-
Αγοράζονται συχνά μαζί
Συνδυαστική Προσφορά
X1ΤΟ ΔΙΑΖΥΓΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ - Βιβλίο (έντυπο)+
Βιντεοσκοπημένα (Εκπαίδευση/Εκδηλώσεις)Τιμή 110,00 €X1Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΑΙΝΕΤΙΚΟΥ ΔΙΑΖΥΓΙΟΥ ΒΗΜΑ ΠΡΟΣ ΒΗΜΑ - (ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ)=Σύνολο:από 179,00 €
119,00 €
έκπτωση 33.52%
ΤΟ ΔΙΑΖΥΓΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ
- Εκδοση: 3η 2022
- Σχήμα: 17x24
- Βιβλιοδεσία: Εύκαμπτη
- Σελίδες: 624
- ISBN: 978-960-654-727-0
Οι εκτεταμένες αλλαγές που επέφεραν οι Ν 4800/2021 και Ν 4842/2021 κατέστησαν αναγκαία την παρούσα 3η έκδ. του έργου «Το Διαζύγιο και οι Συνέπειές του».
Ειδικότερα, τόσο ο θεσμός του διαζυγίου όσο και οι συνέπειές του προσεγγίζονται και αναλύονται μέσα από τη θεωρητική και νομολογιακή τεκμηρίωση των σχετικών ζητημάτων, όπως διαμορφώθηκαν μετά τις τροποποιήσεις στο Οικογενειακό Δίκαιο με τους παραπάνω νόμους. Έμφαση δίνεται ιδιαίτερα στην παρουσίαση της νέας διαδικασίας της συναινετικής λύσης του γάμου με κοινή ψηφιακή δήλωση των συζύγων καθώς και στη ρύθμιση της άσκησης της επιμέλειας των ανήλικων τέκνων μετά το διαζύγιο των γονέων τους και το δικαίωμα επικοινωνίας με αυτούς.
Επιπλέον, η ύλη πλαισιώνεται με αντιπροσωπευτικά υποδείγματα και χρηστικό αλφαβητικό ευρετήριο.
Το έργο απευθύνεται στον δικηγόρο, τον δικαστή, τον διαμεσολαβητή και τον κάθε μελετή του Οικογενειακού Δικαίου που ενδιαφέρεται για τη διαδικασία και τον τρόπο λειτουργίας του διαζυγίου και να καθοδηγηθεί στην αντιμετώπιση των καίριων θεμάτων που ανακύπτουν μετά τη λύση του γάμου.
Πρόλογος 3ης έκδοσης V
Πρόλογος 2ης έκδοσης VII
Πρόλογος 1ης έκδοσης IX
Γενική Βιβλιογραφία 1
Εισαγωγή
Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία 3
Ι. Η έννοια του γάμου 4
ΙΙ. Ο θρησκευτικός και ο πολιτικός γάμος 7
ΙΙΙ. Ο άκυρος και ακυρώσιμος γάμος 9
Κεφάλαιο 1ο
Η λύση του γάμου με διαζύγιο
Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία 13
Ι. Γενικά περί της λύσης του γάμου με διαζύγιο 14
ΙΙ. Έννοια διαζυγίου - Ιστορική εξέλιξη/Επισκόπηση δικαίου 14
ΙΙΙ. Η διαμόρφωση του θεσμού του διαζυγίου κατά την ΑΚ 1438 16
IV. Φύση των κανόνων για το διαζύγιο/Κύρος
των συμφωνιών των συζύγων 21
Κεφάλαιο 2ο
Το δικαίωμα διάζευξης
Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία 25
Ι. Νομική φύση του δικαιώματος 26
ΙΙ. Γέννηση του δικαιώματος 29
ΙΙΙ. Άσκηση του δικαιώματος 29
IV. Απόσβεση του δικαιώματος 30
α. Γενικά περί των λόγων απόσβεσης 30
β. Οι λόγοι απόσβεσης 31
1. Γενικά 31
2. Ο θάνατος και η αφάνεια του δικαιούχου 31
3. Η παραίτηση από το δικαίωμα διάζευξης 32
4. Η συγγνώμη 33
5. Η συναίνεση του δικαιούχου 38
6. Η πάροδος χρόνου 39
V. Καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος διάζευξης 40
α. Γενικά περί της καταχρηστικής άσκησης του δικαιώματος 40
β. Έλεγχος για την καταχρηστική άσκηση δικαιώματος 43
1. Η καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος διάζευξης
από το άρθρο 1439 παρ. 1 ΑΚ 43
i. Συνέπειες από το διαζύγιο 43
ii. Συμφέρον του ενάγοντος από τη διατήρηση του γάμου 47
2. Η καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος διάζευξης
από το άρθρο 1439 παρ. 3 ΑΚ 48
γ. Η δικονομική μεταχείριση του άρθρου 281 ΑΚ:
Η ένσταση καταχρηστικής άσκησης του δικαιώματος 49
Κεφάλαιο 3ο
Η διαδικασία του διαζυγίου
Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία 53
Ι. Επισκόπηση δικαίου (προγενέστερου και ισχύοντος) - Η πνευματική
λύση του γάμου 55
ΙΙ. Η διαδικασία με αντιδικία 59
α. Διαδικασία των γαμικών διαφορών 59
β. Αρμοδιότητα 61
γ. Διεθνής δικαιοδοσία 63
δ. Διάδικοι 70
ε. Ικανότητα δικαστικής παράστασης - Δικαστική πληρεξουσιότητα 70
στ. Περιεχόμενο της αγωγής διαζυγίου 74
ζ. Αίτημα της αγωγής διαζυγίου 74
η. Προβολή ισχυρισμών 76
θ. Παρέμβαση 78
ι. Αποδεικτικά μέσα 79
ια. Ερημοδικία 83
ιβ. Κατάργηση της δίκης 85
ιγ. Απόφαση διαζυγίου (φύση-χαρακτηριστικά) 87
ιδ. Ειδικές ρυθμίσεις για τα ένδικα μέσα 91
ιε. Δεδικασμένο 93
1. Λειτουργία και έκταση δεδικασμένου 93
2. Δεδικασμένο από αλλοδαπή απόφαση 95
ΙΙΙ. Η διαδικασία του συναινετικού διαζυγίου 99
Κεφάλαιο 4ο
Οι λόγοι διαζυγίου (γενικά) 101
Κεφάλαιο 5ο
Το κατ’ αντιδικία διαζύγιο
Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία 105
Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις επί του συστήματος κλονισμού
της έγγαμης σχέσης κατ’ άρθρο 1439 ΑΚ 107
ΙΙ. Ο ισχυρός κλονισμός του γάμου (άρθρο 1439 παρ. 1 ΑΚ) 110
α. Προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 1439 παρ. 1 110
1. Κλονιστικό γεγονός 111
i. Έννοια – περιεχόμενο κλονιστικού γεγονότος 111
ii. Κατηγορίες κλονιστικών λόγων 115
2. Επέλευση ισχυρού κλονισμού από το κλονιστικό γεγονός 119
3. Το βάσιμα αφόρητο εξακολούθησης της έγγαμης σχέσης 121
β. Δικονομικά ζητήματα 123
ΙΙΙ. Τα μαχητά τεκμήρια του ισχυρού κλονισμού του γάμου
(άρθρο 1439 παρ. 2 ΑΚ) 126
α. Γενικά και δικονομικά θέματα 126
β. Τα επιμέρους μαχητά τεκμήρια κλονισμού 128
1. Διγαμία 128
2. Μοιχεία 130
3. Εγκατάλειψη 132
4. Επιβουλή της ζωής 135
5. Άσκηση ενδοοικογενειακής βίας 137
ΙV. Η διετής διάσταση ως τεκμήριο (αμάχητο) για τον κλονισμό 141
α. Περιεχόμενο και αιτιολογία άρθρου 1439 παρ. 3 ΑΚ 141
β. Προϋποθέσεις εφαρμογής της διάταξης 144
1. Έννοια διάστασης 144
2. Διετής διάσταση 149
γ. Δικονομικά ζητήματα 154
V. Το διαζύγιο λόγω αφάνειας 158
Κεφάλαιο 6ο
Το συναινετικό διαζύγιο
Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία 163
Ι. Ιστορική εξέλιξη του θεσμού του συναινετικού διαζυγίου
μέχρι το Ν 4509/2017 164
ΙΙ. Η διαμόρφωση του συναινετικού διαζυγίου υπό το καθεστώς
του Ν 4509/2017 166
ΙΙΙ. Οι προϋποθέσεις του συναινετικού διαζυγίου 168
α. Συμφωνία των συζύγων για τη λύση του γάμου 168
β. Συμφωνία για την επιμέλεια των ανήλικων τέκνων,
την επικοινωνία με αυτά και τη διατροφή τους 176
γ. Η συμβολαιογραφική πράξη λύσης του γάμου 180
δ. Η καταχώριση της συμβολαιογραφικής πράξης στο ληξιαρχείο 182
ε. Η πνευματική λύση του γάμου 183
IV. H αναγνώριση του συναινετικού διαζυγίου
