ΤΟ ΝΕΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ

Πρόλογος VII

Σημείωμα συγγραφέα X II

Κεφάλαιο Πρώτο

Οι αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο
για τη διαμόρφωση των νέων αγορών

Α. Η Πρώτη Ενεργειακή Δέσμη - Οδηγία 96/92/ΕΚ 1

Β. Η Ελληνική ενσωμάτωση της Οδηγίας - Ν 2773/1999 3

Γ. Η Δεύτερη Ενεργειακή Δέσμη - Οδηγία 2003/54/ΕΚ 5

Δ. Η Ελληνική ενσωμάτωση της Οδηγίας - Ν 3426/2005 7

Ε. Η Τρίτη Ενεργειακή Δέσμη - Οδηγία 2009/72/ΕΚ 8

ΣΤ. Η Ελληνική ενσωμάτωση της Οδηγίας - Ν 4001/2011 13

Κεφάλαιο Δεύτερο

Η δομή της Ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής
ενέργειας πριν από την έναρξη λειτουργίας
του χρηματιστηρίου της ενέργειας

Α. Η Δομή της Ελληνικής αγοράς ενέργειας 15

B. Η Αγορά Μακροχρόνιας Διαθεσιμότητας Ισχύος (Capacity Market) 16

Γ. Το Σύστημα Υποχρεωτικής Κοινοπραξίας (Mandatory Pool) 17

Δ. Οι Συμμετέχοντες στην Ελληνική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και
το οικείο Κανονιστικό Πλαίσιο 18

Ε. Η βραχυχρόνια χονδρική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας
(Ημερήσιος Ενεργειακός Προγραμματισμός) 21

ΣΤ. Οι συμμετέχοντες στο Σύστημα Συναλλαγών του ΗΕΠ 28

Ζ. Η Οριακή Τιμή Συστήματος 29

Η. Η Αγορά Επικουρικών Υπηρεσιών 31

Θ. Διαδικασία Εκκαθάρισης Αποκλίσεων 32

Ι. Η Αγορά Εξισορρόπησης 34

ΙΑ. Η Αγορά Δικαιωμάτων Διασυνδέσεων 36

ΙΒ. Μηχανισμός Κάλυψης Μεταβλητού Κόστους Μονάδων 39

ΙΓ. Οι δημοπρασίες Ρεύματος ΝΟΜΕ 41

ΙΔ. Μηχανισμός Αποζημίωσης Ευελιξίας 43

Κεφάλαιο Τρίτο

Το Ευρωπαϊκό μοντέλο στόχος (Target model)

Α. Γενική Επισκόπηση του Ευρωπαϊκού Μοντέλου Στόχου 45

Β. Δικαιοπολιτικοί Στόχοι της δημιουργίας μιας Ευρωπαϊκής Εσωτερικής
Αγοράς Ενέργειας (ΙΕΜ) και του Μοντέλου Στόχου 47

Γ. To Κανονιστικό Πλαίσιο 50

1. Κώδικες Αγοράς και Συναλλαγών 52

2. Κώδικες Σύνδεσης και Λειτουργίας του Συστήματος 53

Δ. Οι Επιμέρους Κατηγορίες των Αγορών Ηλεκτρικής Ενέργειας κατά
το Πρότυπο του Μοντέλου Στόχου 54

1. Η Προθεσμιακή Αγορά (Forward Market) 55

2. Η Προημερήσια Αγορά (Day-ahead Market) 57

3. Η Ενδοημερήσια Αγορά (Intraday Market) 58

4. Η Αγορά Εξισορρόπησης ενέργειας (Balancing Market) 59

Ε. Η Σύζευξη των Αγορών (Market-Coupling) 60

ΣΤ. Σύζευξη Ενδο-ημερήσιας Αγοράς – Single Intraday Coupling (SIC) 63

Ζ. Η Σύζευξη των τιμών (Price Coupling) 65

Κεφάλαιο τέταρτο

Το νέο μοντέλο λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας
στην Ελλάδα και η μετάβαση στο χρηματιστήριο ενέργειας

Α. Οι αναγκαίες Μεταρρυθμίσεις λόγω της ανάγκης προσαρμογής
στο Μοντέλο Στόχο 69

Β. Τα βασικότερα σημεία του Ν 4425/2016 70

Γ. Τα βασικότερα σημεία του Ν 4512/2018 73

Δ. Η Xρηματιστηριακή Αναδιοργάνωση της Αγοράς 74

1. Η Λειτουργία των Χρηματιστηρίων Ενέργειας 74

2. Τα βασικά Χαρακτηριστικά των Αγορών Διμερών Συμβολαίων και
τα Χρηματιστήρια Ενέργειας 76

Ε. Η ίδρυση του Χρηματιστηρίου Ενέργειας Α.Ε. 78

1. Οι αρμοδιότητες του ΕΧΕ 81

2. Οι Συμμετέχοντες στις Αγορές του ΕΧΕ 82

3. Διόδευση Εντολών για Τρίτους (Trading on Behalf) 83

ΣΤ. Αναλυτική Περιγραφή των Επιμέρους Αγορών όπως προβλέπεται
από τους οικείους Κανονισμούς 84

1. Η Ενεργειακή Χρηματοπιστωτική Αγορά 84

i. Απόκτηση Ιδιότητας Μέλους 86

ii. Περιορισμοί στη συμμετοχή στην Ενεργειακή Χρηματοπιστωτική Αγορά 87

iii. Τα διαπραγματευόμενα προϊόντα στην Ενεργειακή Χρηματοπιστωτική Αγορά 87

iv. Σύστημα Συναλλαγών 88

v. Είδη Εντολών 89

vi. Όρια Θέσης 90

vii. Διακανονισμός Συμβολαίων Μελλοντικής Εκπλήρωσης (ΣΜΕ) 91

viii. Εντολές 93

ix. Επικύρωση εντολών - Σύζευξη αγοράς - Τιμές εκκαθάρισης 96

x. Διαβίβαση Πληροφοριών 97

xi. Ενέργειες του Διαχειριστή Αγοράς και του Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς,
σχετικά με τα αποτελέσματα Αγοράς Επόμενης Ημέρας 98

xii. Εκκαθάριση Αγοράς Επόμενης Ημέρας 99

Z. Ενδοημερήσια Αγορά 99

1. Προϊόντα και Εντολές 100

2. Τιμή Δημοπρασίας-Αλγόριθμος 105

H. Αγορά Εξισορρόπησης 107

1. Συμμετοχή στην Αγορά Εξισορρόπησης 110

2. Μητρώα Διαχειριστή του ΕΣΜΗΕ 112

3. Διαδικασία Εγγραφής στο Μητρώο 113

4. Ενοποιημένη Διαδικασία Προγραμματισμού (ΔΕΠ) 114

5. Εκκαθάριση Αγοράς Εξισορρόπησης 116

6. Εκκαθαριστικά Μέλη 118

Θ. Οι αρμοδιότητες των ΑΔΜΗΕ και ΛΑΓΗΕ (νυν ΔΑΠΕΕΠ) πριν και μετά
τη ψήφιση των νόμων 4425/2016 και 4512/2018 121

1. Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας Α.Ε.-ΑΔΜΗΕ 121

2. Λειτουργός Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (νυν ΔΑΠΕΕΠ) 124

Κεφάλαιο πέμπτο

Ενδιάμεσος επίλογος - Αλλαγές στο μοντέλο λειτουργίας της αγοράς,
από την υποχρεωτική κοινοπραξία στο target model 127

Κεφάλαιο έκτο

Tο καθεστώς λειτουργίας των λοιπών
Ευρωπαϊκών αγορών κατά το target model

A. Η Τέταρτη Ενεργειακή Δέσμη 131

1. Κανονισμός 2018/1999 για τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης και
της Δράσης για το Κλίμα 132

2. Οδηγία 2018/844 για την ενεργειακή απόδοση και την ενεργειακή απόδοση
των κτιρίων 133

3. Οδηγία 2018/2001 για την προώθηση της χρήσης ενέργειας
από ανανεώσιμες πηγές 133

4. Οδηγία 2018/2002 σχετικά με την τροποποίηση της οδηγίας 2012/27/ΕΕ
για την ενεργειακή απόδοση 134

5. Κανονισμός 2019/941 σχετικά με την ετοιμότητα αντιμετώπισης κινδύνων
στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας 135

6. Κανονισμός 2019/942 για την ίδρυση Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για
τη Συνεργασία των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας 135

