμβάσεις στο θέμα της εκλογιμότητας, αναφέρονται ιδίως στην υποχρεωτική ένταξη στο επάγγελμα που εκπροσωπεύει η συνδικαλιστική οργάνωση ή στην υποχρεωτική ένταξη στην επιχείρηση τα συμφέροντα του προσωπικού της οποίας εκπροσωπεύει η συνδικαλιστική οργάνωση, στο συναφές ζήτημα της συνδικαλιστικής αρχαιότητας, στις πολιτικές πεποιθήσεις ή τις πολιτικές δραστηριότητες, στην ηθική ακεραιότητα των υποψηφίων, καθώς και στην εθνικότητα, στην ποινική καταδίκη και στη δυνατότητα επανεκλογής αυτών.

Ως προς τη «συνδικαλιστική αρχαιότητα», μια νομοθετική πρόβλεψη που θα απαιτούσε ως υποχρεωτική προϋπόθεση εκλογιμότητας να είναι οι υποψήφιοι επί ένα χρονικό διάστημα μέλη της συνδικαλιστικής οργάνωσης, θεωρείται ως αντίθετο προς τη Σύμβαση, ιδίως όταν αυτό επιβάλλεται για το σύνολο των εκπροσώπων[52].

Ομοίως, σε ό,τι αφορά την υποχρέωση των υποψηφίων να υπόκεινται σε μια έρευνα από κρατικές αρχές για τη διαπίστωση της ηθικής ακεραιότητάς τους, το μέτρο αυτό θεωρείται ως ασυμβίβαστο με την 87 ΔΣΕ[53]. Απορριπτέα, εξάλλου, θεωρείται κάθε νομοθετική διάταξη που απαγορεύει τη συνδικαλιστική εκλογιμότητα για λόγους πολιτικής γνώμης ή ένταξης σε ορισμένο κομματικό σχη­ματισμό, ως ασυμβίβαστη με το προστατευόμενο απ’ τη Σύμβαση δικαίωμα των συνδικαλιστικών οργανώσεων για ελεύθερη εκλογή εκπροσώπων[54].

Σχετικώς με το ζήτημα της υποχρεωτικής κατοχής από τους υποψηφίους μιας συγκεκριμένης εθνικότητας, κρίνεται ότι αυτός ο περιορισμός δεν μπορεί να τίθεται κατά τρόπο απόλυτο και ότι πρέπει να δίνεται στους αλλοδαπούς εργαζόμενους η δυνατότητα να αναδεικνύονται συνδικαλιστικοί εκπρόσωποι, τουλά­χιστον μετά από μια εύλογη διαμονή τους στη χώρα υποδοχής[55]. Πρέπει μάλιστα να επισημανθεί ότι μέσα στο ίδιο πνεύμα η 151 Σύσταση της ΔOE του 1975 (αναθεωρημένη) που αναφέρεται στους μετανάστες εργαζό­μενους, υπενθυμίζει ότι η πολιτική ισότητας ευκαιριών και μεταχείρισης πρέπει να αναφέρεται και στα συνδικαλιστικά δικαιώματα και στην εκλογιμότητα των συνδικαλιστι­κών υπευθύνων.

Εξάλλου, σχετικώς με τη μη ποινική καταδίκη ως προϋπό­θεση εκλογιμότητας, γίνεται δεκτό ότι η καταδίκη για μια πράξη που, απ’ τη φύση της, δεν αναιρεί την ακεραιότητα του υποψηφίου και δεν θα μπορούσε να συνιστά αληθινό κίνδυνο για την σωστή άσκηση των συνδικαλιστικών καθηκόντων, δεν θα πρέπει να αποτελεί λόγο αποκλεισμού απ’ τη διοίκηση του συνδικάτου, κάθε δε νομοθετική διάταξη που θα απαγόρευε κατά γενικό τρόπο την άσκηση συνδικαλιστικών καθηκόντων σε όποιον έχει καταδικασθεί για οποιουδήποτε τύπου αδίκημα, είναι ευθέως αντίθετη με τις αρχές της συνδικαλιστικής ελευ­θερίας[56].