στην ευρωπαϊκή έννομη τάξη 185
V. Οι αλλαγές στο συναινετικό διαζύγιο με τον Ν 4800/2021 186
α. Τα νομοθετικά κείμενα 186
β. Παρατηρήσεις στο άρθρο 1441 193
1. Το άυλο διαζύγιο 193
2. Οι συμφωνίες για τα ανήλικα τέκνα 195
Κεφάλαιο 7ο
Συνέπειες διαζυγίου
Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία 199
I. Γενικά για τις συνέπειες από το διαζύγιο 202
ΙΙ. Συνέπειες προσωπικού χαρακτήρα 202
ΙΙΙ. Συνέπειες περιουσιακού χαρακτήρα 204
α. Περιπτωσιολογία 204
β. Χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης 205
IV. Η διατροφή λόγω διακοπής της συμβίωσης - Η ρύθμιση
της χρήσης οικογενειακής στέγης 210
α. Η διατροφή κατά τη διάσταση των συζύγων 210
1. Γενικές παρατηρήσεις – Νομοθετικές ρυθμίσεις 210
2. Προϋποθέσεις χορήγησης διατροφής 210
3. Υπολογισμός - καταβολή διατροφής 213
4. Παύση της υποχρέωσης διατροφής 215
5. Δικονομικά θέματα 215
β. Η ρύθμιση της χρήσης οικογενειακής στέγης 218
1. Νομοθετική ρύθμιση – Έννοια οικογενειακής στέγης 218
2. Προϋποθέσεις της ΑΚ 1393 220
3. Οι συνέπειες από την παραχώρηση της οικογενειακής στέγης 221
4. Δικονομικά θέματα 223
V. Ειδικά η διατροφή των συζύγων μετά το διαζύγιο
(μεταγαμιαία διατροφή) 225
α. Γενικές παρατηρήσεις για τη διατροφή μετά το διαζύγιο 225
β. Οι προϋποθέσεις της διατροφής κατά το άρθρο 1442 ΑΚ 231
γ. Οι γενικές προϋποθέσεις της διατροφής 232
1. Απορία δικαιούχου 233
2. Ευπορία υποχρέου 237
δ. Οι ειδικές προϋποθέσεις της διατροφής 239
1. Αδυναμία άσκησης κατάλληλου επαγγέλματος λόγω ηλικίας ή υγείας 239
2. Αδυναμία άσκησης κατάλληλου επαγγέλματος λόγω επιμέλειας
ανηλίκου τέκνου 243
3. Αδυναμία εξεύρεσης κατάλληλης και σταθερής εργασίας
ή ανάγκη επαγγελματικής εκπαίδευσης 245
4. Λόγοι επιείκειας 248
ε. Το μέτρο και το περιεχόμενο της διατροφής 250
1. Το μέτρο της διατροφής 250
2. Το περιεχόμενο της διατροφής 252
στ. Ο χρόνος και ο τρόπος καταβολής της διατροφής 252
1. Ο χρόνος καταβολής της διατροφής 253
2. Ο τρόπος καταβολής της διατροφής 256
ζ. Η μεταβολή των όρων διατροφής και η εντεύθεν μεταρρύθμιση
της σχετικής δικαστικής απόφασης 257
η. Ο περιορισμός ή αποκλεισμός της διατροφής 258
θ. Η παύση του δικαιώματος διατροφής 263
ι. Δικονομικά και άλλα ειδικά θέματα διατροφής 267
1. Αξίωση παροχής πληροφοριών 267
2. Δικονομικά θέματα 270
VΙ. Η διατροφή των παιδιών μετά τη λύση του γάμου 276
α. Το δικαίωμα διατροφής του ανηλίκου τέκνου 276
β. Η από κοινού υποχρέωση των γονέων προς διατροφή
των ανηλίκων τέκνων τους 278
1. Χαρακτηριστικά της κοινής υποχρέωσης των γονέων 278
2. Η συνεισφορά των γονέων 282
γ. Το μέτρο και το περιεχόμενο της διατροφής 287
1. Σκοπός του άρθρου 1493 ΑΚ 287
2. Το μέτρο της διατροφής 288
3. Το περιεχόμενο της διατροφής 292
4. Ειδικά η ανάλογη διατροφή του ανηλίκου δικαιούχου - Η διατροφή
του ενηλίκου τέκνου 294
i. Ανατροφή 294
ii. Εκπαίδευση 295
δ. Μεταβολή των όρων διατροφής 300
ε. Δικονομικά θέματα 305
VIΙ. Η ρύθμιση της άσκησης γονικής μέριμνας μετά τη λύση του γάμου -
Η ρύθμιση του δικαιώματος επικοινωνίας (υπό το καθεστώς
πριν από τον Ν 4800/2021) 318
α. Εισαγωγικά 318
β. Οι προϋποθέσεις εφαρμογής του παλαιού άρθρου 1513 ΑΚ 322
γ. Η κατ’ ιδίαν δικαστική ρύθμιση της άσκησης γονικής μέριμνας 323
1. Το συμφέρον του τέκνου 323
2. Η γνώμη του τέκνου 333
3. Οι τρόποι ρύθμισης της άσκησης της γονικής μέριμνας 335
i. Ανάθεση της γονικής μέριμνας στον έναν γονέα 336
ii. Ανάθεση της γονικής μέριμνας και στους δύο γονείς από κοινού 340
iii. Κατανομή της άσκησης της γονικής μέριμνας μεταξύ των γονέων 341
iv. Ανάθεση της άσκησης της γονικής μέριμνας σε τρίτο 344
4. Το δικαίωμα επικοινωνίας του τέκνου με τον γονέα 345
5. Δικονομικά θέματα 356
Κεφάλαιο 7Α
Οι αλλαγές που επήλθαν στις συνέπειες του διαζυγίου ως προς
τα ανήλικα τέκνα με τον Ν 4800/2021 - Το νέο δίκαιο
της συνεπιμέλειας 369
Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία 370
Ι. Εισαγωγή 371
ΙΙ. Η ρύθμιση της επιμέλειας 371
α. Οι νέες διατάξεις 371
β. Η από κοινού άσκηση της επιμέλειας 373
γ. Ο κανόνας της κοινής άσκησης - ΑΚ 1513 374
δ. Η παρέκκλιση από την κοινή άσκηση - ΑΚ 1514 375
ε. Η άσκηση των αξιώσεων διατροφής - ΑΚ 1516 § 2 376
στ. Η διαφύλαξη της σχέσης με τον άλλο γονέα - ΑΚ 1518 § 4 377
ζ. Η εναλλασσόμενη επιμέλεια 377
η. Η πρόσφατη Νομολογία - Κριτικές παρατηρήσεις 379
ΙΙΙ. Το συμφέρον του τέκνου και τα κριτήρια του δικαστηρίου 383
ΙV. Σημαντικά ζητήματα επιμέλειας 385
V. Το δικαίωμα επικοινωνίας 390
α. Η παλαιά και η νέα διάταξη 390
β. Γενικά γνωρίσματα της νέας ρύθμισης 391
γ. Η Νομική φύση του δικαιώματος 391
δ. Το τεκμήριο επικοινωνίας 392
ε. Οι Συμφωνίες για την επικοινωνία 395
στ. Ο αποκλεισμός της επικοινωνίας και η κακή άσκηση
της γονικής μέριμνας 395
ζ. Επικοινωνία και διατροφή 395
η. Επικοινωνία με τρίτους 396
θ. Η αναγκαστική εκτέλεση της απόφασης που ρυθμίζει την επικοινωνία
μετά από τον Ν 4842/2021 397
1. Νομοθετικά κείμενα 397
2. Παρατηρήσεις 398
ι. Επιλογή νομολογίας για την επικοινωνία 399
VI. Κακή άσκηση γονικής μέριμνας 402
α. Νομοθετικά κείμενα 402
β. Η κακή άσκηση της γονικής μέριμνας - Οι νέες ενδεικτικές
περιπτώσεις του N 4800/2021 404
γ. Δικονομικά - Σχέση ανάθεσης και αφαίρεσης της γονικής μέριμνας 409
VII. Μεταβατικές διατάξεις του Ν 4800/2021 412
α. Νομοθετικά κείμενα 412
β. Η εφαρμογή στον πρώτο και δεύτερο βαθμό 413
γ. Η μεταρρύθμιση των συμφωνιών των γονέων 415
Κεφάλαιο 8ο
Η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα
Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία 417
Ι. Γενικά 420
ΙΙ. Νομική φύση, χαρακτηριστικά και λειτουργία της αξίωσης 421
ΙΙΙ. Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης 428
α. Λύση ή ακύρωση του γάμου ή συμπλήρωση τριετούς διάστασης 428
β. Αύξηση της περιουσίας του υπόχρεου συζύγου 431
γ. Συμβολή στην αύξηση της περιουσίας 444
δ. Αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ αύξησης και συμβολής 452
ΙV. Παραγραφή της αξίωσης 453
V. Κατάχρηση δικαιώματος 456
VI. Προστασία της αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα 457