7. Κανονισμός 2019/943 σχετικά με την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας 136

8. Οδηγία 2019/944 σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά
ηλεκτρικής ενέργειας 138

B. Τα Συστήματα Διασύνδεσης στα Ευρωπαϊκά Σύνορα 139

1. Άμεσες Δημοπρασίες 139

2. Έμμεσες Δημοπρασίες 141

3. Επαρκής Μεταφορική Ικανότητα της Διασυνδετικής Γραμμής 142

4. Μη Επαρκής Μεταφορική Ικανότητα της Διασυνδετικής Γραμμής 143

Γ. Μηχανισμοί υπολογισμού της μεταφορικής ικανότητας
στις διασυνδέσεις 144

1. Συντονισμένη Καθαρή Δυναμικότητα Μεταφοράς 144

2. Μοντέλο βασισμένο στις ροές στους κόμβους του συστήματος
(Flow-Based) 145

Δ. Μακροχρόνια Δικαιώματα Μεταφοράς 146

Ε. Τοπικές ζώνες Προσφοράς (Bidding Zones) 148

ΣΤ. Common Grid Model 151

Ζ. Υπολογισμός της μακροπρόθεσμης διαζωνικής μεταφορικής ικανότητας 152

Η. Το Ρυθμιστικό Πλαίσιο και η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πλατφόρμα για
την Κατανομή των Μακροπρόθεσμων Διαζωνικών
Δικαιωμάτων Μεταφοράς 154

Θ. Η έννοια της σύζευξης των αγορών (Market Coupling) 156

1. Πρωτοβουλίες Σύζευξης 161

2. Οι αρμοδιότητες των Ορισθέντων Διαχειριστών Αγοράς Ηλεκτρικής
Ενέργειας (ΟΔΑΗΕ) 162

3. Ενιαία Σύζευξη Αγορών Επόμενης Ημέρας - Single Day-Ahead Coupling (SDAC) 166

4. Η σύζευξη της Ελλάδας με την Ιταλία και την Βουλγαρία 171

5. Σύζευξη Ενδοημερήσιας Αγοράς – Single Intraday Coupling (SIC) 172

Ι. Αλγόριθμος EUPHEMIA 176

IA. Η Ενοποίηση των Αγορών Εξισορρόπησης 178

ΙΒ. Επιμέρους Χρηματιστήρια Ενέργειας στην Ευρώπη 182

1. BSP (Σλοβενία) 182

2. HUPX (Ουγγαρία) 183

3. OPCOM (Ρουμανία) 184

4. IBEX (Βουλγαρία) 185

5. EPEX SPOT 185

6. Nord Pool 186

7. CROPEX (Κροατία) 188

8. EXAA (Αυστρία) 188

9. OMIE (Ισπανία) 189

10. TGE Polish Power Exchange (Πολωνία) 191

ΙΓ. Οι Επιμέρους Ευρωπαϊκές Αγορές Ηλεκτρικής Ενέργειας 191

1. Γερμανία 191

2. Ολλανδία 205

3. Γαλλία 214

4. Βέλγιο 221

5. Πολωνία 225

6. Ιταλία 231

7. Βουλγαρία 239

Κεφάλαιο έβδομο

Η εναρμόνιση της Ελληνικής αγοράς ενέργειας και
του αντίστοιχου νομοθετικού πλαισίου με τις επιδιώξεις και
τις υποχρεώσεις του Ευρωπαϊκού μοντέλου στόχου

Α. Χρονοδιάγραμμα Υλοποίησης Νέου Μοντέλου Λειτουργίας-Target Model 251

Β. Χρονοδιάγραμμα Σύζευξης Αγορών Επόμενης Ημέρας και Ενδοημερήσιων Αγορών 253

Γ. Προκλήσεις στη Λειτουργία της Αγοράς Εξισορρόπησης 254

Δ. Ζήτηση Ηλεκτρικής Ενέργειας στην Ελλάδα 261

Ε. Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας στην Ελλάδα 268

ΣΤ. Εισαγωγές και Εξαγωγές Ηλεκτρικής Ενέργειας στην Ελλάδα 271

Ζ. Ενεργειακό Μίγμα στην Αγορά της Ελλάδας 277

Η. Η Εξέλιξη της Οριακής και Μεσοσταθμικής τιμής της Αγοράς
Ηλεκτρικής Ενέργειας και η Εξέλιξη της Οριακής Τιμής στην Ελλάδα,
πριν από την Εφαρμογή του Μοντέλου Στόχου 286

Κεφάλαιο όγδοο

Ενεργειακοί στόχοι και προκλήσεις για το 2050, το Ευρωπαϊκό πλαίσιο ενεργειακών πολιτικών, στόχων και επιδιώξεων και
η εθνική στρατηγική προς επίτευξη αυτών

Α. Η ιστορική πορεία, οι σημερινές συνθήκες και η μελλοντική εξέλιξη
των ΑΠΕ στην Ελλάδα 295

Β. Κλιματική Πολιτική σε Ευρωπαϊκό και Εθνικό Επίπεδο 301

1. Ευρωπαϊκό πλαίσιο για ενέργεια και κλίμα 301

2. Το Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών ΣΕΔΕ της ΕΕ 304

3. Η Εξέλιξη των ΑΠΕ 312

4. H Ενεργειακή Απόδοση στην ΕΕ 314

Γ. To Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα 317

Κεφάλαιο ένατο

Οι γεωπολιτικές συνέπειες και τα αντίστοιχα Ευρωπαϊκά και εθνικά
μέτρα στήριξης στην αγορά ενέργειας στην Ευρώπη ως επακόλουθα
της Ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία και
της ενεργειακής κρίσης

Α. Οι Επιπτώσεις της Ενεργειακής Κρίσης και οι Τιμολογιακές Επιπτώσεις 323

Β. Ενεργειακό Μίγμα και Ενεργειακή Εξάρτηση 331

1. Τιμές ηλεκτρικής ενέργειας για οικιακούς καταναλωτές 333

2. Τιμές Ηλεκτρικής Ενέργειας για Μη Οικιακούς Καταναλωτές 336

3. Ενεργειακή Κρίση: Οι Ενέργειες σε Επίπεδο ΕΕ 339

4. Οι Επιπτώσεις του Κανονισμού στο Μετριασμό των Επιπτώσεων
των Υψηλών Τιμών Ενέργειας 342

5. H Επιβολή Ανώτατου Ορίου στα Πλεονάζοντα Έσοδα των Παραγωγών 342

6. Η Συνεισφορά Αλληλεγγύης από τους Παραγωγούς Ορυκτών Καυσίμων 345

7. Η Μείωση της Ζήτησης Ηλεκτρικής Ενέργειας και Επιδότηση των Τιμών Ενέργειας 347

8. Ενεργειακή Κρίση: Μέτρα Αντιμετώπισης σε Εθνικό Επίπεδο 349

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ

Επίλογος 359

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ 361

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ 367

Βιβλιογραφία 369

Αλφαβητικό Ευρετήριο 387

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Οι αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο για τη διαμόρφωση των νέων αγορών

Α. Η Πρώτη Ενεργειακή Δέσμη - Οδηγία 96/92/ΕΚ

Η Ενωσιακή Οδηγία 96/92/ΕΚ συνιστά μέρος της πρώτης ενεργειακής δέσμης η οποία εγκρίθηκε κατόπιν σχετική συμφωνίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στα τέλη του 1996. Η Οδηγία έπρεπε να ενσωματωθεί στις έννομες τάξεις των κρατών μελών δύο έτη μετά την έγκρισή της. Η πλειοψηφία των κρατών μελών προχώρησε στην άμεση ενσωμάτωση της Οδηγίας με εξαίρεση τα παραδείγματα της Ιρλανδίας και του Βελγίου καθώς και της Ελλάδας τα οποία χρειάστηκαν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα ενσωμάτωσης των νέων προβλέψεων λόγω των αντικειμενικών δυσχερειών και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών γνωρισμάτων των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας των εν λόγω κρατών.