Τέλος, η νομοθετική απαγόρευση της επανεκλογής ενός συνδικαλιστικού στελέχους, οποιαδήποτε ειδικότερη μορφή κι αν έχει (π.χ. με τον προσδιορισμό ενός

ανώτατου αριθμού εντολών), έχει θεωρηθεί ότι είναι εντελώς ασυμβίβαστη με την 87 ΔΣΕ[57].

β) Παρεμβάσεις των δημόσιων αρχών στην εκλογική διαδικασία

Όπως αναφέρθηκε, σύμφωνα με άρθρο 3 της 87 ΔΣΕ, οι δημόσιες αρχές οφείλουν να απέχουν από οποιαδήποτε παρέμβαση ή επίδραση στις εκλογικές διαδικασίες και ότι οι εργαζόμενοι έχουν δικαίωμα να εκλέγουν τους εκπροσώπους τους σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στα καταστατικά τους. Τούτο ειδικότερα σημαίνει ότι δεν είναι δυνατόν η εκλογική διαδικασία να δραστηριοποιείται με υπουργική απόφαση ή να παρεμβαίνει η δημόσια αρχή με οποιοδήποτε τρόπο κατά την εκλογική διαδικασία (με υποβολή, για παράδειγμα, των υποψηφιοτήτων προς έλεγχο ή έγκριση από τη δημόσια αρχή ή με την παρουσία κατά τις αρχαιρεσίες ενός κρατικού εκπροσώπου, εκτός εάν πρόκειται για ανεξάρτητο παρατηρητή), ούτε επιτρέπεται τα αποτελέσματα των αρχαιρεσιών να επικυρώνονται ή να ακυρώνονται από την εκτελεστική εξουσία ή οι εκλογικές διαφορές να επιλύονται ή να εξετάζονται με άλλο τρόπο εκτός από την προσφυγή στη δικαστική εξουσία (που θα πρέπει να εξετάζει τις προσφυγές αυτές με τρόπο που να εγγυάται μια διαδικασία αμερόληπτη, αντικειμενική και σύντομη) και πολύ περισσότερο δεν είναι δυνατός ο διορισμός των συνδικαλιστικών εκπροσώπων κάθε τύπου να γίνεται από τις δημόσιες αρχές ή ακόμη να προβλέπεται η δυνατότητα υποκατάστασης των διοικητικών οργάνων των συνδικαλιστικών οργανώσεων από τις δημόσιες αρχές[58].

Γ. Δικαίωμα ελεύθερης οργάνωσης της διαχείρισης, των δραστηριοτήτων και του προγράμματος δράσης των συνδικαλιστικών οργανώσεων

H διάταξη του άρθρου 3 της 87 ΔΣE ολοκληρώνει την προστασία της συνδικαλιστικής ελευθερίας με την κατοχύρωση του δικαιώματος των συνδικαλιστικών οργανώσεων, αφενός να διαχειρίζονται ανεμπόδιστα τις υποθέσεις της εσωτερικής λειτουργίας τους (αρχή της εσω­τερικής αυτονομίας των συνδικαλιστικών

οργανώσεων)[59] και αφετέρου να καθορίζουν ανεμπόδιστα και χωρίς παρεμβάσεις της κρατικής εξουσίας τους στόχους και τους σκοπούς τους και να επιδιώκουν την πραγμάτωσή τους με την ελεύθερη άσκηση της συνδικαλιστικής δρά­σης (αρχή της αυτόνομης εξωτερικής δράσης των συνδικαλιστικών οργανώσεων).

α) Εσωτερική συνδικαλιστική οργάνωση και οικονομική διαχείριση

Γενικώς θεωρείται ότι δεν συμβιβάζεται με τις εγγυήσεις της 87 ΔΣΕ η νομοθετική ή άλλη πα­ρέμβαση στη διαμόρφωση απ’ τις συνδικαλιστικές οργανώσεις κατά τον προσφορότερο για την επιτυχία των σκοπών τους, της εσωτερικής οργάνωσης και λειτουργίας τους, του τρόπου λήψης των αποφάσεων, του τρόπου επικοινωνίας με τα μέλη τους, της οργάνωσης της οικονομικής ενί­σχυσής τους και της διαχείρισης των οικονομικών και της περιουσίας τους[60]. Έτσι, είναι καταδικαστέα κάθε παρέμβαση με νομοθετικές διατάξεις που ρυθμίζουν εξαντλητικά και κατά τρόπο υποχρεωτικό τις εκλογικές διαδικασίες και τη σύνθεση των διοικητικών οργάνων των οργανώσεων, προσδιορίζουν τον αριθμό και τις ημερομηνίες των συνεδριάσεων των οργάνων αυτών ή ορίζουν την ημερομηνία λήξης της εντολής τους[61].