α. Προστασία του δικαιούχου επί απαλλοτρίωσης των περιουσιακών
στοιχείων του υποχρέου 457
β. Υποθήκη 460
γ. Παροχή ασφάλειας 462
δ. Ασφαλιστικά μέτρα 464
VΙΙ. Δικονομικά θέματα 466
α. Διαδικασία 466
β. Αρμοδιότητα - Διεθνής δικαιοδοσία 468
γ. Η αγωγή από το άρθρο 1400 ΑΚ 471
δ. Απόδειξη 478
ε. Επιμέρους δικονομικά ζητήματα 480
VIΙΙ. Μεταβατικές διατάξεις 480
Υποδείγματα 483
I. Υποδείγματα αγωγών κατ’ αντιδικία διαζυγίου
A. Ισχυρός κλονισμός (ΑΚ 1439 § 1)
1. Λόγοι που αφορούν το πρόσωπο του εναγομένου (σκηνές ζηλοτυπίας,
προσβολή της προσωπικότητας) 487
2. Έννοια κλονιστικού γεγονότος 490
3. Παράβαση υποχρέωσης για συμβίωση από τον εναγόμενο (ΑΚ 1386) ως
κλονιστικό γεγονός και ταυτόχρονα ως λόγος διακοπής έγγαμης συμβίωσης
με εύλογη αιτία (ΑΚ 1391 § 1 - με αναγκαστική αποχώρηση της ενάγουσας
από τον συζυγικό οίκο) 494
4. Αντισυζυγική συμπεριφορά εκδηλούμενη σε διάπραξη οικονομικών
αδικημάτων στην επιχείρηση του άλλου συζύγου 497
5. Έκταση αναιρετικού ελέγχου ως προς την εφαρμογή της ΑΚ 1439 § 1 500
Β. Μαχητά τεκμήρια ισχυρού κλονισμού (ΑΚ 1439 § 2)
6. Διγαμία 505
7. Επιβουλή της ζωής με προπαρασκευαστική πράξη ή έστω
απρόσφορη απόπειρα 510
8. Επιβουλή της ζωής με παράλειψη 513
9. Άσκηση ενδοοικογενειακής βίας 516
Γ. Αμάχητο τεκμήριο ισχυρού κλονισμού (ΑΚ 1439 § 3)
10. Αποχώρηση από τη συζυγική οικία και εγκατάσταση σε άλλο μέρος 519
11. Η έννοια της διαστάσεως στην ΑΚ 1439 § 3 και η σχέση της
προς τη διακοπή της έγγαμης συμβίωσης στην ΑΚ 1391 § 1 522
12. Η διετής διάσταση στην ΑΚ 1439 § 3: πρόκειται για αμάχητο τεκμήριο
ισχυρού κλονισμού ή για αυτοτελή λόγο διαζυγίου; 526
Δ. Αφάνεια (ΑΚ 1440)
13. Αγωγή διαζυγίου λόγω αφάνειας κηρυχθείσης ένεκα εξαφάνισης
κατά την ύπαρξη κινδύνου ζωής 531
14. Αγωγή διαζυγίου λόγω αφάνειας κηρυχθείσης ένεκα απουσίας
πολύ καιρό (τουλάχιστον 5 έτη) χωρίς ειδήσεις 534
ΙΙ. Υποδείγματα συμφωνητικού & πράξης συναινετικού διαζυγίου
15. Ιδιωτικό συμφωνητικό συναινετικής λύσης του γάμου 539
16. Συμβολαιογραφική πράξη συναινετικής λύσης γάμου 540
ΙΙI. Υποδείγματα αγωγής / αίτησης ασφαλιστικών μέτρων
για τη ρύθμιση της επιμέλειας τέκνων
17. Ενημέρωση για τη δυνατότητα προσφυγής στη διαμεσολάβηση 555
18. Αγωγή ανάθεσης αποκλειστικής επιμέλειας τέκνου –
καταβολής διατροφής 557
19. Προσκόμιση Πρακτικού Περάτωσης ΑΥΣ 569
20. Ασφαλιστικά μέτρα ανάθεσης επιμέλειας τέκνου – ρύθμισης
του δικαιώματος επικοινωνίας – καταβολής διατροφής 571
Αλφαβητικό Ευρετήριο 581
Σελ. 3
Εισαγωγή
Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία
Αϊδινλής Σ./Νικολού Γ., Τι θεμελιώνει το δίκαιο; Μια νομικο-φιλοσοφική ανάγνωση της ΑΠ 1428/2017 για το υποστατό των γάμων των ομοφύλων ζευγαριών υπό το πρίσμα του νομικού ερμηνευτισμού (legal interpretivism) ΤοΣ 2018, 293· Αλεξόπουλος, Γένεσις και εξέλιξις του γάμου. 1937· Ανδρουλιδάκη-Δημητριάδη, Κατευθυντήριες αρχές του σύγχρονου γάμου (συγκριτική επισκόπηση). 1989· Βιδάλης, Η συνταγματική διάσταση της εξουσίας στο γάμο και στην οικογένεια, 1996· Βουζίκας, Η έννοια του γάμου μετά το Ν 1329/1983, τιμ. τόμ. Μιχαηλίδη-Νουάρου, τ. Α΄. 1987, σελ. 175· Δασκαρόλης, Θέματα του τύπου συστάσεως του γάμου Αρμ 1991, 1· Δεληγιάννης, Το νέο σύστημα σύναψης του γάμου (Ν 1250/1982). 1982· Ευαγγελίδου - Τσικρικά Φ., Γάμος μεταξύ προσώπων του ιδίου φύλου: «Η υπόθεση της Τήλου» ως ένα παράδειγμα της μεθοδολογίας του ιδιωτικού δικαίου ΕφΑΔΠολΔ 2009, 1283· Καράσης, Γάμος και οικογένεια ως δικαιικοί θεσμοί. 1994· Κασιμάτης, Η νομική φύσις του γάμου, Επιστ. Επετ. Σχολής ΝΟΕ Πανεπ. Θεσσαλονίκης. 1932, 137· Ιδίου, Θρησκευτικός και πολιτικός γάμος ΕΕΝ 2,593· Κοτζάμπαση Α., Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου, έκδ. β΄, 2022· Κουμάντος, Πολιτικός γάμος που έγινε από Δήμαρχο άλλης περιφέρειας είναι ανυπόστατος (γνωμ.) ΕλλΔνη 1989, 1298· Κωστάρας, Ο συστατικός τύπος του γάμου ΕΕΝ 35, 200· Ιδίου, Σχέσις θρησκευτικού και πολιτικού γάμου ΕΕΝ 1990, 213· Μαρίνος Α., Γάμος Θρησκευτικός, Γάμος Πολιτικός, «Γάμος Ομοφυλοφίλων» ΕΔΔΔ 2011, 565· Νικολόπουλος Π., Το ανυπόστατο του γάμου ομόφυλων προσώπων. Με αφορμή τις ΠΠρΡοδ 114/2009 και 115/2009 ΝοΒ 2009, 1075· Παντελίδου Κ., Φύλο και έννομες σχέσεις - Κριτικές Παρατηρήσεις στο Ν 4491/2017 για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, ΝοΒ 2018, 3 επ.· Σταθόπουλος Μ., Μορφές ανισχύρου δικαιοπραξιών. Διαφοροποίηση βάσει εννοιών ή βάσει έννομων συνεπειών ΧρΙΔ 2013, 321· Σωτηρόπουλος, Το δικαίωμα στο γάμο: Η δικαστική αναζήτηση της ανυπόστατης απαγόρευσης ΝοΒ 2009, 2002· Τσιρακοπούλου Τ., Γάμος και Σύμφωνο Συμβίωσης Συνήγορος τ. 89/2012, 50· Τρωιάνος, Το δίκαιο του θρησκευτικού γάμου μετά το Ν 1250/1982 ΝοΒ 1982, 593· Τσιτσελίκης, Γάμος θρησκευτικός-πολιτικός Αρμ 36, 330· Φραγκίστας, Πολιτικός και θρησκευτικός γάμος, Νομικαί Μελέται ΙΙΙ, 1987, σελ. 1675.
Σελ. 4
Ι. Η έννοια του γάμου
1Έννοια γάμου. Ο γάμος συνιστά μια ισόβια κοινωνία βίου δύο φυσικών προσώπων διαφορετικού φύλου[2], που αναγνωρίζεται, ρυθμίζεται και προστατεύεται από την έννομη τάξη, με την ένταξή της σε ιδιαίτερο νομικό καθεστώς που συνεπάγεται δικαιώματα
Σελ. 5
και υποχρεώσεις για αμφότερα τα μέρη. Για να καταρτισθεί η σύμβαση του γάμου πρέπει να συντρέχουν ορισμένες προϋποθέσεις, να υπάρχει συμφωνία των μερών και η σχετική συμφωνία να περιβληθεί το θρησκευτικό ή πολιτικό τύπο.
2Συστατικός τύπος. Κατ’ άρθρο 1367 παρ. 1 ΑΚ, «ο γάμος τελείται είτε με τη σύγχρονη δήλωση των μελλονύμφων ότι συμφωνούν σ’ αυτό (πολιτικός γάμος) είτε με ιερολογία από ιερέα της ανατολικής ορθόδοξης εκκλησίας ή από λειτουργό άλλου δόγματος ή θρησκεύματος γνωστού στην Ελλάδα». Εκτός από την τήρηση του τύπου ως συστατικό στοιχείο του γάμου, η διάταξη αυτή καθιερώνει το διαζευκτικό σύστημα κατά το οποίο ο γάμος πρέπει να γίνει είτε με τον πολιτικό είτε με τον θρησκευτικό τύπο. Πρόκειται για δύο ισότιμους και ισοδύναμους μεταξύ τους τύπους. Αν τηρηθούν, λοιπόν, και οι δύο τύποι θα πρόκειται για ένα γάμο που τελέστηκε δύο φορές, δηλαδή με διπλό τύπο, που, όμως, μόνο ο χρονικά πρώτος ήταν συστατικός.