Η συμβολή του πρώτου ενεργειακού πακέτου ήταν καθοριστική προετοιμάζοντας σημαντικά το έδαφος για την υλοποίηση του εγχειρήματος της απελευθέρωσης σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Επισημαίνεται ότι οι αγορές ηλεκτρικής ενέργειας καθώς και φυσικού αερίου χαρακτηρίζονται από την βαρύνουσα σημασία που διαδραματίζει ο ρόλος των υποδομών του δικτύου. Κατά τα πρώτα βήματα της απελευθέρωσης ο ευρωπαϊκός ρυθμιστής βρέθηκε αντιμέτωπος με ζητήματα που αφορούν στον σχεδιασμό μιας αποτελεσματικής διαδικασίας απελευθέρωσης η οποία θα επικεντρωθεί τόσο σε ζητήματα τόσο οριζόντιας φύσεως όσο και κάθετης φύσεως αναφορικά με την ίδια την δομή του κλάδου. Ακολούθως ζητήματα αναφορικά με την εξασφάλιση

πρόσβασης στην υποδομή μεταφοράς και την ανάπτυξη του ανταγωνισμού στις υπό απελευθέρωση αγορές κρίθηκαν ως καθοριστικής σημασίας για την επίτευξη του εγχειρήματος.

Σε αυτό το πλαίσιο, η Οδηγία επέβαλε την υποχρέωση διορισμού του Ανεξάρτητου Διαχειριστή Συστήματος σε κάθε κράτος μέλος, δηλαδή του οργάνου εκείνου το οποίο θα είναι αρμόδιο και υπεύθυνο για τη λειτουργία και συντήρηση του εθνικού δικτύου καθώς και την ανάπτυξη και διασύνδεση με άλλα γειτονικά δίκτυα προς το σκοπό διασφάλισης της ασφάλειας, της αξιοπιστίας και της αποτελεσματικότητας του δικτύου. Ακολούθως, τέθηκαν και οι πρώτες βάσεις για την ρύθμιση των ζητημάτων απόκτησης πρόσβασης τρίτων στα δίκτυα μέσω καθιέρωσης διαφανών και αμερόληπτων διαδικασιών.

Μεταξύ των νέων ρυθμίσεων συγκαταλέγεται και η εισαγωγή σχετικής υποχρέωσης διορισμού ανεξάρτητου Διαχειριστή Συστήματος Διανομής ο οποίος θα ήταν αρμόδιος για θέματα συντήρησης, ανάπτυξης και διασύνδεσης με άλλα συστήματα διανομής. Επιπλέον, η Οδηγία εισήγαγε σχετική υποχρέωση λογιστικού και λειτουργικού διαχωρισμού των δραστηριοτήτων παραγωγής, μεταφοράς και προμήθειας στο σύνολο των πλήρως καθετοποιημένων παρόχων. Παράλληλα, σκιαγραφήθηκε για πρώτη φορά το σχετικό χρονοδιάγραμμα για την υλοποίηση του σταδιακού ανοίγματος των αγορών.

Αν και τέθηκαν τα πρώτα θεμέλια για την δημιουργία μιας ενιαίας εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας τα αποτελέσματα τα οποία ως προς τις στοχεύσεις δεν ήταν τα αναμενόμενα. Αναλυτικότερα, η έλλειψη σχετικής αυστηρότητας των νομοθετικών διατάξεων αποτελεί ίσως και τον κύριο λόγο της αναποτελεσματικότητας του εγχειρήματος στο βαθμό που η καλά εδραιωμένη ύπαρξη των μονοπωλιακών δομών στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας των κρατών μελών ήταν δύσκολο να αναδιαταχθεί μέσω ελαστικών νομοθετικών προβλέψεων. Παρά το γεγονός ότι τα κράτη μέλη τελικά ενσωμάτωσαν την Οδηγία, εάν και κάποια συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας με σχετική καθυστέρηση, πολλά εξ αυτών δεν κατόρθωσαν να εξασφαλίσουν την απαιτούμενη κανονιστική συμμόρφωση στην πράξη. Λόγω της ποικιλόμορφης μεταφοράς στις έννομες τάξεις κάθε κράτος μέλος ακολούθησε το δικό του βαθμό ανοίγματος γεγονός το οποίο δημιούργησε μία συνθήκη απελευθέρωσης των επιμέρους αγορών ηλεκτρικής ενέργειας πολλών ταχυτήτων. Σημαντικό να σημειωθεί ότι η πρώτη ενεργειακή δέσμη δεν συμπεριέλαβε σχετικές προβλέψεις για την δημιουργία μία ενιαίας μορφής χονδρεμπορικής αγοράς για όλα τα κράτη μέλη.

Η έλλειψη αυτή ήταν καθοριστική λόγω του ότι δεν εξασφάλισε την απαιτούμενη ρευστότητα και άρση των εμποδίων για τους νεοεισερχόμενους στην αγορά προκειμένου να προωθηθεί με αποτελεσματικό τρόπο η διαδικασία της απελευθέρωσης. Οι παθογένειες αυτές συνδυαστικά με τις εν λόγω ελλείψεις οδήγησαν στην αδυναμία του εγχειρήματος της απελευθέρωσης να συμβαδίσει με τις απαιτήσεις του χρονοδιαγράμματος που είχε επιβληθεί μέσω της Οδηγίας.

Επιπλέον, ανεπάρκειες εντοπίστηκαν και ως προς την εφαρμογή των υποχρεώσεων λειτουργικού και λογιστικού διαχωρισμού στο βαθμό που δεν κατόρθωσαν να διασφαλίσουν δίκαιη πρόσβαση τρίτων στα δίκτυα. Επιπρόσθετα, η έλλειψη σχετικής πρόβλεψης δημιουργίας ανεξάρτητων ρυθμιστικών αρχών οι οποίες θα επιφορτίζονται με το έργο της επιβολής και παρακολούθησης της εφαρμογής της Οδηγίας χαρακτηρίστηκε ως ένα σημαντικό έλλειμμα. Οι ελλείψεις αυτές είχαν ως αποτέλεσμα την περιορισμένη έκθεση των κρατών μελών στη διαδικασία απελευθέρωσης, την περιορισμένη δυνατότητα των τελικών καταναλωτών να συμβάλλονται με τον προμηθευτή της επιλογής τους και την μικρή διείσδυση νεοεισερχόμενων παικτών στην αγορά λόγω των παθογενειών που παρατηρούνταν σε επίπεδο απόκτησης πρόσβασης στο δίκτυο.

Ωστόσο, αν και υπήρξαν σημαντικές αποτυχίες κατά τη διαδικασία εφαρμογής της Οδηγίας, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, πολλά κράτη μέλη τη μετέφεραν στην εθνική τους νομοθεσία σε υψηλότερο βαθμό ποσοστό από το αναμενόμενο.

Η κατάσταση αυτή οδήγησε την Ευρωπαϊκή Ένωση στην λήψη πρόσθετων μέτρων προς το σκοπό επίλυσης των δυσχερειών και ελλείψεων μέσω της εξασφάλισης κυρίως υγιών όρων ανταγωνισμού.

Β. Η Ελληνική ενσωμάτωση της Οδηγίας - Ν 2773/1999

Ο Ν 2773/1999 ενσωμάτωσε στην ελληνική έννομη τάξη την Οδηγία 96/92/ΕΚ έχοντας ως κύρια στόχευση την συνολική αναδιάρθρωση της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας ώστε να επιτευχθεί η απαιτούμενη εναρμόνιση με τις προωθούμενες ευ-

ρωπαϊκές απαιτήσεις. Λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της ελληνικής αγοράς οι νέες νομοθετικές προβλέψεις του ελληνικού νόμου προσπάθησαν να ενσωματώσουν τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά εξασφαλίζοντας τη παροχή υπηρεσιών κοινής ωφέλειας. Ο ελληνικός νόμος τροποποιήθηκε επανειλημμένως προκειμένου να προσαρμοσθεί στα νέα δεδομένα της ενεργειακής αγοράς και να διασφαλισθεί αποτελεσματικότερα η επάρκεια ισχύος ηλεκτρικής ενέργειας.

Το εν λόγω νομοθέτημα έθεσε τις βάσεις για την διαδικασία απελευθέρωσης στην ελληνική πραγματικότητα αποτελώντας το βασικό εργαλείο μετάβασης της ελληνικής αγοράς από το μονοπώλιο και την κυριαρχία του ιστορικού παρόχου στον ανταγωνισμό. Το αποτέλεσμα της υιοθέτησης του ελληνικού νόμου, εάν και δεν υιοθετήθηκε η μέγιστη αλλά η ελάχιστη δυνατή εναρμόνιση με τις διατάξεις της Οδηγίας, ήταν η ριζική μεταβολή της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.