Ωστόσο, γίνεται δεκτό ότι η συνδικαλιστική ελευθερία δεν προσβάλλεται εάν οι νομοθετικές σχετικές με τον οικονομικό έλεγχο ρυθμίσεις αποσκοπούν να εξασφαλίσουν τις αρχές δημοκρατικής λειτουργίας των συνδικαλιστικών οργανώσεων[62].

Θεωρείται λοιπόν ότι δεν παραβιάζουν τη Σύμβαση διατάξεις που επιβάλλουν υποχρεώ­σεις τυπικού χαρακτήρα ή που αποβλέπουν στην εξασφάλιση βασικών δημοκρατικών αρχών με την επιβολή, για παράδειγμα, της υποχρεωτικής ετήσιας σύγκλησης της γενικής συνέλευσης του συνδικάτου ή της υποχρέωσης λήψης ορισμένων σημαντικών αποφάσεων (τροποποίηση κατα­στατικού, καθορισμός εισφορών, αποκλεισμός μέλους, συγχώνευση, διάλυση) με μυστική ψηφο­φορία ή με ενισχυμένη πλειοψηφία, ενδεχομένως και με ομοφωνία. Επίσης, θεωρείται ότι δεν παραβιάζουν τη Σύμβαση νομοθετικές διατάξεις με τις οποίες επιβάλλονται κάποιοι κανόνες στη διαχείριση των οικονομικών ή της περιουσίας της συνδικαλιστικής οργάνωσης και κάποιος λογι­στικός έλεγχος, αρκεί να εξασφαλίζεται η οικονομική αυτοτέλεια των συνδικάτων και να μην επι­τρέπεται η κρατική παρέμβαση στην οικονομική διαχείριση. Είναι ανεπίτρεπτη συνεπώς διάταξη με την οποία ο διαχειριστικός

έλεγχος γίνεται από όργανα του Υπουργείου Εργασίας, ενώ δεν συμ­βαίνει το ίδιο όταν ανατίθεται σε ανεξάρτητο όργανο ή από τη δικαστική αρχή. Γενικώς, δεν αντιτίθενται στη Σύμβαση διατάξεις που αποσκοπούν στην πρόληψη οικονομικών καταχρήσεων εκ μέρους της διοίκησης των συνδικάτων και επιδιώκουν να προστατεύσουν τα μέλη από μια κακή διαχείριση της περιουσίας τους[63].

Μέσα στο πνεύμα της αρχής της οικονομικής αυτοτέλειας και ανεξαρτησίας των συνδι­καλιστικών οργανώσεων, γίνεται δεκτό ότι οι πόροι αυτών (δικαιώματα εγγραφής, συνδρομές με­λών, εισοδήματα από αξιοποίηση της περιουσίας τους κ.λπ.) πρέπει να καθορίζονται αποκλειστικά από τα κα­ταστατικά ή με αποφάσεις των αρμοδίων οργάνων τους. Το ίδιο πρέπει να συμβαίνει και τον τρόπο είσπραξης των συνδικαλιστικών εισφορών[64].