3Ανυπόστατος γάμος. Ανυπόστατος, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1372 παρ. 2 ΑΚ, είναι ο γάμος που έγινε χωρίς να τηρηθεί καθόλου ένας από τους τύπους που προβλέπονται στο άρθρο 1367 ΑΚ. Έτσι, ανυπόστατος, σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, είναι ο γάμος που όταν λείπει εντελώς κάποιο ουσιώδες στοιχείο του «πραγματικού» του, δηλαδή κάποιο από τα στοιχεία της συστατικής του πράξης που είναι η συμφωνία των μελλονύμφων και ο συστατικός τύπος του γάμου. Έλλειψη δε συστατικού τύπου υπάρχει όταν ο γάμος έχει γίνει από εντελώς αναρμόδιο υλικά όργανο. Κύριο γνώρισμα του ανυπόστατου γάμου είναι ότι δεν παράγει έννομα αποτελέσματα, δηλαδή είναι νομικά ανύπαρκτος όχι μόνο ως προς τους συζύγους αλλά και για τα τέκνα
Σελ. 6
τους. Η ανυπαρξία ως προς την επέλευση νομικών συνεπειών είναι αυτοδίκαιη, δηλαδή δεν χρειάζεται δικαστική απόφαση που να τη βεβαιώνει, και αθεράπευτη.
4Άδεια γάμου. Πριν από την τέλεση του γάμου τόσο του θρησκευτικού όσο και του πολιτικού απαιτείται η έκδοση άδειας από την αρμόδια Αρχή (Δήμαρχος ή Πρόεδρος της Κοινότητας), προκειμένου να γίνει έλεγχος για τη συνδρομή των προϋποθέσεων τέλεσης του γάμου και εντεύθεν την αποτροπή τέλεσης άκυρων γάμων. Προκειμένου να τελέσει γάμο αλλοδαπός, απαιτείται προσκομιδή βεβαίωσης από την οικεία προξενική αρχή ότι δεν υπάρχει κώλυμα αυτός να τελέσει γάμο.
5Η απόδειξη του γάμου (: Η ληξιαρχική πράξη του γάμου). Ο κύριος τρόπος απόδειξης του γάμου είναι η ληξιαρχική πράξη γάμου, η οποία εκδίδεται βάσει της πράξης τέλεσης γάμου. Στη σύνταξη της πράξης αυτής πρέπει να προβαίνει μετά το πέρας της γαμήλιας τελετής ο αρμόδιος λειτουργός, δηλαδή ο ιερέας αν πρόκειται για θρησκευτικό γάμο (άρθρο 1367 παρ. 3 ΑΚ) ή ο Δήμαρχος ή Πρόεδρος της Κοινότητας αν ο γάμος τελέσθηκε με τον πολιτικό τύπο (άρθρο 1367 παρ. 2 ΑΚ). Η ληξιαρχική πράξη γάμου αποδεικνύει μόνο την τέλεση του γάμου. Κατά τη σύνταξη της ληξιαρχικής πράξης ο ληξίαρχος δεν ελέγχει το κύρος του γάμου, το οποίο εξάλλου δεν επηρεάζεται από τυχόν ελλείψεις ή ανακρίβειες της ληξιαρχικής πράξης. Η απόδειξη από τη ληξιαρχική πράξη είναι σχετική, αφού μπορεί να ανατραπεί κατ’ άρθρο 12 παρ. 1 Ν 344/1976. Επίσης έχει αποδεικτικό (και όχι συστατικό) χαρακτήρα η καταχώριση απόφασης στη ληξιαρχική πράξη του γάμου με την οποία ο γάμος λύεται λόγω διαζυγίου.
Σελ. 7
ΙΙ. Ο θρησκευτικός και ο πολιτικός γάμος
6Ο θρησκευτικός γάμος. Προϋποθέσεις τέλεσης αυτού. Η διαδικασία του θρησκευτικού γάμου διέπεται κατ’ άρθρο 1367 παρ. 3 ΑΚ από τους κανόνες του δόγματος ή του θρησκεύματος, σύμφωνα με το οποίο γίνεται η ιεροτελεστία, υπό τον όρο οι κανόνες αυτοί να μην αντίθετοι στη δημόσια τάξη. Προϋπόθεση του θρησκευτικού τύπου του γάμου είναι η ιερολογία από ιερέα της ανατολικής ορθόδοξης εκκλησίας ή από λειτουργό άλλου δόγματος ή θρησκεύματος γνωστού στην Ελλάδα. Έτσι, θρησκευτικό γάμο μπορούν να τελέσουν όλοι οι Έλληνες ανεξαρτήτως δόγματος ή θρησκείας (και επομένως όχι μόνο οι Έλληνες ορθόδοξοι), αρκεί η θρησκεία να είναι γνωστή στην Ελλάδα, δηλαδή η διδασκαλία και η λατρεία της να είναι φανερές. Περαιτέρω, από τη διάταξη του άρθρου 1367 ΑΚ συνάγεται ότι προϋπόθεση για τη νόμιμη υπόσταση γάμου μεταξύ προσώπων, που ανήκουν στην ανατολική ορθόδοξη Εκκλησία, είναι η ιερολογία από ορθόδοξο ιερέα, σύμφωνα με τη δογματική ορθόδοξη διδασκαλία.
7Ο πολιτικός γάμος. Διαδικασία τέλεσής του. Η διαδικασία του πολιτικού γάμου διέπεται από τις διατάξεις των άρθρων 1367 παρ. 2 ΑΚ και 5, 6 του ΠΔ 391/1982. Την τελετή του γάμου διεξάγει καταρχήν ο τοπικά αρμόδιος Δήμαρχος ή Πρόεδρος της Κοινότητας. Αν όμως ο γάμος τελεσθεί στην περιφέρεια ενός Δήμου ή Κοινότητας από Δήμαρχο ή Πρόεδρο της Κοινότητας άλλης περιφέρειας, δεν επηρεάζεται το έγκυρο και το υποστατό αυτού, διότι η εν λόγω αρμοδιότητα αφενός δεν αποτελεί στοιχείο του πραγματικού του γάμου κατ’ άρθρο 1372 παρ. 2 ΑΚ και αφετέρου θα πρέπει να υπαχθεί στους κατ’ άρθρο 1372 παρ. 1 εδ. β΄ ΑΚ «άλλους όρους της τέλεσης» του γάμου που η έλλειψή τους δεν επηρεάζει το κύρος του. Απαραίτητη για το κύρος του πολιτικού γάμου είναι η δήλωση των μελλονύμφων η οποία γίνεται σύμφωνα με τη διατύπωση του άρθρου 1367 παρ. 2 ΑΚ προς τον Δήμαρχο ή τον Πρόεδρο της Κοινότητας.
Σελ. 8
Κατά την ορθότερη γνώμη, η συντέλεση του πολιτικού γάμου επέρχεται μόλις δηλώσει τη συναίνεσή του και ο δεύτερος σύζυγος. Η δήλωση αυτή αποτελεί και το μοναδικό συστατικό στοιχείο του πολιτικού γάμου. Αντίθετα, η μεταγενέστερη δήλωση του Δημάρχου ή του Προέδρου της Κοινότητας δεν έχει συστατικό χαρακτήρα, όπως και τα λοιπά στοιχεία της τελετής (π.χ. η παρουσία των μαρτύρων). Γι’ αυτόν τον λόγο, μπορούν να λείψουν χωρίς να επέρχεται ακυρότητα του γάμου.
8Οι παλαιοί πολιτικοί γάμοι. Αναδρομική ισχυροποίηση και εξαιρέσεις. Πριν από την εισαγωγή του Ν 1250/1982 και την καθιέρωση του πολιτικού γάμου, οι τελεσθέντες στο εξωτερικό πολιτικοί γάμοι μεταξύ Ελλήνων Χριστιανών Ορθόδοξων ήταν ανυπόστατοι, καθώς η ιερολογία ήταν ουσιαστική προϋπόθεση που έπρεπε να τηρείται κατά το εφαρμοστέο ελληνικό δίκαιο και όταν ο γάμος λάμβανε χώρα στο εξωτερικό (παλαιό άρθρο 13 ΑΚ). Η μη αναγνώριση των γάμων αυτών είχε οδηγήσει στη δημιουργία μιας ειδικής κατηγορίας ανυπόστατων γάμων, των λεγόμενων «χωλών γάμων». Μετά την ισχύ του Ν 1250/1982 αναγνωρίσθηκε πλέον στην Ελλάδα ο πολιτικός γάμος (από τις 19.7.1982), με αποτέλεσμα να θεωρούνται πλέον έγκυροι όλοι οι γάμοι που λαμβάνουν τον πολιτικό τύπο οπουδήποτε και αν τελούνται. Όσον αφορά το υποστατό των τελεσθέντων πριν από την ισχύ του Ν 1250/1982 στο εξωτερικό πολιτικών γάμων Ελλήνων, η μεταβατική διάταξη του άρθρου 7 του Ν 1250/1982 έθεσε τις προϋποθέσεις εγκυροποίησης αναδρομικά (και αυτοδίκαια)
Σελ. 9
των γάμων αυτών με δύο όμως εξαιρέσεις: Η τέλεση από τον έναν σύζυγο άλλου έγκυρου γάμου και η έκδοση αμετάκλητης απόφασης που αναγνωρίζει ότι ο γάμος είναι ανυπόστατος (άρθρο 7 παρ. 1 Ν 1250/1982). Η αναδρομική εγκυροποίηση των πολιτικών γάμων, που τελέσθηκαν πριν από την ισχύ του Ν 1250/1982 στο εξωτερικό επάγεται πλήρως τα προσωπικά και περιουσιακά αποτελέσματα του υποστατού γάμου, υπό την επιφύλαξη της μη τέλεσης νέου έγκυρου γάμου από τον ένα από τους συζύγους. Η αναδρομική όμως εγκυροποίηση του γάμου δεν συνεπάγεται και την ανατροπή αποτελεσμάτων που επήλθαν μέχρι το χρόνο έναρξης της ισχύος του ανωτέρω νόμου και αφορούν δικαιώματα προστατευόμενα από το Σύνταγμα.