Στην προσπάθεια εγκαθίδρυσης ανταγωνιστικών συνθηκών στο εσωτερικό της αγοράς καθοριστικές ήταν οι σχετικές προβλέψεις του ελληνικού νόμου σχετικά με την κατάργηση των αποκλειστικών δικαιωμάτων παραγωγής, ο ορισμός φορέα για τη διαχείριση του συστήματος μεταφοράς, η σταδιακή ελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας μέσω του προσδιορισμού «επιλεγόντων πελατών», η δυνατότητα απόκτησης πρόσβασης στο σύστημα από παραγωγούς, επιλέγοντες πελάτες και προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας και τέλος η τήρηση χωριστών λογαριασμών κατά κλάδο παραγωγής, μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας για τις καθετοποιημένες επιχειρήσεις.

Σημαντική είναι επίσης και η πρόβλεψη του νόμου για την σύσταση μίας ανεξάρτητης ρυθμιστικής αρχής υπεύθυνης για την εποπτεία της αγοράς με κύριο στόχο τη διαφύλαξη των συνθηκών ανταγωνισμού και της καταναλωτικής προστασίας. Όπως αναφέρεται και ανωτέρω στην Οδηγία που ενσωμάτωσε ο ελληνικός νόμος δεν υπήρχε σχετική πρόβλεψη για την ίδρυση ανεξάρτητης ρυθμιστικής αρχής γεγονός που δικαιολογεί σε ένα βαθμό τον άκρως γνωμοδοτικό ρόλο που διαδραμάτισε η ΡΑΕ κατά τα πρώτα χρόνια μετά την ίδρυσή της.

Τέλος, τα πρώτα ίχνη του ανοίγματος της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στον ανταγωνισμό εντοπίζονται και στις πρώτες ενέργειες αναδιοργάνωσης του ιστορικού παρόχου. Αναλυτικότερα, μέσω του Ν 2773/1999 εισήχθη η σχετική υποχρέωση μετα-

τροπής της ΔΕΗ σε ανώνυμη εταιρεία, στο μετοχικό κεφάλαιο της οποίας το ελληνικό δημόσιο συμμετέχει διατηρώντας ποσοστό ύψους τουλάχιστον 51%.

Γ. Η Δεύτερη Ενεργειακή Δέσμη - Οδηγία 2003/54/ΕΚ

Την πρώτη ενεργειακή δέσμη διαδέχθηκε το 2003 η ενωσιακή Οδηγία 2003/54/ΕΚ εισάγοντας σχετικές προβλέψεις με στόχο την απελευθέρωση της ενεργειακής βιομηχανίας Η εν λόγω Οδηγία κατήργησε τον προκάτοχό της εισάγοντας νέες νομοθετικές ρυθμίσεις για την ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Ακολουθεί μία σύντομη περιγραφή των σημαντικότερων ρυθμίσεων τις οποίες επέφερε.

Σε πρώτο επίπεδο προβλέφθηκε ότι η κατασκευή νέων μονάδων ηλεκτροπαραγωγής θα γινόταν αποκλειστικά μέσω αδειοδότησης κατόπιν υιοθέτησης από τον εθνικό νόμο αντικειμενικών, διαφανών και αμερόληπτων κριτηρίων χορήγησης των αδειών κατασκευής. Ακολούθως, προβλέφθηκε πέραν του λογιστικού και λειτουργικού και ο νομικός διαχωρισμός των δραστηριοτήτων παραγωγής, μεταφοράς και προμήθειας ηλεκτρονικής ενέργειας στους καθετοποιημένους παρόχους, αλλά και ο νομικός διαχωρισμός μεταξύ μονοπωλιακών δραστηριοτήτων μεταφοράς/διανομής και ανταγωνιστικών δραστηριοτήτων της παραγωγής/προμήθειας.

Ακολούθως, η Οδηγία περιλάμβανε και μέτρα προστασίας των τελικών χρηστών κατοχυρώνοντας το δικαίωμα αλλαγής παρόχου ώστε οι καταναλωτές να απολαύσουν χαμηλότερες τιμές ενώ παράλληλα ρυθμίστηκαν και ζητήματα της πρόσβασης τρίτων στα δίκτυα. Η Οδηγία εκτός του ότι προέβλεψε την σύσταση ανά κράτος μέλος αρμόδιας ρυθμιστικής αρχής προχωρώντας ακόμη ένα βήμα προβλέποντας επίσης τη σύστασης μιας ομάδας ευρωπαϊκών ρυθμιστικών αρχών, η οποία θα συνεπικουρεί το έργο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ των Εθνικών Ρυθμιστικών Αρχών και την προώθηση της εσωτερικής ενιαίας αγοράς.

Η καταληκτική ημερομηνία ενσωμάτωσης της Οδηγίας στις εσωτερικές έννομες τάξεις των κρατών μελών ορίστηκε η 1η Ιουλίου 2003. Παρά το αυστηρό χρονικό περιθώριο εναρμόνισης τα μόνα κράτη μέλη που ανταποκρίθηκαν έγκαιρα εντός της προθεσμίας αυτής ήταν οι Κάτω Χώρες και η Σλοβενία με τα λοιπά κράτη συμπερι-

λαμβανομένης και της Ελλάδας να παρουσιάζουν σχετικές καθυστερήσεις. Σημαντικό να σημειωθεί ότι η Γερμανία παρά τις πιέσεις συνέχισε να επιμένει στη μονοπωλιακή διάρθρωση της αγοράς ανεπιτυχώς καταλήγοντας και εκείνη να συμμορφώνεται με τις ενωσιακές επιταγές.

Παρά τα σημαντικά προχωρήματα που σημειώθηκαν η ενωσιακή Οδηγία δεν κατόρθωσε να υπερπηδήσει τις παθογένειες της προηγούμενης οδηγίας 96/92/ΕΚ, μη κατορθώνοντας τελικώς να επιτύχει την απαιτούμενη μετάβαση σε μια εσωτερική ενεργειακή αγορά η οποία χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη συνθηκών υγιούς ανταγωνισμού, την απαιτούμενη ασφάλεια εφοδιασμού καθώς και διαφάνεια σε όλες τις διαδικασίες που την διέπουν.

Όπως ακριβώς και η πρώτη ενεργειακή δέσμη έτσι και η δεύτερη δεν κατάφερε να επιφέρει τις απαιτούμενες βελτιώσεις στο βαθμό που παρέλειψε και αυτή να δημιουργήσει και να επιβάλει ένα ενιαίο σχεδιασμό χονδρεμπορικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Επιπλέον, οι πολλαπλές ταχύτητες και οι καθυστερήσεις που σημειώθηκαν από πλευράς κρατών μελών ως προς τη συμμόρφωση με τις προβλέψεις του δεύτερου ενεργειακού πακέτου είχε ως αποτέλεσμα την παραμονή των μονοπωλιακών σχημάτων στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας. Ως προς τα αποτελέσματα του διαχωρισμού που προωθήθηκε μεταξύ των δραστηριοτήτων παραγωγής/προμήθειας και μεταφοράς/διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, η Οδηγία δεν κατόρθωσε να επιτύχει ουσιαστικές αναδιατάξεις παραμένοντας ακόμη και πρωτόλειο στάδιο. Ανεπάρκειες παρατηρήθηκαν και ως προς της εγγυήσεις ανεξαρτησίας των Εθνικών Ρυθμιστικών Αρχών καθώς και την έλλειψη αποφασιστικών αρμοδιοτήτων.

Οι αστοχίες που εντοπίστηκαν σε επίπεδο συγκέντρωσης, στην ασφάλεια εφοδιασμού καθώς και στα ελλιπή βήματα που είχαν πραγματοποιηθεί για την ενοποίηση της αγοράς λόγω των στρεβλών νομοθετικών προβλέψεων και ελλείψεων του δεύτερου ενεργειακού πακέτου αποτυπώθηκαν και σε συναφή έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της εν λόγω έκθεσης όπως δημοσιεύθηκαν τον Ιανουάριο του 2007 εντοπίστηκαν σοβαρές ελλείψεις στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου. Ειδικότερα παρατηρήθηκε υπερβολική συγκέντρωση στο εσωτερικό των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας στην πλειοψηφία των κρατών μελών, έλλειψη ρευστότητας η οποία εμπόδιζε σημαντικά την είσοδο νέων παικτών, μικρός βαθμός ενο-

ποίησης μεταξύ των αγορών των μελών, έλλειψη σχετικής διαφανούς πληροφόρησης για την κατάσταση των αγορών με αποτέλεσμα την ενίσχυση της δυσπιστίας ως προς τους μηχανισμούς τιμολόγησης που εφαρμόζονταν, ανεπάρκειες ως προς τον διαχωρισμό μεταξύ του δικτύου και της δραστηριότητας προμήθειας με αποτέλεσμα την μείωση των επενδυτικών κινήτρων, αυξημένος εγκλωβισμός πελατών μέσω μακροχρόνιων συμβάσεων, καθώς και ανεπαρκής λειτουργία των μηχανισμών εξισορρόπησης της αγοράς, στοιχείο το οποίο ευνοούσε την επίταση της αγοραστικής ισχύς των ήδη εγκατεστημένων παρόχων.