Ειδικό ζήτημα δημιουργήθηκε σχετικώς με το σύστημα παρακράτησης και απόδοσης των εισφορών στη συνδικαλιστική οργάνωση απ’ τον εργοδότη (retenue des cotisations syndicales à la source)[65]. Στο θέμα αυτό, ενώ φαίνεται ανεπίτρεπτη η νομοθετική υποχρε­ωτική επιβολή ενός τέτοιου συστήματος, ωστόσο θεωρείται πως συμβιβάζεται με τις αρχές της συνδικαλι­στικής ελευθερίας η σχετική πρόβλεψη με συλλογική σύμβαση (clause “check-off”) ή η καθιέρωση ενός συστήματος παρακράτησης των συνδικαλιστικών εισφορών μέσω της πρακτικής που εφαρμόζουν τα ίδια τα μέρη[66]. Θεωρείται μάλιστα ότι δεν συμβιβάζεται με την εγκαθίδρυση αρμονικών επαγγελματικών σχέσεων και συνεπώς θα πρέπει να αποφεύγεται η νομοθετική απαγό­ρευση της δυνατότητας εφαρμογής του συστήματος της εργοδοτικής παρακράτησης των εισ­φορών, αφού με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται οικονομικές δυσκολίες στις συνδικαλιστικές οργανώ­σεις[67].

Ιδιαιτέρα προβλήματα για την εξασφάλιση της οικονομικής ανεξαρτησίας των συνδικαλι­στικών οργανώσεων (και συνεπώς για την αποφυγή της χειραγώγησης

του συνδικαλιστικού κινή­ματος απ’ την κρατική εξουσία) δημιουργούνται απ’ τις κρατικές οικονομικές παροχές και ενισχύ­σεις προς αυτές. Γίνεται σχετικά δεκτό ότι οικονομικές ενισχύσεις και παροχές στα συνδικάτα εκ μέρους της κρατικής εξουσίας, είναι σύμφωνες με τις αρχές της συνδικαλιστικής αυτονομίας μόνο εάν η επιχορήγησή τους γίνεται με νομοθετικά κείμενα γενικής εφαρμογής και χωρίς να επαφίεται στη διακριτική ευχέρεια της εκτελεστικής εξουσίας[68]. Επίσης, θεωρείται ότι μπορεί να δημιουργή­σει σοβαρούς κίνδυνους για την ανεξαρτησία των συνδικαλιστικών οργανώσεων ένα σύστημα με το οποίο υποχρεώνονται οι εργαζόμενοι να καταβάλλουν μια εισφορά σε ένα οργανισμό δημοσίου δικαίου, ο οποίος, με τη σειρά του αναλαμβάνει τη χρηματοδότηση των οργανώσεων[69].

Τέλος, η αρχή της εσωτερικής αυτονομίας των συνδικαλιστικών οργανώσεων υπονοεί και τη δυ­νατότητα ελεύθερης διάθεσης των περιουσιακών στοιχείων τους και προϋποθέτει ότι η δημόσια αρχή θα πρέπει να απέχει από κάθε αυθαίρετη παρέμβαση στα γραφεία των συνδικάτων και στην αλληλο­γραφία τους[70].

β) Συνδικαλιστικές δραστηριότητες και πρόγραμμα δράσης

H συνδικαλιστική ελευθερία δεν περιορίζεται μόνο στο δικαίωμα της ελεύθερης σύστα­σης και εσωτερικής λειτουργίας των συνδικαλιστικών οργανώσεων, αλλά είναι προφανές ότι αναφέρεται προεχόντως και στην εξασφάλιση του δικαιώματος αυτών να οργανώνουν ελεύθερα τη δραστηριότητά τους και να σχηματίζουν και να πραγματοποιούν απρόσκοπτα το πρόγραμμα δράσης τους για την επιδίωξη και προάσπιση των επαγγελματικών συμφερόντων τους.

Είναι προφανές ότι η άσκηση του δικαιώματος της απεργίας αποτελεί μια από τις βασικότερες μορφές δράσης των συνδικάτων, μολονότι η 87 ΔΣE δεν κάνει καμιά ειδική ρητή αναφορά στο δικαίωμα αυτό[71].

Επίσης, μεταξύ των συνδικαλιστικών δράσεων μπορεί να ενταχθεί και το δικαίωμα της συλλογικής διαπραγμάτευσης, που αναγνωρίζεται από την 98 ΔΣE περί εφαρμογής των αρχών του δικαιώματος οργανώσεως και συλλογικής διαπραγμάτευσης, που αποτελεί βασικό και αναπόσπαστο συμπλήρωμα της 87 ΔΣE[72].