ΙΙΙ. Ο άκυρος και ακυρώσιμος γάμος
9Οι λόγοι ακυρότητας. Κατά την πρόβλεψη του άρθρου 1372 παρ. 1 ΑΚ, «άκυρος είναι μόνο ο γάμος που έγινε κατά παράβαση των άρθρων 1350 έως 1352, 1354, 1356, 1357 και 1360». Οι περιπτώσεις αυτές αναφέρονται περιοριστικά, οπότε αποκλείεται η αναγνώριση άλλων λόγων ακυρότητας πέραν των προβλεπόμενων στην εν λόγω διάταξη. Συγκεκριμένα, οι παραπάνω διατάξεις περιέχουν τους εξής λόγους ακυρότητας: την έλλειψη των θετικών προϋποθέσεων για τη σύναψη γάμου, την ύπαρξη κωλύματος για τον γάμο, την έλλειψη πλήρους συμφωνίας των μελλόνυμφων και τη μη αυτοπρόσωπη και ανεπιφύλακτη δήλωση της βούλησης για γάμο. Κρίσιμος χρόνος ως προς τη διαπίστωση ύπαρξης λόγου ακυρότητας είναι ο χρόνος τέλεσης του γάμου.
10Ο εικονικός και ο λευκός γάμος. Εικονικός χαρακτηρίζεται ο γάμος που τελείται για λόγους που δεν συμβιβάζονται με την ηθικά και νομικά αναγνωρισμένη φύση του γάμου, όπως είναι οι φορολογικοί, οι κοινωνικοί, οι οικονομικοί κ.λπ. λόγοι. Η εικονικότητα αυτή ενυπάρχει στη διαπίστωση εκούσιας διάστασης ανάμεσα στις δηλώσεις των μελλονύμφων προς τον αρμόδιο λειτουργό ότι επιθυμούν τον γάμο και
Σελ. 10
στις βουλήσεις τους ότι δεν επιθυμούν τον γάμο. Σύμφωνα με την κρατούσα (και ορθότερη) άποψη, κατ’ εξαίρεση του κανόνα από το άρθρο 138 ΑΚ για την ακυρότητα της εικονικής δικαιοπραξίας, η εικονικότητα δεν επιδρά στο κύρος του γάμου, ο οποίος έτσι παραμένει έγκυρος. Λευκός είναι ο γάμος που τελείται με κίνητρα αθέμιτα και επιλήψιμα, χωρίς όμως να επηρεάζεται η εγκυρότητά του, με αποτέλεσμα να παράγει κανονικά όλα τα αποτελέσματά του.
11Ακυρωσία γάμου. Ο γάμος είναι ακυρώσιμος όταν συντρέχουν οι εξής δύο λόγοι: α) η πλάνη σχετικά με την ταυτότητα του άλλου συζύγου (άρθρο 1374 ΑΚ), β) η παράνομη ή ανήθικη απειλή (άρθρο 1375 ΑΚ). Ο ακυρώσιμος γάμος παράγει όλα τα έννομα αποτελέσματά του, τα οποία αίρονται αναδρομικά αν ακυρωθεί με αμετάκλητη δικαστική απόφαση.
12Η κήρυξη της ακυρότητας ή η ακυρωσία γάμου με δικαστική απόφαση. Σε αντίθεση με τον ανυπόστατο γάμο, τόσο ο άκυρος όσο και ο ακυρώσιμος γάμος λειτουργούν κανονικά, αναπτύσσοντας τα πλήρη έννομα αποτελέσματα ενός έγκυρου γάμου μέχρι να ακυρωθούν αμετάκλητα με δικαστική απόφαση (βλ. άρθρα 1376, 1381 ΑΚ). Σύμφωνα με την κρατούσα άποψη, η απόφαση αυτή έχει αναγνωριστικό χαρακτήρα, διότι απλώς διαπιστώνει και απαγγέλει την ακυρότητα του γάμου που υπάρχει ήδη από τον χρόνο τέλεσής του. Επίσης, από αυτή προκύπτει δεδικασμένο που ισχύει υπέρ και κατά πάντων.
Σελ. 11
13Αναδρομική άρση των αποτελεσμάτων του γάμου. Με την έκδοση της αμετάκλητης απόφασης για την ακύρωση του άκυρου ή του ακυρώσιμου γάμου τα αποτελέσματα αυτού αίρονται αναδρομικά (ex tunc), δηλαδή η άρση του γάμου ανατρέχει στον χρόνο σύστασής του. Πρόκειται για έναν κανόνα με εξαιρέσεις, αφού ορισμένα αποτελέσματα δεν επηρεάζονται, ενώ άλλα αίρονται μόνο για το μέλλον (ex tunc). Κατά βάση ο κανόνας αυτός εφαρμόζεται μόνο στο εξ αδιαθέτου κληρονομικό δικαίωμα και στο δικαίωμα στη νόμιμη μοίρα. Τα αποτελέσματα του άκυρου ή ακυρώσιμου γάμου που ακυρώθηκε κατ’ εξαίρεση παραμένουν σε κάποιες περιπτώσεις. Συγκεκριμένα, διατηρούνται μετά την ακύρωση του γάμου η ιδιότητα του παιδιού που γεννήθηκε σε γάμο (άρθρο 1382 ΑΚ), η συγγένεια που δημιουργήθηκε από τον γάμο (αγχιστεία – άρθρο 1464 εδ. β΄ ΑΚ), καθώς και η ισχύς των δικαιοπραξιών που κατάρτισαν οι σύζυγοι με καλόπιστους τρίτους (άρθρο 1385 ΑΚ). Ακόμη διατηρείται η αναστολή της παραγραφής των αξιώσεων μεταξύ των συζύγων για το χρονικό διάστημα του γάμου (άρθρο 256 ΑΚ).
14Ο νομιζόμενος γάμος. Ειδική περίπτωση όπου διασπάται η αρχή της αναδρομικής ενέργειας της ακύρωσης του γάμου είναι ο νομιζόμενος γάμος. Συγκεκριμένα, κατά το άρθρο 1383 παρ. 1 ΑΚ, «αν κατά την τέλεση του γάμου αγνοούσαν την ακυρότητα και οι δύο σύζυγοι ή την αγνοούσε ο ένας μόνο απ’ αυτούς, η ακύρωση ενεργεί ως προς αυτούς ή αυτόν που την αγνοούσε μόνο για το μέλλον». Από τη διάταξη αυτή προκύπτει ότι νομιζόμενος είναι ο γάμος όταν αγνοούσαν ότι τέλεσαν άκυρο γάμο και οι δύο σύζυγοι ή ο ένας μόνο από αυτούς. Κατά την ορθότερη γνώμη, ο σύζυγος που επικαλείται και επιδιώκει την εφαρμογή του άρθρου 1383 παρ. 1 ΑΚ, πρέπει και να αποδείξει την καλή πίστη του. Βασικό αποτέλεσμα του νομιζόμενου γάμου είναι ότι δεν αίρεται αναδρομικά το κληρονομικό δικαίωμα του καλόπιστου συζύγου, όταν ο άλλος σύζυγος αποβιώνει πριν από την ακύρωση του γάμου. Επίσης, ειδική προστασία παρέχεται στον σύζυγο που αγνοούσε την ακυρότητα του γάμου ή που αναγκάστηκε στην τέλεσή του υπό το κράτος απειλής, με τη διάταξη του άρθρου 1383 παρ. 2 ΑΚ.