Λόγω των αρνητικών αποτελεσμάτων δημιουργήθηκαν πρόσθετες ανάγκες λήψης σχετικών μέτρων με αποτέλεσμα το 2009 η Ευρωπαϊκή Ένωση να προχωρά στην έκδοση του τρίτου ενεργειακού πακέτου προς το σκοπό επίτευξης του στόχου δημιουργίας μίας ενιαίας εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.

Δ. Η Ελληνική ενσωμάτωση της Οδηγίας - Ν 3426/2005

Ο Ν 3426/2005 ενσωμάτωσε στην ελληνική έννομη τάξη την Οδηγία 2003/54/ΕΚ προς το σκοπό επιτάχυνσης της διαδικασίας για την ελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Με το νέο νόμο η διαδικασία χορήγησης αδειών καθιερώνεται ως η τακτική διαδικασία κατασκευής και λειτουργίας νέων μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας κατόπιν υποβολής σχετικής αίτησης. Ακολούθως από πλευράς παραγωγής εισάγεται πλέον ως τακτική η διαγωνιστική διαδικασία για την εξασφάλιση άδειας παραγωγής για λόγους διασφάλισης του ενεργειακού εφοδιασμού. Σημειώνεται ότι η διαγωνιστική διαδικασία προβλέπεται αποκλειστικά για λόγους ασφάλειας του εφοδιασμού και μόνο για τα Μη Διασυνδεδεμένα νησιά. Ωστόσο η σημαντικότερη ίσως συμβολή του νόμου εντοπίζεται στο γεγονός ότι πλέον όλοι οι καταναλωτές συμπεριλαμβανομένων των οικιακών απολαμβάνουν το δικαίωμα επιλογής του παρόχου της αρεσκείας τους.

Ο νέος νόμος αναβαθμίζει τα καθήκοντα του Διαχειριστή Ελληνικού Συστήματος Ηλεκτρικής Ενέργειας ο οποίος είχε συσταθεί από τον Ν 2773/1999 σχετικά με τις αρμοδιότητες ανάπτυξης και συντήρησης του συστήματος. Παράλληλα ενισχύονται και οι εγγυήσεις ανεξαρτησίας του ΔΕΣΜΗΕ καθώς πλέον η ΔΕΗ υποχρεούται ως κύριος του Συστήματος Μεταφοράς να συντηρεί και να αναπτύσσει αντίστοιχα το σύστημα σύμφωνα με τον σχετικό προγραμματισμό του ΔΕΣΜΗΕ. Η πρόβλεψη σχετικής απαγόρευ-

σης συμμετοχής στο Διοικητικό Συμβούλιο του Διαχειριστή μελών που δραστηριοποιούνται στις αγορές παραγωγής ή προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας, η αναβάθμιση των προβλέψεων περί λειτουργικού διαχωρισμού για τα πρόσωπα στην αρμοδιότητα των οποίων βρίσκεται η διαχείριση του Συστήματος, η απόσχιση κλάδου και μεταφοράς προσωπικού από τη ΔΕΗ στο Διαχειριστή του Συστήματος καθώς και η πρόβλεψη έκδοσης σχετικών Κωδίκων Δεοντολογίας αποτελούν κάποιες εκ των βασικών ρυθμίσεων που προβλέφθηκαν στον ελληνικό νόμο για την διασφάλιση του αποτελεσματικού διαχωρισμού. Παράλληλα από πλευράς εξασφάλισης υγιέστερων συνθηκών ανταγωνισμού σημαντική είναι και η διάταξη του νόμου για την χορήγηση αδειών αποκλειστικής προμήθειας της ΔΕΗ μόνο για δίκτυα μικρής έκτασης τα οποία βρίσκονται σε απομονωμένες νησιωτικές τοποθεσίες.

Δύο ακόμα σημαντικά σημεία του Ν 3426/2005 αφορούν στην ενίσχυση των αρμοδιοτήτων της ΡΑΕ καθώς και στην πρόβλεψη σχετικής υποχρέωσης για τους παρόχους ηλεκτρικής ενέργειας να διαθέτουν υπηρεσίες κοινής ωφέλειας προς την εξασφάλιση των καταναλωτών.

Ε. Η Τρίτη Ενεργειακή Δέσμη - Οδηγία 2009/72/ΕΚ

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω τα πορίσματα της κλαδικής έρευνας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής οδήγησαν στη Τρίτη ενεργειακή δέσμη η οποία συναποτελείτο από την Οδηγία 2009/72/ΕΚ σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερικής αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και για την κατάργηση της Οδηγίας 2003/54/ΕΚ, την Οδηγία 2009/73/ΕΚ, σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου και την κατάργηση της Οδηγίας 2003/55/ΕΚ, τον Κανονισμό 713/2009/ΕΚ, σχετικά με την ίδρυση Οργανισμού Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας, τον Κανονισμό 714/2009/ΕΚ, σχετικά με τους όρους πρόσβασης στο δίκτυο για τις διασυνοριακές ανταλλαγές ηλεκτρικής ενεργείας και την κατάργηση του Κανονισμού (ΕΚ)

αριθ. 1228/2003», και τον Κανονισμό 715/2009/ΕΚ, σχετικά με τους όρους πρόσβασης στα δίκτυα μεταφοράς φυσικού αερίου και για την κατάργηση του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1775/2005. Οι εν λόγω Κανονισμοί και Οδηγίες κατήργησαν το προηγούμενο πακέτο μέτρων για την ενέργεια. Οι νέες στοχεύσεις της τρίτης ενεργειακής δέσμης αφορούν την επίλυση των αποδεδειγμένων δομικών ζητημάτων των επιμέρους αγορών ηλεκτρικής ενέργειας των κρατών μελών και την ολοκλήρωση του έργου της δημιουργίας μιας ενιαίας εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στο πρότυπο του Μοντέλου Στόχου το οποίο πλέον προωθείται σε κεντρικό επίπεδο. Τα κράτη μέλη όφειλαν να προχωρήσουν στην ενσωμάτωση των νέων μέτρων στο εθνικό τους δίκαιο το αργότερο μέχρι το Μάρτιο του 2011.

Η Οδηγία 2009/72/ΕΚ για την ηλεκτρική ενέργεια, ο Κανονισμός (ΕΚ) 714/2009 και ο Κανονισμός (ΕΚ) 713/2009 εισήγαγαν νέα ρυθμιστικά μέτρα προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που ανευρέθηκαν ως προς τον διαχωρισμό, το έργο και τις αρμοδιότητες των εθνικών ρυθμιστικών αρχών, την ίδρυση του Οργανισμού για τη συνεργασία στον τομέα της ενέργειας. Ρυθμιστικών Αρχών (ACER) και γενικότερα θέματα συνεργασίας σε διασυνοριακό επίπεδο. Παράλληλα σχετική μέριμνα δόθηκε και σε επίπεδο αγορών διανομής καθώς σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η Τρίτη ενεργειακή δέσμη αποσκοπούσε και στην δημιουργία απελευθερωμένων αγορών λιανικής ηλεκτρικής ενέργειας.

Αναλυτικότερα σε επίπεδο Διαχωρισμού (Unbundling) η Οδηγία 2009/72/ΕΚ επέβαλε τον πλήρη διαχωρισμό των δραστηριοτήτων προμήθειας και παραγωγής των καθέτως ολοκληρωμένων παρόχων από τις δραστηριότητες μεταφοράς, μέσω σχετικής πρόβλεψης που υποχρέωνε τους εν λόγω παρόχους σε πλήρη ιδιοκτησιακό διαχωρισμό των συστημάτων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Ωστόσο, είναι ση-

μαντικό να σημειωθεί ότι παρέμεινε στην διακριτική ευχέρεια των κρατών μελών να επιλέξουν τον τρόπο και την μεθοδολογία με την οποία θα προχωρούσαν στην υλοποίηση του ιδιοκτησιακού διαχωρισμού καθώς η Οδηγία προέβλεπε τη δυνατότητα επιλογής μεταξύ είτε του μοντέλου πλήρους ιδιοκτησιακού διαχωρισμού (Ownership Unbundling), είτε του μοντέλου του Ανεξάρτητου Διαχειριστή Συστήματος (Independent System Operator) είτε τέλος του Ανεξάρτητου Διαχειριστή Μεταφοράς (Independent Transmission Operator).

Έτσι, στο πλαίσιο της τρίτης δέσμης μέτρων για την ενέργεια υπάρχουν τρεις επιλογές διαχωρισμού του συστήματος μεταφοράς. Σύμφωνα με το μοντέλο του πλήρους ιδιοκτησιακού διαχωρισμού επιβάλλεται πλήρης ανεξαρτητοποίηση μεταξύ του Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς από τα οικονομικά συμφέροντα παραγωγής και προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας. Οι επιχειρήσεις ηλεκτρικής ενέργειας, στην κυριότητα των οποίων βρίσκεται το δίκτυο μεταφοράς, διορίζονται στη θέση των διαχειριστών αυτού.

Η δεύτερη επιλογή του Ανεξάρτητου Διαχειριστή Συστήματος μπορεί να τύχει εφαρμογής μόνο στην περίπτωση των πλήρως καθετοποιημένων επιχειρήσεων. Βάσει του εν λόγω προτεινόμενου μοντέλου διαχωρισμού οι καθετοποιημένες επιχειρήσεις θα διατηρούν την κυριότητά τους επί του συστήματος χωρίς ωστόσο να μπορούν να συμμετέχουν ή να ελέγχουν με οποιονδήποτε τρόπο την διαχείρισή του. Ο Ανεξάρτητος Διαχειριστής σε αυτή την περίπτωση συνιστά μία αυτοτελή νομική οντότητα η οποία βρίσκεται υπό τη συνεχή εποπτεία των αρμόδιων εθνικών αρχών. Στις αρμοδιότητές του υπάγεται η λειτουργία, η συντήρηση και η ανάπτυξη του συστήματος μέσω αυτό-

νομων εμπορικών και επενδυτικών ενεργειών. Ο Διαχειριστής θα πρέπει να αποδεικνύει τις σχετικές εγγυήσεις ανεξαρτησίας που διαθέτει καθώς και τους απαραίτητους οικονομικούς, τεχνικούς πόρους και ανθρώπινο δυναμικό προκειμένου να εκτελεί προσηκόντως τα καθήκοντα που του έχουν ανατεθεί. Στις αρμοδιότητες του Διαχειριστή συγκαταλέγεται και το έργο του προγραμματισμού των επενδύσεων ενώ η ιδιοκτήτρια επιχείρηση υποχρεούται σε χρηματοδότηση των επενδύσεων αυτών κατόπιν σχετικής εγκριτικής απόφασης από την αρμόδια εθνική ρυθμιστική αρχή.

Ως προς το πρότυπο του Ανεξάρτητου Διαχειριστή Μεταφοράς σημειώνεται ότι η υιοθέτηση αυτού του ιδιοκτησιακού οργανωτικού μοντέλου προβλέπει την ανάθεση των παγίων του συστήματος μεταφοράς και της διαχείρισης αυτού σε μία νέα εταιρεία, η οποία συνεχίζει να αποτελεί θυγατρική της μητρικής εταιρείας. Και στην περίπτωση αυτού του μοντέλου προβλέπονται υποχρεώσεις ανεξαρτησίας και αυτονομίας κυρίως ως προς την διαχείριση των παγίων εξόδων, του ανθρώπινου δυναμικού και της οικονομικής λειτουργίας.

Σημαντική είναι η συμβολή της Οδηγίας 2009/72/ΕΚ και ως προς την αναβάθμιση του έργου των ρυθμιστικών αρχών ενέργειας καθώς εισάγαγε σχετική υποχρέωσης πλήρους ανεξαρτησίας των τελευταίων τόσο από τους φορείς της αγοράς όσο και από το ίδιο το κράτος.

Ακολούθως, η τρίτη ενεργειακή δέσμη συνέβαλε σημαντικά και στην προστασία των τελικών καταναλωτών εισάγοντας σχετικές υποχρεώσεις για την εξασφάλιση της ορθής λειτουργίας της αγοράς σε επίπεδο λιανικής κυρίως μέσω παροχής προστασίας έναντι καταχρηστικών πρακτικών που υιοθετούνταν από τους παρόχους. Τα νέα μέτρα καθιστούν δυνατόν πλέον για τους καταναλωτές να εναλλάσσουν τον πάροχο προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας με τον οποίο συμβάλλονται χωρίς κόστος, να αποκτούν πρόσβαση σε σχετική πληροφόρηση για τους συμβατικούς όρους που τους επιβάλλονται καθώς και πρόσβαση σε κοστολογικά και τιμολογιακά στοιχεία των λογαριασμών τους. Παράλληλα εισάγεται σχετική υποχρέωση για τους παρόχους περί δημιουργίας εσωτερικών μηχανισμών υποβολής και διαχείρισης παραπόνων.

Από πλευράς κανονιστικής συμμόρφωσης αξίζει να σημειωθεί ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ακολούθησε μία αυστηρότερη προσέγγιση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρακολούθησε στενά το έργο της ενσωμάτωσης της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στους εθνικούς νόμους των κρατών μελών προκειμένου να διασφαλίσει ότι οι διατάξεις της τρίτης ενεργειακής δέσμης θα εφαρμοστούν με ορθό και αποτελεσματικό τρόπο επιβάλλοντας ακόμη και αντίμετρα απέναντι στα κράτη μέλη που καθυστερούσαν την εναρμόνισή τους.

Η αποτελεσματική παρακολούθηση της συμμόρφωσης των κρατών μελών με τις νέες ευρωπαϊκές επιταγές από πλευράς Ευρωπαϊκής Επιτροπής ήταν καθοριστική. Η συμβολή αυτή αποτυπώνεται και στη σχετική έρευνα της Επιτροπής για τον έλεγχο των αποτελεσμάτων της τρίτης ενεργειακής δέσμης σύμφωνα με την οποία ο στόχος

για ενίσχυση των συνθηκών ανταγωνισμού και άρση των εμποδίων εισόδου επετεύχθη σε ικανοποιητικό βαθμό. Ο αυστηρός διαχωρισμός μεταξύ των ανταγωνιστικών ενεργειακών δραστηριοτήτων της παραγωγής και της προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας από τις δραστηριότητες της μεταφοράς και διανομής, καθώς και η υιοθέτηση ενός πλαισίου σταθερής και στενής συνεργασίας μεταξύ των εθνικών συστημάτων μεταφοράς που αναβάθμισε το διασυνοριακό εμπόριο και τις ανταλλαγές ενέργειας μεταξύ των κρατών μελών είχαν ως αποτέλεσμα την δημιουργία ανταγωνιστικών χονδρεμπορικών αγορών.

Ωστόσο, η Επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι παρά την πρόοδο που είχε σημειωθεί μέσω της εφαρμογής της ενωσιακής Οδηγίας 2009/72/ΕΚ, υπήρχε περιθώριο για εξελίξεις στην αγορά αναφορικά με την ενοποίησής της, δεδομένου ότι η επικράτηση συνθηκών ανταγωνισμού σε επίπεδο λιανικής βρισκόταν ακόμη σε αρχικό στάδιο.

ΣΤ. Η Ελληνική ενσωμάτωση της Οδηγίας - Ν 4001/2011

Η εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας με την τρίτη ενεργειακή δέσμη επήλθε μέσω της ψήφισης του Ν 4001/2011.

Λόγω του ότι, όπως σημειώθηκε και ανωτέρω, η επιλογή του οργανωτικού μοντέλου λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας παρέμεινε στην διακριτική ευχέρεια των κρατών μελών, η Ελλάδα επέλεξε, ως προβλεπόταν, το τρίτο προτεινόμενο μοντέλο οργάνωσης, ήτοι αυτό του Ανεξάρτητου Διαχειριστή Μεταφοράς (Α∆Μ) (Independent Transmission Operator – ITO). Προς την υιοθέτηση αυτού του οργανωτικού προτύπου ο ελληνικός νόμος προέβλεψε την ίδρυση του Ανεξάρτητου Διαχειριστή Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ) Α.Ε.. Στον τελευταίο ανατέθηκαν τα καθήκοντα που είχε μέχρι πρότινος ο ΔΕΣΜΗΕ.