Σελ. 13
Κεφάλαιο 1ο
Η λύση του γάμου με διαζύγιο
Περιεχόμενα
Ι. Γενικά περί της λύσης του γάμου με διαζύγιο ..................................................................................................1-3
ΙΙ. Έννοια διαζυγίου - Ιστορική εξέλιξη/Επισκόπηση δικαίου ...........................................................................4-9
ΙΙΙ. Η διαμόρφωση του θεσμού του διαζυγίου κατά την ΑΚ 1438 ..................................................................10-16
IV. Φύση των κανόνων για το διαζύγιο/Κύρος των συμφωνιών των συζύγων .........................................17-21
Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία
Αθανασόπουλος Ε., Γραμματική ερμηνεία και αυθεντικό νόημα των ερμηνευομένων συνταγματικών διατάξεων («originalism» - «textualism») - Η έννοια της «οικογένειας» και του «γάμου» υπό την Συντ. 21 παρ. 1 - Αντισυνταγματικότητα του νέου συμφώνου συμβιώσεως (Ν 4356/2015), ΕλλΔνη 2018, 681· Ασκητής Α., Η καθιέρωση της συντρέχουσας αρμοδιότητας του μουφτή στο πεδίο των οικογενειακών διαφορών. Η σαρία αντιμέτωπη με τις προκλήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της θρησκευτικής διαμεσολάβησης, ΕφΑΔΠολΔ 2019, 166· Βάρκα-Αδάμη Α., Το διαζύγιο ως μέσο λύσης του γάμου από την ελληνική αρχαιότητα ως σήμερα, ΕΕΝ 1990, 630· Γαζής Α., Το διαζύγιον λόγω μακροχρονίου διακοπής της εγγάμου συμβιώσεως. 1979· Ιδίου, Το νέο Οικογενειακό Δίκαιο. Τα προβλήματα. 1985· Κοτζάμπαση Α., Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου, έκδ. β΄. 2022· Ίδια, Μια πρώτη αποτίμηση του Ν 4800/21 Αρμ 2022, 1· Ίδια, Οι συμφωνίες των συζύγων για τις συνέπειες του διαζυγίου. 1999· Μαρίνος Α., Γάμος Θρησκευτικός, Γάμος Πολιτικός, «Γάμος Ομοφυλοφίλων», ΕΔΔΔ 2011, 565· Ματθίας Σ., Δικονομικά και συνταγματικά ζητήματα από το δίκαιο του διαζυγίου, σε Μελετήματα Ιδιωτικού Δικαίου, σελ. 172 επ.· Μιχαηλίδης-Νουάρος, Η αναμόρφωσις του ΟικΔ κ.λπ., ΝοΒ 24, 113· Παντελίδου Κ., Το εφαρμοστέο στους Έλληνες Μουσουλμάνους οικογενειακό και κληρονομικό δίκαιο (με αφορμή την ΕφΘρ 489/2011 και τη ΜΠρΞάνθης 102/2012), ΕφΑΔΠολΔ 2013, 290· Ιδίας, Παρατηρήσεις επί της εισηγήσεως της εφέτη Γ. Σακάλογλου προς την ολομΕφΘρ, ΝοΒ 2015 (63), 1386· Παπαζήση Θ., Η Σαρία στην Ελλάδα μετά τον N 4511/2018, ΕφΑΔΠολΔ 2019, 241· Σπυριδάκης Ι., Το διαζύγιο κατά το Ν 868/1979. 1979· Σταθέας, Η συνταγματικότητα των νέων διατάξεων περί διαζυγίου, ΝοΒ 1984, 198· Ιδίου, Το διαζύγιο κατά τον Αστικό Κώδικα. 1985· Φραγκίστας Χ., Πνευματική ακύρωσις και λύσις του γάμου, Δ 5, 437· Χουβαρδάς, Η συνταγματικότης των νέων περί διαζυγίου διατάξεων, ΝοΒ 31, 939.
Σελ. 14
Ι. Γενικά περί της λύσης του γάμου με διαζύγιο
1Το διαζύγιο ως τρόπος λύσης του γάμου. Ο γάμος μπορεί να λυθεί με το διαζύγιο, εφόσον διαπιστώνονται «παθολογικά φαινόμενα που αναιρούν τη δυνατότητα της εκπλήρωσης της κοινωνικής του αποστολής». Το διαζύγιο αποτελεί τον έναν από τους δύο τρόπους λύσης του γάμου, ο άλλος είναι ο θάνατος του ενός συζύγου. Ο θάνατος ως τρόπος λύσης του γάμου δεν ρυθμίζεται από το νόμο, καθώς είναι αυτονόητος, δεδομένου ότι ο γάμος είναι απόλυτα προσωποπαγής σχέση.
2Διάκριση διαζυγίου από την κήρυξη της ακυρότητας ή την ακύρωση γάμου. Η λύση του γάμου με διαζύγιο αντιδιαστέλλεται από την κήρυξη της ακυρότητας ή την ακύρωση ακυρώσιμου γάμου, αφού τότε ο γάμος ανατρέπεται αναδρομικά (βλ. ΑΚ 1381), ενώ η λύση λειτουργεί για το μέλλον. Γι’ αυτό τον λόγο, υπάρχει δυνατότητα να ακυρωθεί ένας άκυρος ή ακυρώσιμος γάμος ακόμα και μετά το διαζύγιο, δεδομένου ότι ο διαζευγμένος σύζυγος μπορεί να έχει συμφέρον για την αναδρομική ανατροπή του γάμου, επειδή π.χ. θέλει να απαλλαγεί από την τυχόν υποχρέωσή του να διατρέφει τον άλλον σύζυγο.
3Λύση με διαζύγιο γάμου που τελέσθηκε με πολιτικό και θρησκευτικό τύπο. Η τήρηση και των δύο τύπων του γάμου (πολιτικού-θρησκευτικού) συνιστούν ένα γάμο που τελέστηκε δύο φορές και μόνο χρονικά ο πρώτος ήταν συστατικός. Η λύση του γάμου με διαζύγιο επιφέρει τη διάλυσή του κατ’ αμφότερους τύπους, έστω και αν αυτό δεν αναφέρεται ρητώς στην απόφαση που απαγγέλει τη λύση του.
ΙΙ. Έννοια διαζυγίου - Ιστορική εξέλιξη/Επισκόπηση δικαίου
4Έννοια διαζυγίου. Το διαζύγιο μπορεί να οριστεί ως η λύση του συζυγικού δεσμού ενώ ζουν και οι δύο σύζυγοι, που επέρχεται με δικαστική απόφαση μετά από πρωτοβουλία είτε ενός από αυτούς είτε και των δύο, εφόσον συντρέχουν ορισμένοι λόγοι που προβλέπονται από το νόμο και συνιστούν τους λόγους διαζυγίου.
5Είδη διαζυγίου. Τα είδη διαζυγίου είναι δύο: το κατ’ αντιδικία διαζύγιο και το συναινετικό διαζύγιο (όπως διαμορφώθηκε μετά το Ν 4509/2017). Ο θεσμός του «χωρισμού
Σελ. 15
από τραπέζης και κοίτης» δεν αναγνωρίζεται από το ελληνικό δίκαιο, αναφορά του όμως γίνεται στα άρθρα 27 ΕισΝΚΠολΔ και 16 ΑΚ.
6Ιστορική εξέλιξη. Αρχικά, το διαζύγιο εμφανιζόταν ως κύρωση των παραπτωμάτων του υπαίτιου συζύγου. Έτσι, στον Αστικό Κώδικα του 1940/46 εκτός από τους κατ’ εξαίρεση (και ελάχιστα εμφανιζόμενους) τέσσερις ανυπαίτιους λόγους διαζυγίου, οι υπόλοιποι λόγοι διαζυγίου απέρρεαν κατά κύριο λόγο από την υπαιτιότητα του συζύγου και συνίσταντο στη μοιχεία (ΑΚ 1439), στην επιβουλή της ζωής (ΑΚ 1440), στην κακόβουλη εγκατάλειψη (ΑΚ 1441) και στον κλονισμό της έγγαμης σχέσης (ΑΚ 1442). Οι νεότερες απόψεις, που διαμορφώθηκαν στα πλαίσια των οικονομικών και κοινωνικών εξελίξεων, οδήγησαν στην ανάγκη αναμόρφωσης του δικαίου του διαζυγίου. Με τον (προσωρινής ισχύος) Ν 868/1979 «περί διαζυγίου λόγω μακροχρονίου διακοπής εγγάμου συμβιώσεως» καθιερώθηκε ως πρόσθετος λόγος διαζυγίου το αντικειμενικό γεγονός της διακοπής της συμβίωσης επί μία συνεχή εξαετία, που εισήγαγε τεκμήριο μαχητό αθεράπευτου κλονισμού του γάμου, ανεξάρτητα από την υπαιτιότητα.
7Ο Ν 1329/1983. Ριζική μεταρρύθμιση του δικαίου του διαζυγίου έλαβε χώρα με το Ν 1329/1983 και συγκεκριμένα με το άρθρο 16 αυτού, που τροποποίησε σημαντικά τις διατάξεις του Έβδομου Κεφαλαίου του Τέταρτου Βιβλίου του Αστικού Κώδικα, που αναφέρονται στο διαζύγιο. Ειδικότερα, ο Ν 1329/1983, όπως ισχύει ενσωματωμένος στον ΑΚ, αποτελεί το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο που στο πλαίσιο των σύγχρονων κοινωνικών συνθηκών θεσπίσθηκε σε εναρμόνιση με τις ξένες νομοθεσίες και διέπει μέχρι σήμερα το διαζύγιο και τα εντεύθεν ανακύπτοντα ζητήματα. Το άρθρο 65 Ν 1329/1983 ρυθμίζει το εφαρμοστέο δίκαιο ανάλογα με το χρόνο έγερσης της αγωγής, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ο χρόνος τέλεσης του γάμου.