Αντίστοιχα σε επίπεδο αγοράς διανομής ηλεκτρικής ενέργειας προβλέφθηκε η ίδρυση του ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε. (Διαχειριστής του Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας) ο οποίος συστάθηκε κατόπιν απόσχισης του κλάδου διανομής της ΔΕΗ Α.Ε. ώστε να αναλάβει τα καθήκοντα του Διαχειριστή του Ελληνικού Δικτύου Διανομής, ήτοι την συντήρηση και ανάπτυξη του δικτύου διανομής ηλεκτρικής ενέργειας.

Παράλληλα ο Ν 4001/2001 επέβαλε και την ίδρυση του ‘Λειτουργού της Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας ΑΕ’ (ΛΑΓΗΕ ΑΕ) στις αρμοδιότητες του οποίου μεταφέρθηκαν οι δραστηριότητες του ΔΕΣΜΗΕ Α.Ε. με εξαίρεση τις σχετικές αρμοδιότητες που ανατέθηκαν στον ΑΔΜΗΕ Α.Ε.

Ο ελληνικός νόμος ενίσχυσε περαιτέρω τις εγγυήσεις ανεξαρτησίας, αναβαθμίζοντας το θεσμικό ρόλο και τις αρμοδιότητες της ΡΑΕ. Ειδικότερα, ο Ν 4001/2011 επιφέρει μια εν συνόλω αναμόρφωση του ρυθμιστικού έργου στον τομέα της ενέργειας εξασφαλίζοντας για τη ΡΑΕ τη γενική αρμοδιότητα παρακολούθησης και εποπτείας της κανονιστικής συμμόρφωσης με τις επιταγές του τρίτου ενεργειακού πακέτου αναλαμβάνοντας επί της ουσίας το ρόλο του εγγυητή για την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς.

Στο πλαίσιο αυτής της αναβάθμισης το έργο της ΡΑΕ μετατρέπεται από γνωμοδοτικό σε αποφασιστικό λόγω της αρμοδιότητας που διαθέτει πλέον για έκδοση συναφών ατομικών και κανονιστικών πράξεων, την διεξαγωγή διαδικασιών δημόσιας διαβούλευσης, τη συλλογή στοιχείων και τη παρακολούθηση της αγοράς, τη διεξαγωγή ερευνών και κλαδικών μελετών, τη διενέργεια διαιτησιών, την εξέταση καταγγελιών και την επιβολή κυρώσεων. Για πρώτη φορά προβλέπεται η δυνατότητα λήψης προσωρινών μέτρων για την διασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας της αγοράς.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

Η δομή της Ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας πριν από την έναρξη λειτουργίας του χρηματιστηρίου της ενέργειας

Α. Η Δομή της Ελληνικής αγοράς ενέργειας

Στο πλαίσιο των προσπαθειών ανοίγματος των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας σε πανευρωπαϊκό επίπεδο στον ανταγωνισμό τα δύο βασικά δομικά μοντέλα λειτουργίας των χονδρεμπορικών αγορών τα οποία εφήρμοζαν τα κράτη μέλη ήταν:

1. Οι υποχρεωτικές Κοινοπραξίες (Mandatory Pools)

2. Οι χρηματιστηριακές αγορές ενέργειας

Τα δύο εν λόγω μοντέλα διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τις διαφορετικές αρχές που διέπουν το ζήτημα του προσδιορισμού της τιμής ενέργειας καθώς και της συμμετοχής των συμμετεχόντων σε κάθε μία εξ αυτών.

Η Ελλάδα, ασκώντας την ευχέρεια που δινόταν σε κάθε κράτος μέλος βάσει των σχετικών προβλέψεων του ενωσιακού δικαίου επέλεξε για την διάρθρωση του μοντέλου χονδρεμπορικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας το μοντέλο της υποχρεωτικής κοινοπραξίας. (mandatory pool system). Η οργανωτική αυτή δομή που επιλέχθηκε για την ελληνική χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας χαρακτηρίζεται από το στοιχείο

της υποχρεωτικότητας ως προς τη συμμετοχή όλων των συμμετεχόντων στην αγορά επόμενης ημέρας. Συνεπέστερα, πρέπει να σημειωθεί ότι η ελληνική χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας πριν από την μετάβασή της στο πρότυπο αγορών του Μοντέλου Στόχου ενσωμάτωνε τις κάτωθι αναφερόμενες αγορές και υποαγορές/διακριτές διαδικασίες:

• Τη μακροχρόνια αγορά διαθεσιμότητας ισχύος (Capacity Market)

• Το Σύστημα Υποχρεωτικής Κοινοπραξίας (Mandatory Pool)

• Τη Βραχυχρόνια Χονδρική Αγορά ηλεκτρικής ενέργειας (Ημερήσιος Ενεργειακός Προγραμματισμός, ΗΕΠ)

• Την Αγορά Επικουρικών Υπηρεσιών

• Την Εκκαθάριση Αποκλίσεων

• Την Αγορά Εξισορρόπησης

• Και την Αγορά Δικαιωμάτων Διασυνδέσεων

Έχοντας ως βασικό στόχο την εξασφάλιση της απαιτούμενης ασφάλειας εφοδιασμού και της οικονομικής βελτιστοποίησης της αγοράς στον ελληνικό χώρο, κατέστη απαραίτητος ο συνδυασμός των μακροχρόνιων και βραχυχρόνιων αποφάσεων για την εγκατάσταση και διαθεσιμότητα ισχύος καθώς και για την ορθή κατανομή των πόρων στον ΗΕΠ αντίστοιχα.

Αμέσως παρακάτω παρουσιάζονται οι βασικές λειτουργίας που επιτελούνται σε κάθε μία από τις ως άνω αναφερόμενες αγορές καθώς και οι επιμέρους αγορές στις οποίες ενσωματώνονται.

B. Η Αγορά Μακροχρόνιας Διαθεσιμότητας Ισχύος (Capacity Market)

Η λειτουργία της αγοράς Μακροχρόνιας Διαθεσιμότητας Ισχύος αποσκοπεί στην μείωση του επιχειρηματικού κινδύνου τόσο για τους παραγωγούς όσο και για τους προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας. Ειδικότερα, η μείωση του επιχειρηματικού κινδύνου για τον παραγωγό επιτυγχάνεται μέσω της ανταμοιβής μέρους του κεφαλαίου επένδυσής του και αντίστοιχα για τον προμηθευτή μέσω της αποφυγής υπέρογκων τιμών στην χονδρεμπορική αγορά. Η αγορά αυτή αποσκοπεί στην εξασφάλιση της συνεχούς και μακροχρόνιας επάρκειας καθώς και ποιότητας της ηλεκτρικής ενέργειας. Η λειτουργία της αγοράς αρχικά βασίζεται στην σχετική έκδοση των Αποδεικτικών Δι-

αθεσιμότητας Ισχύος (ΑΔΙ) από τον κάθε συμμετέχοντα παραγωγό και στα οποία καταγράφεται η πραγματική διαθεσιμότητα ισχύος κάθε μονάδας του τελευταίου, όπως αυτή ορίζεται από τον διαχειριστή του συστήματος.