8Χαρακτηριστικά του νέου δικαίου. Το νέο δίκαιο που εισήγαγε ο Ν 1329/1983, καθιέρωσε το σύστημα του αντικειμενικού κλονισμού και περιόρισε τη σημασία της υπαιτιότητας σε συγκεκριμένες περιπτώσεις (βλ. άρθρα 1444, 1842 ΑΚ). Ειδικότερα, καθιέρωσε ως γενικό λόγο διαζυγίου τον ισχυρό κλονισμό της έγγαμης σχέσης, ο οποίος καταρχήν αποδεσμεύεται από την υπαιτιότητα, προβλέπεται όμως ότι ο λόγος του κλονισμού πρέπει να αφορά το πρόσωπο του εναγομένου ή και των δύο συζύγων και όχι μόνο το πρόσωπο του ενάγοντος (βλ. διατύπωση της διάταξης του άρθρου 1439 εδ. α΄ ΑΚ). Η διετής (μετά το Ν 3719/2008) διάσταση των συζύγων ισχύει ως αμάχητο τεκμήριο του ισχυρού κλονισμού, που θεμελιώνει λόγο διαζυγίου ακόμη
Σελ. 16
και αν ο λόγος του κλονισμού αφορά αποκλειστικά στο πρόσωπο του ενάγοντος (βλ. άρθρο 1439 εδ. γ΄ ΑΚ).
9Ειδικότερα οι Ν 4055/2012, Ν 4509/2017 και Ν 4800/2021 για το συναινετικό διαζύγιο. Τις πλέον σημαντικές τροποποιήσεις στον θεσμό του συναινετικού διαζυγίου επέφεραν ο Ν 4055/2012, ο Ν 4509/2017 και ο Ν 4800/2021. Ειδικότερα, ο μεν πρώτος επέφερε τις πρώτες σημαντικές τροποποιήσεις στις ρυθμίσεις του άρθρου 1441 ΑΚ, ο δε δεύτερος προέβη σε ρηξικέλευθες αλλαγές των όρων και της διαδικασίας έκδοσης του συναινετικού διαζυγίου. Ουσιαστικά εισήγαγε την υλοποίηση του συναινετικού διαζυγίου με τη συμβολαιογραφική πράξη λύσης του γάμου με την οποία περιβάλλεται η συμφωνία διάζευξης των συζύγων, μετά από πάροδο 10ημέρου από τη σύνταξη της πρώτης έγγραφης συμφωνίας και απεμπόλησε τον δικονομικό χαρακτήρα της διαδικασίας, θέτοντας εκ ποδών την αρμοδιότητα του δικαστηρίου. Επίσης, καταργήθηκε το ελάχιστο χρονικό διάστημα διάρκειας του γάμου πριν από τη συναινετική λύση του. Σημαντική κρίνεται η θέσπιση της υποχρεωτικής συμφωνίας των συζύγων και για το θέμα της διατροφής των κοινών ανήλικων τέκνων τους, πέραν της ρύθμισης της επιμέλειας και της επικοινωνίας με αυτά (που ίσχυε υπό το καθεστώς του Ν 4055/2012). Για τη συναινετική λύση του γάμου απαιτείται περαιτέρω κατάθεση της συμβολαιογραφικής πράξης διαζυγίου στο αρμόδιο ληξιαρχείο. Μετά τη θέση σε ισχύ του Ν 4800/2021, παρέχεται περαιτέρω δυνατότητα στους συζύγους για «άυλη» συναινετική λύση του γάμου τους με κοινή ψηφιακή δήλωση. Αναλυτική προσέγγιση του συναινετικού διαζυγίου, όπως διαμορφώθηκε μετά τους παραπάνω νόμους , και των οικείων προϋποθέσεων και ζητημάτων που ανακύπτουν, γίνεται κατωτέρω.
ΙΙΙ. Η διαμόρφωση του θεσμού του διαζυγίου κατά την ΑΚ 1438
10Αρχή διαλυτού του γάμου. Κατά τη διάταξη του άρθρου 1438 ΑΚ, «ο γάμος μπορεί να λυθεί με διαζύγιο». Με τη διάταξη αυτή καθιερώνεται η αρχή του διαλυτού κάθε γάμου με διαζύγιο, που αποτελεί κανόνα δημόσιας τάξης, κάθε δε αντίθετη συμφωνία των συζύγων για αδιάλυτο του γάμου είναι άκυρη, ενόψει και της φύσης του
Σελ. 17
δικαιώματος διάζευξης ως δημόσιας τάξης. Έτσι, κρίθηκε ότι μεταξύ των αντίθετων προς τα χρηστά ήθη δικαιοπραξιών, συγκαταλέγεται και η συμφωνία των συζύγων διαρκούντος του γάμου (σύμβαση), με την οποία διευκολύνεται η λύση αυτού (ΑΠ 62/1967 ΝοΒ 15, 730), η συμφωνία αμοιβής προς διευκόλυνση του διαζυγίου ή ανταλλάγματος προς διατήρηση ή ανοχή γενετησίων σχέσεων, πολλώ δε μάλλον η συμφωνία μεταξύ των συζύγων περί παροχής ανταλλάγματος, προκειμένου να διατηρηθεί ο γάμος τους.
11Ύπαρξη γάμου. Αρμοδιότητα Μουφτή. Προϋπόθεση του διαζυγίου είναι η ύπαρξη γάμου, ανεξάρτητα από τον τύπο (θρησκευτικό ή πολιτικό) με τον οποίο συνήφθη ή από τη θρησκεία ή το δόγμα των συζύγων. Στο πλαίσιο της παραδοχής αυτής, το άρθρο 1446 ΑΚ, παραπέμποντας στο άρθρο 1416 ΑΚ που αφορά στις συζυγικές σχέσεις, διευκρινίζει ότι οι ρυθμίσεις για το διαζύγιο εφαρμόζονται ανεξάρτητα από τη θρησκεία ή το δόγμα των συζύγων, καθώς και από τον τύπο (πολιτικό ή θρησκευτικό) τέλεσης του γάμου τους. Σε περίπτωση αμφισβήτησης της ύπαρξης γάμου, το βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων. Ειδικά όσον αφορά τους Έλληνες Μουσουλμάνους της Δυτικής Θράκης, o ιερός μουσουλμανικός νόμος (σαρία) εισάγοντας εξαιρετικό δίκαιο που διέπει αποκλειστικά τις προσωπικές οικογενειακές τους σχέσεις, υπερίσχυε της ελληνικής δημόσιας τάξης, γεγονός που έτυχε εκτεταμένης κριτικής τόσο στη θεωρία όσο και τη νομολογία. Ως αποτέλεσμα των αντιδράσεων, των αμφισβητήσεων και της έντονης κριτικής που ασκήθηκε στην υποχρεωτική εφαρμογή της σαρία στους Έλληνες Μουσουλμάνους, ψηφίστηκε ο Ν 4511/2018. Σύμφωνα με το άρθρο 1 του νόμου αυτού, οι υποθέσεις αρμοδιότητας του Μουφτή εκδικάζονται πλέον κατά τις κοινές διατάξεις (Αστικός Κώδικας) και υπάγονται στη δικαιοδοσία των πολιτικών
Σελ. 18
δικαστηρίων, υπό την επιφύλαξη αντίθετης δήλωσης των μερών περί υπαγωγής της διαφοράς τους στη δικαιοδοσία του Μουφτή, που εφαρμόζει τη σαρία. Έτσι, καθιερώνεται ρητά το τεκμήριο δικαιοδοσίας των τακτικών πολιτικών δικαστηρίων για όλες τις οικογενειακές διαφορές που υπάγονταν στη δικαιοδοσία του Μουφτή, με την προϋπόθεση οι σχέσεις αυτές να εντάσσονται στο πεδίο ρύθμισης του ιερού μουσουλμανικού νόμου. Πλέον η δικαιοδοσία του Μουφτή επί των ανωτέρω οικογενειακών διαφορών καθίσταται εξαιρετική και προαιρετική, υπό τον απαραίτητο όρο και τα δύο διάδικα μέρη να καταθέσουν αυτοτελώς ή από κοινού ρητή αίτηση για την υπαγωγή τους στην αρμοδιότητα του Μουφτή και να δηλώσουν τη θέλησή τους για την επίλυση της διαφοράς τους με βάση τις διατάξεις του ιερού μουσουλμανικού νόμου. Με τον τρόπο αυτό όμως ιδρύεται αμετάκλητη δικαιοδοσία του μουφτή που αποκλείει τη δικαιοδοσία των πολιτικών δικαστηρίων.
12Άκυρος/ακυρώσιμος γάμος. Σωρευτική άσκηση αγωγών διαζυγίου και ακυρότητας/ακυρωσίας του γάμου. Από τη διατύπωση της διάταξης του εδ. α΄ του άρθρου 1438 ΑΚ («ο γάμος μπορεί να λυθεί με διαζύγιο ...») συνάγεται ότι μπορεί να λυθεί όχι μόνο ο έγκυρος, αλλά και ο άκυρος ή ακυρώσιμος γάμος, καθώς παράγει τα αποτελέσματα έγκυρου γάμου μέχρι την κήρυξη της ακυρότητας ή την ακύρωσή του. Κατά την κρατούσα άποψη, η λύση του άκυρου ή ακυρώσιμου γάμου δεν μπορεί να επέλθει μετά την αμετάκλητη ακύρωσή του, η οποία αίρει αναδρομικά τα αποτελέσματά του, οπότε δεν υφίσταται πλέον γάμος για να λυθεί. Μπορεί όμως μετά τη λύση του γάμου με διαζύγιο να ανοιχθεί δίκη για την ακυρότητα ή την ακυρωσία του γάμου, καθώς το διαζύγιο δεν καταλύει την ακυρότητα ή την ακυρωσία του γάμου, ούτε τον γάμο πριν από τη λύση του, υπό τη συνδρομή εννόμου συμφέροντος του ενάγοντος διαζευγμένου συζύγου. Ακόμη είναι δυνατή η σύγχρονη έγερση των δύο αγωγών (διαζυγίου και ακυρότητας ή ακυρωσίας), δεδομένου ότι δεν εμποδίζει την παράλληλη πρόοδο των δύο δικών. Στην περίπτωση αυτή, αν προβληθεί ισχυρισμός για τη σύγχρονη διεξαγωγή των δύο δικών (ή ισχυρισμός στην κύρια δίκη που
Σελ. 19
αμφισβητεί το κύρος ή το υποστατό του γάμου), το δικαστήριο, ύστερα από αίτηση ή και αυτεπαγγέλτως, πρέπει να αναβάλλει τη συζήτηση της αγωγής διαζυγίου μέχρι να εκδοθεί αμετάκλητη απόφαση σχετικά με την αγωγή για την ακύρωση του γάμου (άρθρο 600 εδ. α΄ ΚΠολΔ). Αν όμως δεν έχει ακόμα ασκηθεί η αγωγή ακύρωσης του γάμου και προβληθεί ο ισχυρισμός για ακυρότητα του γάμου, το δικαστήριο αναβάλλει με αίτηση ή αυτεπαγγέλτως τη συζήτηση της εκκρεμούς αγωγής διαζυγίου μέχρι την έκδοση αμετάκλητης απόφασης επί της αγωγής ακύρωσης του γάμου, για την άσκηση της οποίας τάσσει προθεσμία (άρθρο 600 εδ. β΄ ΚΠολΔ). Αν και η προθεσμία αυτή περάσει άπρακτη, η συζήτηση της αγωγής διαζυγίου μπορεί να συνεχιστεί και ο ισχυρισμός για την ακυρότητα γάμου θεωρείται ότι δεν έχει υποβληθεί (άρθρο 600 εδ. γ΄ ΚΠολΔ).
13Ανυπόστατος γάμος. Με διαζύγιο δεν μπορεί να λυθεί ο ανυπόστατος γάμος, ο οποίος δεν παράγει έννομες συνέπειες και επομένως θεωρείται ότι δεν έχει τελεστεί ποτέ. Έτσι, προϋπόθεση για τη λύση του γάμου με δικαστική απόφαση είναι ο υποστατός γάμος, ανεξάρτητα από τον τρόπο με τον οποίο συνήφθη και από τη θρησκεία ή το δόγμα των συζύγων. Αν εκδοθεί διαζύγιο για ανυπόστατο γάμο χωρίς να γνωρίζει το δικαστήριο το γεγονός αυτό, τα αποτελέσματα του διαζυγίου θα ανατραπούν, αν το ανυπόστατο αναγνωριστεί μεταγενέστερα κατά την ΚΠολΔ 593.
14Το κατ’ αντιδικία διαζύγιο και το συναινετικό διαζύγιο μετά το Ν 4507/2017. Μετά την τροποποίηση που επέφερε στο άρθρο 1438 ΑΚ ο Ν 4507/2017, για τη λύση του γάμου προβλέπονται δύο τρόποι, ανάλογα με το αν πρόκειται για διαζύγιο κατ’ αντιδικία ή συναινετικό διαζύγιο. Έτσι, για τη λύση του γάμου κατ’ αντιδικία προϋποτίθεται
Σελ. 20
δικαστική απόφαση αμετάκλητη, δηλαδή απόφαση που δεν μπορεί να προσβληθεί με ένδικα μέσα (τακτικά ή έκτακτα). Ως δεύτερος τρόπος λύσης του γάμου προβλέπεται το συναινετικό διαζύγιο που λαμβάνει χώρα με συμφωνία των συζύγων, η οποία επικυρώνεται με συμβολαιογραφική πράξη κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 1441 ΑΚ. Ο νομοθέτης σε αυτή την περίπτωση δίνει στους συζύγους την επιπλέον δυνατότητα να προβούν σε άυλη συναινετική λύση του γάμου τους με κοινή ψηφιακή δήλωση. Έτσι όμως τίθενται σε αμφιβολία οι παγιωμένες θέσεις και αρχές που διέπουν την ελληνική έννομη τάξη. Ειδικότερα, έχει γίνει δεκτό ότι δεν μπορεί να ισχύσει στο ελληνικό δίκαιο άτυπη ή εξώδικη λύση του γάμου, γεγονός που συνάδει με την άποψη ότι ο γάμος δεν είναι μια κοινή σύμβαση, που θα μπορούσε να ανατρέπεται μόνο με την πρωτοβουλία των μερών. Πρόκειται για κανόνα δημόσιας τάξης με την έννοια του άρθρου 33 ΑΚ, με αποτέλεσμα να μην αρκεί για τη λύση του γάμου η έκδοση διαζυγίου από αλλοδαπή Αρχή κατά το αλλοδαπό δίκαιο χωρίς δικαστική απόφαση
15Έκδοση απόφασης από τα πολιτικά δικαστήρια. Αυτονόητο είναι ακόμη ότι η απόφαση που απαιτείται για τη λύση του γάμου, πρέπει να εκδίδεται από τα ελληνικά πολιτικά δικαστήρια, χωρίς να μπορεί αυτό να γίνει με απόφαση άλλης πολιτειακής Αρχής, ούτε από θρησκευτική Αρχή. Επί θρησκευτικού γάμου χωρεί και η πνευματική λύση, εφόσον ο ένας από τους συζύγους είναι Χριστιανός Ορθόδοξος, η οποία δεν έχει συνέπειες κατά το πολιτικό δίκαιο, αλλά απλώς η έλλειψή της παρεμποδίζει την τέλεση νέου θρησκευτικού γάμου.
Σελ. 21
16Διαπλαστική απόφαση. Η δικαστική απόφαση για το διαζύγιο είναι διαπλαστική, ισχύουσα υπέρ και κατά πάντων. Κατά το άρθρο 602 παρ. 1 ΚΠολΔ (όπως ισχύει μετά το Ν 4335/2015), οι αποφάσεις που απαγγέλουν διαζύγιο, όπως και οι αποφάσεις που απορρίπτουν αγωγές διαζυγίου, αποτελούν δεδικασμένο που ισχύει υπέρ και εναντίον όλων, εφόσον δεν μπορούν να προσβληθούν με αναίρεση και αναψηλάφηση. Έτσι, η διαπλαστική ενέργεια της απόφασης αυτής σχετίζεται με τον χρόνο αμετακλήτου. Η δικαστική απόφαση που απαγγέλει διαζύγιο διαπιστώνει με δύναμη δεδικασμένου το δικαίωμα του συζύγου να ζητήσει τη δικαστική λύση του γάμου για ορισμένο λόγο και επιφέρει τη ζητούμενη δικαστική διάπλαση της διάζευξης των συζύγων λύνοντας το γάμο τους. Αντικείμενο της δίκης διαζυγίου είναι όχι η δικαστική διάγνωση του λόγου που δικαιολογεί την απαγγελία του διαζυγίου, αλλά το διαπλαστικό δικαίωμα της λύσης του γάμου.
IV. Φύση των κανόνων για το διαζύγιο/Κύρος των συμφωνιών των συζύγων
17Χαρακτήρας των διατάξεων για το διαζύγιο ως δημόσιας τάξης. Οι κανόνες που διέπουν το δίκαιο του διαζυγίου είναι δημόσιας τάξης. Αυτό σημαίνει ότι καταρχάς δεν μπορούν να καμφθούν με ιδιωτικές συμφωνίες των συζύγων, οι οποίες αποβαίνουν άκυρες, όπως είναι η συμφωνία για ιδιωτικό διαζύγιο, ο καθορισμός άλλων λόγων διαζυγίου, καθώς και οι συμφωνίες που περιορίζουν το δικαίωμα διάζευξης ή ρυθμίζουν διαφορετικά τα αποτελέσματα του διαζυγίου. Επίσης, δεν επιτρέπεται να εφαρμοστεί αλλοδαπό δίκαιο που αντίκειται στους κανόνες αυτούς.
18Συμφωνίες των συζύγων για το διαζύγιο. Ερευνητέο όμως είναι κατά πόσο είναι επιτρεπτές οι συμφωνίες των συζύγων σχετικά με το διαζύγιο, νοούμενες ως τέτοιες όλες εκείνες που έχουν ως σκοπό τη ρύθμιση των έννομων (κυρίως περιουσιακών) σχέσεων των συζύγων μετά τη λήξη της συζυγικής σχέσης. Υπό το παλαιότερο νομοθετικό καθεστώς, θεωρούνταν άκυρη ως αντίθετη στα χρηστά ήθη και τη δημόσια τάξη κάθε συναλλαγή μεταξύ των συζύγων, που διευκόλυνε το διαζύγιο και οδηγούσε έμμεσα σε αυτό, δεδομένου και ότι απαγορευόταν το συναινετικό διαζύγιο.