Εν συνεχεία οι προμηθευτές προβαίνουν σε σύναψη Συμβάσεων Διαθεσιμότητας Ισχύος (ΣΔΙ) ώστε να καλύψουν την Υποχρέωση Επάρκειας Ισχύος που τους αναλογεί. Βάσει της σχέση αυτής εκτιμάται ότι η Αγορά βρίσκεται σε σχέση εξισορρόπησης όταν ισχύει η παρακάτω σχέση:

Πίνακας 1 - Εξίσωση αγοράς που βρίσκεται σε σχέση εξισορρόπησης

Γ. Το Σύστημα Υποχρεωτικής Κοινοπραξίας (Mandatory Pool)

Το μοντέλο που ίσχυε πριν από την μετάβαση της ελληνικής αγοράς στο νέο καθεστώς του Target Model ήταν το σύστημα της Υποχρεωτικής Κοινοπραξίας (Mandatory Pool), στο οποίο συναλλάσσεται το σύνολο της ηλεκτρικής ενέργειας καθώς και των συμπληρωματικών προϊόντων αυτής που παράγονται, καταναλώνονται και διακινούνται την επόμενη ημέρα στην αγορά. Η συμμετοχή των συμμετεχόντων, όπως έχει επισημανθεί και ανωτέρω, είναι υποχρεωτική, ενώ παράλληλα δεν επιτρέπεται και η σύναψη φυσικών διμερών συναλλαγών (physical bilateral transaction) μεταξύ των συμμετεχόντων της αγοράς. Συνεπώς, η λειτουργία της χονδρεμπορικής αγοράς αυτού του τύπου βασίζεται στην καθημερινή συναλλαγή του συνόλου της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από τους εγχώριους παραγωγούς και τους εισαγωγείς και για το οποίο οι εκπρόσωποι εγχώριου φορτίου και οι εξαγωγείς καταβάλλουν το σχετικό αντάλλαγμα. Στα πλαίσια του μοντέλου Υποχρεωτικής Κοινοπραξίας, η διαμετακόμιση (transit) ηλεκτρικής ενέργειας από μία περιοχή εκτός Ελλάδος σε μία άλλη, μέσω της Ελληνικής επικράτειας, μπορεί να υλοποιηθεί μόνο μέσω της Εισαγωγής (πώ-

λησης) της εν λόγω ενέργειας στην Υποχρεωτική Κοινοπραξία και μέσω της Εξαγωγής (αγοράς) της από αυτή.

Στην περίπτωση της Υποχρεωτικής Κοινοπραξίας η ενέργεια αποτελεί προϊόν διαπραγμάτευσης μέσω υποχρεωτικών δημοπρασιών που λαμβάνουν χώρα μεταξύ των παραγωγών και των προμηθευτών. Το στοιχείο της υποχρεωτικότητας που διακρίνει την λειτουργία του pool δεν επιτρέπει την υιοθέτηση κάποιου εναλλακτικού τρόπου διαπραγμάτευσης μεταξύ των συμμετεχόντων. Λόγω αυτού, κάθε παραγωγός προσφέρει μια συγκεκριμένη ποσότητα ενέργειας σε συγκεκριμένη τιμή και για συγκεκριμένο χρόνο, ενώ παράλληλα οι προμηθευτές δηλώνουν την ποσότητα που μπορούν να απορροφήσουν από την δεξαμενή για συγκεκριμένο χρόνο. Η τιμή της ενέργειας που προσδιορίζεται βάσει αυτής της διαδικασίας ονομάζεται ως η «οριακή τιμή του συστήματος» και διαμορφώνεται λαμβάνοντας υπόψη την τιμή και τη δυναμικότητα της προσφερόμενης ενέργειας, όπως έχει δηλωθεί κατά την προηγούμενη ημέρα, καθώς και τις αντίστοιχες δηλώσεις ζήτησης των προμηθευτών.

Στις παρακάτω παραγράφους περιγράφεται ενδελεχώς η μεθοδολογία που ακολουθείται για την πραγματοποίηση των εν λόγω συναλλαγών καθώς και οι βασικές αρχές που ίσχυαν στο πλαίσιο της χονδρεμπορικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας πριν από την ενσωμάτωση του Ευρωπαϊκού Μοντέλου Στόχου.

Δ. Οι Συμμετέχοντες στην Ελληνική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και το οικείο Κανονιστικό Πλαίσιο

Σύμφωνα με το οικείο νομοθετικό πλαίσιο οι συμμετέχοντες στην χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας είναι οι ακόλουθοι:

Παραγωγοί και Αυτοπαραγωγοί

Ως παραγωγός ορίζεται κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο το οποίο παράγει ηλεκτρική ενέργεια. Η συμμετοχή των παραγωγών εξασφαλίζεται μέσω της κατοχής σχετικών αδειών παραγωγής για Μονάδες Παραγωγής, οι οποίες έχουν εγγραφεί στο Μητρώο Μονάδων.

Ως αυτοπαραγωγοί ορίζονται οι παραγωγοί που παράγουν ηλεκτρική ενέργεια κυρίως για δική τους χρήση και διοχετεύουν τυχόν πλεόνασμα της ενέργειας αυτής στο σύ-

στημα μεταφοράς ή στο δίκτυο διανομής. Και στην περίπτωση των αυτοπαραγωγών η συμμετοχή εξασφαλίζεται από την κατοχή σχετικής Άδειας Παραγωγής.

Προμηθευτές

Οι προμηθευτές κατέχουν άδεια προμήθειας ώστε να προμηθεύονται την ενέργεια απευθείας μέσω του Ημερήσιου Ενεργειακού Προγραμματισμού ώστε να ανταποκρίνονται στις ενεργειακές ανάγκες των πελατών τους.

Εισαγωγείς

Οι εισαγωγείς είναι κάτοχοι άδειας προμήθειας ή άδειας εμπορίας, οι οποίοι προμηθεύονται ποσότητες ενέργειας από εξωτερικούς παραγωγούς ή προμηθευτές και κατόπιν προχωρούν στην έγχυση των ποσοτήτων αυτών στον Ημερήσιο Ενεργειακό Προγραμματισμό μέσω των διασυνδέσεων.

Εξαγωγείς

Αντίθετα από την περίπτωση των εισαγωγέων οι εξαγωγείς είναι κάτοχοι άδειας προμήθειας ή άδειας παραγωγής ή άδειας εμπορίας και προμηθεύονται ποσότητες ενέργειας από τον Ημερήσιο Προγραμματισμό Ενέργειας ώστε να εξάγουν τις ποσότητες αυτές σε άλλες χώρες μέσω των διασυνδέσεων.

Πελάτες

Στην έννοια των πελατών συμπεριλαμβάνονται επιμέρους κατηγορίες η διάκριση των οποίων βασίζεται είτε στον σκοπό για τον οποίο πραγματοποιείται η χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας είτε στον τρόπο βάσει του οποίου την προμηθεύονται. Βάσει των κριτηρίων αυτών ο νόμος διακρίνει μεταξύ πελατών χονδρικής, τελικών πελατών, οικιακών και μη οικιακών καθώς και επιλέγοντες, όπως επίσης και ευάλωτους.

Αναλυτικότερα οι «επιλέγοντες πελάτες» ορίζονται ως οι καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας, οι οποίοι έχουν το δικαίωμα να επιλέγουν τον προμηθευτή της επιλογής τους. Επίσης διατηρούν το δικαίωμα να προμηθεύονται ενέργεια μέσα από τον ΗΕΠ για δική τους αποκλειστική χρήση.

Οι πελάτες χονδρικής σύμφωνα με τον προισχύσαντα νόμο 4001/2011 ορίζονται ως το φυσικό ή νομικό πρόσωπο που προμηθεύεται ηλεκτρική ενέργεια με σκοπό την μεταπώλησή της εντός ή εκτός του συστήματος όπου και είναι εγκατεστημένο.

Ο «τελικός Πελάτης» ορίζεται ως το φυσικό ή νομικό πρόσωπο που αγοράζει ηλεκτρική ενέργεια για δική του αποκλειστικά χρήση.

Με την χρήση του όρου «Οικιακός Πελάτης» περιγράφεται ο πελάτης εκείνος ο οποίος αγοράζει ηλεκτρική ενέργεια για δική του οικιακή κατανάλωση, εξαιρουμένων των εμπορικών ή επαγγελματικών δραστηριοτήτων.

Αντίθετα, η έννοια του «μη Οικιακός Πελάτη» ορίζεται ως το φυσικό ή νομικό πρόσωπο το οποίο αγοράζει ηλεκτρική ενέργεια η οποία δεν προορίζεται για δική του οικιακή χρήση, συμπεριλαμβανομένων των πελατών χονδρικής και των παραγωγών ηλεκτρικής ενέργειας.

Οι «ευάλωτοι πελάτες», τέλος, είναι οι Καταναλωτές οι οποίοι συγκαταλέγονται ανάμεσα στις κατηγορίες των πελατών οι οποίες παρατίθενται στο άρθρο 52 του ν.4001/2011.

Οι επιμέρους κατηγορίες των τελικών καταναλωτών δεν συμμετέχουν στη χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας αλλά παρόλα αυτά σημειώνονται για λόγους πληρότητας.

Το κάτωθι σχήμα αποτυπώνει τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των ως άνω αναφερόμενων συμμετεχόντων στην χονδρεμπορική αγορά.